Marie Curie
Maria Salomea Skłodowska Curie (7 de novembre de 1867, Varsòvia - 4 de julhet de 1934, Passy) foguèt una quimista e fisiciana francopolonesa de la fin dau sègle XIX e de la premiera partida dau sègle XX. Formèt un pareu famós amb lo fisician francés Pierre Curie per sei descubèrtas sus la radioactivitat. En particular, descurbiguèt la natura fisica de la radioactivitat, dos elements quimics novèus (lo polòni e lo radi) e fondèt l'Institut dau Radi per desvolopar d'aplicacions medicalas de son trabalh. Durant la Premiera Guèrra Mondiala, se destrièt tanben amb la concepcion d'ambulàncias e de pòstes de radiologia que permetèron de melhorar lei suenhs portats ai soudats bleçats.
| Maria Skłodowska Curie | |
|---|---|
 | |
| Naissença | 7 de novembre de 1867 Varsòvia, Polonha |
| Mòrt | 4 de julhet de 1934 |
| País d'origina |  Polonha e  França |
| Conjunt | Pierre Curie |
| Distincions | Prèmi Nobel de Fisica 1903 Medalha Davy 1903 Medalha Matteuci 1904 Prèmi Nobel de Quimia 1911 |
| Signatura |  |
Arquetipa de la scientifica modèrna, Marie Curie recebèt plusors guierdons durant sa carriera. Lei pus coneguts son lei Prèmi Nobel de Fisica 1903 e de Quimia 1911. Pasmens, recebèt d'autrei recompensas prestigiosas coma la medalha Davy. Au nivèu personau, aguèt doas filhas dichas Irène Joliot-Curie e Ève Curie. La premiera, marida amb lo fisician Frédéric Joliot-Curie, contunièt lei trabalhs de sa maire e obtenguèt lo Prèmi Nobel de Quimia 1935. La segonda realizèt una carriera brilhanta coma escrivana e diplomata.
En parallèl de seis activitats scientificas, Marie Curie foguèt fòrça activa dins la defensa de la causa polonesa qu'aviá perdut son independéncia en 1795. Participèt ansin a l'universitat clandestina de Polonha e sostenguèt lei comitats propolonés en França. Viatjèt tanben mai d'un còp en Polonha per ajudar a la creacion d'institucions scientificas e transmetèt la lenga e la cultura polonesa a sei doas filhas[1].
Biografia
modificarEnfança e jovença
modificar
Maria Salomea Skłodowska nasquèt a Varsòvia lo 7 de novembre de 1867. Son paire, Władysław Skłodowski (1832-1902), èra professor de matematicas e de fisica e sa maire, Bronisława Boguska (1835-1878), èra institutritz. Aviá tres sòrres, dichas Zofia (1861-1876), Bronisława (1865-1939) e Helena (1866-1961), e un fraire dich Józef (1863-1937). La familha èra d'origina nobla mai aviá perdut la màger part de sei bens en causa de son engatjament au profiech dau nacionalisme polonés[2].
L'enfança de Maria Skłodowska foguèt prefondament marcada per la mòrt de sa sòrre Zofia, tuada per lo tifus en genier de 1876, e de sa maire, victima de la tuberculòsi en mai de 1878[3]. D'efiech, fòrça tocada per aqueleis eveniments tragics, se refugièt dins leis estudis onte brilhèt rapidament dins totei lei matèrias gràcias a l'ajuda de son paire[4]. En 1883, obtenguèt ansin son diplòma de fin d'estudis segondaris amb un medalha d'aur. Jonhèt alora l'Universitat volanta que particapava a l'educacion clandestina de la populacion polonesa.
Pasmens, Maria Skłodowska desirava tanben realizar d'estudis superiors. En 1890, quand sa sòrre partiguèt estudiar a París, chausiguèt donc de venir governanta per espanhar lei sòus necessaris per la rejónher. En parallèl, gràcias a un cosin quimista, Józef Boguski (1853-1933)[5], intrèt dins un laboratòri de Varsòvia.
