Empèri Pèrsa : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
|||
| (16 revisions intermediàrias per 10 utilizaires pas afichadas) | |||
Linha 1 :
{{Infobox
'''Pèrsia''' (en [[grèc]] ancian ἡ Περσίς / ''hê Persis’'') es lo nom metonimic<ref>La region, que pòrta lo nom de [[Fars|Pars]], ''Pārsa-'' en [[persan]] ancian o ''Pārs'' en persan mejan, designa un territòri se trobant a l'entorn de [[Persepòlis]].</ref> eritat dels [[Grècia antica|Grècs]] de l'[[Antiquitat]] per designar lo territòri governat pels reis [[Aquemenidas]]. L'apogèu de la Pèrsia antica foguèt jos la dinastia [[Aquemenidas]] que los conquerents [[Dàrius Ièr]] e [[Xèrxes Ier]] espandiguèron lor territòri fins a venir lo mai grand territòri alara conegut .▼
|tematica=
|carta=
}}
▲'''Pèrsia''' (en [[grèc]] ancian ἡ Περσίς / ''hê Persis’'') es lo nom metonimic<ref>La region, que pòrta lo nom de [[Fars|Pars]], ''Pārsa-'' en [[persan]] ancian o ''Pārs'' en persan mejan, designa un territòri se trobant a l'entorn de [[Persepòlis]].</ref> eritat dels [[Grècia antica|Grècs]] de l'[[Antiquitat]] per designar lo territòri governat pels reis [[
Cobejada, aquela region foguèt conquerida entre autres per [[Alexandre lo Grand]] al sègle IV, pels [[Empèri Part|Parts]] dins la segonda mitat del sègle II abC, per las [[conquista musulmana|tropas musulmanas]] al sègle VII, per [[Genghis Khan]] al sègle XIII, per [[
Al sègle III, jos la dinastia [[Empèri Sassanida|sassanida]], apareis lo mot ''Ērān'' o ''Ērānšahr'', que significa « país dels [[Arians]] », tradusit tanben per « país dels Iranians ». Al sègle VII, aprèp la casuda dels
Lo gentilici es '''pèrsa''' o '''persan -a'''<ref>http://toscanoreinat.chez-alice.fr/dicop.pdf</ref>.
== Cronologia ==
* Sègle X AbC: poblament del plan iranian pels [[Arians]] al nòrd e dins lo [[Fars]], pels [[Mèdes]] dins l'oèst.
* vèrs [[-750]] : [[Deiocès]] fondèt lo primièr reialme mède, que sa capitala èra [[Ecbatane]].
* [[-612]] : los [[Mèdes]] s'emparèron de [[Niniva]], provocant la casuda d'[[Empèri Assirian|Assiria]].
* [[-552]] : Pèrsia venguèt un reialme independent jol rei [[Cirus II]].
[[Imatge:Empire_Perse.jpg|thumb|500px|left|
* [[-550]] : [[Cirus II]] destituiguèt l'[[Empèri Mède]] e fondèt l'Empèri Pèrsa, que s'espandirà dins tot l'[[Orient Mejan]], de la [[mar Egèa]] fins a [[Índia]], d'[[Egipte]] fins a [[Afganistan]]. Naissença de [[Dàrius Ièr|Dàrius I{{èr}}]], rei de Pèrsia. † 486 abC.
* [[-522]] : Aprèp la mòrt de [[Cambís II|Cambís]], lo mague [[Smerdis]] usurpèt lo poder ne se fasent passar per Bardiya, fraire d'un mòrt; foguèt assassinat per de generals capitanejats per Dàrius. Començament del reialme de [[Dàrius Ier]], rei de Pèrsia. (fins en 486 abC.)
* [[-518]] : La [[Via reiala]] de
* [[-490]] : Los Pèrsas del rei Dàrius foguèron vencits per una coalicion de Grècs a Maraton; es l'episòdi pus marcant de la
* [[-486]] : Mòrt de [[Dàrius Ier|Dàrius I{{èr}}]], rei de Pèrsia. Començament del reialme de [[Xèrxes Ier|Xèrxes]], rei de Pèrsia. (fins en 465 abC.)
[[Imatge:Persian Bull 5thc Oriental Institute Chicago.jpg|thumb|right|300px|Tèsta de taure, [[Persepòlis]], sègle V abC, [[Institut Oriental de Chicago]], [[Estats Units d'America]] (Empèri Aquemenida)]]
Linha 20 ⟶ 26:
* [[-480]] : Pendent la [[Segonda Guèrra Medica]] los [[Grècia Anciana|Grècs]] enfonzèron la marina pèrsa a [[Batalha de Salamina|Salamina]] (Salamis).
* [[-479]] : Atenas refusèt l'ofèrta avantatjosa de passar del costat pèrsa.
* [[-472]] : Dins sa pèça ''Los Pèrsas'', [[Esquil]] presentèt al public
* [[-465]] : Xèrxes I{{èr}} foguèt assassinat. Son filh [[Artaxèrxes Ier|Artaxèrxes I{{èr}}]] alara vengut rei de Pèrsia.
* [[-459]] : Aprèp aver ajudat de rebèls [[Egipte antica|egipcians]] contra lo poder pèrsa, los Grècs deguèron fugir e se retirar dins una illa del dèlta de [[Nil]].
