Atheïsme: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Versie 66167007 van 144.178.235.142 (overleg) ongedaan gemaakt - niet nodig Label: Ongedaan maken |
|||
| (45 tussenliggende versies door 40 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Zie artikel|Dit artikel gaat over de afwezigheid van geloof in een of meer goden. Zie [[Atheist (band)]] voor de metalband}} |
{{Zie artikel|Dit artikel gaat over de afwezigheid van geloof in een of meer goden. Zie [[Atheist (band)]] voor de metalband}} |
||
{{Zijbalk godsdienstfilosofie}} |
{{Zijbalk godsdienstfilosofie}} |
||
| ⚫ | '''Atheïsme''' is de afwezigheid van [[geloof]] in een of meer [[god (algemeen)|goden]]. Het begrip kent meerdere, elkaar soms overlappende, soms uitsluitende betekenissen, maar deze definitie geeft het een wetenschappelijke bruikbaarheid als overkoepelend begrip.<ref>{{aut|Stephan Bullivant|Bullivant , S.}}; {{aut|Michael Ruse|Ruse, M.}}(2013): ''The Oxford Handbook of Atheism'', Oxford University Press, p. 11-21</ref> Deze ruime definitie sluit aan bij de Griekse herkomst van het woord atheïsme - ''a-'' (zonder) en ''theos'' (god) - en overkoepelt zowel het [[agnosticisme]] als de nadrukkelijke verwerping van iedere vorm van religiositeit, zowel de overtuiging dat er onvoldoende bewijsmateriaal is om tot de aanname of afwijzing van een godheid te kunnen komen, als de overtuiging dat de wetenschap heeft bewezen dat er geen god bestaat of kan bestaan, zowel sterke (of positieve) als zwakke (of negatieve) vormen van atheïsme, zowel de opvatting dat het godsbegrip geen waarde of betekenis toekomt als de opvatting dat het godsbegrip nuttig kan zijn voor onontwikkelden, zowel de opvatting dat godsdienst slechts de wetenschap hindert als de opvatting dat de godsdienst altijd leidt tot persoonlijke en/of maatschappelijke ellende. De gegeven definitie omvat kortom alle ongeloofsposities van het spectrum dat aan de ene zijde wordt begrensd door louter intellectueel niet-weten en aan de andere zijde door politiek-maatschappelijke bestrijding van de godsdienst en werving voor het atheïsme. |
||
| ⚫ | Het algemeen spraakgebruik gaat over het algemeen een stap verder dan de ruime definitie en verstaat onder atheïsme niet alleen de afwezigheid van enige vorm van godsgeloof, maar ook de actieve verwerping (niet noodzakelijk tevens de bestrijding) ervan. In de gegeven (ruime) definitie is met afwezigheid geen negatief oordeel of gebrek geïmpliceerd. |
||
'''Atheïsme''' kent meerdere elkaar soms overlappende, soms uitsluitende betekenissen, maar het begrip omvat vrijwel altijd ''de afwezigheid van [[Religie|geloof]] in een of meer [[god (algemeen)|goden]]''. Om haar wetenschappelijke bruikbaarheid als overkoepelend begrip wordt daarom deze definitie gehanteerd in het ''Oxford Handbook of Atheism'' (2013).<ref>De introductie van dit artikel is gebaseerd op Stephan Bullivant & Michael Ruse, [http://books.google.nl/books?id=ds8ZAgAAQBAJ&pg=PA521&dq=oxford+atheisme&hl=nl&sa=X&ei=H8_LUv65I-up7QbnuYGADw&ved=0CD8Q6AEwAQ#v=onepage&q=definition&f=false ''The Oxford Handbook of Atheism''], Oxford University Press 2013, p.11-21. Ook de ''Cambridge Companion to Atheism'' gebruikt de in de introductie uitgewerkte ruime definitie (zie p.15 van OHA).</ref> |
|||
| ⚫ | Deze ruime definitie sluit aan bij de Griekse herkomst van het woord |
||
| ⚫ | Het algemeen spraakgebruik gaat over het algemeen een stap verder dan de ruime definitie en verstaat onder atheïsme niet alleen de afwezigheid van enige vorm van godsgeloof, maar ook de actieve verwerping (niet noodzakelijk tevens de bestrijding) ervan. In de gegeven (ruime) definitie is met |
||
== Geschiedenis == |
== Geschiedenis == |
||
=== Etymologie === |
=== Etymologie === |
||
[[Bestand:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|thumb|Het [[Oudgrieks]]e woord |
[[Bestand:Ephesians 2,12 - Greek atheos.jpg|thumb|Het [[Oudgrieks]]e woord ἄθεοι, letterlijk zonder god; [[Brief van Paulus aan de Efeziërs|Efeziërs 2:12]] zoals geschreven op [[Papyrus 46]]]] |
||
Het woord |
