Amsterdammertje (paaltje)

Een amsterdammertje

Een amsterdammertje is een paaltje op een trottoir dat dient om ongewenst parkeren te verhinderen.

De eerste amsterdammertjes verschenen in de 18e eeuw in het straatbeeld van Amsterdam en vervolgens ook in andere steden. Aanvankelijk waren ze donker van kleur, later wit, maar tegenwoordig zijn ze roodbruin. In Amsterdam staan de drie andreaskruisen van het stadswapen op de paaltjes. Ook elders zijn ze veelal van een symbool voorzien, bijvoorbeeld twee sleutels in Leiden, een ooievaar in Den Haag en het stadswapen in Leuven.

Het oudste bekende document waarin een gietijzeren amsterdammertje met kruizen voorkomt, is de bestektekening van de Melkmeisjesbrug over de Brouwersgracht uit 1903. In vergelijking met het huidige amsterdammertje was dit paaltje slanker. Het had een vierkante voet en liep minder taps toe. De kruizen en de kraag waren hoger opgelegd. Vanaf 1915 werd dit het basistype voor Amsterdamse brugpaaltjes.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werden de paaltjes in toenemende mate toegepast om ongewenst parkeren van auto's tegen te gaan. Vanaf de jaren '70 werden de gietijzeren paaltjes vervangen door exemplaren van plaatstaal. Hiermee werd het gewicht van 70 kilogram tot 20 kilogram gereduceerd en werden kosten bespaard.

Amsterdam telde in de 1984 zo'n 100.000 amsterdammertjes. Door het toenemende verkeer werden er veel omver gereden, vooral door vrachtauto's. In de jaren negentig werd een nieuw straatprofiel ingevoerd met hogere hardstenen stoepranden.

In recente jaren werden de amsterdammertjes weer langzaamaan uit het straatbeeld verwijderd. Bij herinrichting van straten in het centrum, een project dat jaren duurt, worden de paaltjes vervangen. Door het geïntensiveerde parkeerbeheer zijn ze minder noodzakelijk, en veranderde inzichten voor de straatinrichting maken de lange rijen paaltjes langs de trottoirs minder gewenst. In 2003 was het aantal al onder de 40.000 gedaald.

Overbodig geworden paaltjes worden ook aan particulieren verkocht. Ze worden van 4 millimeter dik plaatstaal gemaakt, wegen ongeveer 20 kilo en zijn 1,35 meter hoog, waarvan 75 centimeter boven het trottoir uitsteekt. Een nieuw amsterdammertje kost zo'n 105 euro.

Door de vormgeving zijn deze paaltjes een algemeen herkenbaar fallussymbool. De platte uitdrukking "Ga maar op een amsterdammertje zitten" wordt dan ook vaak gebruikt.

Amsterdammertjes worden ook in de vorm van chocolaatjes en andere kleine souvenirs verkocht aan toeristen.

In Amsterdam en omgeving zijn er diverse restaurants en cafés die dezelfde naam dragen.

Oorsprong

Van oorsprong is het amsterdammertje een kleine kanonsloop op zijn kop in de grond geplaatst. Om vollopen met regenwater tegen te gaan werd de loop gevuld met zand en afgedekt met een kanonskogel. In de tijd van het paard met wagen en de niet duidelijk afgebakende weg of stoep kwam het geregeld voor dat de gevel van een hoekhuis werd geschampt. Om dat te voorkomen werden de amsterdammertjes geplaatst. De oudste nog overgebeleven amsterdammertjes staan aan de Brouwersgracht bij het kippenbruggetje.

Overige betekenissen

• Een amsterdammertje is ook een kleine, gemotoriseerde boot.
• Een amsterdammertje is ook de naam van een rond koekje gevuld met amandelspijs.
• Buiten Amsterdam heet een groot taps toelopend bierglas zonder ronding, oftewel vaas of vaasje, ook wel een amsterdammertje.
• Het laatste restje jenever uit een fles wordt in Amsterdamse cafés een Amsterdammertje genoemd, zie Jenever, Cafécultuur

Literatuur

• Het Amsterdammertje. Anneke van der Stoel. Plan Amsterdam. Jaargang 1, nummer 11/ november 1995. Uitgave van de dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam.

Externe links

• Typische amsterdammertjes (1)
• Typische amsterdammertjes (2)
• Alles over amsterdammertjes
• Amsterdammertjes op amsterdamcentraal.nl