Linha 29 ⟶ 35:
* [[-370]] : Los satrapas de l'Empèri Pèrsa dintrèron en revòlta contra lo poder central, en seguida de l'independéncia d'Egipte en -404.
* [[-338]] : Decès d'Antaxèrxes, rei de Pèrsia assassinat per son eunuc favorit.
[[File:Formacion de l'Empèri d'Alexandre lo Grand.png|thumb|Formacion de l'Empèri d'Alexandre lo Grand.]]
* [[-333]] : [[Alexandre lo Grand]] vencèt lo rei pèrsa [[Dàrius III]] Codoman a la [[batalha d'Issos]].
* [[-331]] : [[Alexandre lo Grand]] vencèt lo rei pèrsa [[Dàrius III]] a la [[batalha de Gaugamèlas]].
Linha 35 ⟶ 42:
* [[211]] : [[Ardachir Ier|Ardachir]] venguèt rei d'una partida de Pèrsia.
* [[224]] : Pèrsia foguèt unificada per Ardachir.
* [[226]] : Ardacher vencèt [[Artaban V]], darrièr rei dels Parts e fondèt une novèla dinastia pèrsa, los
* [[227]] : Pèrsia ven mestressa de tot l'Empèri Part.
[[Imatge:Shah Abbas and Wine Boy.jpg|thumb|left|300px|
* [[241]] : Començament del reialme de [[Shapur Ier|Shapur I{{èr}}]], rei de Pèrsia. (fins en 272)
* [[242]] : [[Mani (profèta)|Mani]] comencèt de predicar sa doctrina religiosa en Pèrsia.
Linha 58 ⟶ 65:
* [[529]] : La darrièra escòla de filosofia en Euròpa, a [[Atenas]], s'acaba e los darrièrs mèstres de filosofia emigrèron en Pèrsia.
* [[531]] : Lo movement collectivista de Mazdak es vencit en Pèrsia. Començament del reialme de [[Kosro Ier]], rei de Pèrsia. (fin en 579)
* [[532]] : L'[[Empèri Bizantin]] donèt a Pèrsia
* [[561]] : L'[[emperaire bizantin]] [[Justinian]] signèt un novèl tractat avec [[Khosro Ier|Khosro I{{èr}}]], lo rei dels Pèrsas tornèt establir la frontièra entre Pèrsia e l'Empèri Roman d'Orient. L'emperaire bizantin Justinian acceptèt de pagar un tribut annal a Pèrsia. Pèrsia garantís a Bizanci 50 ans de patz.
* [[589]] : Lo rei de Pèrsia [[Khosro Ier]] es depausat per una revòlta militara e fugiguèt a [[Constantinòble]] per demandar d'ajuda.
Linha 64 ⟶ 71:
* [[591]] : L'emperaire bizantin [[Maurici Ier (emperaire bizantin)|Maurici]] tornèt establir sul tròn lo rei de Pèrsia Khosro II. En retorn, recebèt de concessions territorialas importantas. La patz torna entre ambedós empèris.
* [[600]] : Los [[molin de vent|molins de vent]] son utilizats en Pèrsia per l'[[irrigacion]].
* [[627]] : [[Eraclius]], alliat als [[Khazars]], arribèt
* [[632]] : Començament del reialme de [[Yazdgard III]], darrièr rei sassanida de Pèrsia. (fin en 651)
* [[632]] : Lo [[califa]] [[Abou Bakr]] somet las tribús aràbias revoltadas. Marchèt cap a Siria e Pèrsia en 634
Linha 74 ⟶ 81:
* [[1094]] : La sècta dels Assassins de religion [[chiisme|chiita]] es fondada en Pèrsia.
* [[1251]] : Començament de la conquèsta de Pèrsia per [[Olago Khan|Olago]], felen de [[Genghis Khan]] (fin en 1265).
* [[1447]] : Esclatament de l'empèri de
* [[1502]] : [[Ismail Ier|Ismail I{{èr}}]] establiguèt la dinastia safavida en Pèrsia. Lo [[chiisme]] venguèt la religion d'Estat de Pèrsia.
* [[1571]] : Naissença d'[[Abbas Ier lo Grand|Abbas I{{èr}} lo Grand]], [[chah]] de Pèrsia (†1629).
* [[1585]] :
* [[1590]] : Abbas I{{èr}} signèt la patz amb los Turcs.
* [[1598]] : Abbas I{{èr}} de Pèrsia vencèt los [[Ozbecs]] a [[Eerat]]. Faguèt d'[[Ispahan]] sa capitala.
Linha 89 ⟶ 96:
* [[1794]] : [[Agha Mohammad shah|Agha Mohammad Khan]] fondèt la dinastia Qajar (Kajar) que regnèt sus Pèrsia fins a 1925.
* [[1811]] : Guèrra entre Pèrsia e [[Russia]] que remportèron de victòria dins lo Caucàs.
* [[1826]] : Començament de la [[Guèrra Russopersana de 1826-1828]], Russia prenguèt de
* [[1901]] : Una companhiá britanica recebèt una concession de foratge [[petròli|petrolièr]] per 60 ans en Pèrsia.
* [[1934]] : Lo nom d'[[Iran]]
== Vejatz tanben ==
Linha 100 ⟶ 107:
=== Articles connèxes ===
* [[
* [[
== Nòtas e referéncias ==
<references>
{{DEFAULTSORT:Empèri pèrsa}}
[[Categoria:
| |||