Dugnad: Skilnad mellom versjonar

Gå gjennom historikken

← Eldre endring

Sletta innhald Nytt innhald

VisuellWikitekst

På line

Siste versjonen frå 18. januar 2024 kl. 19:20

Dugnadsopprydding langs Galicia-kysten etter utslepp frå oljetankaren «Prestige».

Dugnad (av norrønt dugnaðr, 'hjelp') er arbeid utført i fellesskap der dei som medverkar ikkje vert betalte. Arbeidet kan utførast for fellesskapet eller for ein enkeltperson. Dugnadar skjer vanlegvis i eit lokalsamfunn, men kan òg skipast til på regionalt, nasjonalt eller til og med internasjonalt plan.

Typiske dugnadsarbeid er enkeltprosjekt som krev mykje arbeidskraft, som å setja opp ein bygning (til dømes ei låve, ein kai eller ei båtstø), nokre typar gardsarbeid som tresking eller hausting, eller stelling av fellesområde.

Forventingar

Dugnadsarbeid er frivillig, men folk kan oppleva eit forventingspress om at dei skal delta og gjera godt arbeid. Til gjengjeld kan dei forventa av andre at dei vil stilla opp på same måten seinare. Dersom ein dugnad blir halden for ein særskild person, og ikkje for heile fellesskapen, er det gjerne venta at den som tener på det skal gje mat og drikke eller andre gode til deltakarane. Men også servering og liknande kan gjerast på dugnad.

Dugnad over heile verda

Dugnadsomgrepet er rekna som utprega norsk. Våren 2004 vart ordet dugnad kåra til Noregs nasjonalord på NRK-programmet Typisk norsk. Men dugnadar finst ikkje berre i norsk kultur.

I mange delar av India er det svært vanleg at heile landsbyen går saman om innhaustinga eller reinska den lokale dammen. Dette blir på sanskrit kalla «sjramadhan», 'arbeids-gåve'. På tagalog har ordet bayanihan same betydning.

I Nord-Amerika nyttar ein ordet «bee» om å koma saman for å gjera noko, til dømes å sy eller treska (ordet kan òg brukast om konkurransar, til dømes «spelling bee» — ein stavekonkurranse). Det engelske ordtaket «Many hands make light work» ('mange hender letter arbeidet') viser til fordelane med ein dugnad.

«Barn raising» viser til det særskilde arbeidet med å reisa ein låve saman. Medan det var vanleg å byggja låver i fellesskap over heile den nordamerikanske landsbygda fram til og med 1800-talet, er det i dag sjeldnare, og finn hovudsakleg stad innan religiøse samfunn som amishfolk og mennonnittar, eller i dei geografisk avgrensa område i Canada og dei USA-amerikanske delstatane Maine, New Hampshire, Vermont og Wisconsin.

På finsk nyttar ein ordet «talkoot» på nokonlunde same viset som vi nyttar det norske ordet «dugnad». Ordet er også lånt inn i finlandssvensk, «talko», men er ukjend i standard svensk. Tilsvarande omgrep finst òg på ungarsk «kaláka», tyrkisk «imece» og på indonesisk «gotong-royong».

Internasjonale dugnadar

Nokre bistandsorganisasjonar bruker dugnadsarbeid til å hjelpa. Habitat for Humanity bygger til dømes hus på dugnad som trengande kan kjøpa rentefritt.

Eit eksempel på ein moderne dugnad over landegrensene er Wikipedia, som nyttar Internett til å samordna deltakarar.

Bakgrunnsstoff

Litteratur

Kristian Østberg: Norsk bonderet. 1. utg. Oslo (Grøndahl; Cappelen), 1914–1939 12 b. [1]^{[daud lenkje]}.
- 2. utg. Oslo (Cappelen), 1927–? 11 b. [2]^{[daud lenkje]}

Nettstader

Fotogalleri av «Barn Raising» Arkivert 2007-04-05 ved Wayback Machine. blant amishfolk

Kjelder

«Barn raising» på engelsk Wikipedia
«Bee» på engelsk Wikipedia
«Talkoot» på engelsk Wikipedia

