Naar inhoud springen

Doolhof

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Uwappa (overleg | bijdragen) op 1 sep 2022 om 09:14. (→Doolhofspellen: een groot doolhof)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Voor het gelijknamige bosje op Texel, zie Doolhof (Texel). Wiskundige structuur, zie Labyrint (wiskunde)
Zilveren munt uit Knossos met de zeven lagen van het 'klassieke' labyrint, 400 v.Chr.

Een doolhof, dwaaltuin of labyrint is een stelsel van paden die langs omwegen naar het doel leiden.

In het Nederlands wordt er wel onderscheid gemaakt tussen:

  • een doolhof, waarbij er doodlopende paden zijn en het een puzzel kan zijn om de juiste weg te vinden;
  • een labyrint, waarbij een enkel onvertakt pad naar het einde leidt.

Labyrint

De oudste vorm van de doolhof, het labyrint, heeft maar één gang, waarin diegene die loopt vanzelf wordt begeleid naar het eindpunt.

Kleitablet uit Pylos
Het ontwerpen van een labyrint
Labyrint met Minotaurus, Conimbriga
Plattegrond van Jericho (veertiende eeuw) met de beroemde muren. Na enkele ommegangen en na het blazen op sjofars stortten de muren in en de stad werd verwoest - Jozua

De oudste gedateerde afbeelding van een labyrint komt uit Pylos, Griekenland en is 3200 jaar oud. Afbeeldingen van vergelijkbare leeftijd komen voor op rotstekeningen in het gehele Middellandse Zeegebied.

Klassieke labyrinten kunnen vierkant of rond zijn, maar de constructie volgt een vast patroon. Koning Minos sloot volgens de legende de Minotaurus, de monsterlijke zoon van zijn vrouw, op in het Labyrint. Dankzij de Draad van Ariadne kon de held Theseus, nadat hij het monster had verslagen, uit het labyrint ontsnappen. Aangezien het niet eenvoudig was de uitgang te vinden, moet dit, volgens de definitie aan het begin van dit lemma, een doolhof zijn geweest.

Opvallend is dat alle oude afbeeldingen een eenpadig labyrint weergeven. Volgens Herodotus was het labyrint van koning Minos gebaseerd op de dodentempel van de Egyptische farao Amenemhat III bij Medinet El-Fajoem. Hier is op enkele zuilen na niets van overgebleven, maar Herodotus beschreef het als gigantisch bouwwerk met 3000 keurig gerangschikte vertrekken. Misschien wel de belangrijkste bron over het Kretenzische labyrint is Ovidius' beschrijving van de bouw ervan in zijn epische gedicht Metamorfosen.

Trojaburg

Zie Trojaburg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op een 2500 jaar oude Etruskische wijnkan staat een labyrint afgebeeld met de naam "Truja". Antieke bronnen spreken van een "Trojaspel" of Trojadans. De stad Troje gold in de klassieke literatuur als de ultieme onneembare stad. In haar verspreiding naar het noorden kreeg het labyrint dan ook de naam Trojaburg, hoewel het omstreden is of het labyrint naar de stad genoemd is of de stad naar het labyrint. In deze vorm verspreidde het labyrint zich langs de kusten naar het noorden, langs Oostzee en Witte Zee en verder naar het oosten tot in Amerika.[1]

Egyptisch labyrint

Een nog niet herontdekt Egyptisch labyrint wordt door Herodotus genoemd in zijn Historiën (Boek 2, 148). Hij bezocht het zelf bij Arsinoë (Crocodilopolis) bij het Meer Moeris. Er waren 1500 kamers boven en 1500 kamers onder de grond, met binnenhoven, gangen en colonnades. De 12 koningen die over 12 districten van het Oude Egypte heersten, waren in de ondergrondse kamers begraven, net als de heilige krokodillen. Het ondergrondse gedeelte mocht Herodotus daarom niet bezoeken.

Romeins labyrint

In de Romeinse kunst vinden we veel labyrinten. Hier wordt de klassieke vorm losgelaten, al blijft het principe van één pad gehandhaafd. Een karakteristiek Romeinse vorm is die waarbij de rondgangen opgedeeld zijn in vier kwadranten, die opeenvolgend doorlopen worden.

Christelijk labyrint

Niet alleen Troje werd met het labyrint geassocieerd, ook de onneembare stad Jericho. In verschillende middeleeuwse handschriften zien we Jericho als labyrint afgebeeld.

Ook in de kerkenbouw is het labyrint een populair motief. Veel middeleeuwse kerken hebben labyrinten in de vloertegels verwerkt, :

Het bewandelen van een labyrint heeft vaak een spirituele betekenis. Het pad drukt op een symbolische wijze uit dat christenen niet zullen verdwalen ondanks alle beproevingen, onzekerheden en teleurstellingen, omdat hun God hen leidt op de juiste weg.

