Hopp til innhald

Pitesamisk: Skilnad mellom versjonar

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Gå gjennom historikken
← Eldre endring
Sletta innhald Nytt innhald
VisuellWikitekst
Trondtr (diskusjon | bidrag)
Administratorar
17 602 redigeringer
TholmeBot (diskusjon | bidrag)
Robotar
17 156 redigeringer
s Faser ut prettytable
 
(42 mellomliggjande versjonar av 7 brukarar er ikkje viste)
Line 9: Line 9:
|talarar=ca. 25&ndash;50<ref>Per mai 2011 kjenner ein til ca. 30 personar i Sverige som snakkar pitesamisk, og den yngste av dei er i trettiårsalderen ifølgje forskaren [[Joshua Wilbur]]. Ordboksprosjektleiaren [[Nils-Henrik Bengtsson]] kjenner i tillegg til kring tjue som har morsmålskompetanse, men som ikkje brukar språket aktivt.</ref>|utbreiing=''Ikkje topp-100''
|talarar=ca. 25&ndash;50<ref>Per mai 2011 kjenner ein til ca. 30 personar i Sverige som snakkar pitesamisk, og den yngste av dei er i trettiårsalderen ifølgje forskaren [[Joshua Wilbur]]. Ordboksprosjektleiaren [[Nils-Henrik Bengtsson]] kjenner i tillegg til kring tjue som har morsmålskompetanse, men som ikkje brukar språket aktivt.</ref>|utbreiing=''Ikkje topp-100''
|familie=[[uralske språk|Uralsk]]<br />&nbsp;[[samiske språk|samisk]]
|familie=[[uralske språk|Uralsk]]<br />&nbsp;[[samiske språk|samisk]]
|abc=ikkje skriftspråk (tidlegare vart religiøse tekstar utgjeve med [[det latinske alfabetet|latinsk alfabet]])
|abc=[[det latinske alfabetet|latinsk alfabet]]
|nasjon=
|nasjon=
|byrå=
|byrå=
|iso3=sje}}
|iso3=sje}}
⚫
[[Fil:BU200907_103_Arjepluovve.jpg|mini|Tospråkleg vegskilt ved Árjepluovve (pitesamisk) / Arjeplog (svensk) i [[Arjeplogs kommun]] i [[Norrbottens län]] i Sverige. {{foto|Bjørn Utne, 2008}}]]
[[File:Samica02 Cover.jpg|mini|Pitesamisk-svensk ordbok fra 2016]]


'''Pitesamisk''' eller arjeplogsamisk er eit [[samiske språk|samisk språk]] i den [[uralske språk]]familien. Dei få talarane som er att bur i [[Sverige]], på nordsida av [[Arvidsjaur]] og [[Arjeplog]], langs [[Pite älv]]. Tidlegare vart det snakka også på norsk side.
'''Pitesamisk''' eller arjeplogsamisk er eit [[samiske språk|samisk språk]] i den [[uralske språk]]familien. Dei få talarane som er att bur hovudsakleg i [[Sverige]], kring og sør for [[Pite älv]] på nordsida av [[Arjeplog]] og [[Arvidsjaur]]; og det bur òg nokre få i Salten på norsk side.

I [[Sverige]] bur 30-40 talarar.<ref name=ordbok2016/> I Noreg har det vorte hevda at dei «siste som hadde pitesamisk som morsmål» skal ha døydd på 1950-talet,<ref>Maja Sojtarić og Dima Emelianov. [https://uit.no/Content/233133/Labyrint1_2011_web.pdf Frem fra glemselen] (pdf-fil). Labyrint. S. 37. Vitja 25. november 2019</ref> men pitesamiske språkbrukarar i [[Fauske kommune]] vart refererte til i kjelder frå tidleg i 2000-åra, <ref>''“Vuona bielen Fuosko komuvnan ájnegattja árjepluovsámegielav ságasti (...)”'' (Susanna Kuoljok: «Julevsámegiella», i ''[https://arran.no/sites/a/arran.no/files/baarjaas_2002.pdf Bårjås 4 (2002)]'', s. 10f.)</ref> og framleis i dag finst nokre få morsmålstalarar i Fauske kommune.<ref>[https://sallto.no/nytt/2024/02/21/var-horingsuttalelse-om-sprak-til-sametinget-21-februar-2024/ «Vår høringsuttalelse om språk til Sametinget 21. februar 2024»] på Sallto.no, publ. 21.02.2024.</ref>

