Granaat (mineraal): verschil tussen versies

Granaat
	Een aggregaat granaatkristallen
Mineraal
Chemische formule	X3Y2[SiO4]3
Kleur	Rood, bruinrood, violetrood, roze, groen, geelgroen, zwartbruin, zwart, kleurloos
Streepkleur	Wit
Hardheid	6,5 - 7,5
Gemiddelde dichtheid	3,57 - 4,19
Glans	Glasglans
Opaciteit	Doorzichtig tot doorschijnend
Breuk	Schelpvormig, splinterig
Splijting	Geen
Kristaloptiek
Kristalstelsel	Kubisch
Brekingsindices	Isotroop
Dubbele breking	Geen, isotroop
Dispersie	0,022 - 0,057
Luminescentie	Geen
Pleochroïsme	Geen, isotroop
Bijzondere kenmerken	Asterisme, kattenoogeffect, alexandriet-effect
Lijst van mineralen
Portaal	Aardwetenschappen

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Huidige versie van 28 okt 2023 om 17:12

Belangrijkste granaat producerende landen

De granaatgroep bevat mineralen met een kubisch kristalstelsel en kristallen in de vorm van rombische dodecaëders en trapezoëders. Het zijn nesosilicaten met de algemene formule A₃B₂(SiO₄)₃. Granaten kunnen de chemische elementen calcium, magnesium, aluminium, ijzer²⁺, ijzer³⁺, chroom, mangaan en titanium bevatten. Granaten laten geen splijting zien. De hardheid is 6,5 - 7,5 en granaten kunnen transparant tot opaak zijn.

De naam "granaat" is afkomstig van het Latijnse woord granatus, en refereert aan malum garanatum (granaatappel) een plant met rode zaden die lijken op veel gevonden granaatkristallen.

Granaten zijn in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, en wat de naam suggereert, niet altijd rood, maar kunnen paars, rood, oranje, geel, groen, bruin, zwart of kleurloos zijn. In 1998 werd in Bekily, Madagaskar, voor het eerst een blauw-roze granaat gevonden. Deze variant geldt als zeer zeldzaam.

De meest voorkomende zes varianten zijn pyroop, almandien, spessartiet, grossulaar, uvaroviet en andradiet. Deze komen voor in twee vaste oplossingsreeksen:

De pyralspiet-groep: pyroop-almandien-spessartiet
De ugrandiet-groep: uvaroviet-grossulaar-andradiet

De granaatgroep

Pyralspiet-groep
- Pyroop, van het Griekse pyropos, betekent "vuurachtig". Het zijn robijn-rode magnesium-aluminium silicaten volgens de formule Mg₃Al₂(SiO₄)₃. Het magnesium kan deels door calcium en ijzer ²⁺ vervangen worden. De kleur van pyroop kan variëren van diep rood tot bijna zwart. Transparante pyropen worden als edelstenen gebruikt. Pyroop is een indicatief mineraal voor hogedrukgesteenten. De mantelgesteenten peridotiet en eclogiet, bevatten meestal een variant van pyroop.
- Almandien, ook wel almandiet genoemd, is ook bekend onder de naam "karbonkel" (Latijn: "kleine vonk"). De naam almandien is afgeleid van Alabanda, een regio in Klein-Azië waar dit mineraal van oudsher gedolven werd. Almandien is een ijzer-aluminium granaat, Fe₃Al₂(SiO₄)₃; de dieprood tot bruinrode transparante kristallen worden vaak als edelsteen gebruikt. Almandien komt voor in metamorf gesteente zoals mica schisten, samen met mineralen als stauroliet, kyaniet, andalusiet en anderen.
- Spessartiet of spessartien is een mangaan-aluminiumgranaat, Mn₃Al₂(SiO₄)₃. Het is vernoemd naar Spessart in Beieren. De grootste voorkomens worden gevonden in pegmatieten en in bepaalde laaggradige metamorfe fyllieten. Mooie oranje-gele spessartieten worden in Madagaskar gevonden. Paars-rode spessartiet komen voor in ryolieten in Colorado en Maine.