De seis estudis superiors a son maridatge
modificar
Maria Skłodowska arribèt a París a la fin de 1891 per seguir lei cors de la Facultat dei sciéncias. Obtenguèt una licéncia de sciéncias fisicas en 1893 en essent premiera de sa promocion e, un an pus tard, una licéncia de matematicas en essent segonda. Puei, après aver esitat de s'entornar en Polonha, acceptèt d'intrar dins lo laboratòri de Gabriel Lippmann (1845-1921). Foguèt cargada d'estudiar lei proprietats magneticas d'aciers especiaus.
Aqueu subjècte de recèrca favorizèt son rescòntre amb Pierre Curie (1859-1906) qu'èra un especialista reconegut dei proprietats magneticas dei materiaus (lèi de Curie). Li trobèt de la plaça dins lo sieu laboratòri onte Maria Skłodowska poguèt menar sei recèrcas. Desvolopèron rapidament una relacion sentimentala e Pierre Curie la demandèt en maridatge. Maria Skłodowska refusèt per s'entornar en Polonha onte voliá intrar a l'Universitat Jagellon. Pasmens, en causa dau conservatisme de l'elèit polonés, obtenguèt ges de pòste dins son país.
Sus una sugestion de Pierre Curie, decidèt alora de tornar venir en França per i passar un doctorat. Aqueu còp, acceptèt la demanda en maridatge e lo pareu se maridèt a Sceaux lo 26 de julhet de 1895. Aguèron doas filhas dichas Irène (1897-1956) e Ève (1904-2007). D'autra part, d'ara endavant, Maria Skłodowska foguèt coneguda sota lo nom de Marie Skłodowska Curie ò, pus simplament, de Marie Curie[6].
De sa tèsi de doctorat a la mòrt de Pierre Curie
modificarLa descubèrta de la radioactivitat
modificar
Dins lo quadre de sa tèsi, Marie Curie chausiguèt d'estudiar lei « rais de Becquerel » descubèrts en 1896 per Henri Becquerel (1852-1908). Per començar, s'interessèt ai « rais uranics » emés per de sòus d'urani. Assaièt de quantificar lei capacitats ionizantas d'aquelei raionaments dins un obrador rudimentari més a sa disposicion per lo director de l'Escòla municipala de fisica e de quimia industrialas. Amb l'ajuda de son marit e de son bèufraire, Jacques Curie (1855-1941)[7], concebèt un electromètre piezoelectric que li permetèt de mesurar lo fenomèn d'un biais precís.
Sei resultats permetèron de demostrar que la pechblenda e la calcolita avián una activitat respectivament quatre e dos còps pus importanta d'aquela de l'urani. Puei, mostrèt qu'aquela activitat èra pas dependenta de l'estat dau materiau mai de sa concentracion d'urani. Ne'n deduguèt que lei rais de Becquerel èran una proprietat de l'atòm e non una proprietat quimica. Aquelei descubèrtas foguèron presentadas tre lo 12 d'abriu de 1898[8] per Gabriel Lippmann a l'Académia dei Sciéncias. En parallèl, Marie Curie ganhèt lo prèmi Gegner per son trabalh sus lei proprietats magneticas deis aciers[9].
La descubèrta dau radi e dau polòni
modificar
En 1898, Pierre Curie laissèt sei trabalhs sus la piezoelectricitat per jónher sa femna dins son estudi de la radioactivitat[10]. Son objectiu èra desenant d'isolar leis elements quimics a l'origina dau raionament. Gràcias a l'ajuda financiera de companhiás de l'industria miniera ò de la metallurgia e a quauquei sostèns de part de l'Estat[11], poguèron crompar quauquei tònas de pechblenda. Après rafinatge d'aqueu minerau, descurbiguèron lo polòni lo 18 de julhet de 1898[12] e, amb l'ajuda de Gustave Bémont (1857-1932), lo radi lo 26 de decembre seguent[13].