Het woord atheïsme komt van het [[Oudgrieks|Griekse]] woord ἄθεος (''atheos''), meervoud ἄθεοι (''atheoi''). Het voorvoegsel α- (''a''-) betekent niet of zonder en het woord θεος (''theos'') betekent god of godheid. Letterlijk betekent ἄθεος dus [persoon] zonder god of goddeloze, maar de ervan afgeleide term atheïsme stamt pas uit het 16e-eeuwse Frankrijk<ref name="Plessis-Mornay" /> en kan in de striktere zin van het woord pas in de 17e eeuw op sommige personen worden toegepast.<ref name="InvestigatingAtheism" /> |
||
De moeilijkheid om tot een algemeen aanvaarde definitie te komen is mede het gevolg van het feit dat |
De moeilijkheid om tot een algemeen aanvaarde definitie te komen, is mede het gevolg van het feit dat atheïsme wordt gedefinieerd in termen van wat het niet is: niet, zonder of tegengesteld aan [[theïsme]]. Omdat de betekenis van theïsme in verschillende culturen en verschillende historische perioden anders is, verandert mede als gevolg daarvan ook de betekenis van het atheïsme-begrip. |
||
=== Oudheid === |
=== Oudheid === |
||
Ideeën die |
Ideeën die soms worden gezien als atheïstisch zijn al beschreven in de [[Geschiedenis van Zuid-Azië#Opkomst van de Vedische beschaving|Vedische periode van het oude India]]. De [[Charvaka]] was een [[Materialisme (filosofie)|materialistische]] [[School (stroming)|school]] die oorspronkelijk zou zijn geschreven rond het jaar 600 v.Chr. en stelt dat religie slechts een uitvinding van de priesters is.<ref>[https://archive.org/stream/thesarvadarsanas00madhuoft#page/10/mode/2up The Sarva-Darsana-Samgraha, or Review of the different systems of Hindu philosophy]</ref><ref>[http://www.vkmaheshwari.com/WP/?p=2769 Carvaka-The Ancient Indian Rebel Philosophy], V.K. Maheshwari, Ph.D e.a. [https://web.archive.org/web/20210225211206/http://www.vkmaheshwari.com/WP/?p=2769 Gearchiveerd]</ref> Een andere vroege vorm van atheïsme was het Indische [[Samkhya|Sankhya-systeem]] dat een [[Naturalisme (filosofie)|naturalistische wereldbeschouwing]] had.<ref name="Encarta">Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. 'atheïsme', Microsoft Corporation/Het Spectrum</ref> |
||
In geschriften uit de [[klassieke oudheid]] is te lezen dat bij de [[Oude Griekenland| |
In geschriften uit de [[klassieke oudheid]] is te lezen dat bij de [[Oude Griekenland|oude Grieken]] het gebruikelijk was om iemand voor ἄθεος uit te maken wanneer die de traditionele opvattingen aangaande de goden niet aanvaardde; beschuldigden zoals [[Epicurus]] ontkenden echter nooit geheel het bestaan van goden. Epicurus stelde slechts dat welke goden er ook mogen zijn, zij niet om mensen geven en derhalve hen niet willen straffen in dit of enig ander leven.<ref>{{aut|Tim O'Keefe|O'Keefe, T.}} '[http://www.iep.utm.edu/e/epicur.htm Epicurus]' in ''Internet Encyclopedia of Philosophy''</ref> De Romeinse filosoof [[Marcus Tullius Cicero|Cicero]] beweerde in zijn boek ''[[De natura deorum]]'' dat [[Diagoras (persoon)|Diagoras van Melos]] en [[Theodorus van Cyrene]] atheïsten waren en niet geloofden in het bestaan van goden.<ref>{{Aut|Cicero}} (1993): [https://www.vincenthunink.nl/documents/cicero_NL.pdf ''De Goden''], Boek I strofe 2 en 117</ref> |
||
In het [[Romeinse Rijk]] was het gangbaar om religieuze tegenstanders als |
In het [[Romeinse Rijk]] was het gangbaar om religieuze tegenstanders als atheïst te stigmatiseren: de [[polytheïsme|polytheïstische]] ([[heidendom|heidense]]) Romeinen noemden de ([[monotheïsme|monotheïstische]]) [[christendom|christenen]] en [[jodendom|joden]] ''atheoi'' en vice versa terwijl ze heftig ontkenden het zelf te zijn.<ref>{{aut|Jan N. Bremmer|Bremmer, J.N.}} (2007): '[http://books.google.ca/books?id=tAeFipOVx4MC&pg=PA11 Atheism in Antiquity]' in ''The Cambrigde Companion to Atheism'', Cambridge University Press, p. 11-22</ref><ref>{{aut|Pieter Willem van der Horst|Horst, P.W. van der}} (2006): ''Jews and Christians in Their Graeco-Roman Context'', Mohr Siebeck, p. 10</ref> |
||
=== Nieuwe Tijd === |
=== Nieuwe Tijd === |
||
[[Bestand:Europe_belief_in_god.svg|thumb|250px|Percentage mensen die in een peiling van [[Eurobarometer]] (2005) |
[[Bestand:Europe_belief_in_god.svg|thumb|250px|Percentage mensen die in een peiling van [[Eurobarometer]] (2005) stelden in een god te geloven]] |
||
De term |