Ugrandiet-groep
- Uvaroviet is een calcium-chroomgranaat met formule Ca₃Cr₂(SiO₄)₃. Het is een redelijk zeldzame granaat, helder groen van kleur, veel gevonden als kleine kristallen met chromiet in peridotieten, serpentinieten, en kimberlieten. Soms worden ze in kristallijne marmers en schisten gevonden. Het mineraal komt vooral voor in de Oeral in Rusland en Outokumpu in Finland.
- Andradiet is een calcium-ijzergranaat, Ca₃Fe₂(SiO₄)₃, met variabele compositie en kan rood, geel, bruin, groen of zwart zijn. Andradiet wordt gevonden in diepe magmatische gesteenten zoals syeniet en in serpentinieten, schisten, en kristallijne kalksteen.
- Grossulaar is een calcium-aluminiumgranaat (formule Ca₃Al₂(SiO₄)₃) waar calcium deels vervangen kan worden door ijzer ²⁺ en het aluminium door ijzer ³⁺. De naam is afgeleid van de botanische naam van de kruisbes, grossularia, refererend aan de groene granaat die in Siberië gevonden wordt. Ook kaneel-bruine, rode en gele varianten komen voor. Door de lagere hardheid dan zirkoon, waar de gele kristallen op lijken, worden ze ook wel hessonite genoemd, uit het Grieks, wat "inferieur" betekent. Grossulaar wordt in contact metamorfe kalkstenen gevonden met vesuvianiet, diopsiet, wollastoniet en werneriet.

Granaten komen zeer veel voor in de onderkorst en mantel en spelen zo een grote rol in het chemische begrip van de Aarde.

De granaat is een van de "negen edelstenen" in de Thaise Orde van de Negen Edelstenen.