==Utbreiing==
Språkområdet er på nordsida av [[Arvidsjaur]] og [[Arjeplog]], langs [[Pite älv]].<ref name=ordbok2016>{{webbref |url=https://www.nrk.no/sapmi/denne-nylanserte-ordboka-skal-redde-et-svaert-truet-sprak-1.13162759|titel=Denne nylanserte ordboka skal redde et svært truet språk|utgivare=NRK Sápmi|hämtdatum=2019-11-25}}</ref> Det norske språkområdet er avgrensa «av Saltenfjorden i nord og Ranfjorden i sør, og omfattar Beiarn, Saltdal, Gildeskål, Meløy, Rødøy, deler av Bodø og deler av Fauske kommuner.»<ref name=Sam>{{kjelde www|url=https://www.regjeringen.no/no/tema/urfolk-og-minoriteter/samepolitikk/samiske-sprak/fakta-om-samiske-sprak/id633131/ |tittel=Fakta om samiske språk|vitja=2019-11-25|utgjevar=regjeringen.no}}</ref>

I Bodø driv det pitesamiske senteret Duaddara ráfe med arbeid for å revitalisera pitesamisk språk og kultur.<ref name=Sam/> På 2010-talet byrja nokre nordmenn få opplæring i språket.<ref name=ordbok2016/>


= Grammatikk =
= Grammatikk =


== Fonologi ==
== Fonologi (lydlære) ==
⚫
[[Fil:BU200907_103_Arjepluovve.jpg|thumb|Tospråkleg vegskilt ved Árjepluovve (pitesamisk) / Arjeplog (svensk) i [[Arjeplogs kommun]] i [[Norrbottens län]] i Sverige. (foto: Bjørn Utne, 2008)]]


=== Vokalar ===
Pitesamisk har i følgje Lehtiranta 1992 s. 74 det klassiske 5-vokalsystemenet (hos Lehtiranta notert som ''i, u, a, å, e'':
Pitesamisk har i følgje Lehtiranta 1992 s. 74 det klassiske 5-vokalsystemenet (hos Lehtiranta notert som ''i, u, e, å, a''):


{| {{prettytable}} style="text-align:center"
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! &nbsp;
! &nbsp;
! {{highlight1}} | fremre
! {{highlight1}} | fremre
Line 44: Line 53:
| &nbsp;
| &nbsp;
|}
|}
I tillegg har pitesamisk fire lange vokalar, to av dei er diftongert (hos Lehtiranta notert som ''ie, uo, aa, åå'':
I tillegg har pitesamisk fire lange vokalar, to av dei er diftongert (hos Lehtiranta notert som ''ie, uo, aa, åå''):


{| {{prettytable}} style="text-align:center"
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! &nbsp;
! &nbsp;
! {{highlight1}} | fremre
! {{highlight1}} | fremre
Line 70: Line 79:
|}
|}


Pitesamisk og umesamisk står i ei midtstilling mellom sør- og nordsamisk, i og med at begge desse har både det nordlege trekket stadieveksling og det sørlege trekket omlyd i større eller mindre grad.
Pitesamisk og umesamisk står i ei midtstilling mellom sør- og nordsamisk, i og med at begge desse har både det nordlege trekket [[stadieveksling]] og det sørlege trekket [[omlyd]] i større eller mindre grad.


