Belize

Belize

Devisa nacionala: Sub umbra floreo
Lenga oficiala	anglés
capitala populacion (an)	Belmopan 13 400 abitants (2005))
Rei	Carles III del Reialme Unit
Governador general	Froyla Tzalam
Primièr ministre	Johnny Briceño
Superfícia	22 966 km²
Populacion Densitat	320 000 (2008)) 12 ab./km²
Independéncia - Jorn	(del Reialme Unit) 21 de setembre de 1981
Moneda	dolar de Belize
Ora	UTC-6
Imne nacional	Land of the Free
ISO-3166 (Internet)	.bz
Còde telefonic	+501

Belize es un país d'America Centrala situat entre Mexic e Guatemala. Unic estat de la region sensa acces a l'Ocean Pacific, ocupa un territori de 22 966 km² principalament format de plans maritims umids e de paluns. Sa capitala politica es Belmopán mai la vila pus importanta es Belize City. A una frontiera ambé Mexic e Guatemala.

La formacion de Belize comencèt dins leis annadas 1660 quand s'installèron de marins anglés desirós d'esplechar la fusta tropicala de la jungla. En 1798, leis Espanhòus acceptèron aquela preséncia e la colonia comencèt de si desvolopar. En causa dau nombre feble de colons e dei cambis demografic ambé lei populacions e lei regions vesinas, una populacion fòrça mestissada si formèt e si concentrèt principalement lòng dau litorau e dei rius. Lo país venguèt autonòm en 1964 e independent en 1981. Son economia evolucionèt alora de l'esplecha de fusta vèrs lo produccion de fruchs e de sucre, lo desvolopament dau torisme e leis activitats financieras coma paradís fiscau.

Lo gentilici es belizian -a.

Geografia

Geografia fisica

Carta topografica de Belize.

La màger part dau territòri belizian es format de plans palunós costiers. Lo sud es ocupat per de montanhas bassas onte si situa lo Doyle's Delight qu'es la cima pus auta dau país amb una altitud de 1 124 m. Regardant l'idrografia, li a quatre fluvis de remarca que son caracterizats per de longors limitadas mai de debits que pòdon venir importants durant la sason umida :

• au nòrd, si troba lo Rio Honda (209 km) que marca la frontiera entre Mexic e Belize e qu'es lo riu pus gròs de Yucantan e un axe d'intrada important en direccion d'aquela region.
• au nòrd e au centre, si troba la New River (132 km).
• au centre, si troba lo Rio Belize (250 km) qu'es navigable fins a la frontiera ambé Guatemala. Sa vau es un axe de comunicacion important per lo país.
• au sud, Sarstoon (111 km) que marca una partida de la frontiera ambé Guatemala.

Clima

Fotografia d'un ciclòn avançant vèrs Belize en 1998 (octòbre de 1998).

Belize a un clima subtropicau ambé de sasons secas e umidas marcadas. La temperatura mejana li es auta tota l'annada e varia entre 24°C (genier) e 27°C (julhet) dins lei zònas litoralas. Dins lo sud dau país, demenisse ambé l'altitud e dins lo nòrd, aumenta leugierament ambé la distància a respèct de la mar. Lei precipitacions anualas son importantas sus lo territòri mai presentan de variacions de remarca entre lo sud, onte pòdon agantar mai de 4 500 mm, e lei regions dau nòrd e de l'oèst onte lo nivèu mejan es de 1 350 mm. La màger part a luec pendent la sason umida que va de genier a mai dins lo nòrd e de febrier a abriu dins lo sud. De còps, li a pereu un segond periòde umid (dicha pichona sason umida) vers julhet-aost.

Lo territòri belizian es regardat per lo risc de ciclòn tropicau. Pòdon causar de destruccions fòrça importantas en causa de sa natura plana e umida que favoriza leis inondacions. Per exemple, en 1931, un ciclòn entrainèt la destruccion de dos tèrç de Belize City e la mòrt d'un milièr d'abitants. En 1961, la vila foguèt tornarmai destrucha per un ciclòn (275 morts) e leis autoritats desplacèron la capitala a Belmopán en 1970.