De mesuras mostrèron una activitat radioactiva fòrça superiora a aquela de l'urani per lei dos elements. Lo polòni foguèt dich en onor de Polonha[14] e lo radi foguèt nomat a partir dau tèrme « rai ». En 1900, aquelei descubèrtas permetèron a Marie Curie d'obtenir un pòste de cargada de conferéncia a l'Escòla normala superiora d'ensenhament segondari dei joinei filhas de Sèvres.
Dos ans pus tard, capitèt d'obtenir un decigrama de clorur de radi que li permetèron d'identificar la posicion d'aquel element dins la taula periodica. Puei, en 1903, presentèt sa tèsi de doctorat a la Facultat dei Sciéncias de París e obtenguèt la mencion « fòrça onorable ».
Lo Prèmi Nobel de Fisica 1903 e la celebritat
modificar
Lo 10 de decembre de 1903, Pierre e Marie Curie recebèron lo Prèmi Nobel de Fisica « en reconóissença dei servicis renduts, per sa recèrca comuna sus lo fenomèn dei radiacions descubèrts per lo prefessor Henri Becquerel ». Inicialament, l'Académia Nobel voliá unicament recompensar Pierre Curie mai una indiscrecion d'un academician suedés permetèt d'apondre Marie Curie ai recipiendaris dau Prèmi[15]. La meteissa annada, recebèron tanben la medalha Davy, destinada a guierdonar de trabalhs excepcionaus dins lo domeni de la quimia.
Lo pareu venguèt rapidament famós e la radioactivitat interessèt largament lo rèsta de la comunautat scientifica e lo public. En octòbre de 1904, Pierre Curie foguèt ansin nomat professor titular d'una novèla cadiera de fisica a la Facultat dei sciéncias. Obtenguèt tanben la construccion d'un laboratòri vertadier per perseguir sei trabalhs. De son caire, Marie Curie obtenguèt lo pòste de cap de trabalhs de la cadiera de son marit. Aquelei posicions permetèron ai Curie de melhorar sa situacion financiera.
De sa nominacion coma professora a la Premiera Guèrra Mondiala
modificarLa mòrt de Pierre Curie e la nominacion de Marie Curie a la Sorbona
modificar
Lo 19 d'abriu de 1906, Pierre Curie moriguèt dins un accident de circulacion, reversat per una veitura ipomobila. Durament tocada per aquela tragèdia, Marie Curie foguèt sostenguda per son bèupaire, Eugène Curie (1827-1910), e per son bèufraire. De mai, en remplaçament de son marit, obtenguèt un pòste de directritz d'un laboratòri universitari. Aprofichant aquela posicion per luchar còntra lo conservatisme e lo sexisme dau periòde, aculhiguèt 45 femnas scientificas entre 1906 e 1934[16]. Venguèt tanben professora a la Sorbona lo 1èr de mai de 1906 e foguèt nomada titulària de la cadiera ocupada per Pierre Curie lo 16 de novembre de 1908.
Marie Curie venguèt ansin un simbòl de la lucha feminista dei premiereis annadas dau sègle XX. Per exemple, son premier cors a la Sorbona foguèt seguit per una importanta fòga de jornalistas, d'artistas e de personalitats politicas. Dins aquò, Marie Curie s'engatjèt pas dubertament amb lo movement feminista. En revènge, foguèt pas lo cas de sa filha Irène qu'intrèt brèvament dins lo govèrn dau Frònt Popular en 1936 per defendre la causa femenina.
En parallèl, Marie Curie contunièt sei recèrcas sus la radioactivitat. En 1910, amb l'ajuda dau professor André-Louis Debierne (1874-1949), isolèt un grama de radi metallic pur. L'annada seguenta, l'Académia dei Sciéncias refusèt de l'elegir entre sei sòcis. Pasmens, foguèt invitada au premier Congrès Solvay, organizat per lo quimista e industriau bèlga Ernest Solvay (1838-1922).