=== Stadieveksling ===
=== Stadieveksling ===
Pitesamisk har til felles med [[lulesamisk]] og dei andre nabospråka i nord at konsonanten mellom rotvokalen og stammevokalen varierer mellom sterk og svak artikulasjon etter visse grammatiske reglar:
Pitesamisk har til felles med [[lulesamisk]] og dei andre nabospråka i nord at konsonanten mellom rotvokalen og stammevokalen varierer mellom sterk og svak artikulasjon (såkalla [[stadieveksling]]) etter visse grammatiske reglar:
:''[[nom.]][[sg.]]'' guo'''ll'''e, ‘fisk’; ''[[akk.]][[pl.]] '' guo'''l'''ijt ~ gu'''l'''ijt, ‘fiskane’
:''[[nom.]][[sg.]]'' guo'''ll'''e, ‘fisk’; ''[[akk.]][[pl.]] '' guo'''l'''ijt ~ gu'''l'''ijt, ‘fiskane’
(Det same trekket finn vi att i den sørlege naboen umesamisk også, men der berre etter lang rotvokal. Sørsamisk manglar stadieveksling heilt.)
(Det same trekket finn vi att i den sørlege naboen umesamisk også, men der berre etter lang rotvokal. Sørsamisk manglar stadieveksling heilt.)
Line 151: Line 160:
|Fauske kommune
|Fauske kommune
|}
|}

<!-- frå lokalhistoriewiki -->
<!-- frå lokalhistoriewiki -->


=== Vokalsystem ===
=== Vokalsystem ===


== Morfologi ==
== Morfologi (formlære) ==
⚫
Pitesamisk har ni ulike kasus, [[nominativ]], [[akkusativ]] og [[genitiv]], dei lokale [[illativ]] (‘inn i’), [[inessiv]] (‘inni’) og [[elativ]] (‘ut av’), og dei ikkje-lokale adverbiale [[komitativ]] (‘med’), [[essiv]] (‘som’) og [[abessiv]] (‘utan’). Kasusbøyinga går fram av paradigmet for ''juällge'' ‘fot’, ''räjjdo'' ‘arbeidsreidskap’ og ''namma'' ‘namn’:

⚫
Pitesamisk har ni ulike kasus, [[nominativ]], [[akkusativ]] og [[genitiv]], dei lokale [[illativ]] (‘inn i’), [[inessiv]] (‘inni’) og [[elativ]] (‘ut av’), og dei ikkje-lokale adverbiale [[komitativ]] (‘med’), [[essiv]] (‘som’) og [[abessiv]] (‘utan’). Kasusbøyinga går fram av paradigmet for ''juol'kie'' ‘fot’, ''riej'tuo'' ‘arbeidsreidskap’ og ''namma'' ‘namn’:


{| border=0
{| border=0
Line 170: Line 177:
! Nom
! Nom


| juol'kie || juolkieh || riej'tuo || riejtuoh || namma || namah
| juällge || juolge || räjjdo || riejdo || namma || nama


|-
|-
Line 176: Line 183:
! Akk
! Akk


| juolkiev || juolkijt || riejtuov || riejtuojt || namav || namajt
| juolgev || julgijt || riejdov || riejduojt || namav || namajt


|-
|-
Line 182: Line 189:
! Gen
! Gen


| juolkie || juolkij || riejtuo || riejtuoj || nama || namaj
| juolge || julgij || riejdo || riejdoj || nama || namaj


|-
|-
Line 188: Line 195:
! Ill
! Ill


| juol'kaaj || juolkijta || riejtuj || riejtuojta || nammaj || namajta
| juallgáj || julgijda || rejduj || riejdojda || nammaj || namajda


|-
|-
Line 194: Line 201:
! Ine
! Ine


| juolkien || juolkijn || riejtuon || riejtuojn || naman || namajn
| juolgen || julgijn || riejdon || riejduojn || naman || namajn


|-
|-
Line 200: Line 207:
! Ela
! Ela


| juolkiest || juolkijst || riejtuost || riejtuojst || namast || namajst
| juolgest || julgijst || riejdost || riejduojst || namast || namajst