De term atheïsme stamt uit het 16e-eeuwse Frankrijk,<ref name="Plessis-Mornay">{{aut|Philippe du Plessis-Mornay|Plessis-Mornay, P. du}} (1587): ''De la vérite de la religion chréstienne''</ref> maar geleerden zoals [[Lucien Febvre]] in ''Le probleme de l'incroyance au XVIe siecle'' (1942) en Paul Oskar Kristeller in ''The Myth of Renaissance Atheism and the French Tradition of Free-Thought'' (1968) wezen erop dat atheïst toen niet meer dan een uit vijandigheid geuite negatieve benaming was en pleitten voor een scherpere definitie. Wordt die gehanteerd, dan kunnen de eerste atheïsten pas in de 17e eeuw worden gevonden.<ref name="InvestigatingAtheism">{{aut|Investigating Atheism}} (2008): ''[https://web.archive.org/web/20221010181349/http://www.acamediapress.com/history.html Introduction: the Difficulty with Histories of Atheism]'', University of Cambridge</ref> |
||
Het moderne atheïsme ontstond toen in [[Europa (werelddeel)|Europa]] na de [[ |
Het moderne atheïsme ontstond toen in [[Europa (werelddeel)|Europa]] na de [[middeleeuwen]] het denken over [[natuur (kosmos)|natuur]], [[mens]] en [[maatschappij (wereld)|maatschappij]] zich grotendeels los had gemaakt van het [[religie]]us denken van het [[christendom]]. |
||
== Posities en bewegingen == |
== Posities en bewegingen == |
||
[[Bestand:Relatie impliciet en expliciet atheïsme.svg|thumb|left|200px|Een [[Euler-diagram|Eulerdiagram]] dat het verband laat zien tussen zwak/sterk en impliciet/expliciet atheïsme |
[[Bestand:Relatie impliciet en expliciet atheïsme.svg|thumb|left|200px|Een [[Euler-diagram|Eulerdiagram]] dat het verband laat zien tussen zwak/sterk en impliciet/expliciet atheïsme]] |
||
| ⚫ | Hoewel atheïsme in essentie de afwezigheid van geloof in een of meer goden betekent, wordt onderscheid gemaakt tussen de niet-theïstische posities. Negatief atheïsme is de niet-acceptatie van een geloof of ongeloof in een god<ref name="MartinAtheism">{{aut|Michael Lou Martin|Martin, M.}} (1992): ''Atheism. A philosopical Justification'', Temple University Press</ref><ref>In het Engels steunt dit verschil op het onderscheid tussen ''nonbelief'' en ''disbelief'', wat in het Nederlands wordt aangeduid met dezelfde term ongeloof</ref> en positief atheïsme is het niet geloofwaardig vinden dat een god bestaat.<ref name="MartinAtheism" /> Dit onderscheid wordt ook aangeduid met de termen zwak sterk atheïsme. |
||
| ⚫ | Hoewel atheïsme in essentie de afwezigheid van geloof in een of meer goden betekent, wordt |
||
Een contrast dat hierop lijkt is dat tussen |
Een contrast dat hierop lijkt, is dat tussen impliciet en expliciet atheïsme. Een impliciete atheïst heeft geen weldoordachte mening over het geloof in god(en); van dergelijke personen kan worden gezegd dat ze impliciet geen geloof hebben in goden. Een expliciete atheïst heeft wel een doordachte mening betreffende het geloof in goden.<ref>{{aut|George H. Smith|Smith, G.H.}} [https://web.archive.org/web/20000831235652/http://www.positiveatheism.org/writ/smith.htm ''The Scope of Atheism''], IV. ''The Varieties of Atheism''</ref> Expliciete atheïsten kunnen dan het geloof in goden bewust negeren/vermijden (zwak atheïsme) of er bewust voor uitkomen dat goden volgens hen niet bestaan (sterk atheïsme). Het onderscheid tussen impliciet en expliciet atheïsme werd geïntroduceerd door [[George H. Smith]] in zijn boek ''Atheism. The Case Against God''.<ref>{{aut|George H. Smith|Smith, G.H.}} (1989): ''Atheism. The Case Against God'', Prometheus Books</ref> |
||
=== Nieuw atheïsme === |
=== Nieuw atheïsme === |
||
{{Zie hoofdartikel|Nieuw atheïsme}} |
{{Zie hoofdartikel|Nieuw atheïsme}} |
||
In 2004 ontstond er een atheïstische beweging die sinds 2006 |
In 2004 ontstond er een atheïstische beweging die sinds 2006 nieuw atheïsme wordt genoemd. De beweging kreeg vorm door de boeken van vooral [[Richard Dawkins]], [[Christopher Hitchens]], [[Sam Harris (schrijver)|Sam Harris]] en [[Daniel Dennett]].<ref>{{aut|Amarnath Amarasingam|Amarasingam, A.}} (2010): ''Religion and the New Atheism. A Critical Appraisal'', Brill</ref> Volgens Victor J. Stenger verschilt traditioneel atheïsme van het nieuwe atheïsme doordat het traditionele atheïsme verzoenend staat tegenover theïsme, terwijl het nieuwe atheïsme een vijandige houding daartegenover aanneemt.<ref>{{aut|Victor Stenger|Stenger, V.J.}} (2010): ''[https://web.archive.org/web/20160305010541/http://www.colorado.edu/philosophy/vstenger/MagArticles/IBelieve.pdf Why I Believe in the New Atheism (and it’s not just a matter of faith)]'' in ''Free Inquiry'', Volume 30, Issue 3</ref> |