Lo Prèmi Nobel de Quimia 1911
modificar
En novembre de 1911, après lo Congrès Solvay, foguèt revelada una liason extraconjugala entre Marie Cubie e lo fisician Paul Langevin (1872-1946). Comencèt alora una lònga campanha jornalistica menada per la premsa nacionalista, misogina e xenofòba. Pasmens, lo 8 de novembre, en despiech d'aquel escàndol, Marie Curie recebèt lo Prèmi Nobel de Quimia 1911 « en reconóissença de sei servicis per l'avançament de la quimia amb la descubèrta dau radi e dau polòni, amb l'isolament dau radi e amb l'estudi de la natura e dei compausats d'aquel element ». Venguèt ansin la premiera persona de recebre dos còps aquela recompensa[17].
Aqueu segond prèmi decidèt lo govèrn francés de sostenir lei projèctes de Marie Curie de construrre un centre de recèrca dedicat a l'estudi dau radi e de seis aplicacions. Refusèt donc divèrsei proposicions de l'elèit intellectuau polonés de venir s'installar en Polonha[18]. Pasmens, i realizèt un viatge en 1913. En parallèl, deguèt sonhar una malautiá renala que l'alunchèt de l'actualitat scientifica.
La Premiera Guèrra Mondiala
modificar
La dubertura de l'Institut dau Radi foguèt complicada per de conflictes entre Émile Roux, director de l'Institut Pasteur, e Marie Curie. D'efiech, lo premier assaièt de marginalizar la segonda en plaçant sei protegits a de pòstes estrategics de l'organizacion. Ajudada per son prestigi personau, Marie Curie capitèt de gardar lo contraròtle de l'Institut que durbiguèt oficialament en julhet de 1914, quauquei setmanas avant lo començament de la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918).
Lo conflicte entraïnèt lo barrament provisòri de l'establiment. La màger part dau personau se mobilizèt en favor de l'esfòrç de guèrra e Marie Curie participèt amb Antoine Béclère (1856-1939), director dau servici radiologic deis armadas, a la concepcion d'ambulàncias radiologicas permetent de realizar de radiografias dins la zòna dei combats, çò que permetiá de limitar lo desplaçament dei soudats bleçats. De mai, transformèt l'Institut dau Radi en escòla de radiologia per formar d'assistents radiologistas. Enfin, participèt a la concepcion de pòstes de radiologia fixs[19].
En 1916, Marie obtenguèt son permés de condurre e comencèt de realizar dirèctament de radiografias au sen deis ambulàncias radiologicas. Foguèt rejonhada per sa filha Irène que venguèt son assistenta après la guèrra per tornar formar l'Institut dau Radi.
De l'Institut dau Radi a sa mòrt
modificarL'Institut dau Radi
modificar
Après la guèrra, Marie Curie tornèt prendre sa posicion a la tèsta de l'Institut dau Radi. Durant quauqueis annadas, l'organizacion deguèt faciar de dificultats financieras grèvas. De mai, l'Institut aviá perdut la màger part de sei resèrvas de radi qu'èran estadas utilizadas per la fabricacion de pòstes radiologics. Marie Curie deguèt donc realizar un viatge ais Estats Units per trobar lei sòus necessaris a la crompa d'un grama de radi. I foguèt fòrtament sostenguda per la jornalista Marie Mattingly Meloney (1878-1943) qu'organizèt una campanha de collècta de fons auprès dei femnas estatsunidencas[20]. En parallèl, Marie Curie participèt tanben a la defensa de la causa polonesa en França.