|-
|-
Line 206: Line 213:
! Kom
! Kom


| juolkijn(a) || juolkij || riejtujn(a) || riejtuoj || namajn(a) || namaj
| julgijn(a) || julgij || rejdujn(a) || riejdoj || namajn(a) || namaj


|-
|-
Line 212: Line 219:
! Ess
! Ess


| juol'kien || || riej'tuon || || namman
| juällgen || || räjjdon || || namman


|-
|-
Line 218: Line 225:
! Abe
! Abe


| juolkiehtahk || || riejtuohtahk || || namahtak
| juolgedak || || riejdodak || || namadak


|}
|}


Som det går fram av paradigmet, har pitesamisk [[stadieveksling]]. Desse paradigma har ikkje [[omlyd]], men i den sørlege delen av det pitesamiske dialektområdet var det omlyd (jf. Lehtiranta s. 77f).
Som det går fram av paradigmet, har pitesamisk [[stadieveksling]] og omlyd. Omlyden er mindre gjennomført lengst nord.


Pitesamiske verb blir bøygd i tre personar, to tempora, tre tal og fire modi. Nektingsverbet blir bøygd i tempus.
Pitesamiske verb blir bøygd i tre personar, to tempora, tre tal og fire modi. Nektingsverbet blir bøygd i tempus.

==Skriftspråk==
I 2014 kom ''A grammar of Pite Saami'' av [[Joshua Wilbur]],<ref>{{cite book|last=Wilbur|first=Joshua|title=A grammar of Pite Saami|year=2014|doi=10.17169/FUDOCS_document_000000020749}}</ref> 2015 kom ''Pitesamisk grammatik'' av [[Ann-Charlotte Sjaggo]]<ref>{{cite book|last=Sjaggo|first=Ann-Charlotte|title=Pitesamisk grammatik : en jämförande studie med lulesamiska|year=2015|doi=10.7557/10.3591}}</ref> og i 2016 ''Pitesamisk ordbok'', frå skriftserien [[Samica]].<!-- Referansen vis fotografi frå NRK sin journalist, av bok-forsida, hvor det står "Samica" --><ref name=ordbok2016/> Det offisielle skriftspråket som pitesamisk har hatt siden 2019.<ref>{{cite web|url=https://www.arjeplognytt.se/2019/08/21/pitesamiskans-skriftsprak-godkant/|title=Pitesamiskans skriftspråk godkänt|website=Arjeplognytt|access-date=2019-10-14}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.giella.org/articles/6YKrmI8lbgWVUc6KS7dyKp|title=Bihtánsámegiela čállinvuohki|website=giella.org|access-date=2019-12-05}}</ref> byggjer på desse tidligere arbeid om pitesamisk grammatikk, ordforråd og ortografi.


==Kjelder==
==Kjelder==
Line 230: Line 240:
=== Fotnotar ===
=== Fotnotar ===
{{reflist}}
{{reflist}}

=== Bibliografi ===
* [https://glottolog.org/resource/languoid/id/pite1240 Glottolog: Bibilografi over pitesamisk språkforsking]


