Gemeenteraad

Nederlandse politiek
	; Statuut; Grondwet; Monarchie (lijst); Willem-Alexander; •; Minister-president (lijst); Dick Schoof; Regering; Ministerraad (lijst); Kabinet-Schoof; Hoge Colleges van Staat; Eerste Kamer; Historische zetelverdeling; •; Verkiezingen; 2023 − 2027; •; Tweede Kamer; Historische zetelverdeling; •; Verkiezingen; 2023 − 2028; •; Raad van State; Algemene Rekenkamer; Nationale ombudsman; Hoge Raad der Nederlanden; Decentrale overheden; Provincies; Provinciale Staten; •; Verkiezingen; 2023 − 2027; •; Gedeputeerde Staten; Commissaris van de Koning; Kiescolleges; •; Verkiezingen; 2023 − 2027; Gemeenten; Gemeenteraad; •; Verkiezingen; 2022 − 2026; •; Wethouder; Burgemeester; Caribisch Nederland; Eilandsraad; •; Verkiezingen; 2023 − 2027; •; Bestuurscollege; Gezaghebber; Eilandgedeputeerde; Overig; Europees Parlement; •; Verkiezingen; 2024 − 2029; Waterschappen; •; Verkiezingen; 2023 − 2027; •; Dijkgraaf;
Portaal	Politiek ; Nederland

De gemeenteraad is een groep van volksvertegenwoordigers die door de bevolking van een gemeente gekozen wordt bij de gemeenteraadsverkiezing om namens hen zeggenschap uit te oefenen bij het bestuur van de gemeente. Dit orgaan controleert het dagelijks bestuur (in Nederland: het college van burgemeester en wethouders; in België: het college van burgemeester en schepenen). Een lid van de gemeenteraad wordt gemeenteraadslid genoemd. In Amsterdam en Rotterdam heeft men naast de gemeenteraad ook bestuurscommissies als onderdeel van de volksvertegenwoordiging in de stadsdelen. Antwerpen kent districten met eigen verkozen districtsraden.

De basisregels zijn vastgelegd in de Grondwet, in Nederland zijn verdere regels vastgelegd in de Gemeentewet.

Nederland

De kleinste gemeenten in Nederland hebben een gemeenteraad met 9 leden, de grootste met 45. In de Gemeentewet is het aantal raadsleden als volgt vastgesteld:

Inwoners	Leden
tot 3.000	9
3.001-6.000	11
6.001-10.000	13
10.001-15.000	15
15.001-20.000	17
20.001-25.000	19
25.001-30.000	21
30.001-35.000	23
35.001-40.000	25
40.001-45.000	27
45.001-50.000	29
50.001-60.000	31
60.001-70.000	33
70.001-80.000	35
80.001-100.000	37
100.001-200.000	39
200.001 of meer	45

Tot 1994 was het laagste aantal 7.

Sinds de invoering van de Wet dualisering gemeentebestuur per 7 maart 2002, maken wethouders geen deel meer uit van de gemeenteraad. Daardoor is de huidige situatie (meer) vergelijkbaar met die van de Tweede Kamer (het parlement) op landelijk niveau. Op landelijk niveau kunnen ministers geen deel uitmaken van de volksvertegenwoordiging.

De Nederlandse gemeenteraden worden om de vier jaar gekozen. Ze worden bijgestaan door een raadsgriffier. Ook de functie van raadsgriffier is ingevoerd door de Wet dualisering gemeentebestuur. In kleinere gemeenten is de raadsgriffier veelal de enige ambtenaar waarover de gemeenteraad beschikt. In grotere gemeenten is er vaak een griffie, waar meerdere ambtenaren werkzaam zijn onder leiding van de raadsgriffier.

Gemeenteraden vergaderen in de regel eenmaal per maand, onder voorzitterschap van de burgemeester. Bij afwezigheid van de voorzitter wordt de raad voorgezeten door een daartoe door de gemeenteraad aangewezen raadslid. Voor de invoering van de Wet dualisering werd de gemeenteraad bij afwezigheid van de burgemeester voorgezeten door de locoburgemeester.

Nog in diverse gemeenten wordt de vergadering aangevangen en afgesloten met het ambtsgebed.

Wet dualisering gemeentebestuur

De bedoeling van de Wet dualisering gemeentebestuur was om gemeenteraad en college van burgemeester en wethouders te ontvlechten, dus uit elkaar te halen. Dit gebeurde nadat een staatscommissie onder leiding van Douwe Jan Elzinga de regering had geadviseerd. Voorheen kon de gemeenteraad vooral gezien worden als het algemeen bestuur van de gemeente. Het college van burgemeester en wethouders kon worden gezien als het dagelijks bestuur, dat namens de gemeenteraad de gemeente bestuurde. De Wet dualisering gemeentebestuur bracht zodanige wijzigingen aan in de Gemeentewet dat de gemeenteraad vooral kaderstellende en controlerende taken kreeg. De gemeenteraad stelt sindsdien de kaders vast waarbinnen het college van burgemeester en wethouders de gemeente besturen. De gemeenteraad controleert verder de wijze waarop het college zijn taken verricht. De bedoeling van dit alles is dat de gemeenteraadsleden minder vergaderen en meer tijd hebben om invulling te geven aan hun taken op het gebied van volksvertegenwoordiging.

