Marokko

Marokko er eit nordafrikansk kongedøme. Det har kyst mot Atlanterhavet, Gibraltarsundet og Middelhavet, og grensar til Algerie i aust, Vest-Sahara i sør, og Spania i nord gjennom fleire små eksklavar. Marokko har annektert størstedelen av Vest-Sahara sidan 1975, og administrerer området, sjølv om dette ikkje er internasjonalt godkjend.

المملكة المغربية Al Mamlaka al-Maghrebiya (norsk: Marokko, marokkansk)
Flagg Riksvåpen
Nasjonalsong	«Hymne Chérifien»
Motto	الله، الوطن، الملك ('Gud, land og konge')
Offisielle språk	Arabisk, tamazight
Hovudstad	Rabat
Styresett Konge Statsminister	Monarki Mohammed VI Aziz Akhannouch
Flatevidd  – Totalt	446 550 km² (57.)
Folketal  – Estimert (2017)  – Tettleik	33 986 655 (39.) 76,1 /km² (106.)
Sjølvstende   - Dato	Frå Frankrike 2. mars 1956
Nasjonaldag	30. juli
BNP  – Totalt (2015)  – Per innbyggjar	274 100 mill. USD (55.) 8 500 USD (118.)
Valuta	Marokkansk dirham
Tidssone	UTC
Telefonkode	+212
Toppnivådomene	.ma

Kart over Marokko utan det omstridde Vest-Sahara.

Namn

Det arabiske namnet på landet tyder 'det vestlege kongedømet', og blir ofte forkorta til Al Maghrib, 'Vesten'. Namnet Marokko, som blir brukt på dei fleste andre språk, er avleia av namnet på den tidlegare hovudstaden Marrakech.

Historie

Capsienkulturen utvikla seg i området rundt 8000 f.Kr., då Marokko var mykje meir fruktbart enn no. Den eldste folkegruppa i området me kjenner til er berbarar. Sjøreisande fønikarar busette seg ved kysten før romarane tok kontroll over området som Mauretania Tingitana. På 400-talet jaga vandalar, visigotarar og bysantarar kvarandre ut i rask rekkjefølgje medan berbarane heldt på makta i fjella sine. På 600-talet blei landet erobra av muslimske arabarar som har prega kulturen sidan.

Marokko braut laus frå kalifatet i Bagdad under Idris ibn Salih som grunnla idrisidedynastiet. Landet blei ei stormakt og eit kulturelt senter, men blei etter kvart svekka av indre splid, samstundes som europeiske makter og Det osmanske riket trua utanfrå.

Landet blei frivillig eit protektorat i 1912 då sultan Abdelhafid gav Frankrike overherredøme over riket, samstundes som Spania fekk herredømet over Tanger. Etter lang tids kamp fekk landet sjølvstende i 1956, og Tanger blei igjen innlemma i riket.

Marokko annekterte store delar av den dåverande spanske kolonien Vest-Sahara i 1975 og 1979.

Geografi og geologi

Satellittbilete av Marokko frå 2002

Landet har ei lang grense mot Algerie i aust og søraust som er stengd for gjennomgang. Det grensar til Spania ved dei fire spanske eksklavane på den afrikanske middelhavskysten: Ceuta, Melilla, Peñón de Vélez de la Gomera og Peñón de Alhucemas.

Marokko omfattar mange ulike naturmiljø. Landet dannar ein geologisk overgangssone mellom slettelandet i Afrika og det alpine fjellsystemet. Mesteparten av den søraustlege delen av landet ligg i Sahara og er goldt og har få innbyggjarar. Fjell dekker store delar av Marokko. Dei sentrale delane av massiva består av krystallinske grunnfjellsbergartar, medan dei yngre foldingsbergartane mest er frå jura og krit, til dels med basaltdekke mellom laga. I senkingane ligg tertiære og kvartære avleiringar, mellom anna fosfatleire.

Fjellkjeda Midtre Atlas (Moyen Atlas), flankert av elva Oum er-Rebia som renn mot Atlanterhavet, og av Moulouya som renn mot Middelhavet, hevar seg til over 3000 moh. I sørvest glir ho saman med Høge Atlas (Haut Atlas), som i Jabal Toubkal når 4165 moh, det høgaste fjellet i Marokko. Sør for desse fjella, avbrote av ein senkingssone, ligg Antiatlasfjella. Fjella når ca. 2500 moh, men liknar meir på eit platåland enn ei fjellkjede. Sørskråningene er golde og strekkjer seg ut mot den ofte tørrlagde elva Oued Drâa. I nord går dei ca. 2000 m høge Riffjella i ein boge av høge fjellryggar og breie dalar parallelt med den bratte kysten, frå Tanger i vest nesten til Melilla i aust. Fjella fell sørover mot den trekantede Sebousletta som dannar eit alluvialt lågland. Det lågaste punktet i landet er Sebkha Tah (55 muh.). Fjella i nord er geologisk ustabile slik at jordskjelv kan skje. Både Riffjella i nord og Atlasfjella midt i landet er hovudsakleg folkesette av berbarar.

Det vestlege Marokko, som strekkjer seg frå Mellom- og Høge Atlas til Atlanterhavet, består for det meste av eit 400–700 m høgt platå (Marokkanske Meseta) gjennomskore av elvedaler. Langs Atlanterhavet ligg ei smal kystslette, som er breiast sør for Casablanca.

Større miljøproblem er mangel på ferskvatn, erosjon på grunn av minkande vegetasjon, og oljeureiningar i havet.

Hovudstaden i landet er Rabat, medan Casablanca er største byen. Andre viktige byar er Agadir, Essaouira, Fez, Marrakech, Meknès, Oujda, Ouarzazat, Safi, Salé, Tanger, Tétouan, Tiznit og Tan-Tan.

Tissint-meteorittane

I juli 2011 vart Tissint råka av eit meteoritt-regn med steinar på opptil ein kilo.

Klima

Den nordlege kysten har middelhavsklima med solrike og varme somrar, og kjølige og fuktige vintrar. Mykje det same klimaet har ein innover i landet til foten av Atlasfjella, og langs kysten av Atlanterhavet. Atlanterhavskysten er faktisk enno meir temperert med mildare vintrar og mindre nedbør, og litt kjøligare somrar når havtåke sig inn mot land. På den andre sida av Atlasfjella ligg derimot Sahara som er tørr og svært varm. Kystområda av Marokko har ein normal maksimumstemperatur på 26 °C i juli, men når ein sørleg og støvete vind, kalla chergui, strøymer over fjella frå Sahara kan temperaturen kome opp mot 45 °C. Dei høgare områda av Atlasfjella kan derimot ha vinterlege forhold med snø og kraftig vind.

Språk

Arabisk og tamazight er offisielle språk i Marokko. Marokko var det første landet med eit offisielt berbisk språk. Elles blir fransk mykje brukt i landet - både i offisielle dokument og i nærlingslivet - men det nyt ingen offisiell status. Spansk er også noko utbreidd.

Kjelder

• «Marokkos geologi og landformer». Store norske leksikon. 28. april 2013. 

• Delar av denne artikkelen bygger på «Morocco» frå Wikipedia på engelsk, og «Marocko» frå Wikipedia på svensk den 11. november 2005.

• Delar av denne artikkelen bygger på «History of Morocco» frå Wikipedia på engelsk, den 11. november 2005.

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Marokko

• Offisiell nettstad