||
| achternaam =Amarasingam |
|||
| voornaam =Amarnath |
|||
| medeauteurs = |
|||
| datum =2010 |
|||
| titel =Religion and the New Atheism: A Critical Appraisal |
|||
| uitgever = [[Koninklijke Brill NV]] |
|||
| plaats = Leiden |
|||
| ISBN = 9789004185579 |
|||
| NUR = |
|||
| pagina's = 1 |
|||
| taal = en |
|||
| URL = http://books.google.nl/books?id=Ri65bB04dlwC&pg=PA1 |
|||
| bezochtdatum = 28 december 2013 |
|||
}}</ref> Volgens Victor J. Stenger verschilt traditioneel atheïsme van het nieuwe atheïsme doordat het traditionele atheïsme verzoenend staat tegenover theïsme, terwijl het nieuwe atheïsme een vijandige houding daartegenover aanneemt.<ref>{{en}} {{aut|Stenger, Victor J.}}, [http://www.secularhumanism.org/index.php/articles/3038 Why I Believe in the New Atheism]. Free Inquiry, vol 30(3). Publiekelijk via de website van de [[Universiteit van Colorado]] Boulder [http://www.colorado.edu/philosophy/vstenger/MagArticles/IBelieve.pdf]</ref> |
|||
== Verwante stromingen == |
== Verwante stromingen == |
||
Aangezien atheïsme vrijwel nooit los van een context staat, kan dit leiden tot verwarring over de definitie.<ref> |
Aangezien atheïsme vrijwel nooit los van een context staat, kan dit leiden tot verwarring over de definitie.<ref>{{aut|Austin Cline|Cline, A.}} ''[https://web.archive.org/web/20161123182559/http://atheism.about.com:80/od/definitionofatheism/a/AtheismTheism.htm How are Atheism & Theism Different? How are Atheism & Theism Similar?]''</ref> Atheïsme moet niet verward worden met [[levensbeschouwing]]en als [[humanisme]] en [[boeddhisme]], [[ideologie]]ën als [[communisme]] en [[liberalisme]], [[kennistheorie]]ën als [[scepticisme]] of [[filosofie|filosofische]] standpunten als [[Objectivisme (sociologie)|objectivisme]] en [[naturalisme (filosofie)|naturalisme]]. Deze zijn weliswaar verenigbaar met atheïsme, maar niet noodzakelijkerwijs atheïstisch. |
||
=== Agnosticisme en ietsisme === |
=== Agnosticisme en ietsisme === |
||
Naast het atheïsme worden ook het [[agnosticisme]] en het filosofisch [[materialisme (filosofie)|materialisme]] onderscheiden. Een atheïst is niet overtuigd van het bestaan van een of meer goden, maar gaat er niet noodzakelijk van uit dat er niets is tussen hemel en aarde. Een agnost (ἄγνωστος, ''agnōstos'': onkenbaar<ref name="Muller1932">{{aut|Frederik Muller Jzn|Muller, F.}} (1932): ''Grieksch woordenboek'', J.B. Wolters’ Uitgevers-Maatschappij N.V.</ref>) stelt dat het niet mogelijk is om het bestaan van hogere machten aan te tonen, maar evenmin het niet-bestaan. Het filosofisch materialisme stelt dat alles tot strikt materiële processen te herleiden is, ook onze [[Denken|denkprocessen]]. Alle materialisten zijn per definitie atheïsten, maar niet alle atheïsten zijn materialisten. Iemand die het bestaan van een god verwerpt maar wel gelooft in [[telepathie]], is wel een atheïst maar geen materialist.<br /> |
|||
Een term die ingang vond aan het eind van de twintigste eeuw is |
Een term die ingang vond aan het eind van de twintigste eeuw is [[ietsisme]]. Ietsisten zijn mensen die niet geloven in een god, maar wel aannemen dat er iets of iets meer is tussen hemel en aarde. Vooral jongeren blijken erg vatbaar te zijn voor deze vage, diffuse, maar veelal sociaal aanvaarde vorm van [[spiritualiteit]] die het midden houdt tussen een diep godsgeloof en een consequent, doordacht atheïsme.<ref>{{aut|Luc Braeckmans|Braeckmans, L.}} (red.) (2013): ''Onderwijs en zingeving'', Academia Press, p. 15</ref><ref>{{aut|Lieve Boeve|Boeve, L.}} (2006): [https://www.kuleuven.be/thomas/page/ietsisme/ ''In iets geloven?!''], Thomas - KU Leuven</ref> |
||
===Vrijdenkerij en humanisme=== |
===Vrijdenkerij en humanisme=== |
||
De [[ |
De [[vrijdenkerij]] laat zich leiden door zakelijke [[evidentie]]s en niet door autoriteitsgeloof of traditie. Vrijdenkerij is een levenshouding en is niet per definitie atheïstisch. In de praktijk zijn vele vrijdenkers echter wel atheïst of op zijn minst agnost. Het hedendaags [[modern humanisme|humanisme]] is een non-theïstische overtuiging die geen bovennatuurlijke visie op de werkelijkheid accepteert.<ref>[http://iheu.org/humanism/what-is-humanism/ What is Humanism?]. IHEU.org, bekeken op 24 juli 2014. [https://web.archive.org/web/20180904154039/https://iheu.org/humanism/what-is-humanism/ Gearchiveerd] op 4 september 2018.</ref> |
