Samhain
Samhain (uitspraak: /ˈsˠaunʲ/, /ˈsavɯɲ/, in Iers lettertype vaakSaṁain) is het Keltische nieuwjaarfeest dat begint aan de vooravond rond 1 november, maar gezien de Kelten een maankalender gebruikten loopt deze niet helemaal gelijk met onze lunisolaire kalender en varieert de absolute dag dus in onze kalender. Men vierde de overgang van de zomerperiode naar het begin van de winter.
Voor de Kelten begon alles vanuit het donker. “De Kelten rekenen in nachten en in winters” schreef Julius Caesar. Ze lieten hun dagen beginnen na zonsondergang en hun winter startte met Samhain, het begin van een nieuw jaar.
Volgens de diverse mythen kwamen in deze nacht de werelden van de goden en van het materiële bestaan het dichtst bij elkaar, zodat een overgang tussen beide dan gemakkelijk mogelijk was.
Het gebruik van Halloween, dat is komen overwaaien vanuit de Verenigde Staten, zou hieraan herinneren. De Cailleach die van aanvankelijke moedergodin tot vruchtbaarheidsgodin werd[bron?], keerde volgens een legende met Samhain terug om als koningin van de winter te heersen. Later degradeerde deze figuur tot een kol of heks.
Betekenis en inhoud
Naamherkomst
De naam Samhain (uitspraak: /sˠaunʲ/) is het Ierse en Schots-Gaelische woord voor de maand november. In Wales werd dit feest Calan Gaeaf genoemd en dit betekent "eerste winterdag" of "vooravond van de winter".
Op een Gallische kalender, gevonden bij Coligny en vermoedelijk uit de eerste eeuw na Christus, wordt het feest Samainos genoemd.
Laatste oogst
Het was het laatste oogstfeest[bron?]. De laatste verse producten werden bijeen gesprokkeld en dieren die de winter niet konden doorkomen werden geslacht en het vlees ervan werd ingezouten.
Een nieuw begin
Voor de Kelten was dit ook het begin van het nieuwe jaar. Het feest houdt verband met de seizoenswissel en de cyclus van het leven. Tijdens deze periode kan de aarde zich voorbereiden op een nieuw begin. Daarom is het ook geschikt om dan voor het eigen leven terug te blikken op het verleden, oude dingen los te laten en voorbereidingen te treffen.
Onderdeel van een cyclus
De Kelten zagen overal de transformatie in en geloofden in reïncarnatie. De donkere mythische schoot waaruit alle leven ontstaat en weer toe terugkeert werd door hen voorgesteld als een eeuwige ketel: de Ketel van Dood en Wedergeboorte[bron?].
Elfen en natuurgeesten
Volgens diverse mythen vervaagde met samhain de grens met het Elfenrijk. Daarom werd er eten voor de deur gezet voor de elfen en andere natuurgeesten. Hierdoor hoopte men dat ze als dank, hun plagerijen achterwege zouden laten (o.a. het verzuren van melk en mensen de stuipen op het lijf jagen). Daarnaast was men ervan overtuigd dat elfen tijdens Samhain steekspelen organiseerden. Als bewijs hiervan vond men de volgende ochtend plasjes elfenbloed op de rotsen. Dit was eigenlijk geen bloed. Het ging hier om een soort mos dat na de eerste vorst rood kleurde. Als het dooide liet dit een rode vloeistof los die men aanzag voor elfenbloed[bron?].
Christelijke sagen
Sint-Hubertus is een christelijke heilige die met Samhain in verband kan worden gebracht.
In de legendes wordt verteld over een edelman, genaamd Hubertus, die een enorm hert achtervolgde. Op het moment dat hij zich klaarmaakte om het hert te doden verscheen er een lichtgevend kruis tussen de hoorns van zijn gewei en hoorde hij een stem uit de hemel die vroeg: "waarom achtervolgt u mij?". Hubertus was hierdoor zo onder de indruk dat hij zich direct liet dopen en hierbij patroonheilige werd van de jacht. In Oirschot en Brussel wordt tegenwoordig op 3 november nog een Hubertuswijding verricht waarbij er speciaal gebakken broden worden gezegend door de geestelijkheid en vervolgens aan de jachthonden worden gevoerd.
Ook Sint-Maarten wordt met dit feest in verband gebracht. Zijn feest valt nu op 11 november maar volgens oude kalenders was dit vroeger op 1 november. Kinderen gingen rond met een rommelpot terwijl ze rijmpjes brachten en om lekkernijen bedelden.
Volgens verschillende bronnen werd Samhain in 998 door de abt van Cluny gekerstend en kreeg het toen de naam Allerheiligen. Andere bronnen daarentegen beweren dat paus Gregorius IV het feest Allerheiligen reeds in 835 heeft ingevoerd.
Halloween
In de Verenigde Staten wordt Halloween gevierd. Er staat dan een pompoen voor elk huis met een lichtje er in. Kinderen verkleden zich en trekken massaal de straat op om snoep te bedelen. Ierse immigranten hebben deze tradities, in een andere vorm, meegenomen naar Amerika waar het inmiddels een zeer groot en bekend feest is geworden. De kinderen in Amerika gaan rond en roepen "trick or treat" (trakteer of we nemen je in de maling). Op de Britse eilanden noemde men deze traditie "Hogmanay". Hier ging men langs de deuren om geld of voedsel te vragen voor het vieren van nieuwjaar. Er werden vloeken uitgesproken over de mensen die weigerden om iets te geven. In Amerika werd "trick and treat" bekend rond 1920, mensen die niets gaven werden geplaagd door bijvoorbeeld hun ramen in te zepen.
Jack-o'-lantern
Er zijn meerdere herkomsten die de ronde doen over de Jack-o'-lantern en die de naam van de bekende uitgeholde pompoen verklaren.
- Een Iers verhaal vertelt over een man Jack, die rondzwierf door de koude nachten omdat hij niet in de hemel en niet in de hel mocht komen. Om zijn wegen te verlichten had hij een kooltje uit het vagevuur in zijn bezit, maar dit was te heet om vast te houden, dus stopte hij het in een uitgeholde raap die eigenlijk als voedsel moest dienen en hij maakte er een lantaarntje van.
- Het lichtje dat in de pompoen brandt zou een symbool zijn voor het lichtje van het leven dat achter de dood schijnt. Men zegt dat een flikkerende kaarsvlam in een pompoen een teken zou zijn dat een overleden voorouder of een geest de vlam aanraakt.
Paganisten
Veel aanhangers van Wicca en Neopaganisme vieren samhain als één van de feesten van hun jaarwiel.
Dodenherdenking
Samhain is voor paganisten als tegenhanger van Beltain ook een feest ter verering van de doden. Zij geloven dat de sluier tussen de wereld van de levenden en de wereld van de doden dan het dunst is. Op deze dag wordt er door velen een maaltijd georganiseerd en worden er extra borden bijgezet voor de overledenen met diens lievelingsmaaltijd. Voor het raam worden kaarsen geplaatst zodat hun dierbaren de weg naar huis kunnen vinden. Het wordt beschouwd als het moment waarop Lugh (de zonnegod aan wie tijdens Lughnasadh geofferd word) aankomt in het dodenrijk.