Hopp til innhald

Eidsborg: Skilnad mellom versjonar

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Gå gjennom historikken
← Eldre endring
Sletta innhald Nytt innhald
VisuellWikitekst
Inkje endringssamandrag
 
(15 mellomliggjande versjonar av 13 brukarar er ikkje viste)
Line 12: Line 12:
|preposisjon = i
|preposisjon = i
}}
}}
'''Eidsborg''' er ei bygd i [[Tokke kommune]] i [[Telemark fylke]]. Staden ligg seks kilometers køyring nordom kommunesenteret [[Dalen i Tokke|Dalen]], og har vegsamband sørover til Dalen og austover til [[Europaveg 134]] via [[Riksveg 45]]. Eidsborg ligg på over 500 moh. og er ei fjell- og skogsbygd.
'''Eidsborg''' (uttale: Ess'pår) er ei bygd i [[Tokke kommune]] i [[Telemark fylke|Telemark]]. Staden ligg seks kilometers køyring nordom kommunesenteret [[Dalen i Tokke|Dalen]], og har vegsamband sørover til Dalen og austover til [[Europaveg 134]] via [[Riksveg 45]]. Eidsborg ligg på over 500 moh. og er ei fjell- og skogsbygd.


[[fil:Stabkirche Eidsborg.jpg|mini|venstre|[[Eidsborg stavkyrkje]] er truleg frå siste halvdelen av 1200-talet. Der kyrkja står stod det truleg tidlegare ei [[stolpekyrkje]]. Eidsborg-kyrkja er i lag med [[Heddal stavkyrkje]] dei to einaste bevarde [[stavkyrkje]]ene i Telemark fylke. {{byline|Falk Lademann}}]]
[[Fil:Stabkirche Eidsborg.jpg|mini|venstre|[[Eidsborg stavkyrkje]] er truleg frå siste halvdelen av 1200-talet. Der kyrkja står stod det truleg tidlegare ei [[stolpekyrkje]]. Eidsborg-kyrkja er i lag med [[Heddal stavkyrkje]] dei to einaste bevarde [[stavkyrkje]]ene i Telemark fylke. {{byline|Falk Lademann}}]]
I Eidsborg ligg [[Eidsborg stavkyrkje]] frå slutten av 1200-talet og hovudavdelinga til [[Vest-Telemark Museum]] med mellom anna [[Stålekleivloftet]] frå kring 1170. Tømmeret i loftet er [[årringsdatering|årringsdatert]] til kort etter 1167, noko som gjer Stålekleivloftet til det eldste daterte profane trebygget i Noreg.<ref>[http://www.vest-telemark.museum.no/sider/tekst.asp?side=75 «Vindlausloftet eller Stålekleivloftet» på nettstaden til Vest-Telemark Museum]</ref>
I Eidsborg ligg [[Eidsborg stavkyrkje]] frå slutten av 1200-talet og hovudavdelinga til [[Vest-Telemark Museum]] med mellom anna [[Stålekleivloftet]] frå kring 1170. Tømmeret i loftet er [[årringsdatering|årringsdatert]] til kort etter 1167, noko som gjer Stålekleivloftet til det eldste daterte profane trebygget i Noreg.<ref>{{Citation |title=«Vindlausloftet eller Stålekleivloftet» på nettstaden til Vest-Telemark Museum |url=http://www.vest-telemark.museum.no/sider/tekst.asp?side=75 |accessdate=2009-08-15 |archive-date=2014-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140218215917/http://www.vest-telemark.museum.no/sider/tekst.asp?side=75 |url-status=yes }}</ref>