||
===Ideologisch atheïsme=== |
===Ideologisch atheïsme=== |
||
Bepaalde [[ideologie|ideologische stromingen]] zoals het [[socialisme]], [[anarchisme]] en het [[communisme]] hebben zich verbonden met het atheïsme. In de uit het socialisme voortkomende [[sociaaldemocratie|sociaaldemocratische]] stroming is dat echter al sinds de [[Tweede Wereldoorlog]] niet meer het geval. In 1967 riep het communistische regime van [[Albanië]] onder leiding van dictator [[Enver Hoxha]], het land uit tot |
Bepaalde [[ideologie|ideologische stromingen]] zoals het [[socialisme]], [[anarchisme]] en het [[communisme]] hebben zich verbonden met het atheïsme. In de uit het socialisme voortkomende [[sociaaldemocratie|sociaaldemocratische]] stroming is dat echter al sinds de [[Tweede Wereldoorlog]] niet meer het geval. In 1967 riep het communistische regime van [[Albanië]] onder leiding van dictator [[Enver Hoxha]], het land uit tot atheïstische staat. Eerder gebeurde dat al in het [[Cuba (land)|Cuba]] onder [[Fidel Castro]], in 1959. |
||
=== Atheïstische religies === |
=== Atheïstische religies === |
||
{{Zie hoofdartikel|non-theïstische religiositeit}} |
{{Zie hoofdartikel|non-theïstische religiositeit}} |
||
Er zijn ook |
Er zijn ook atheïstische religies, zoals bepaalde vormen van het [[boeddhisme]].<ref name="EncartaBoeddha">''Ook moet men voorzichtig zijn met het begrip atheïsme toe te passen op het oudste boeddhisme, dat met het bestaan van een persoonlijke god geen rekening houdt. Boeddha is atheïst in zoverre zijn religieus besef zich tegen alle persoonlijkheid en alle voorstelling verzet; hij is dus atheïst uit religieuze overwegingen en daarom werkt de toepassing van ons begrip op het boeddhisme wederom misleidend.'' Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. 'atheïsme', Microsoft Corporation/Het Spectrum</ref> Een lering in het boeddhisme is ''[[anatta]]'' (niet-zelf), dat het bestaan van afzonderlijke goden of geesten of menselijke zielen uitsluit of althans tot een illusie (''[[Maya (begrip)|maya]]'') bestempelt.{{Bron?||2013|11|18}} Atheïsme staat niet noodzakelijk haaks op [[religie|religiositeit]]: zie bijvoorbeeld [[Leo Apostel]], [[Klaas Hendrikse]] en [[Rik Pinxten]], met betrekking tot atheïstische religiositeit en [[religieus humanisme]]. De vraag is daarom gerechtvaardigd of dit werkelijke religies zijn en niet beter als levensbeschouwingen gekarakteriseerd zouden moeten worden.{{Bron?|Wie vraagt zich dat af?|2013|11|18}} |
||
== Religieuze reactie op atheïsme == |
== Religieuze reactie op atheïsme == |
||
[[Bestand:Descent of the Modernists, E. J. Pace, Christian Cartoons, 1922.jpg|thumb|250px|Een spotprent van [[Ernest James Pace|E.J. Pace]] uit 1922 die uitbeeldt dat christenen die het modernisme aannemen, zich begeven op een dalende trap die uitkomt bij het atheïsme |
[[Bestand:Descent of the Modernists, E. J. Pace, Christian Cartoons, 1922.jpg|thumb|250px|Een spotprent van [[Ernest James Pace|E.J. Pace]] uit 1922 die uitbeeldt dat christenen die het modernisme aannemen, zich begeven op een dalende trap die uitkomt bij het atheïsme<ref>{{en}} {{aut|Jim Stump|J.B. Stump}}; {{aut|Alan G. Padgett|Padgett, A.G.}} ((2012)): ''The Blackwell Companion to Science and Christianity'', John Wiley & Sons</ref>]] |
||
Religieuze reacties op het atheïsme zijn sterk verschillend. Zo zijn er enkele islamitische landen waar op geloofsafval de doodstraf staat. In het christendom kwamen dergelijke (sterk) afwijzende reacties in het verleden ook voor. |
Religieuze reacties op het atheïsme zijn sterk verschillend. Zo zijn er enkele islamitische landen waar op geloofsafval de doodstraf staat. In het christendom kwamen dergelijke (sterk) afwijzende reacties in het verleden ook voor. |
||
===Katholieke reactie op atheïsme=== |
===Katholieke reactie op atheïsme=== |
||
