Goederen en zaken

Goed en zaak zijn termen die worden gebruikt in het burgerlijk recht, meer bepaald het vermogensrecht. Tussen het juridisch taalgebruik in Nederland en in België zijn er zekere verschillen.

Iedereen heeft een vermogen. In juridische zin is een vermogen het geheel van in geld waardeerbare rechten (activa) en verplichtingen (passiva) die aan een rechtssubject (natuurlijk- of rechtspersoon) toekomt. Het Nederlandse Burgerlijk Wetboek maakt een strikt onderscheid tussen tastbare rechten (zaken) en rechten die dat niet zijn (vermogensrechten). Zowel het Nederlandse als het Belgische Burgerlijk Wetboek omschrijven al deze vermogensbestanddelen samen als goederen. De indeling in twee categorieën, namelijk roerende en onroerende, is licht verschillend.

Systeem van indeling goederen (Nederland)

Goederen zijn:

• zaken of
• vermogensrechten

Zaken kunnen zijn:

• roerend of
• onroerend

Ten slotte wordt er onderscheid gemaakt tussen registergoederen en niet-registergoederen.

Goederen

Op grond van artikel 3:1 BW zijn goederen alle zaken en alle vermogensrechten. Als in het BW ergens anders staat: "Bezit is het houden van een goed voor zichzelf" (art. 3:107 eerste lid BW) dan kunnen we daaruit afleiden dat bezit geldt voor zowel zaken als vermogensrechten. In artikel 5:1 eerste lid van het Burgerlijk Wetboek is te lezen: "Eigendom is het meest omvattende recht dat een persoon op een zaak kan hebben". Daar kunnen we dan weer uit afleiden dat eigendom alleen betrekking heeft op "voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten". Van een vermogensrecht is men namelijk geen "eigenaar", maar "rechthebbende" (zie ook: Eigendom).

Zaken

Alle tastbare vermogensbestanddelen zijn zaken. De wet stelt: "Zaken zijn de voor menselijke beheersing vatbare stoffelijke objecten" (art. 3:2 Nederlands BW). Voorbeelden van zaken zijn een boek, een fiets, een vliegtuig, een huis, een stuk grond en een computer. De waarde van onroerende zaken wordt onder meer bepaald met de Modelmatige waardebepaling.

Vermogensrechten

Niet tastbare vermogensbestanddelen zijn vermogensrechten. Een vermogensrecht is een subjectief recht op een goed, een dienst of een andere prestatie die uiteindelijk tot stoffelijk voordeel leidt. In de woorden van het Nederlandse BW: "Rechten die, hetzij afzonderlijk hetzij tezamen met een ander recht, overdraagbaar zijn, of er toe strekken de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen, ofwel verkregen zijn in ruil voor verstrekt of in het vooruitzicht gesteld stoffelijk voordeel, zijn vermogensrechten". Voorbeelden van vermogensrechten zijn het recht op betaling van een geldbedrag, het recht op levering van een zaak en het recht op het verlenen van een dienst.

Onroerende zaken

De wet maakt verder een onderscheid tussen 'onroerende zaken' en 'roerende zaken'. Onroerende zaken zijn zaken die niet kunnen worden verplaatst. Een voorbeeld is een stuk grond. Daarnaast definieert de wet dat nog niet gewonnen delfstoffen, met de grond verenigde beplantingen en gebouwen die duurzaam met de grond zijn verenigd ook onroerende zaken zijn. Alle zaken die niet onroerend zijn, zijn roerend (art. 3:3 tweede lid BW).

In het dagelijks taalgebruik in Nederland wordt ook vaak over 'vastgoed' of 'onroerende goederen' gesproken. Deze laatste term komt uit het oude Burgerlijk Wetboek en is ook nog in België de gebruikelijke term.

Registergoederen

Registergoederen zijn goederen voor welker overdracht of vestiging inschrijving in de openbare registers nodig is, te weten:

• alle onroerende zaken;
• teboekgestelde schepen;
• teboekgestelde vliegtuigen;
• beperkte rechten op voormelde onroerende zaken, schepen en vliegtuigen.

De openbare registers worden bijgehouden door het kadaster. Auto's zijn geen registergoederen. Weliswaar is er een kentekenregistratie, maar dat is geen wettelijke registratie zoals bedoeld in het Burgerlijk Wetboek.

De indeling registergoederen/niet-registergoederen is niet van belang om te bepalen of een zaak roerend of onroerende is: een woonhuis is zowel een registergoed als een onroerende zaak en een (teboekgesteld) zeeschip is zowel een registergoed als een roerende zaak. Een appartementsrecht is zowel een vermogensrecht als een registergoed