=== Litteratur ===
=== Litteratur ===
* Halász Ignácz: ''Lapponica, 1, Sprachtexte im schwedisch-lappischen Dialecte der Lule- und Pite-lappmark : gesammelt und zum Teil mit ungarischer Übersetzung, sowie einem lappisch-ungarisch und deutschen Glossar''. Budapest : [s.n.], 1885. [Separatabdruck aus B. 19, der von der Ungar. Akademie d. w. herausgegebenen Zeitschrift “Nyelvtudományi közlemények”
* Halász Ignácz: ''Lapponica, 1, Sprachtexte im schwedisch-lappischen Dialecte der Lule- und Pite-lappmark : gesammelt und zum Teil mit ungarischer Übersetzung, sowie einem lappisch-ungarisch und deutschen Glossar''. Budapest : [s.n.], 1885. [Separatabdruck aus B. 19, der von der Ungar. Akademie d. w. herausgegebenen Zeitschrift “Nyelvtudományi közlemények”
* Halász Ignácz: ''Svéd-lapp nyelv, 5, A Pite-lappmark Arjepluogi egyházkerületéből.'' Budapest : Kiadja a Magyar Tudományos Akadémia, 1893.
* {{kjelde bok| forfattar = Halász Ignácz | utgjeve = 1893 | tittel = Svéd-lapp nyelv, 5, A Pite-lappmark Arjepluogi egyházkerületéből | stad = Budapest | utgjevar = Kiadja a Magyar Tudományos Akadémia }}
* {{kjelde bok| forfattar = Halász Ignácz | utgjeve = 1896 | tittel = Svéd-lapp nyelv. VI. Pite lappmarki szótár és nyelvtan rövid karesuandói lapp szójegyzékkel. | stad = Budapest | utgjevar = Kiadja a Magyar Tudományos Akadémia | url = https://saamilinguistics.files.wordpress.com/2016/05/halasz_1896.pdf }}
* Lagercrantz, Eliel: Sprachlehre des Westlappischen nach der Mundart von Arjeplog. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1926, {{ISSN|0355-0230}}.
* Lagercrantz, Eliel: Sprachlehre des Westlappischen nach der Mundart von Arjeplog. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1926, {{ISSN|0355-0230}}.
* Lehtiranta, Juhani: Arjeploginsaamen äänne- ja taivutusopin pääpiirteet. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1992, ISBN 951-9403-55-8.
* Lehtiranta, Juhani: Arjeploginsaamen äänne- ja taivutusopin pääpiirteet. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1992, ISBN 951-9403-55-8.
* [[Israel Ruong|Ruong, Israel]]: ''Lappische Verbalableitung dargestellt auf Grundlage des Pitelappischen.'' (''Uppsala universitets årsskrift''; 1943:10)
* [[Israel Ruong|Ruong, Israel]]: ''Lappische Verbalableitung dargestellt auf Grundlage des Pitelappischen.'' (''Uppsala universitets årsskrift''; 1943:10)
* Wilbur, Joshua (red.), 2016. ''Pitesamisk ordbok : samt stavningsregler'', Samica 2. Freiburg: Universität Freiburg.
* [http://langsci-press.org/catalog/book/17 Wilbur, Joshua 2014: A grammar of Pite Saami]
* [http://langsci-press.org/catalog/book/17 Wilbur, Joshua 2014: ''A grammar of Pite Saami'']. Studies in Diversity Linguistics 5. Berlin: Language Science Press.


== Bakgrunnsstoff ==
== Bakgrunnsstoff ==
*[http://www.pitesamisk.no/ Pitesamisk senter i Noreg, Samer i Sør-Salten]
*[https://snl.no/pitesamisk «Pitesamisk»] i Store norske leksikon
*[http://www2.hu-berlin.de/psdp/ Pite Saami Documentation Project]
*[http://www2.hu-berlin.de/psdp/ Pite Saami Documentation Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110127085744/http://www2.hu-berlin.de/psdp/ |date=2011-01-27 }}
* [http://giellatekno.uit.no/cgi/index.sje.nob.html Pitesamisk grammatisk analysator online]
* [https://sallto.no/saga/ Sallto.no]. Pitesamisk nettavis og kunnskapsbase utgjeve av Duaddara ráfe i Bodø.