Even na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] richtte [[paus Paulus VI]] de [[Pauselijke Raad voor de Dialoog met Niet-gelovigen]] op. Deze raad had tot doel het atheïsme te bestuderen en te komen tot een zinvolle dialoog met atheïstische en humanistische organisaties. Deze pauselijke raad ging later op in de [[Pauselijke Raad voor de Cultuur]]. De prefect van deze Raad, kardinaal [[Gianfranco Ravasi]] organiseerde verschillende ontmoetingen tussen gelovigen en niet-gelovigen. Ook werd op zijn initiatief een tentoonstelling gehouden in de [[Vaticaanse Musea]] waar christelijke en atheïstische kunstenaars naast elkaar exposeerden. [[Paus Franciscus]] benadrukte tijdens een algemene audiëntie in mei 2013 dat Christus voor alle mensen is gestorven. Letterlijk voegde hij daaraan toe dat atheïsten en christenen op één lijn zitten als ze beiden het goede doen. Deze uitspraken werden door atheïstische organisaties enthousiast ontvangen.<ref>[ |
Even na het [[Tweede Vaticaans Concilie]] richtte [[paus Paulus VI]] de [[Pauselijke Raad voor de Dialoog met Niet-gelovigen]] op. Deze raad had tot doel het atheïsme te bestuderen en te komen tot een zinvolle dialoog met atheïstische en humanistische organisaties. Deze pauselijke raad ging later op in de [[Pauselijke Raad voor de Cultuur]]. De prefect van deze Raad, kardinaal [[Gianfranco Ravasi]] organiseerde verschillende ontmoetingen tussen gelovigen en niet-gelovigen. Ook werd op zijn initiatief een tentoonstelling gehouden in de [[Vaticaanse Musea]] waar christelijke en atheïstische kunstenaars naast elkaar exposeerden. [[Paus Franciscus]] benadrukte tijdens een algemene audiëntie in mei 2013 dat Christus voor alle mensen is gestorven. Letterlijk voegde hij daaraan toe dat atheïsten en christenen op één lijn zitten als ze beiden het goede doen. Deze uitspraken werden door atheïstische organisaties enthousiast ontvangen.<ref>[https://www.trouw.nl/tr/nl/5091/Religie/article/detail/3446623/2013/05/24/Paus-benadrukt-Jezus-redt-ook-atheisten.dhtml Paus benadrukt: Jezus redt ook atheïsten]. [https://web.archive.org/web/20160911121003/http://www.trouw.nl/tr/nl/5091/Religie/article/detail/3446623/2013/05/24/Paus-benadrukt-Jezus-redt-ook-atheisten.dhtml Gearchiveerd] op 11 september 2016.</ref> |
||
== Zie ook == |
== Zie ook == |
||
| Regel 85: | Regel 67: | ||
{{Appendix|1=alles|2= |
{{Appendix|1=alles|2= |
||
* {{aut| |
* {{aut|Karen Armstrong|Armstrong, K.}} (2003): 'De dood van God?' in ''Een geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam'', Ambo/Anthos, p. 384–416 |
||
* {{aut| |
* {{aut|Richard Dawkins|Dawkins, R.}} (2006): ''[[God als misvatting]]'', Nieuw Amsterdam |
||
* {{aut| |
* {{aut|Oene Noordenbos|Noordenbos, O.}} (1931): ''Het atheïsme in Nederland in de negentiende eeuw'' |
||
---- |
---- |
||
{{References|2= |
{{References|2=}} |
||
}} |
}} |
||
{{Wikiquote|atheïsme}} |
{{Wikiquote|atheïsme}} |
||
Versie van 19 okt 2023 11:44
Dit artikel gaat over de afwezigheid van geloof in een of meer goden. Zie Atheist (band) voor de metalband
Atheïsme is de afwezigheid van geloof in een of meer goden. Het begrip kent meerdere, elkaar soms overlappende, soms uitsluitende betekenissen, maar deze definitie geeft het een wetenschappelijke bruikbaarheid als overkoepelend begrip.[1] Deze ruime definitie sluit aan bij de Griekse herkomst van het woord atheïsme - a- (zonder) en theos (god) - en overkoepelt zowel het agnosticisme als de nadrukkelijke verwerping van iedere vorm van religiositeit, zowel de overtuiging dat er onvoldoende bewijsmateriaal is om tot de aanname of afwijzing van een godheid te kunnen komen, als de overtuiging dat de wetenschap heeft bewezen dat er geen god bestaat of kan bestaan, zowel sterke (of positieve) als zwakke (of negatieve) vormen van atheïsme, zowel de opvatting dat het godsbegrip geen waarde of betekenis toekomt als de opvatting dat het godsbegrip nuttig kan zijn voor onontwikkelden, zowel de opvatting dat godsdienst slechts de wetenschap hindert als de opvatting dat de godsdienst altijd leidt tot persoonlijke en/of maatschappelijke ellende. De gegeven definitie omvat kortom alle ongeloofsposities van het spectrum dat aan de ene zijde wordt begrensd door louter intellectueel niet-weten en aan de andere zijde door politiek-maatschappelijke bestrijding van de godsdienst en werving voor het atheïsme.