Het labyrint is ook een manier van contemplatie. Men legt een spirituele reis af naar zijn innerlijk. Tijdens het bewandelen van het labyrint kan men zich bezinnen om gelouterd het hart te bereiken. Om ten volle dit spirituele aspect te beleven, wordt de weg vaak geknield afgelegd.

Afbeeldingen

Doolhof met meervoudige wegen

Een enkelvoudige doolhof met doodlopende gangen, als hier een hand tegen een muur wordt gehouden komt men altijd (via een omweg) in het midden

De doolhof met meervoudige wegen is een stelsel van paden, zodanig aangelegd dat men daarin moeilijk de weg kan vinden. In de doolhof moeten bepaalde plekken gevonden worden, hier is vaak een attractie opgesteld (bijvoorbeeld lachspiegels of een uitkijktoren) of kan men in alle rust een afbeelding of waterpartij bekijken.

In sommige doolhoven is het de bedoeling zo snel mogelijk het doel te bereiken, waarbij men de kortst mogelijke route moet zien te vinden. Andere doolhoven zijn bedoeld om de juiste route te vinden langs verschillende aanwijzingen of afbeeldingen waardoor een verhaal ontstaat: in feite moet een puzzel worden opgelost. Soms moet in dit soort doolhoven een pad meerdere keren vanuit verschillende richtingen worden gelopen om de route te volbrengen.

In een doolhof zijn vaak symbolen aanwezig, op de te bereiken plekken of in het ontwerp van de doolhof zelf. In het ontwerp van een doolhof wordt vaak gebruikgemaakt van een figuratieve afbeelding. Op een plattegrond of luchtfoto is de tekening vaak duidelijk te herkennen, maar degene die in de doolhof loopt kan dit meestal niet overzien. Vanaf een uitkijkpunt, zoals een verhoging in het landschap, een brug of uitkijktoren, kan de bezoeker wel het ontwerp bekijken.

De paden zijn meestal gescheiden door een hoge afscheiding, vaak een heg. Tegenwoordig wordt vaak gebruikgemaakt van snelgroeiende materialen, zodat al vrij snel een onoverzichtelijke doolhof ontstaat. De doolhof kan echter ook bestaan uit lijnen op de grond of muurtjes waar men gemakkelijk overheen stapt. Dat laatste geldt vooral voor een labyrint (zonder doodlopende zijpaden).

Geschiedenis

De meerpadige doolhof is ontstaan tijdens de Italiaanse renaissance. De graven van het Huis Gonzaga waren in het bijzonder gefascineerd door het labyrint. In hun tuinen en paleizen werd het veelvuldig gebruikt, aanvankelijk als klassiek eenpadig labyrint, maar geleidelijk werden dwaalwegen toegevoegd. Het oudst bekende voorbeeld is een tekening in een schetsboek uit Mantua van 1550.

Vanuit Italië verspreidde de renaissancetuin zich over Europa, en daarmee ook de meerpadige doolhof.

Verschillende vormen

Een doolhof in een doolhof
Kretenzische stijl Advent labyrinth gemaakt met 2500 brandende theelichtjes in het Centrum voor Christelijke Meditatie en Spiritualiteit van het Bisdom Limburg op het Holy Cross Church in Frankfurt am Main-Bornheim
Turflabyrint in Engeland
Maislabyrint, luchtfoto
Paneellabyrint
Spiegellabyrint in Luzern

Om afwisseling te bezorgen, maken enkele labyrinten gebruik van verschuifbare panelen of hekwerken waardoor regelmatig een ander grondplan van het labyrint wordt gemaakt. Zo moet de bezoeker elke keer opnieuw het pad naar het doel zoeken. In dit doel staat vaak een toren, vanwaar men overzicht heeft over de hele doolhof.

Er zijn doolhoven die in meerdere lagen zijn aangelegd door gebruik te maken van bruggen. Vanaf deze bruggen heeft de bezoeker ook een overzicht over de doolhof. Er zijn doolhoven waar de bezoeker meerdere doelen moet aandoen, op deze plekken zijn soms ook afbeeldingen of standbeelden te vinden.

Soms loopt vanaf het doel een overwinningspad naar buiten de doolhof, zodat men hem snel kan verlaten. Het overwinningspad wordt ook wel gevormd door een overwinningsbrug.