En mai de 1921, poguèt crompar un grama de radi a una usina de Pittsburgh qu'aviá industrializat sei procès d'extraccion. Aquò permetèt au doctor Claudius Regaud (1870-1940), cap de la seccion medicala de l'Institut, de desvolopar divèrsei tractaments còntra lo cancèr. Una fondacion Curie foguèt creada per finançar leis activitats de l'Institut e Marie Curie realizèt plusors viatges durant leis annadas 1920 per trobar de fons. En 1970, aquela fondacion e l'Institut dau Radi fusionèron per formar l'Institut Curie qu'es un centre major de la recèrca mondiala en cancerologia.
Durant leis ans 1920, Marie Curie participèt tanben a l'establiment d'organismes de cooperacion internacionala més en plaça per la Societat dei Nacions. Ajudèt egalament a la fondacion de l'Institut dau Radi de Varsòvia. En particular, li donèt en 1929 un grama de radi que foguèt tornarmai crompat gràcias au sostèn dei femnas estatsunidencas. Sostenguèt tanben lei trabalhs d'Irène Joliot-Curie e de son marit, Frédéric Joliot-Curie, que demostrèron l'existéncia d'elements radioactius artificiaus en 1934 e recebèron, per aqueu trabalh, lo Prèmi Nobel de Quimia 1935.
Malautiá e fin de vida
modificar
La nocivitat deis elements radioactius comencèt d'èsser sospichada per Marie Curie a partir de 1920[21]. D'efiech, aviá de problemas de santat mau explicats, especialament ais uelhs e ais aurelhas. Pauc a pauc, foguèt victima d'una leucemia entraïnada per lei raionaments radioactius. Pasmens, contunièt de dirigir la seccion de fisica e de quimia de l'Institut dau Radi. Fin finala, lo 29 de junh de 1934, deguèt anar au sanatorium de Sancellemoz onte moriguèt lo 4 de julhet seguent.
Foguèt inicialament enterrada dins lo cementèri de Sceaux dins lo cavòt de la familha Curie. En 1995, lo president François Mitterrand (1981-1995) de son transferiment au Panteon, amb son marit, en reconóissença de son òbra comuna[22]. La ceremònia aguèt luòc lo 20 d'abriu de 1995 en preséncia dau president polonés Lech Wałęsa (1990-1995).
Òbra scientifica
modificar
Descubèrta de la natura fisica de la radioactivitat
modificarA la fin dau sègle XIX, la natura de la radioactivitat èra desconeguda. A partir de mesuras realizadas sus divèrsei substàncias radioactivas, Marie Curie capitèt de mostrar un liame entre l'intensitat dau raionament radioactiu e la concentracion d'urani. Puei, demostrèt que lo raionament radioactiu èra pas dependenta de l'estat de l'urani. Aquò permetèt d'establir la natura fisica de la radioactivitat.
Descubèrta dau polòni e dau radi
modificarMarie Curie e son marit participèron a la descubèrta de dos elements de la classificacion periodica. Lo premier foguèt lo polòni qu'a pauc d'aplicacions. Es utilizat coma fònt de calor en causa de l'intensitat de son raionament radioactiu, coma fònt de particulas α e coma fònt de neutrons. Lo segond element descubèrt per lei Curie foguèt lo radi que foguèt utilizat fins ais ans 1950 e la descubèrta de la nocivitat de la radioactivitat per fabricar d'objèctes luminescents. A tanben d'aplicacions importantas, totjorn utilizadas a l'ora d'ara, en cancerologia ont es a la basa de tractaments antitumoraus dau tipe radioterapia ò curieterapia.
Determinacion de la massa atomica dau radi
modificarAprès sa descubèrta dau radi, Marie Curie capitèt de'n establir la massa atomica. Per aquò, realizèt la dissolucion d'una massa de clorur de radi coneguda dins d'aiga. Puei, i apondiguèt de nitrat d'argent per obtenir la precipitacion deis ions clorur. La determinacion de la massa de clorur d'argent format li permetèt de determinar la massa de clòr presenta dins la mòstra de clorur de radi e de calcular la massa atomica dau radi.