Het algemeen spraakgebruik gaat over het algemeen een stap verder dan de ruime definitie en verstaat onder atheïsme niet alleen de afwezigheid van enige vorm van godsgeloof, maar ook de actieve verwerping (niet noodzakelijk tevens de bestrijding) ervan. In de gegeven (ruime) definitie is met afwezigheid geen negatief oordeel of gebrek geïmpliceerd.
Geschiedenis
Etymologie
Het woord atheïsme komt van het Griekse woord ἄθεος (atheos), meervoud ἄθεοι (atheoi). Het voorvoegsel α- (a-) betekent niet of zonder en het woord θεος (theos) betekent god of godheid. Letterlijk betekent ἄθεος dus [persoon] zonder god of goddeloze, maar de ervan afgeleide term atheïsme stamt pas uit het 16e-eeuwse Frankrijk[2] en kan in de striktere zin van het woord pas in de 17e eeuw op sommige personen worden toegepast.[3]
De moeilijkheid om tot een algemeen aanvaarde definitie te komen, is mede het gevolg van het feit dat atheïsme wordt gedefinieerd in termen van wat het niet is: niet, zonder of tegengesteld aan theïsme. Omdat de betekenis van theïsme in verschillende culturen en verschillende historische perioden anders is, verandert mede als gevolg daarvan ook de betekenis van het atheïsme-begrip.
Oudheid
Ideeën die soms worden gezien als atheïstisch zijn al beschreven in de Vedische periode van het oude India. De Charvaka was een materialistische school die oorspronkelijk zou zijn geschreven rond het jaar 600 v.Chr. en stelt dat religie slechts een uitvinding van de priesters is.[4][5] Een andere vroege vorm van atheïsme was het Indische Sankhya-systeem dat een naturalistische wereldbeschouwing had.[6]
In geschriften uit de klassieke oudheid is te lezen dat bij de oude Grieken het gebruikelijk was om iemand voor ἄθεος uit te maken wanneer die de traditionele opvattingen aangaande de goden niet aanvaardde; beschuldigden zoals Epicurus ontkenden echter nooit geheel het bestaan van goden. Epicurus stelde slechts dat welke goden er ook mogen zijn, zij niet om mensen geven en derhalve hen niet willen straffen in dit of enig ander leven.[7] De Romeinse filosoof Cicero beweerde in zijn boek De natura deorum dat Diagoras van Melos en Theodorus van Cyrene atheïsten waren en niet geloofden in het bestaan van goden.[8]
In het Romeinse Rijk was het gangbaar om religieuze tegenstanders als atheïst te stigmatiseren: de polytheïstische (heidense) Romeinen noemden de (monotheïstische) christenen en joden atheoi en vice versa terwijl ze heftig ontkenden het zelf te zijn.[9][10]
Nieuwe Tijd
De term atheïsme stamt uit het 16e-eeuwse Frankrijk,[2] maar geleerden zoals Lucien Febvre in Le probleme de l'incroyance au XVIe siecle (1942) en Paul Oskar Kristeller in The Myth of Renaissance Atheism and the French Tradition of Free-Thought (1968) wezen erop dat atheïst toen niet meer dan een uit vijandigheid geuite negatieve benaming was en pleitten voor een scherpere definitie. Wordt die gehanteerd, dan kunnen de eerste atheïsten pas in de 17e eeuw worden gevonden.[3]
Het moderne atheïsme ontstond toen in Europa na de middeleeuwen het denken over natuur, mens en maatschappij zich grotendeels los had gemaakt van het religieus denken van het christendom.
Posities en bewegingen
Hoewel atheïsme in essentie de afwezigheid van geloof in een of meer goden betekent, wordt onderscheid gemaakt tussen de niet-theïstische posities. Negatief atheïsme is de niet-acceptatie van een geloof of ongeloof in een god[11][12] en positief atheïsme is het niet geloofwaardig vinden dat een god bestaat.[11] Dit onderscheid wordt ook aangeduid met de termen zwak sterk atheïsme.