@@ Line 1: / Line 1: @@
+[[fil:Pushing van together.jpg|mini|Ved hjelp av dugnad kan ein utføra tungt arbeid som er umogleg for ein enkeltperson. {{foto|Clear Path International}}]]
-Ein '''dugnad''' er arbeid utført i fellesskap der dei som medverkar ikkje vert betalte. Arbeidet utførast for fellesskapet eller for ein enkeltperson. Dugnadar utførast vanlegvis i eit lokalsamfunn, (til dømes oppføring av ein låve, ei [[båtstø]], ei kai eller ein leikeplass), som nabohjelp i forskjellige situasjonar, eller au på [[region]]alt eller [[nasjon]]alt plan. Eit godt eksempel på ein dugnad er [[Wikipedia]].
+[[fil:PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg|mini|Dugnadsopprydding langs [[Galicia]]-kysten etter utslepp frå oljetankaren [[«Prestige»]].]]
+[[fil:Tsunami relief 2004 02.jpg|mini|Studentar frå [[Colombo]] hjelper organisasjonen [[Sarvodaya]] etter flodbølgja i [[Indiahavet]]. {{foto|Sarvodaya Shramadana}}]]
+'''Dugnad''' (av [[norrønt]] ''dugnaðr'', 'hjelp') er [[arbeid]] utført i fellesskap der dei som medverkar ikkje vert betalte. Arbeidet kan utførast for fellesskapet eller for ein enkeltperson. Dugnadar skjer vanlegvis i eit lokalsamfunn, men kan òg skipast til på [[region]]alt, [[nasjon]]alt eller til og med [[internasjonal]]t plan.
-Dugnadsomgrepet er utprega [[Noreg|norsk]]. Våren [[2004]] vart ordet ''dugnad'' kåra til Noregs nasjonalord. [[NRK]] viste ein serie språkprogram (''Typisk norsk''), og sjåarane vart inviterte til å foreslå og deretter stemme fram eit norsk nasjonalord. ''Dugnad'' vant knepent foran ''jah'' (på innpust), ''[[matpakke]]'', ''hæ'' og ''koselig''.
+Typiske dugnadsarbeid er enkeltprosjekt som krev mykje arbeidskraft, som å setja opp ein bygning (til dømes ei [[låve]], ein [[kai]] eller ei [[stø|båtstø]]), nokre typar gardsarbeid som [[tresking]] eller [[hausting]], eller stelling av fellesområde.
-Det er kanskje ein myte at dugnad er berre typisk norsk. På [[engelsk språk|engelsk]] nyttast omgrepet «barn raising» om tilsvarande. I [[finsk språk]] nyttar ein ordet «talkoot» på nokonlunde same viset som vi nyttar det norske ordet ''dugnad'' (ordet «talkoot» er fleirtal, ssv. på grunn av at det nettopp er arbeid utført av fleire, kanskje også fordi ord som «häät» ‘brudlaup’, «hautajaiset» ‘gravferd’ er fleirtal. Ordet er også lånt inn i finlandssvensk, «talko».
+==Forventingar==
-[[Kategori:Samfunn]]
+Dugnadsarbeid er frivillig, men folk kan oppleva eit forventingspress om at dei skal delta og gjera godt arbeid. Til gjengjeld kan dei forventa av andre at dei vil stilla opp på same måten seinare. Dersom ein dugnad blir halden for ein særskild person, og ikkje for heile fellesskapen, er det gjerne venta at den som tener på det skal gje [[mat]] og [[drikke]] eller andre [[gode]]  til deltakarane. Men også servering og liknande kan gjerast på dugnad.
+==Dugnad over heile verda==
-== Litteratur ==
+Dugnadsomgrepet er rekna som utprega [[Noreg|norsk]]. Våren [[2004]] vart ordet ''dugnad'' kåra til Noregs nasjonalord på [[NRK]]-programmet ''[[Typisk norsk]]''. Men dugnadar finst ikkje berre i norsk kultur.
-* [[Kristian Østberg]]: ''Norsk bonderet''. 1. utg. Oslo (Grøndahl; Cappelen), 1914&ndash;1939 12 b. [http://wgate.bibsys.no/gate1/SHOW?objd=901008613&lang=N]