{{Samiske språk}}
{{Samiske språk}}
{{Uralske språk}}
{{samar}}
{{samar}}
{{autoritetsdata}}

[[Kategori:Samiske språk]]
[[Kategori:Samiske språk]]
[[Kategori:Pitesamisk språk| ]]
[[Kategori:Pitesamisk språk| ]]
[[Kategori:Pitesamar]]
[[Kategori:Pitesamar]]
[[Kategori:Språk i Sverige]]
[[Kategori:Språk i Sverige]]
[[Kategori:Språk i Noreg]]
[[Kategori:Einskildspråk]]
[[Kategori:Einskildspråk]]

Siste versjonen frå 2. oktober 2024 kl. 18:32

Pitesamisk
bidumsámegiella
Klassifisering Uralsk
 samisk
Bruk
Tala i Noreg, Sverige
Område Nordland, Norrland
Pitesamisktalande i alt ca. 25–50[1]
Rangering Ikkje topp-100
Skriftsystem latinsk alfabet
Språkkodar
ISO 639-3 sje
Tospråkleg vegskilt ved Árjepluovve (pitesamisk) / Arjeplog (svensk) i Arjeplogs kommun i Norrbottens län i Sverige.
Foto: Bjørn Utne, 2008
Pitesamisk-svensk ordbok fra 2016

Pitesamisk eller arjeplogsamisk er eit samisk språk i den uralske språkfamilien. Dei få talarane som er att bur hovudsakleg i Sverige, kring og sør for Pite älv på nordsida av Arjeplog og Arvidsjaur; og det bur òg nokre få i Salten på norsk side.

I Sverige bur 30-40 talarar.[2] I Noreg har det vorte hevda at dei «siste som hadde pitesamisk som morsmål» skal ha døydd på 1950-talet,[3] men pitesamiske språkbrukarar i Fauske kommune vart refererte til i kjelder frå tidleg i 2000-åra, [4] og framleis i dag finst nokre få morsmålstalarar i Fauske kommune.[5]

Utbreiing

[endre | endre wikiteksten]

Språkområdet er på nordsida av Arvidsjaur og Arjeplog, langs Pite älv.[2] Det norske språkområdet er avgrensa «av Saltenfjorden i nord og Ranfjorden i sør, og omfattar Beiarn, Saltdal, Gildeskål, Meløy, Rødøy, deler av Bodø og deler av Fauske kommuner.»[6]

I Bodø driv det pitesamiske senteret Duaddara ráfe med arbeid for å revitalisera pitesamisk språk og kultur.[6] På 2010-talet byrja nokre nordmenn få opplæring i språket.[2]

Grammatikk

[endre | endre wikiteksten]

Fonologi (lydlære)

[endre | endre wikiteksten]

Vokalar

[endre | endre wikiteksten]

Pitesamisk har i følgje Lehtiranta 1992 s. 74 det klassiske 5-vokalsystemenet (hos Lehtiranta notert som i, u, e, å, a):

  fremre midtre bakre
lukka i   u
halvopen ɛ   ɔ
open   ɑ  

I tillegg har pitesamisk fire lange vokalar, to av dei er diftongert (hos Lehtiranta notert som ie, uo, aa, åå):

  fremre midtre bakre
lukka iɛ   uɔ
halvopen     ɔ:
open   ɑ:  

Pitesamisk og umesamisk står i ei midtstilling mellom sør- og nordsamisk, i og med at begge desse har både det nordlege trekket stadieveksling og det sørlege trekket omlyd i større eller mindre grad.

Stadieveksling

[endre | endre wikiteksten]

Pitesamisk har til felles med lulesamisk og dei andre nabospråka i nord at konsonanten mellom rotvokalen og stammevokalen varierer mellom sterk og svak artikulasjon (såkalla stadieveksling) etter visse grammatiske reglar:

nom.sg. guolle, ‘fisk’; akk.pl. guolijt ~ gulijt, ‘fiskane’

(Det same trekket finn vi att i den sørlege naboen umesamisk også, men der berre etter lang rotvokal. Sørsamisk manglar stadieveksling heilt.)

