Munnspel: Skilnad mellom versjonar

[[filFil:16-hole chrom 10-hole diatonic.jpg|thumb|Munnspel]]

'''Munnspel''', også kalla '''munnharmonika''', er eit [[musikkinstrument]]. Instrumentet er populært både som leikeinstrument for barn og som musikkinstrument for vaksne. Munnspel brukast innanfor ei rekkje sjangrar, bl.a. [[blues]], [[jazz]], [[rock]], [[klassisk musikk]], [[samtidsmusikk]], [[Irland|irsk]] [[folkemusikk]], [[Kina|kinesisk]] folkemusikk og innanfor [[visemusikk]]. Instrumentet kjenneteiknast ved at terskelen for å byrje å spele og å få til enkle strofer er svært låg, medan utviklingspotensialet er stort.

== Teknisk bakgrunn ==

'''Lyden i munnspelet''' lagastvert laga ved at ein blåserbles luft ("«utpust"» for den som spelar) eller sugersyg luft ("«innpust"») i hola på framsida. Luftstraumen går inn i ein smal gang og blirvert pressa forbi ei smal opning i reedplata*}}mrk|Reedplata er ei metallplate inne i munnspelet som har omtrent same størrelse som munnspelet, og kvar det er festa mange stemmetunger.}} som er nesten dekkadekt av ei metalltunge. Denne metalltunga, eller stemmetunga, er ca 2&nbsp;mm brei og frå 10-2010–20&nbsp;mm lang, tjukkelsetjukn <0,5&nbsp;mm. Den er festa med naglar til reedplata i ein ende og luftstraummenluftstraumen som passerarpasserer på dei tre frie sidene sett stemmetunga i rørsle. rørslene (eig. vibrasjonane) gjev lyd. Lyden sin kvalitet (her: overtonemengde) og pitch (lys eller djup tone) bestemmastvert bestemt av materialet i stemmetunga (ofte [[messing]] for å unngå rust), av tjukkelsentjukna på stemmetunga, av lengda samt av vektfordelinga (ved å slipe litt av innerstinst ved naglen får ein djupare tone, ved å skrape yttarst på stemmetunga får ein lysare tone). Dei kortare stemmetungene gjev lys tone.

Ofte spelastspeler ein munnspel i ein annan dur enn dei er stemt i. Eit munnspel som er stemt i C-dur skal spelast i G-dur. Dette kallastvert forkalla å spele "Cross«cross harp"» eller i «second position». Dette vert ofte brukt i blues og Rock og dei manglande tonane vert skaffa ved bending.

t.d. Gitar eller song i G-dur: Bruk eit munnspel som er stemt i C-dur (påstempla C)og spel G-dur ved å spele "Cross«cross harp"» (second position).

'''Song'''</center>

'''Munnspel'''</center>

'''A'''</center>

'''D'''</center>

'''A/B'''</center>

'''D/E'''</center>

'''B'''</center>

'''E'''</center>

'''C'''</center>

'''F'''</center>

'''C/D'''</center>

'''F/G'''</center>

'''D'''</center>

'''G'''</center>

'''D/E'''</center>

'''G/A'''</center>

'''E'''</center>

'''A'''</center>

'''F'''</center>

'''A/B'''</center>

'''F/ G'''</center>

'''B'''</center>

'''G'''</center>

'''C'''</center>

'''G/A'''</center>

'''C/D'''</center>

=== Tremolomunnspel ===

Tremolomunnspel er bygt opp som eit diatonisk munnspel bortsett frå at det har dobbelt sett av alle tonar. Tonane er stemt ørlite forskjellig og dette lagar ein svingningsforskjell som oppfattast som tremolo. Stemmetungane for både ut- og innpust er montert på same reedplate, og som nemnt har ein to tilnærma identiske reedplater på munnspelet. Tremolomunnspelet har ein karakteristisk deling av hola på langs, sett forfråframanfrå. Instrumentet brukast stort sett i Asia og til folkemusikk. Kan låte ganske stygt etter kort tid og held ikkje lenge.

=== Kromatisk munnspel ===

Kromatisk munnspel kjenneteiknaster først og fremst kjenneteikna ved at det har ein knapp på sida. I tillegg har den stemmetunger for både ut- og innpust montert på ei reedplate. Munnspelet har to reedplater, men om den eine er stemt i C er den andre stemt i C#. Knappen på sida av munnspelet er festa til ein langsgåendelangsgåande slide som styrar kva reedplate lufta skal styrast til. Dermed har ein tilgang til alle 12 tonar i en halvtonerekkje/kromatisk skala pluss nokre overlappande tonar/einharmoniske tonar (H#+C og E#+F)(til saman 7+7=14). Dei har mellom 10 og 16 hol, men 12 er vanlegstvanlegast (gjev 3 heile oktavar+). Vanleg omfang for 12-holsmunnspel er c1 til d4. Vanleg omfang for 16-holsmunnspel (også kalla tenorspel) er liten c til d4. I tillegg finsfinst 14-hols munnspel frå liten g til d4 og 12-holsmunnspel frå liten g til g3; begge kan kallast altmunnspel.

=== Bassmunnspel ===

Bassmunnspel brukast i munnspelorkestre (!) og stort sett kromatiske. Det er to subtypar: Hohnerbass har ikkje knapp, veg 2 &nbsp;kg eller meir, alle tonane er på utpust og C og C# reedplata er montert i kvart sitt munnspelhus som er hengsla saman til ei einheiteining. Tombobass liknar meir på vanlege munnspel og har knapp, noko som gjer det mulegmogleg å spele løp og raske parti.

=== Akkordmunnspel ===

Akkordmunnspel kan samanliknast med akkordseksjonen på eit trekkspel og er sett saman av ulike tre- og firklangar. BrukastDet vert berre brukt i orkestreorkester, serlegsærleg i Tyskland og Asia (og Bergen Munnspelorkester i Noreg).

== Marknaden ==

Prisen for eit munnspel varierer frå diatoniske munnspel for 10 kroner, via 400 kroner for eit bra diatonisk munnspel som eignar seg (og toler) blues og rock, via dei enklaste kromatiske til 600 kroner, via dei beste entusiastmunnspela til rundt 2000, og heilt opp til 40-50 tusen for dei aller beste konsertmunnspela i massivt [[sølv]].

== Viktige musikarar ==

:[[Toots Thielemanns]], [[Mike Turk]], [[Finn Hauge]]

==Bakgrunnsstoff Kjelder ==