Zie de categorie Garnet van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 {{Infobox mineraal
 | naam = Granaat
-| plaatje = [[Bestand:GarnetCrystalUSGOV.jpg|270px|Een aggregaat granaatkristallen]]
+| afbeelding = GarnetCrystalUSGOV.jpg
+| onderschrift = Een aggregaat granaatkristallen
-| formule = X<sub>3</sub>Y<sub>2</sub>[SiO<sub>4</sub>]<sub>3
+| formule = X<sub>3</sub>Y<sub>2</sub>[SiO<sub>4</sub>]<sub>3</sub>
 | streep = Wit
 | kleur = Rood, bruinrood, violetrood, roze, groen, geelgroen, zwartbruin, zwart, kleurloos
@@ Regel 32: / Regel 33: @@
 | sublimatie temperatuur =
 }}
+[[Bestand:Grenat.jpg|thumb|right|Belangrijkste granaat producerende landen]]
-De '''granaatgroep''' bevat [[mineraal|mineralen]] met een [[Kubisch kristalstelsel|kubisch]] [[kristalstelsel]] en kristallen in de vorm van [[Romboëdrisch dodecaëder|romboëdrische dodecaëders]] en [[trapezoëder]]s. Het zijn [[nesosilicaat|nesosilicaten]] met de algemene formule A<sub>3</sub>B<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Granaten kunnen de [[chemisch element|chemische elementen]] [[calcium]], [[magnesium]], [[aluminium]],  [[ijzer (element)|ijzer]]<sup>2+</sup>, ijzer<sup>3+</sup>, [[Chroom (element)|chroom]], [[mangaan]] en [[titanium]] bevatten. Granaten laten geen [[splijting (kristal)|splijting]] zien. De [[Mohs|hardheid]] is 6,5 - 7,5 en granaten kunnen [[transparantie (optiek)|transparant]] tot [[opaak]] zijn.
+De '''granaatgroep''' bevat [[Mineraal (geologie)|mineralen]] met een [[Kubisch kristalstelsel|kubisch]] [[kristalstelsel]] en kristallen in de vorm van [[rombische dodecaëder]]s en [[Deltaëdrisch icositetraëder|trapezoëder]]s. Het zijn [[nesosilicaat|nesosilicaten]] met de algemene formule A<sub>3</sub>B<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Granaten kunnen de [[chemisch element|chemische elementen]] [[calcium]], [[magnesium]], [[aluminium]], [[ijzer (element)|ijzer]]<sup>2+</sup>, [[IJzer(III)oxide|ijzer<sup>3+</sup>]], [[Chroom (element)|chroom]], [[mangaan]] en [[titanium]] bevatten. Granaten laten geen [[splijting (kristal)|splijting]] zien. De [[Mohs|hardheid]] is 6,5 - 7,5 en granaten kunnen [[transparantie (optiek)|transparant]] tot [[opaak]] zijn.
 De naam "granaat" is afkomstig van het [[Latijn]]se woord ''granatus'', en refereert aan ''malum garanatum'' ([[granaatappel]]) een plant met rode zaden die lijken op veel gevonden granaatkristallen.
-Granaten zijn in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, en de naam suggereert, niet altijd rood, maar kunnen paars, rood, oranje, geel, groen, bruin, zwart of kleurloos zijn. In 1998 werd in Bekily, [[Madagaskar]], voor het eerst een blauw-roze granaat gevonden. Deze variant geldt als zeer zeldzaam.
+Granaten zijn in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, en wat de naam suggereert, niet altijd rood, maar kunnen paars, rood, oranje, geel, groen, bruin, zwart of kleurloos zijn. In 1998 werd in Bekily, [[Madagaskar]], voor het eerst een blauw-roze granaat gevonden. Deze variant geldt als zeer zeldzaam.
 De meest voorkomende zes varianten zijn [[pyroop]], [[almandien]], [[spessartiet]], [[grossulaar]], [[uvaroviet]] en [[andradiet]]. Deze komen voor in twee [[vaste oplossing]]sreeksen:
@@ Regel 44: / Regel 46: @@
 == De granaatgroep ==
 * '''Pyralspiet-groep'''
-** '''[[Pyroop]]''', van het Latijnse ''pyropos'', betekent "vuurachtig". Het zijn [[Robijn (edelsteen)|robijn]]-rode magnesium-aluminium [[silicaat|silicaten]] volgens de formule Mg<sub>3</sub>Al<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Het magnesium kan deels door calcium en ijzer <sup>2+</sup> vervangen worden. De kleur van pyroop kan variëren van diep rood tot bijna zwart. Transparante pyropen worden als [[edelsteen|edelstenen]] gebruikt. Pyroop is een indicatief mineraal voor hogedrukgesteenten. De [[aardmantel|mantelgesteenten]] [[peridotiet]] en [[eclogiet]], bevatten meestal een variant van pyroop.
+** '''[[Pyroop]]''', van het Griekse ''pyropos'', betekent "vuurachtig". Het zijn [[Robijn (edelsteen)|robijn]]-rode magnesium-aluminium [[silicaat|silicaten]] volgens de formule Mg<sub>3</sub>Al<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Het magnesium kan deels door calcium en ijzer <sup>2+</sup> vervangen worden. De kleur van pyroop kan variëren van diep rood tot bijna zwart. Transparante pyropen worden als [[edelsteen|edelstenen]] gebruikt. Pyroop is een indicatief mineraal voor hogedrukgesteenten. De [[aardmantel|mantelgesteenten]] [[peridotiet]] en [[eclogiet]], bevatten meestal een variant van pyroop.