Omlyd

[endre | endre wikiteksten]

Sørlege dialektar av pitesamisk har til felles med nabospråka i sør, umesamisk og sørsamisk, at rotvokalen i mange fall skiftar etter endingsvokalen. Dette fenomenet kallar vi omlyd. Peter Steggo har sett opp ei matrise med i alt ni omlydsrekkjer og seks omlydssteg på pitesamisk.[7] Vi kan oppsummere dette med å seie at:

  • dei korte, høge vokalane i og u er uendra framom alle endingsvokalar.
  • dei høge endingane -i/-ij og -u/-uj hevar alle korte vokalar til høge (a, i > i; å, u > u); og alle lange vokalar/diftongar òg, men ikkje nødvendigvis heilt til høge vokalar;
  • ved stadievekslingstrinn III blir diftongane ie og uo senka (ie > ä; uo > ua, uä) framom halvlåge og låge endingsvokalar.

I tabellform får vi da:

Lang rotvokal Kort rotvokal Endingsvokal
á ie uo åå a i u o  
III I–II III I–II            
á ä ie ua uo åå a i u å á a å o
uä e
ä e u i u i ij u uj

Merk at denne matrisa, som byggjer på Peter Steggo si matrise, manglar det korte vokalfonemet /e/ som er inkludert i det pitesamiske fonemsystemet som skildra av Lehtiranta.

Omlyd i norsk pitesamisk

[endre | endre wikiteksten]
Senking ved st. III
[endre | endre wikiteksten]

I Qvigstads oversiktsverk De lappiske stedsnavn i Finnmark og Nordland fylker (Oslo 1938) finn vi blant anna formene Fiewsajaw’rē (Kartverket: Fievsajávrre/Botnvatnet) ved Rognan i Saltdal kommune; og det underliggjande gardsnamnet Fæw’sa (stadium III) ved øverenden av dette vatnet. Tilsvarande har Qvigstad Dælbma (st. III; Kartverket: Dælmma / Tverråfjellet) i Beiarn kommune og den avleidde forma Dielmanjunnē på same staden. I desse namna — både frå Saltdal og frå Beiarn — har Qvigstad registrert veksling mellom æ i sterkt stadium (st. III) og ie i svakt stadium.

Heving føre -i og -u
[endre | endre wikiteksten]

Qvigstad har:

Suličælbma u-i Sulitjelma Fauske kommune

Vokalsystem

[endre | endre wikiteksten]

Morfologi (formlære)

[endre | endre wikiteksten]

Pitesamisk har ni ulike kasus, nominativ, akkusativ og genitiv, dei lokale illativ (‘inn i’), inessiv (‘inni’) og elativ (‘ut av’), og dei ikkje-lokale adverbiale komitativ (‘med’), essiv (‘som’) og abessiv (‘utan’). Kasusbøyinga går fram av paradigmet for juällge ‘fot’, räjjdo ‘arbeidsreidskap’ og namma ‘namn’:

Kasus -ie (sg) -ie (pl) -uo (sg) -uo (pl) -a (sg) -a (pl)
Nom juällge juolge räjjdo riejdo namma nama
Akk juolgev julgijt riejdov riejduojt namav namajt
Gen juolge julgij riejdo riejdoj nama namaj
Ill juallgáj julgijda rejduj riejdojda nammaj namajda
Ine juolgen julgijn riejdon riejduojn naman namajn
Ela juolgest julgijst riejdost riejduojst namast namajst
Kom julgijn(a) julgij rejdujn(a) riejdoj namajn(a) namaj
Ess juällgen räjjdon namman
Abe juolgedak riejdodak namadak

Som det går fram av paradigmet, har pitesamisk stadieveksling og omlyd. Omlyden er mindre gjennomført lengst nord.

Pitesamiske verb blir bøygd i tre personar, to tempora, tre tal og fire modi. Nektingsverbet blir bøygd i tempus.

Skriftspråk

[endre | endre wikiteksten]

I 2014 kom A grammar of Pite Saami av Joshua Wilbur,[8] 2015 kom Pitesamisk grammatik av Ann-Charlotte Sjaggo[9] og i 2016 Pitesamisk ordbok, frå skriftserien Samica.[2] Det offisielle skriftspråket som pitesamisk har hatt siden 2019.[10][11] byggjer på desse tidligere arbeid om pitesamisk grammatikk, ordforråd og ortografi.