Demografia e vilas principalas

Fotografia dau centre de Belize City (octòbre de 2004).

La populacion de Belize es en aumentacion rapida en despiech d'una emigracion fòrça importanta. D'efècte, de 2000 a 2010, la populacion passèt per exemple de 231 000 abitants a mai de 314 000. Totjorn en 2012, lo nombre de Belizians vivent ais Estats Units èra estimat a 180 000 (solament 70 000 li èran en situacion regulara). Aquela creissença es sostenguda per un taus de fertilitat important (3,6), una populacion fòrça jova (environ 96,5% aviá un temps entre 0 e 64 ans en 2010) e una esperança de vida auta (aperaquí 75 ans).

La densitat de populacion es relativament febla (14,5 ab/km2) e son taus d'urbanizacion de 44%. La vila pus importanta es Belize City, la capitala anciana, ambé 68 000 abitants en 2012. Leis autrei vilas de remarca avián una populacion entre 10 000 e 20 000 abitants coma Belmopán (environ 20 000), San Ignacio (environ 17 000) ò Orange Walk Town (environ 13 000). Leis autrei ciutats an mens de 10 000 abitants.

En causa de la disparicion d'una partida importanta dei pobles maias autoctons apres l'arribada dei premiers Europeus e de l'arribada d'unei populacions diferentas dins lo corrent dau periòde coloniau, la populacion dau Belize actuau es fòrça mestissada :

• aperaquí la mitat de la populacion èra d'ascendéncia maia e europèa (principalament espanhòla).
• aperaquí lo quart de la populacion èra originari de mestissatges entre populacions africanas e euròpeas (totjorn principalament espanhola).
• aperaquí 10% èra d'ascendéncia maia.
• aperaquí 6% èra originari de mestissatges entre diferentei populacions africanas e autoctònas. Aqueleis abitants son dichs Garifunas.

Lo rèsta deis abitants de Belize èra compausat de migrants recents ò de despatriats que presentan divèrseis originas (China, Índia, Euròpa...).

Lengas

L'anglés es la lenga oficiala de Belize. Pasmens, es la lenga premiera de mens de 5% de la populacion. Dins la vida vidanta, lei lengas pus frequentas son l'espanhòu (43% en 2000), lo kriol (un creòle de l'anglés parlat per 37% deis abitants en 2000) e divèrsei lengas maias (7,8% en 2010). Enfin, si pòu trobar de minoritats que parlan lo garifuna ò lo bas saxon. La màger part de la populacion èra au mens bilingüa.

Religions

La libertat religiosa es assegurada sus lo territòri belizian. En 2010, la màger part de la populacion èra crestiana e si devesissiá magerament entre la Glèisa Catolica (40,0%). Lo catolicisme èra a temps passat la religion de mai de la mitat de la populacion. Pasmens, coma dins leis autrei país d'America Centrala, son assisa deguèt faciar la concuréncia de divèrsei glèisas protestantas fòrça dinamicas (31,7%). Puei, 11,9% deis abitants compausavan diferentei minoritats religiosas fòrça variadas (testimònis de Jehova, religion maia, indoisme, islam... etc.). Enfin, 15,6% de la populacion s'èran declarat sensa religion.

Istòria

Civilizacions principalas de Mesoamerica dau sègle IV au sègle XVI.

Antilhas vèrs 1790.

Lo territòri dau Belize actuau es una region periferica de la zòna d'influéncia de la civilizacion maia que si desvolopèt a partir dins lo corrent de l'Antiquitat. Durant lo periòde classic d'aquela civilizacion, doas vilas importantas (Caracol e Xunantunich) si formèron fins a la crisi maia dei sègles VII e VIII e l'abandon d'aquelei ciutats par sa populacion. Pasmens, en despiech d'aqueu declin, una preséncia maia si mantenguèt dins la region. De mai, en causa de la resisténcia dei ciutats-estats maias dei regions occidentalas e septentrionaus de Yucantan, leis Espanhòus renoncièron a la conquista de la jungla interiora fins a la fin dau sègle XVII. Aquò permetèt ai populacions autoctònas de demorar independentas.