Schema Nederlands vermogensrecht
(excl. erfrecht, Boek 4 BW)
ABSOLUTE OF EXCLUSIEVE RECHTEN : (gelden jegens allen)				RELATIEVE OF PERSOONLIJKE RECHTEN : (vorderingsrechten) (gelden slechts jegens wederpartij)
GOEDERENRECHT			RECHTEN op VOORTBRENGSELEN VAN DE MENSELIJKE GEEST (gepland voor Boek 9 BW) auteursrecht, octrooirecht, enz.	VERBINTENISSENRECHT (Boek 6 en 7 BW)
Zakelijke rechten (Boek 5 BW)		Rechten op (absolute en relatieve) vermogensrechten Dit kunnen ook rechten zijn op vorderingsrechten! aandeel, enz.		Verbintenisscheppende overeenkomsten		Verbintenissen uit de wet
Volledig recht op een zaak eigendom	Beperkt recht op een zaak erfpacht, mandeligheid, opstal, enz.			Eenzijdige overeenkomst schenking, enz.	Meerzijdige overeenkomst ruil, koop, huur, enz.	Onrechtmatige daad (Boek 6 BW, titel 3)	Rechtmatige daad zaakwaarneming, ongerechtvaardigde verrijking, onverschuldigde betaling

Roerende en onroerende goederen (België)

Art. 516 BW zegt eenvoudig dat alle goederen roerend of onroerend zijn. Onroerend is wat niet kan worden verplaatst, zoals een stuk grond, maar ook wat daar door bestemming aan verbonden is, zoals het water in een vijver en zelfs de vissen die daarin thuishoren. In tegenstelling tot Nederland horen onroerende vermogensrechten (zie verder), zoals het vruchtgebruik van een huis, ook bij de onroerende goederen.

Roerend uit hun aard zijn alle verplaatsbare zaken (art. 528 BW), bijvoorbeeld meubelen of schepen (een schip is eigenlijk noch roerend, noch onroerend, maar een registergoed; een roerend goed dat door zijn hoge waarde mee wordt opgenomen in het hypotheekregister). Roerend door wetsbepaling zijn alle verbintenissen of vorderingen die betrekking hebben op geldsommen of roerende goederen. Deze categorie van vermogensrechten worden in België dus bij de roerende goederen gerekend terwijl ze in Nederland niet bij de roerende zaken horen.

De bouwstoffen die zijn bijeengebracht om een nieuw gebouw op te trekken, zijn roerend totdat zij door arbeiders in een gebouw zijn verwerkt, zegt artikel 532 BW. Zulke onderscheidingen tussen roerend en onroerend hebben hun belang bij betwistingen over bezit of eigendom en ook bij beslag.

Registergoederen (België)

In België legt de Hypoteekwet, die een afzonderlijk deel van het Burgerlijk Wetboek is, de verplichting op om alle akten tot overdracht of aanwijzing van onroerende zakelijke rechten, andere dan voorrechten en hypotheken, geheel over te schrijven in een daartoe bestemd register, op het kantoor van bewaring der hypotheken van het arrondissement waar de goederen zijn gelegen. De Zeewet, die een onderdeel is van het Wetboek van Koophandel legt een soortgelijke registratieverplichting op voor schepen.

Specieszaken en genuszaken

In het verbintenissenrecht wordt in het geval van overeenkomsten nog wel eens een onderscheid gemaakt tussen specieszaken en genuszaken. Een specieszaak is een unieke of uniek omschreven zaak, terwijl een genuszaak een aanduiding is voor een generieke (niet unieke) zaak.

Een voorbeeld van een specieszaak is het schilderij "Mona Lisa"; er is er maar eentje van op de hele wereld en een ander schilderij (zelfs een getrouwe kopie) kan niet in de plaats van de Mona Lisa treden. Iemand die zich verbindt om de Mona Lisa te leveren kan die verbintenis niet nakomen door een ander schilderij te leveren. Een voorbeeld van een genuszaak is een Opel Kadett. Iedere individuele Opel Kadett voldoet in dit geval. Indien iemand zich verplicht tot het leveren van een genuszaak kan deze verbintenis worden nagekomen door het leveren van iedere Opel Kadett. Daarentegen is "de Opel Kadett met kenteken GH-KJ-56" een specieszaak, maar "een Opel Kadett met bouwjaar 1974" weer een genuszaak.

Hoofdzaak en bestanddelen

Bij zaken kan het geschieden dat twee zaken met elkaar worden vermengd zodanig dat hetzij de ene zaak onderdeel is gaan uitmaken van de andere zaak, hetzij dat niet meer valt na te gaan welk gedeelte van de vermengde zaak tot de originele zaken behoorde. In zo'n geval is er meestal een nieuwe zaak ontstaan. Een bekend voorbeeld is van een schipper die een nieuwe motor in zijn sleepboot laat monteren. De motor is nu niet langer een zelfstandige zaak, maar onderdeel geworden van de hoofdzaak (de sleepboot).

Recht van natrekking (België)

Natrekking is een bijzonder soort eigendomverwerving. Het Belgisch Burgerlijk Wetboek omschrijft twee vormen:

• natrekking op hetgeen door een zaak wordt voortgebracht: de eigenaar van een zaak wordt ook eigenaar van de opbrengst; de eigenaar van de koe wordt ook eigenaar van het kalf.
• natrekking op hetgeen met de zaak wordt verenigd: de eigenaar van de hoofdzaak wordt eigenaar van de toegevoegde bijzaken, meestal mits betaling van een billijke vergoeding, zo bijvoorbeeld wanneer de huurder in het huis een nieuwe badkamer geïnstalleerd heeft.