In veel doolhoven is het niet moeilijk de weg te vinden. Topologisch gezien zijn ze een labyrint met enkele doodlopende aftakkingen. Raakt men met een hand de wand aan één kant aan en loopt men verder zonder los te laten, dan komt men meestal aan het einde (al maakt men af een toe een omweg). Er bestaan echter doolhoven die zijn opgebouwd als een doolhof in een doolhof. Er is geen enkele verbinding tussen de muur van de binnenste doolhof en de buitenste doolhof. Hier kun je dus niet het doel of de uitgang vinden door contact te houden met een wand.

Bekende vormen van doolhoven zijn:

  • Turflabyrint
  • Bestratingslabyrint, zoals in de kathedraal van Chartres
  • Zandlabyrint (wordt gebruikt door de Indianen)
  • "Pad in gras" labyrint
  • Graslabyrint (hoge grassoorten).
  • Struiklabyrint, voorloper van haaglabyrinth, men kan gemakkelijk over de (nog) lage struiken kijken. Daardoor heeft het veel weg van het "pad in gras" labyrint.
  • Haaglabyrint, een van de bekendste verschijningsvormen, gemaakt van buxus, taxus, etc.
  • Maislabyrint, deze doolhoven blijven slechts één seizoen en er kan dus elk jaar een nieuw ontwerp worden gemaakt.
  • Paneellabyrint, zoals houten panelen, glaswanden.
  • Spiegellabyrint
  • Opblaasbare doolhoven

Doolhofspellen

  • In spellen als de betoverde doolhof, waarbij de doolhof steeds van vorm verandert, is duidelijk een doolhof te herkennen. Op bepaalde plekken ligt een bijzonder voorwerp of moet een opdracht worden volbracht, maar deze plekken moeten eerst worden bereikt. Er zijn ook doolhofspellen als puzzellabyrinten, kleurlabyrinten en springlabyrinten.
  • Bij computerspellen zoals Pac-Man, Pengo, God of War en Tomb Raider moet de hoofdrolspeler een traject afleggen om het doel te bereiken. Er komen verschillende opdrachten op het pad. Ook hier kan de speler een bonus ontvangen als een bepaalde plek, met eventueel een uitdaging, wordt bereikt. Soms is het bereiken van het doel al genoeg, maar de speler krijgt meer punten als het gehele pad wordt afgelegd.
Een groot doolhof waarvan de oplossing een lange kronkelige weg is. (oplossing:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Doolhof_2_van_2.svg
Een groot doolhof waarvan de oplossing een lange kronkelige weg is. (oplossing:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Doolhof_2_van_2.svg

Bekende doolhoven en labyrinten

De doolhof van Hampton Court
Jardín El Capricho in Madrid, het labyrint
Modern labyrint in Nijmegen, bij de Waal. De afscheiding bestaat hier uit ondiepe slootjes.
De avonturendoolhof in de Efteling
Labyrint Drielandenpunt bij Vaals

In films

Doolhoven en labyrinten komen ook veel voor in films, enkele voorbeelden:

  • Labyrinth, een meisje moet haar ontvoerde broertje terughalen uit een kasteel in het midden van een magisch labyrint. Hierbij heeft ze haar wilskracht en doorzettingsvermogen nodig om de nodige beproevingen te doorstaan.
  • The Shining, een familie is alleen in een verlaten hotel op een erg afgelegen plaats, in de tuin voor het spookhotel is een enorm labyrint.
  • Pan's Labyrinth, de dochter van een faun komt gereïncarneerd als mens terug naar aarde en bezoekt het labyrint van haar vader, ze moet voordat het volle maan wordt drie opdrachten volbrengen om terug te kunnen keren naar haar eigen wereld.
  • Cube, zeven mensen, volledig vreemden van elkaar, ontwaken in een labyrint bestaande uit diverse aan elkaar gekoppelde kubussen (cubes).
  • Inland Empire, Nikki zwerft rond in een labyrint van deuren, gangen en kamers. Deze deuren, gangen en kamers zijn met elkaar verstrengeld, maar op een onlogische manier. Elk van de deuren, gangen en kamers leidt naar een verhaal uit Nikki's leven, hetzij uit het verleden, hetzij van de toekomst.
  • The Maze Runner, Thomas komt op een plek terecht met alleen maar jongens en moeten een uitgang zien te vinden in een doolhof vol Grievers (gevaarlijke half spin half robot half schorpioen) met dodelijk gif.

In boeken

Ritratto Di Gentiluomo, First catalogue raisonné of the complete works of Bartolomeo Veneto (ca. 1481-1531)

Grammaticaal geslacht

Van Dale (2005) en Koenen (2006) vermelden zowel de doolhof als het doolhof. Het Groene Boekje (2005) vermeldt alleen de doolhof. In de praktijk komt het doolhof vaker voor dan de doolhof.[4]

Zie ook

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Labyrinth op Wikimedia Commons.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Doolhof&oldid=62706265"