En 1642, la manca de contraròtle d'Espanha sus la region permetèt tanben a de flibustièrs anglés de s'installar sus l'illa de Roaton que venguèt una basa de piratariá e de la còntrabanda de fusta tropicala. Dins leis annadas 1660, de soudats e de marins anglés desmobilizats après la conquista de Jamaica en 1655 per Londres s'installèron dins la region dei bòcas dau riu Belize. L'esplecha de fusta tropicau foguèt l'activitat principala dei colons que participavan tanben de còps ai guèrras regionalas. Aliats ais indians locaus fòrça ostils ais Espanhòus, capitèron de tenir la region e assaièron sensa succès d'ocupar lo litorau orientau dau Nicaragua actuau. En 1798, la batalha de St. George's Caye marquèt la fin dei temptativas espanhòlas de cochar leis Anglés de la zòna e permetèt de començar lo desvolopament de l'implantacion. Pasmens, l'elèit de Guatemala contunièt de considerar la region coma una dependéncia de son país.

En 1862, la region venguèt oficialament una colonia britanica dicha Honduras Britanic. Fins a 1884, foguèt una dependéncia de Jamaica. Sa populacion aumentèt pauc a pauc. Agantèt 30 000 abitants en 1900 e 70 000 en 1950. En 1964, li foguèt donat un estatut d'autonòmia intèrna. En 1974, lo nom Belize remplacèt l'apellacion de Honduras Britanic. En 1981, l'independéncia, lòngtemps alentida per lei tensions frontalieras ambé Guatemala, foguèt finalament proclamada. Pasmens, en causa dei tensions persistentas entre Guatemala e leis autoritats novèlas, una garnison britanica demorèt en plaça dins lo país fins a la reconóissança oficiala de la sobeiranetat beliziana per Guatemala en 1991.

Govèrn e politica

Forma de l’estat e organizacion dau poder

Belize es una monarquia constitucionala parlamentària pluralista que fa partida dau Commonwealth e qu'aplica lo principi de la separacion dei tres poders. Lo cap d'estat formau es lo sobeiran dau Commonwealth representat per un governador generau que son ròtle es simbòlic. Lo poder executiu es tengut per lo cap dau govèrn e lo poder legislatiu es tengut per un parlament bicamerau. Lo poder judiciari es independent de l'executiu e dau legislatiu. Es tengut per divèrsei corts superioras especializadas.

Poder executiu

Lo poder executiu es oficialament tengut per lo sobeiran dau Commonwealhth qu'es representat localament per un governador generau. Pasmens, son ròtle es principalament simbòlic e lo cap vertadier de l'executiu es lo cap dau govèrn designat per la majoritat parlamentària. Lei membres dau govèrn son generalament chausits entre lei deputats de la majoritat de l'Assemblada mai aquò es pas una obligacion constitucionala.

Poder legislatiu

Lo poder legislatiu es tengut per un parlament bicamerau dich Assemblada Nacionala. Sa chambra bassa, dicha Chambra dei Representants, es formada de 31 deputats elegit au sufragi universau dirèct per lei ciutadans de mai de 18 ans. Lei deputats son elegits amb un escrutinh uninominau majoritari a un torn. Lo mandat dura cinc annadas.

Sa chambra auta, dicha Senat, es formada de 12 senators e d'un president. Lei senators son designats per lo governador generau representant la corona après prepausicion de la majoritat parlamentària (6 senators), de l'oposicion (3 senators), dau Conseu dei Glèisas (1 senator), dau Conseu dei sindicats (1 senator) e dei representants dau sector privat (1 senator). Dins lei fachs, lo ròtle vertadier dau governador generau si limita a l'acceptacion dei prepausicions que li son somesas. Pasmens, lei personas prepausats coma senators pòdon pas faire partida de la Chambra dei Representants, dei fòrças armadas ò de la polícia ni trabalhar per lo govèrn. Un temps minimom de 21 e la nacionalitat beliziana son tanben demandadas. La durada dau mandat es de cinc annadas. Puei, lo president dau Senat es chausit per lei senators. Sa votz es preponderanta dins lo cas d'una egalitat entre lei 12 senators. Pòu faire partida ò non dau Senat. Dins lo cas que lo president sigue pas senator, a pas lo drech de vòte mai franc dei situacions onte lei 12 senators pòdon pas formar una majoritat.