L'Institut Curie
modificar
Reconegut d'interès public en 1921, l'Institut dau Radi, vengut Institut Curie en 1970, es un centre de recèrca major dins la lucha còntra lo cancèr. Organizat per Marie Curie après la Premiera Guèrra Mondiala, sei trabalhs son organizats a l'entorn de la recèrca, dei suenhs ai malauts e de la conservacion e la transmission dei sabers. De mai, assaia de donar un accès privilegiat ai tecnicas medicalas pus sofiscadas en raprochant lei cercaires e lei pacients. Aqueu modèl permetèt a l'Institut d'obtenir dos Prèmis Nobel (Quimia 1935 e Fisica 1991). Inspirèt tanben lei centres anticancèrs francés organizats au començament dau sègle XXI.
Onors e guierdons
modificarScientifica majora de la premiera mitat dau sègle XX, Marie Curie es coneguda dins lo mond entier. l'Assemblada Generala dei Nacions Unidas proclamèt l'an 2011 coma « l'annada Marie Curie » per celebrar lo centenari de son Prèmi Nobel de Quimia. Au nivèu scientific, obtenguèt un Prèmi Nobel de Fisica en 1903, un Prèmi Nobel de Quimia en 1911, la medalha Davy en 1903[24], la medalha Matteucci en 1904[24], la medalha Elliott Cresson en 1909 e la medalha Benjamin Franklin en 1921[25]. Foguèt tanben nomada doctora honoris causa de plusors universitats prestigiosas coma l'Universitat Jagellon de Cracòvia.
Lo nom de Curie foguèt donada a una unitat de mesura de la radioactivitat, a un element quimic (lo curi), a un cratèr lunari, a un cratèr marcian e a un asteroïde ((7000) Curie). Lo nom de Sklodowska foguèt tanben donat a un cratèr lunari e a un cratèr marcian. En mineralogia, divèrsei mineraus radioactius pòrtan un nom eissit de Curie ò de Sklodowska[26]. Enfin, plusors escòlas e institucions scientificas foguèron dichs Marie Curie, especialament en França e en Polonha[27].
Liames intèrnes
modificarBibliografia
modificarNòtas e referéncias
modificar- ↑ En particular, engatjèt una governanta polonesa per ensenhar la lenga a seis enfants.
- ↑ En 1795, Polonha aviá perdut son independéncia e èra estada partejada entre Prússia, Russia e Austria. Aquela situacion durèt fins a l'insureccion polonesa de 1918.
- ↑ Inicialament catolica, Maria Skłodowska venguèt agnostica après aquelei decès.
- ↑ Accusat de sostenir lo nacionalisme polonés – çò qu'èra verai – Władysław Skłodowski perdiguèt son emplec de professor. Pasmens, recuperèt lo materiau de son laboratòri e l'utilizèt per ensenhar lei sciéncias a seis enfants.
- ↑ Józef Boguski èra estat assistent dau quimista russa Dmitri Mendeleiev, autor de la taula periodica deis elements.
- ↑ Dins la vida vidanta e dins sei publicacions scientificas, utilizèt lei doas apelacions Marie Skłodowska Curie e Marie Curie.
- ↑ Jacques Curie èra fisician. Amb son fraire Pierre, foguèt a l'origina de la premiera demonstracion de l'efiech piezoelectric en 1880.
- ↑ A la fin dau sègle XIX e au començament dau sègle XX, lo ritme rapid dei descubèrtas scientificas necessitava una publicacion rapida de sei resultats. Per exemple, Henri Becquerel presentèt la descubèrta dei rais uranics l'endeman de sa descubèrta. L'objectiu per lei sabents èra d'aquistar la paternitat de sei descubèrtas e d'obtenir de finançaments.