Door de Wet dualisering gemeentebestuur is het aantal politici dat op gemeentelijk niveau actief is (gemeenteraadsleden plus wethouders) vergroot. Immers, een gemeentebestuur dat voorheen uit 35 raadsleden bestond waarvan er vier wethouder waren, heeft nadien 35 raadsleden plus vier anderen als wethouder. Dat was een onbedoeld neveneffect van de Wet dualisering gemeentebestuur. Door het kabinet-Balkenende III is een wetsvoorstel ingediend om de Gemeente- en Provinciewet te wijzigen en het aantal politici op gemeentelijk niveau weer terug te brengen op het oude peil. Het kabinet-Balkenende IV heeft dit wetsvoorstel echter weer ingetrokken.

België

In België heeft een gemeenteraad maximaal 55 leden. Schepenen en burgemeesters maken daar ook deel van uit.

De Belgische gemeenteraden worden om de zes jaar gekozen. De laatste maal was in 2024, zie Belgische lokale verkiezingen 2024.

De gemeentekieswet wordt apart geregeld in Vlaanderen, Brussel en Wallonië, maar het aantal gemeenteraadsleden werd nergens gewijzigd en valt nog steeds samen:

inwoners	leden
tot 999	7
1.000-1.999	9
2.000-2.999	11
3.000-3.999	13
4.000-4.999	15
5.000-6.999	17
7.000-8.999	19
9.000-11.999	21
12.000-14.999	23
15.000-19.999	25
20.000-24.999	27
25.000-29.999	29
30.000-34.999	31
35.000-39.999	33
40.000-49.999	35
50.000-59.999	37
60.000-69.999	39
70.000-79.999	41
80.000-89.999	43
90.000-99.999	45
100.000-149.999	47
150.000-199.999	49
200.000-249.999	51
250.000-299.999	53
300.000 of meer	55

Aan het maximum komt in heel België enkel de stad Antwerpen; aan de kleinste categorie komen enkel de faciliteitengemeenten Herstappe en Mesen (deze laatste schommelt echter tussen de kleinste en tweede kleinste categorie).

De gemeenteraad vergadert zo dikwijls als noodzakelijk. Hij moet echter minstens tien keer per jaar vergaderen, wat veelal neerkomt op eenmaal per maand. De voorzitter van de gemeenteraad is bevoegd voor het bijeenroepen van de gemeenteraad en stelt de agenda van de vergadering op. In tegenstelling tot vroeger is de burgemeester niet meer van rechtswege de voorzitter van de gemeenteraad. De voorzitter wordt voorgedragen zonder (geheime) stemming.

De vergaderingen van de gemeenteraad zijn openbaar, behalve als het om persoonlijke aangelegenheden gaat, of als de gemeenteraad met twee derde van de aanwezige leden hiertoe beslist. Het verslag van de openbare zitting van de gemeenteraad is openbaar en eventueel te verkrijgen door gebruik te maken van de wetgeving openbaarheid van bestuur.

Sinds 1 januari 2007 kan elke burger zich via een verzoekschrift ook richten tot de gemeenteraad. Dit was een van de wijzigingen van het gemeentedecreet. In februari 2004 schreef Dirk Holemans hiervoor een voorstel van decreet.^[1] Alhoewel de grondwet elke burger dit recht reeds lang toekende in zijn relatie met elke overheid, bleef het tot dan toe onmogelijk voor een burger in Vlaanderen om zich schriftelijk te richten tot de gemeenteraad.

Een gemeenteraad kan (gemeente)raadscommissies oprichten (naar analogie met een commissie in een parlement).

College van burgemeester en schepenen

Het dagelijks bestuur wordt uitgeoefend door het college van burgemeester en schepenen. Het college van burgemeester en schepenen bereidt de beraadslagingen en de besluiten van de gemeenteraad voor en voert deze uit.

Het aantal schepenen hangt af van het aantal inwoners in een gemeente op 1 januari van het jaar van de verkiezingen. Elke gemeente, ook de kleinste, moet minstens twee schepenen hebben. De grootste mogen er maximaal negen hebben. De gemeenteraad kan beslissen om met minder schepenen te werken, wat inhoudt dat de verkozen raadsleden een akte van voordracht indienen met minder kandidaat-schepenen dan maximaal toegestaan.^[2]