Lei doas chambras pòdon prepausar de projèctes de lèi mai l'acòrd dau govèrn es necessari regardant lei projèctes susceptibles de modificar lei recèptas de l'Estat. Per intrar en aplicacion, una lèi dèu èstre votada per lei doas chambras. Dins lo cas d'un desacòrd entre lei doas chambras, la votz de la Chambra dei Representants es preponderanta car lo Senat pòu refusar solament dos còps una lèi votada per lei deputats.

Poder judiciari

Lo poder judiciari es inspirat per la lèi britanica (Common law) e es dirigit per unei corts especializadas. Lei dos pus importants son la Cort Suprèma (cargada deis afaires pus importants) e la Cort d'Apèu. Dins certanei cas, lo Comitat judiciari dau Conseu privat dau sobeiran dau Commonwealth pòu estudiar un apèu coma institucion superiora dau país. Lei jutges deis institucions principalas son nomats per lo governador generau (après prepausicion dau cap dau govèrn).

Organizacion territòriala

L'organizacion territòriala de Belize presenta dos nivèus principaus que son, de la pus granda a la pus pichona, lei districts e lei municipalitats (vilas e vilatges). Lei districts son dirigits per de foncionaris de l'administracion e per un conseu elegit per la populacion. Lei municipalitats son dirigits per de conseus elegits dichs conseu de vilas ò conseu de vilatges segon la talha de l'entitat.

Simbòls nacionaus

Lo drapèu oficiau de Belize foguèt adoptat en 1981 après l'independéncia dau país. Es basat sus un drapèu non oficiau apareissut en 1950. La devisa dau país es en latin Sub umbra floreo (« A l'ombra, florissi » en occitan). Son imne nacionau es Land of the Free (« País de la Libertat » en occitan) que foguèt escrich en 1963.

• 
  Drapèu oficiau de Belize.
• 
  Drapèu coloniau britanic de Belize.
• 
  Drapèu non oficiau de Belize (1950-1981) a l'origina dau drapèu actuau.
• 
  Armariás de Belize.

Afaires estrangiers e defensa

Afaires estrangiers

Belize fa partida dei principaleis organizacions internacionalas e regionalas coma l'Organizacion dei Nacions Unidas, l'Organizacion Mondiala dau Comerci l'Organizacion deis Estats Americans, lo Commonwealth, la Comunautat Cariba e son mercat comun, l'Associacion deis Estats Caribas e la Cort de Justícia dei Caribas. En causa de sa colonizacion per lei Britanics e de son independéncia recenta, sa diplomacia presenta de particularitats a respèct deis autreis estats d'America Centrala car l'influéncia estatsunidenca li es pus febla. Per exemple, Belize signèt un acord toristic ambé Cuba en 2002 ò, en 2011, reconeissèt oficialament Palestina dins sei frontieras d'avans 1967.

Dempuei leis annadas 1990 e la reconóissença de la soberaneitat beliziana per Guatemala e la retirada consecutiva de la garnison britanica, tres axes principaus dominan lei relacions exterioras de Belize :

• la relacion ambé leis Estats Units es venguda primordiala car lo govèrn estatsunidenc e son ajuda financiera son una fònt de revenguts importanta per lo país. Gràcias a l'abséncia d'ocupacion de Belize per l'armada estatsunidenca dins lo corrent dau sègle XX, lei relacions entre Belmopán e Washington son tradicionalament bònas, lei dos estats collaboran per assaiar de demenir la criminalitat regionala e l'armada estatsunidenca participa a divèrsei projèctes de desvolopament sus lo territòri belizian.
• la relacion ambé lo Reiaume Unit foguèt majora fins ais annadas 1990 en causa dau mantenement d'una garnison britanica per defendre lo territori belizian mai son importància declina pauc a pauc car la metropòli e son anciana colonia an d'interès mai e mai diferents. Pasmens, lei Britanics gardan una installacion militara destinada a l'entraïnament sus lo territòri belizian.
• la relacion ambé Guatemala demora lo problema principau deis afaires estrangiers de Belize car la frontiera comuna es totjorn pas reconeguda per Guatemala. 12 272 km² de territòri belizian son ansin revendicat per son vesin e d'escaramochas si debanèron en 2000 lòng de la frontiera actuala.