- ↑ Fondat en 1871 après un legat de Jean-Louis Gegner, aqueu prèmi èra destinat a sostenir financiarament un sabent paure aguent realizat de « trabalhs seriós ». Marie Curie o ganhèt tornarmai en 1900 e en 1902. Lo montant dau prèmi èra de 4 000 francs, çò que representava una sòma un pauc superiora au salari anuau d'un professor de licèu (3 000 francs).
- ↑ Per sostenir sa familha, Pierre Curie èra tanben vengut professor de l'Escòla municipala de fisica e de quimia industrialas après la naissença d'Irène en 1897.
- ↑ Recebèron tanben l'ajuda de scientifics austrians coma lo geològ Eduard Suess (1831-1914).
- ↑ (fr) P. Curie, M. Curie, "Sur une substance nouvelle radio-active, contenue dans la pechblende", Comptes Rendus, 1898, 127 : 175–178.
- ↑ (fr) P. Curie, M. Curie, M. G. Bémont, "Sur une nouvelle substance fortement redio-active, contenue dans la pechblende", Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, 1898, 127 : 1215–1217.
- ↑ (en) K. Kabzinska, "Chemical and Polish Aspects of Polonium and Radium Discovery", Przemysł chemiczny K tal Mark, 1998, 77: 104–107.
- ↑ (fr) Laure Adler, L'universel (au) féminin, vol. 3, L'Harmattan, 2006.
- ↑ (fr) Natalie Pigeard-Micault, "The Curie's Lab and its Women (1906–1934), Le laboratoire Curie et ses Femmes (1906–1934)", Annals of Science, 2013, 70.1 : 71-100.
- ↑ Durant lo sègle XX, unicament tres autrei personas capitèron de recebre dos Prèmis Nobel : Linus Pauling (1901-1994) que recebèt lo Prèmi Nobel de Quimia en 1952 e lo Prèmi Nobel de la Patz en 1962, John Bardeen (1908-1991) que recebèt lei Prèmis Nobel de Fisica 1958 e 1972 e Frederick Sanger (1918-2013) que recebèt lei Prèmis Nobel de Quimia 1958 e 1980.
- ↑ En particular, refusèt una ofèrta presentada per una delegacion dirigida per l'escrivan Henryk Sienkiewicz (1846-1916) qu'aviá recebut lo Prèmi Nobel de Literatura 1905.
- ↑ Segon la biografia escricha per Ève Curie, lei pòstes radiologics concebuts per Marie Curie e sa còla de l'Institut dau Radi permetèron de sonhar un milion de bleçats.
- ↑ (en) Ann M. Lewicki, "Marie Sklodowska Curie in America, 1921", Radiology, 223 (2) : 299–303.
- ↑ Irène Joliot-Curie conoguèt un destin similar. Lei premierei mesuras de proteccion vertadieras dins lei laboratòris estudiant la radioactivitat foguèron introduchas per Marguerite Perey (1909-1975), victima d'un cancèr deis òs, qu'èra estada assistenta d'Irène.
- ↑ Consequéncia de son trabalh sus la radioactivitat, foguèt plaçada dins una caissa contenent un jaç de 2,5 mm de plomb.
- ↑ Aqueu bastiment fa totjorn partida dau campus de l'Institut Curie. Uei, assosta lo Musèu Curie que presenta lei trabalhs de Pierre e Marie Curie, d'André-Louis Debierne e de Frédéric e Irène Joliot-Curie.
- ↑ 24,0 et 24,1 (en) Ève Curie e Vincent Sheean, Madame Curie: A Biography, Turtleback Books ,1999, p. 389.
- ↑ (en) "Minutes", Proceedings of the American Philosophical Society, 1921, 60 (4) : xxii.
- ↑ Son la sklodowskita, la curita e la cuprosklodowskita.
- ↑ En França, en 2019, 360 escòlas pòrtavan lo nom de Marie Curie (sovent associat amb aqueu de Pierre Curie).