-** '''[[Almandien]]''', ook wel almandiet genoemd, is ook bekend onder de naam "karbonkel" (Latijn: "kleine vonk"). De naam almandien is afgeleid van [[Alabanda]], een regio in [[Klein-Azië]] waar dit mineraal van oudsher gedolven werd. Almandien is een ijzer-aluminium granaat, Fe<sub>3</sub>Al<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>; de dieprood tot bruinrode transparante kristallen worden vaak als edelsteen gebruikt. Almandien komt voor in [[metamorfe gesteente]]n zoals [[mica]] [[schist]]en, samen met mineralen als [[stauroliet]], [[kyaniet]], [[andalusiet]] en anderen.
+** '''[[Almandien]]''', ook wel almandiet genoemd, is ook bekend onder de naam "karbonkel" (Latijn: "kleine vonk"). De naam almandien is afgeleid van [[Alabanda]], een regio in [[Klein-Azië]] waar dit mineraal van oudsher gedolven werd. Almandien is een ijzer-aluminium granaat, Fe<sub>3</sub>Al<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>; de dieprood tot bruinrode transparante kristallen worden vaak als edelsteen gebruikt. Almandien komt voor in [[metamorf gesteente]] zoals [[mica]] [[schist]]en, samen met mineralen als [[stauroliet]], [[kyaniet]], [[andalusiet]] en anderen.
 ** '''[[Spessartiet]]''' of spessartien is een mangaan-aluminiumgranaat, Mn<sub>3</sub>Al<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Het is vernoemd naar [[Spessart (gebergte)|Spessart]] in [[Beieren]]. De grootste voorkomens worden gevonden in [[pegmatiet]]en en in bepaalde laaggradige metamorfe [[fylliet]]en. Mooie oranje-gele spessartieten worden in [[Madagaskar]] gevonden. Paars-rode spessartiet komen voor in [[ryoliet]]en in [[Colorado (staat)|Colorado]] en [[Maine]].
 * '''Ugrandiet-groep'''
-** '''[[Uvaroviet]]''' is een calcium-chroomgranaat met formule Ca<sub>3</sub>Cr<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Het is een redelijk zeldzame granaat, helder groen van kleur, veel gevonden als kleine kristallen met [[chromiet]] in [[peridotiet]]en, [[serpentiniet]]en, en [[kimberliet]]en. Soms worden ze in kristallijne [[marmer]]s en [[schist]]en gevonden. Het mineraal komt vooral voor in de [[Oeral (gebergte)|Oeral]] in [[Rusland]] en [[Outokumpu]] in [[Finland]].
+** '''[[Uvaroviet]]''' is een calcium-chroomgranaat met formule Ca<sub>3</sub>Cr<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>. Het is een redelijk zeldzame granaat, helder groen van kleur, veel gevonden als kleine kristallen met [[chromiet]] in [[peridotiet]]en, [[serpentiniet]]en, en [[kimberliet]]en. Soms worden ze in kristallijne [[marmer]]s en [[schist]]en gevonden. Het mineraal komt vooral voor in de [[Oeral (gebergte)|Oeral]] in [[Rusland]] en [[Outokumpu (plaats)|Outokumpu]] in [[Finland]].
 ** '''[[Andradiet]]''' is een calcium-ijzergranaat, Ca<sub>3</sub>Fe<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>, met variabele compositie en kan rood, geel, bruin, groen of zwart zijn. Andradiet wordt gevonden in diepe [[magmatisch gesteente|magmatische gesteenten]] zoals [[syeniet]] en in serpentinieten, schisten, en kristallijne kalksteen.
 ** '''[[Grossulaar]]''' is een calcium-aluminiumgranaat (formule Ca<sub>3</sub>Al<sub>2</sub>(SiO<sub>4</sub>)<sub>3</sub>) waar calcium deels vervangen kan worden door ijzer <sup>2+</sup> en het aluminium door ijzer <sup>3+</sup>. De naam is afgeleid van de [[botanie|botanische]] naam van de [[kruisbes]], ''grossularia'', refererend aan de groene granaat die in [[Siberië]] gevonden wordt. Ook kaneel-bruine, rode en gele varianten komen voor. Door de lagere hardheid dan [[zirkoon (mineraal)|zirkoon]], waar de gele kristallen op lijken, worden ze ook wel ''hessonite'' genoemd, uit het [[Grieks]], wat "inferieur" betekent. Grossulaar wordt in contact [[metamorfe gesteenten|metamorfe]] [[kalksteen|kalkstenen]] gevonden met [[vesuvianiet]], [[diopsiet]], [[wollastoniet]] en [[werneriet]].
-Granaten komen zeer veel voor in de onder[[korst]] en [[aardmantel|mantel]] en spelen zo een grote rol in het [[geochemie|chemische]] begrip van de Aarde.
+Granaten komen zeer veel voor in de onder[[Aardkorst|korst]] en [[aardmantel|mantel]] en spelen zo een grote rol in het [[geochemie|chemische]] begrip van de Aarde.
 De granaat is een van de "negen edelstenen" in de Thaise [[Orde van de Negen Edelstenen]].
-{{commonscat|Garnet}}
+{{Commonscat|Garnet}}
 [[Categorie:Nesosilicaat]]
-[[ast:Granate]]
-[[az:Qranat]]
-[[bg:Гранат]]
-[[bn:গারনেট]]
-[[ca:Granat (mineral)]]
-[[cs:Granát (minerál)]]
-[[da:Granat (mineral)]]
-[[de:Granatgruppe]]
-[[en:Garnet]]
-[[eo:Grenato]]
-[[es:Granate (mineral)]]
-[[et:Granaadid]]
-[[eu:Granate (minerala)]]
-[[fa:لعل]]
-[[fi:Granaatti]]
-[[fr:Grenat]]
-[[he:גארנט]]
-[[hr:Granati]]
-[[id:Batu delima]]
-[[io:Granato]]
-[[it:Granato]]
-[[ja:柘榴石]]
-[[ka:გრანატები]]
-[[ko:석류석]]
-[[la:Granatum (lapis)]]
-[[lt:Granatas]]
-[[no:Granat (mineral)]]
-[[pl:Granat (minerał)]]
-[[pt:Granada (mineralogia)]]
-[[ro:Granat]]
-[[ru:Гранат (минерал)]]
-[[sah:Гранаат]]
-[[sh:Granati]]
-[[simple:Garnet]]
-[[sk:Skupina granátu]]
-[[sv:Granater]]
-[[th:โกเมน]]
-[[uk:Гранати]]
-[[ur:لعل]]
-[[vi:Granat]]
-[[zh:石榴石]]