Fòrças armadas

Fotografia d'una patrolha comuna de gardacòstas dei fòrças estatsunidencas e belizianas (febrier de 2013).

Lei fòrças armadas de Belize foguèron creadas a partir d'unitats colonialas que son origina data de 1817. Pasmens, en causa dau mantenement d'una garnison britanica importanta (1 500 omes) fins a 1994 per dissuadir una invasion guatemalenca, lei fòrças belizianas demorèron limitadas. En 2012, èran compausadas de 1 050 professionaus e de 700 reservistas leugierament equipats. Son devesits entre una fòrça terrèstra, una pichona fòrça aeriana destinada au transpòrt e d'unitats de gardàcostas. Son budget èra relativament feble representant solament 1,08% dau PIB.

Economia

Belize es un país en desvolopament pauc industrializat que son economia despend magerament de l'agricultura e dei servicis, especialament dau torisme. La criminalitat organizada, especialament lo trafeg de dròga, li a tanben una plaça importanta coma dins leis autreis estats de la region. En 2012, lo PIB èra de 1,637 milions de dolars estatsunidencs. Lo país exportava de matèrias premieras agricòlas e de petròli e importava de produchs manufacturats (maquina otís, produchs quimics, medicaments...). Sei partenaris economics principaus èran leis Estats Units, Alemanha, lo Reiaume Unit, Cuba e Mexic. Lei revenguts deis expatriats an pereu una plaça importanta au sen de l'economia nacionala e son una fònt important de sòus per la màger part dei familhas belizianas.

Lo sector primar representava 13% dau PIB e 10,2% de la populacion activa. Es dominat per la produccion de sucre, d'agrums e de bananas que formavan la mitat deis exportacions belizianas. Dins lei regions litoralas, la pesca es pereu una activitat importanta (exportacion de cambaròts). Dempuei 2005-2006, si desvolopa l'esplecha de jaciments de petròli que representava 29% deis exportacions. La produccion de fusta, sector centrala de l'economia dau país, conoisse una crisi importanta dempuei leis annadas 1990 a declinat per venir un sector quasi segondari de l'economia (mens de 1% deis exportacions). Lo sector industriau representava 23% dau PIB e 18,1% deis emplecs. Es centrat sus la transformacion de produchs agricòlas e sus la produccion leugiera. La màger part dei produchs manufacturats pesucs son importats. Enfin, lo sector dei servicis representava 64% dau PIB e 71,4% de la man d'òbra activa. Es dominat per lo torisme e per d'activitats financieras (lo país es un paradís fiscau).

Cultura

Arquitectura

Fotografia dei vestigis d'un temple maia dins la ciutat anciana de Caracol (genier de 2006).

Catedrala St John's (decembre de 2010).

Lo patrimòni arquitecturau de Belize es marcat per lei periòdes maia e coloniau. D'efèct, maugrat sa posicion un pauc descentrada a respèct dau centre de la civilizacion maia, lo territòri belizian assosta lei vestigis de doas vilas importantas (Caracol e Xunantunich) e de divèrsei colonias mens importantas. La màger part data de l'epòca classica d'aquela civilizacion. L'arquitectura coloniala es magerament concentrada dins la vila de Belize City qu'èra lo centre de la preséncia britanica. Pasmens, pauc de bastiments subrevisquèron ai destruccions de la ciutat per lei ciclòns. Lei vestigis dau periòde coloniau son donc rars e lo pus famós es la catedrala St John's.

Musica

Gràcias a sa posicion dins la region cariba e a l'origina variada de sa populacion, la musica beliziana es fòrça rica. En particular, unei tipes de musica si difusèron dempuei Jamaica coma lo reggae, lo dancehall e la soca ò dempuei leis Estats Units coma lo rap, lo hip-hop, lo metal e lo rock. An una influéncia sus leis estiles musicaus locaus que son lo punta eissit de la cultura garifuna ò lo parenda eissit dei populacions espanhòlas e africanas d'America.