Kjelder

[endre | endre wikiteksten]

Fotnotar

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ Per mai 2011 kjenner ein til ca. 30 personar i Sverige som snakkar pitesamisk, og den yngste av dei er i trettiårsalderen ifølgje forskaren Joshua Wilbur. Ordboksprosjektleiaren Nils-Henrik Bengtsson kjenner i tillegg til kring tjue som har morsmålskompetanse, men som ikkje brukar språket aktivt.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Denne nylanserte ordboka skal redde et svært truet språk». NRK Sápmi. Henta 25. november 2019. 
  3. ↑ Maja Sojtarić og Dima Emelianov. Frem fra glemselen (pdf-fil). Labyrint. S. 37. Vitja 25. november 2019
  4. ↑ “Vuona bielen Fuosko komuvnan ájnegattja árjepluovsámegielav ságasti (...)” (Susanna Kuoljok: «Julevsámegiella», i Bårjås 4 (2002), s. 10f.)
  5. ↑ «Vår høringsuttalelse om språk til Sametinget 21. februar 2024» på Sallto.no, publ. 21.02.2024.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Fakta om samiske språk». regjeringen.no. Henta 25. november 2019. 
  7. ↑ Steggo, Peter: «Omlydstabell» på bloggen Muv árbbe
  8. ↑ Wilbur, Joshua (2014). A grammar of Pite Saami. doi:10.17169/FUDOCS_document_000000020749. 
  9. ↑ Sjaggo, Ann-Charlotte (2015). Pitesamisk grammatik : en jämförande studie med lulesamiska. doi:10.7557/10.3591. 
  10. ↑ «Pitesamiskans skriftspråk godkänt». Arjeplognytt. Henta 14. oktober 2019. 
  11. ↑ «Bihtánsámegiela čállinvuohki». giella.org. Henta 5. desember 2019. 

Bibliografi

[endre | endre wikiteksten]

Litteratur

[endre | endre wikiteksten]
  • Halász Ignácz: Lapponica, 1, Sprachtexte im schwedisch-lappischen Dialecte der Lule- und Pite-lappmark : gesammelt und zum Teil mit ungarischer Übersetzung, sowie einem lappisch-ungarisch und deutschen Glossar. Budapest : [s.n.], 1885. [Separatabdruck aus B. 19, der von der Ungar. Akademie d. w. herausgegebenen Zeitschrift “Nyelvtudományi közlemények”
  • Halász Ignácz (1893). Svéd-lapp nyelv, 5, A Pite-lappmark Arjepluogi egyházkerületéből. Budapest: Kiadja a Magyar Tudományos Akadémia. 
  • Halász Ignácz (1896). Svéd-lapp nyelv. VI. Pite lappmarki szótár és nyelvtan rövid karesuandói lapp szójegyzékkel. (PDF). Budapest: Kiadja a Magyar Tudományos Akadémia. 
  • Lagercrantz, Eliel: Sprachlehre des Westlappischen nach der Mundart von Arjeplog. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1926, ISSN 0355-0230.
  • Lehtiranta, Juhani: Arjeploginsaamen äänne- ja taivutusopin pääpiirteet. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura, 1992, ISBN 951-9403-55-8.
  • Ruong, Israel: Lappische Verbalableitung dargestellt auf Grundlage des Pitelappischen. (Uppsala universitets årsskrift; 1943:10)
  • Wilbur, Joshua (red.), 2016. Pitesamisk ordbok : samt stavningsregler, Samica 2. Freiburg: Universität Freiburg.
  • Wilbur, Joshua 2014: A grammar of Pite Saami. Studies in Diversity Linguistics 5. Berlin: Language Science Press.

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]


Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Pitesamisk&oldid=3571766»