Budeie: Skilnad mellom versjonar
s oms. |
Merke: Attenderulling |
||
| (16 mellomliggjande versjonar av 9 brukarar er ikkje viste) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
[[ |
[[Fil:DSCN2923-milking 900x1200.jpg|mini|Budeia var særleg knytt til stell av [[kyr]]ne. Her er ei kvinne som mjølker på eit museum i England. {{foto| William M. Connolley}}]] |
||
[[Fil:Gammelt fjøs med seng for budeie på Maihaugen.JPG|mini|Gammalt fjøs på Maihaugen med seng for budeia. {{foto|Øyvind Holmstad}}]] |
|||
'''Budeie''' er ei tradisjonell [[yrke]] |
'''Budeie''' er ei tradisjonell [[yrke]]snemning for ei [[kvinne]] som har ansvaret for [[fjøs]]stellet på ein [[gard]] eller [[seter]]. |
||
==Arbeidsområde== |
== Arbeidsområde == |
||
Budeia på garden var som regel [[gardkjerring|bondekona]] sjølv, men kunne også vera eit anna kvinneleg familiemedlem eller ei [[tenestejente]]. Arbeidet hennar kunne vera å fora og stella [[storfe]] og [[småfe]], og å mjølka og omarbeidde mjølka til [[fløyte]], [[smør]] og [[ost]] |
Budeia på garden var som regel [[gardkjerring|bondekona]] sjølv, men kunne også vera eit anna kvinneleg familiemedlem eller ei [[tenestejente]]. Arbeidet hennar kunne vera å fora og stella [[storfe]] og [[småfe]], og å mjølka og omarbeidde mjølka til [[fløyte]], [[smør]] og [[ost]]. Ei seterbudeie styrte drifta av ei seter åleine. |
||
Ei god budeie måtte også kunne [[lokk]]a, det vil seia synga for å samla husdyra. Fleire komponistar er blitt inspirerte av denne særeigne songforma, mellom anna [[Edvard Grieg]], som særleg brukte songane til [[ |
Ei god budeie måtte også kunne [[lokk]]a, det vil seia synga for å samla husdyra. Fleire komponistar er blitt inspirerte av denne særeigne songforma, mellom anna [[Edvard Grieg]], som særleg brukte songane til [[Gjendine Slålien]] i verka sine. |
||
Fram til 1800-talet var fjøsstell eit reint kvinneyrke i |
Fram til 1800-talet var fjøsstell eit reint [[kvinneyrke]] i Noreg, og dei fleste steder haldt dette fram til byrjinga av 1900-talet. Det mannlege motstykket til budei oppstod frå rundt 1815 i form av [[sveiser]]en. Etter kvart førte [[automatisering av landbruket]], som [[mjølkemaskin]]ar, [[meieri]] og [[automatisk fôring]], til mindre tarv for budeier i samband med dyrehald. |
||
==Syn på budeia== |
== Syn på budeia == |
||
I store delar av det indre Austlandet var det vanleg at budeia hadde soveplass i fjøset. [[Eilert Sundt]] skreiv mykje om dette i avhandlinga ''Sædeligheds-Tilstanden i Norge'', og starta ein kampanje for å få slutt på skikken. |
I store delar av det indre Austlandet var det vanleg at budeia hadde soveplass i fjøset. [[Eilert Sundt]] skreiv mykje om dette i avhandlinga ''Sædeligheds-Tilstanden i Norge'', og starta ein kampanje for å få slutt på skikken. |
||
| Line 15: | Line 16: | ||
Omgrepet «budeie» er i nyare tid brukt om ei sjølvstendig kvinne, til dømes i samband med kåringa av «[[årets budeie]]». |
Omgrepet «budeie» er i nyare tid brukt om ei sjølvstendig kvinne, til dømes i samband med kåringa av «[[årets budeie]]». |
||
==Kjelder== |
== Kjelder == |
||
<div class="references-small"> |
<div class="references-small"> |
||
*''Denne artikkelen bygger på «[[:nb:Budeie|Budeie]]» frå {{Wikipedia-utgåve|nb}}, |
* ''Denne artikkelen bygger på «[[:nb:Budeie|Budeie]]» frå {{Wikipedia-utgåve|nb}}, den 9. november 2008.'' |
||
</div> |
</div> |
||
[[Kategori: |
[[Kategori:Budeier| ]] |
||
[[Kategori: |
[[Kategori:Norsk landbrukshistorie]] |
||
[[Kategori:Jordbruksyrke]] |
|||
[[Kategori:Næringsmiddelyrke]] |
|||
[[nb:Budeie]] |
|||
[[Kategori:Historiske yrke]] |
|||
[[da:Malkepige]] |
|||
[[Kategori:Husdyrhald]] |
|||
[[Kategori:Mjølkeproduksjon]] |
|||
[[de:Milchmädchen]] |
|||
[[Kategori:Norsk bygdekultur]] |
|||
[[en:Milkmaid]] |
|||
Siste versjonen frå 7. juli 2020 kl. 21:13
Budeie er ei tradisjonell yrkesnemning for ei kvinne som har ansvaret for fjøsstellet på ein gard eller seter.
Arbeidsområde
[endre | endre wikiteksten]Budeia på garden var som regel bondekona sjølv, men kunne også vera eit anna kvinneleg familiemedlem eller ei tenestejente. Arbeidet hennar kunne vera å fora og stella storfe og småfe, og å mjølka og omarbeidde mjølka til fløyte, smør og ost. Ei seterbudeie styrte drifta av ei seter åleine.
Ei god budeie måtte også kunne lokka, det vil seia synga for å samla husdyra. Fleire komponistar er blitt inspirerte av denne særeigne songforma, mellom anna Edvard Grieg, som særleg brukte songane til Gjendine Slålien i verka sine.
Fram til 1800-talet var fjøsstell eit reint kvinneyrke i Noreg, og dei fleste steder haldt dette fram til byrjinga av 1900-talet. Det mannlege motstykket til budei oppstod frå rundt 1815 i form av sveiseren. Etter kvart førte automatisering av landbruket, som mjølkemaskinar, meieri og automatisk fôring, til mindre tarv for budeier i samband med dyrehald.
Syn på budeia
[endre | endre wikiteksten]I store delar av det indre Austlandet var det vanleg at budeia hadde soveplass i fjøset. Eilert Sundt skreiv mykje om dette i avhandlinga Sædeligheds-Tilstanden i Norge, og starta ein kampanje for å få slutt på skikken.
Omgrepet «budeie» er i nyare tid brukt om ei sjølvstendig kvinne, til dømes i samband med kåringa av «årets budeie».
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Budeie» frå Wikipedia på bokmål, den 9. november 2008.