I fjella kring Eidsborg har det vorte teke ut [[reiskapen bryne|brynestein]] frå 700-talet til ut i 1970-åra frå mange steinbrot. Bryna og bryneemna vart frakta ned til Dalen og derfrå ut til kysten på Telemarksvassdraget.<ref>[http://www.skiensvassdraget.no/brynestein/rntur_bryne.doc Vest-Telemark Museum: ''Brynesteinsproduksjon i Eidsborg'']</ref> Eidsborgbryna vart derfrå eksporterte til Norden og resten av Europa.<ref>{{Kjelde bok
I fjella kring Eidsborg har det vorte teke ut [[reiskapen bryne|brynestein]] frå 700-talet til ut i 1970-åra frå mange steinbrot. Bryna og bryneemna vart frakta ned til Dalen og derfrå ut til kysten på Telemarksvassdraget.<ref>[http://www.skiensvassdraget.no/brynestein/rntur_bryne.doc Vest-Telemark Museum: ''Brynesteinsproduksjon i Eidsborg'']{{Død lenkje|date=oktober 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Eidsborgbryna vart derfrå eksporterte til Norden og resten av Europa.<ref>{{Kjelde bok
| forfattar= Øystein Morten
| forfattar= Øystein Morten
| redaktør=
| redaktør=
Line 32: Line 32:
| kommentar=
| kommentar=
| url=
| url=
}}</ref> Vraket av eit skip som forliste i [[vikingtida]], det såkalla [[Klåstadskipet]], vart funne med ei last bryne frå Eidsborg ombord.
}}</ref>


==Namnet==
== Namnet ==
Den norrøne forma av namnet var ''Eiðsborg''. Forleddet blir til vanleg tolka som genitiv av ''eið'' n '[[eid]]' - men siden det ikke finst nokon terrengformasjon i soknet som liknar på eit eid, så bør det heller tolkast som genitiv av ''eiðr'' m 'eid, høytideleg/heilag avtale'. Sisteleddet kan vanskeleg vise til ei [[borg]] (eller [[bygdeborg]]), sidan noko slikt ikkje er kjend fra staden. Ordet borg bør difor heller tolkast i den eldre tydinga [[berg]]. Tydinga av namnet blir da 'eidsberget', 'berget ein har gjort ein høytideleg avtale om'. Ei slik tolking passar godt med historia: Det kjende brynesteinsbrotet i Eidsborg (som ga store inntekter) var eit sameige millom dei største gardane - og kor mykje kvar enkelt gard kunne bryte ut var fordelt gjennom avtalte lottar.
Den norrøne forma av namnet var ''Eiðsborg''. Forleddet blir til vanleg tolka som genitiv av ''eið'' n '[[eid]]' - men sidan det ikkje finst nokon terrengformasjon i soknet som liknar på eit eid, så bør det heller tolkast som genitiv av ''eiðr'' m 'eid, høgtideleg/heilag avtale'. Sisteleddet kan vanskeleg vise til ei [[borg]] (eller [[bygdeborg]]), sidan noka slik ikkje er kjend frå staden. Ordet ''borg'' bør difor heller tolkast i den eldre tydinga [[berg]]. Tydinga av namnet blir da 'eidsberget', 'berget ein har gjort ein høgtideleg avtale om'. Ei slik tolking passar godt med historia: Det kjende brynesteinsbrotet i Eidsborg (som gav store inntekter) var eit sameige mellom dei største gardane - og kor mykje kvar enkelt gard kunne bryte ut var fordelt gjennom avtalte lottar.{{manglar kjelde}}


==Referansar==
== Referansar ==
{{fotnoteliste}}
{{fotnoteliste}}


==Bakgrunnsstoff==
== Bakgrunnsstoff ==
* [http://www.nb.no/cgi-bin/galnor/gn_sok.sh?context=0&offset=0&skjema=0&type=a&tittel=stavkirke&ar1=&ar2=&invnr=&fm=2&limit=200&user_offset=1&komm=Tokke&sted=Eidsborg&person=&persontype=%2711%27%2C%2712%27%2C%2713%27&person2=&persontype2=0&Start=S%F8k Eldre fotografi frå Eidsborg på nettstaden til Nasjonalbiblioteket]
* [http://www.nb.no/cgi-bin/galnor/gn_sok.sh?context=0&offset=0&skjema=0&type=a&tittel=stavkirke&ar1=&ar2=&invnr=&fm=2&limit=200&user_offset=1&komm=Tokke&sted=Eidsborg&person=&persontype=%2711%27%2C%2712%27%2C%2713%27&person2=&persontype2=0&Start=S%F8k Eldre fotografi frå Eidsborg på nettstaden til Nasjonalbiblioteket]
{{Autoritetsdata}}