-** 2. utg. Oslo (Cappelen), 1927&ndash;? 11 b. [http://wgate.bibsys.no/gate1/SHOW?objd=930639103&lang=N]
+I mange delar av [[India]] er det svært vanleg at heile [[landsby]]en går saman om [[innhausting]]a eller reinska den lokale [[dam]]men. Dette blir på [[sanskrit]] kalla «sjramadhan», 'arbeids-gåve'. På [[tagalog]] har ordet [[bayanihan]] same betydning.
-==Sjå au==
-*«[[:fi:Talkoot|Talkoot]]» på finsk [[wikipedia]]
-*«[[:en:Barn raising|Barn raising]]» på engelsk [[wikipedia]].
-*«[[:en:Talko|Talko]]» på engelsk [[wikipedia]].
+I [[Nord-Amerika]] nyttar ein ordet  «bee» om å koma saman for å gjera noko, til dømes å [[sying|sy]] eller [[tresking|treska]] (ordet kan òg brukast om konkurransar, til dømes «spelling bee» — ein [[stavekonkurranse]]). Det engelske ordtaket «Many hands make light work» ('mange hender letter arbeidet') viser til fordelane med ein dugnad.
+«Barn raising» viser til det særskilde arbeidet med å reisa ein låve saman. Medan det var vanleg å byggja låver i fellesskap over heile den nordamerikanske landsbygda fram til og med 1800-talet, er det i dag sjeldnare, og finn hovudsakleg stad innan religiøse samfunn som [[amishfolk]] og [[mennonnittar]], eller i dei geografisk avgrensa område i Canada og dei USA-amerikanske delstatane [[Maine]], [[New Hampshire]], [[Vermont]] og [[Wisconsin]].
+På [[finsk]] nyttar ein ordet «talkoot» på nokonlunde same viset som vi nyttar det norske ordet «dugnad». Ordet er også lånt inn i [[finlandssvensk]], «talko», men er ukjend i standard svensk. Tilsvarande omgrep finst òg på [[ungarsk]] «kaláka», [[tyrkisk]] «imece» og på [[indonesisk]] «gotong-royong».
-{{samfunnsspire}}
-[[Kategori:Arbeidsformer]]
+==Internasjonale dugnadar==
-<!-- skanwiki -->
+Nokre [[bistand]]sorganisasjonar bruker dugnadsarbeid til å hjelpa. [[Habitat for Humanity]] bygger til dømes [[hus]] på dugnad som trengande kan kjøpa rentefritt.
-<!-- interwiki -->
+Eit eksempel på ein moderne dugnad over landegrensene er [[Wikipedia]], som nyttar [[Internett]] til  å samordna deltakarar.
-[[no:Dugnad]]
-[[sv:Talko]]
+==Bakgrunnsstoff==
-[[de:Dugnad]]
+=== Litteratur ===
-[[en:Talkoot]]
+* [[Kristian Østberg]]: ''Norsk bonderet''. 1. utg. Oslo (Grøndahl; Cappelen), 1914&ndash;1939 12 b. [http://ask.bibsys.no/ask/action/show?pid=901008613&kid=biblio]{{Død lenkje|date=oktober 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.
-[[fi:Talkoot]]
+**2. utg. Oslo (Cappelen), 1927&ndash;? 11 b. [http://ask.bibsys.no/ask/action/show?pid=930639103&kid=biblio]{{Død lenkje|date=oktober 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
+===Nettstader===
+*[http://www.amishphoto.com/gallerybarnraising.htm Fotogalleri av «Barn Raising»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070405155450/http://amishphoto.com/gallerybarnraising.htm |date=2007-04-05 }} blant [[amish]]folk
+===Kjelder===
+*«[[:en:Barn raising|Barn raising]]» på engelsk Wikipedia
+*«[[:en:Bee (gathering)|Bee]]» på engelsk Wikipedia
+*«[[:en:Talkoot|Talkoot]]» på engelsk Wikipedia
+[[Kategori:Arbeidsformer]]
+[[Kategori:Ord frå norrønt]]
+[[Kategori:Samarbeid]]