[[kategori:Bygder i Telemark]]
[[Kategori:Bygder i Telemark]]
[[kategori:Tokke]]
[[Kategori:Busetnader i Tokke]]

<!--interwiki (no, sv, da first; then other languages alphabetically by name)-->

[[nb:Eidsborg]]
[[nl:Eidsborg]]

Siste versjonen frå 30. januar 2024 kl. 23:47

Eidsborg
stad
Eidsborgtjønni og gardane på søraustsida sett frå kyrkjegarden ved Eidsborg stavkyrkje.

Foto: Falk Lademann

Land  Noreg
Fylke Telemark
Kommune Tokke
Postnummer 3880 DALEN
Preposisjon i Eidsborg
Ferdselsårer 45
Kart
Eidsborg
59°27′54″N 8°01′19″E / 59.465°N 8.022°E / 59.465; 8.022
Wikimedia Commons: Eidsborg

Eidsborg (uttale: Ess'pår) er ei bygd i Tokke kommune i Telemark. Staden ligg seks kilometers køyring nordom kommunesenteret Dalen, og har vegsamband sørover til Dalen og austover til Europaveg 134 via Riksveg 45. Eidsborg ligg på over 500 moh. og er ei fjell- og skogsbygd.

Eidsborg stavkyrkje er truleg frå siste halvdelen av 1200-talet. Der kyrkja står stod det truleg tidlegare ei stolpekyrkje. Eidsborg-kyrkja er i lag med Heddal stavkyrkje dei to einaste bevarde stavkyrkjeene i Telemark fylke.
Foto: Falk Lademann

I Eidsborg ligg Eidsborg stavkyrkje frå slutten av 1200-talet og hovudavdelinga til Vest-Telemark Museum med mellom anna Stålekleivloftet frå kring 1170. Tømmeret i loftet er årringsdatert til kort etter 1167, noko som gjer Stålekleivloftet til det eldste daterte profane trebygget i Noreg.[1]

I fjella kring Eidsborg har det vorte teke ut brynestein frå 700-talet til ut i 1970-åra frå mange steinbrot. Bryna og bryneemna vart frakta ned til Dalen og derfrå ut til kysten på Telemarksvassdraget.[2] Eidsborgbryna vart derfrå eksporterte til Norden og resten av Europa.[3] Vraket av eit skip som forliste i vikingtida, det såkalla Klåstadskipet, vart funne med ei last bryne frå Eidsborg ombord.

Namnet

[endre | endre wikiteksten]

Den norrøne forma av namnet var Eiðsborg. Forleddet blir til vanleg tolka som genitiv av eið n 'eid' - men sidan det ikkje finst nokon terrengformasjon i soknet som liknar på eit eid, så bør det heller tolkast som genitiv av eiðr m 'eid, høgtideleg/heilag avtale'. Sisteleddet kan vanskeleg vise til ei borg (eller bygdeborg), sidan noka slik ikkje er kjend frå staden. Ordet borg bør difor heller tolkast i den eldre tydinga berg. Tydinga av namnet blir da 'eidsberget', 'berget ein har gjort ein høgtideleg avtale om'. Ei slik tolking passar godt med historia: Det kjende brynesteinsbrotet i Eidsborg (som gav store inntekter) var eit sameige mellom dei største gardane - og kor mykje kvar enkelt gard kunne bryte ut var fordelt gjennom avtalte lottar.[treng kjelde]

Referansar

[endre | endre wikiteksten]
  1. ↑ «Vindlausloftet eller Stålekleivloftet» på nettstaden til Vest-Telemark Museum, arkivert frå originalen 18. februar 2014, henta 15. august 2009 
  2. ↑ Vest-Telemark Museum: Brynesteinsproduksjon i Eidsborg[daud lenkje]
  3. ↑ Øystein Morten (2008). Stavkyrkja i Eidsborg : Ein biografi. Oslo: Scandinavian Academic Press/Spartacus Forlag. s. 16. ISBN 978-82-304-0037-1. 

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Eidsborg&oldid=3530394»