Een contrast dat hierop lijkt, is dat tussen impliciet en expliciet atheïsme. Een impliciete atheïst heeft geen weldoordachte mening over het geloof in god(en); van dergelijke personen kan worden gezegd dat ze impliciet geen geloof hebben in goden. Een expliciete atheïst heeft wel een doordachte mening betreffende het geloof in goden.[13] Expliciete atheïsten kunnen dan het geloof in goden bewust negeren/vermijden (zwak atheïsme) of er bewust voor uitkomen dat goden volgens hen niet bestaan (sterk atheïsme). Het onderscheid tussen impliciet en expliciet atheïsme werd geïntroduceerd door George H. Smith in zijn boek Atheism. The Case Against God.[14]
Nieuw atheïsme
Zie Nieuw atheïsme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.In 2004 ontstond er een atheïstische beweging die sinds 2006 nieuw atheïsme wordt genoemd. De beweging kreeg vorm door de boeken van vooral Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Sam Harris en Daniel Dennett.[15] Volgens Victor J. Stenger verschilt traditioneel atheïsme van het nieuwe atheïsme doordat het traditionele atheïsme verzoenend staat tegenover theïsme, terwijl het nieuwe atheïsme een vijandige houding daartegenover aanneemt.[16]
Verwante stromingen
Aangezien atheïsme vrijwel nooit los van een context staat, kan dit leiden tot verwarring over de definitie.[17] Atheïsme moet niet verward worden met levensbeschouwingen als humanisme en boeddhisme, ideologieën als communisme en liberalisme, kennistheorieën als scepticisme of filosofische standpunten als objectivisme en naturalisme. Deze zijn weliswaar verenigbaar met atheïsme, maar niet noodzakelijkerwijs atheïstisch.
Agnosticisme en ietsisme
Naast het atheïsme worden ook het agnosticisme en het filosofisch materialisme onderscheiden. Een atheïst is niet overtuigd van het bestaan van een of meer goden, maar gaat er niet noodzakelijk van uit dat er niets is tussen hemel en aarde. Een agnost (ἄγνωστος, agnōstos: onkenbaar[18]) stelt dat het niet mogelijk is om het bestaan van hogere machten aan te tonen, maar evenmin het niet-bestaan. Het filosofisch materialisme stelt dat alles tot strikt materiële processen te herleiden is, ook onze denkprocessen. Alle materialisten zijn per definitie atheïsten, maar niet alle atheïsten zijn materialisten. Iemand die het bestaan van een god verwerpt maar wel gelooft in telepathie, is wel een atheïst maar geen materialist.
Een term die ingang vond aan het eind van de twintigste eeuw is ietsisme. Ietsisten zijn mensen die niet geloven in een god, maar wel aannemen dat er iets of iets meer is tussen hemel en aarde. Vooral jongeren blijken erg vatbaar te zijn voor deze vage, diffuse, maar veelal sociaal aanvaarde vorm van spiritualiteit die het midden houdt tussen een diep godsgeloof en een consequent, doordacht atheïsme.[19][20]
Vrijdenkerij en humanisme
De vrijdenkerij laat zich leiden door zakelijke evidenties en niet door autoriteitsgeloof of traditie. Vrijdenkerij is een levenshouding en is niet per definitie atheïstisch. In de praktijk zijn vele vrijdenkers echter wel atheïst of op zijn minst agnost. Het hedendaags humanisme is een non-theïstische overtuiging die geen bovennatuurlijke visie op de werkelijkheid accepteert.[21]
Ideologisch atheïsme
Bepaalde ideologische stromingen zoals het socialisme, anarchisme en het communisme hebben zich verbonden met het atheïsme. In de uit het socialisme voortkomende sociaaldemocratische stroming is dat echter al sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer het geval. In 1967 riep het communistische regime van Albanië onder leiding van dictator Enver Hoxha, het land uit tot atheïstische staat. Eerder gebeurde dat al in het Cuba onder Fidel Castro, in 1959.
Atheïstische religies
Zie non-theïstische religiositeit voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Er zijn ook atheïstische religies, zoals bepaalde vormen van het boeddhisme.[22] Een lering in het boeddhisme is anatta (niet-zelf), dat het bestaan van afzonderlijke goden of geesten of menselijke zielen uitsluit of althans tot een illusie (maya) bestempelt.[bron?] Atheïsme staat niet noodzakelijk haaks op religiositeit: zie bijvoorbeeld Leo Apostel, Klaas Hendrikse en Rik Pinxten, met betrekking tot atheïstische religiositeit en religieus humanisme. De vraag is daarom gerechtvaardigd of dit werkelijke religies zijn en niet beter als levensbeschouwingen gekarakteriseerd zouden moeten worden.[bron?]
Religieuze reactie op atheïsme
Religieuze reacties op het atheïsme zijn sterk verschillend. Zo zijn er enkele islamitische landen waar op geloofsafval de doodstraf staat. In het christendom kwamen dergelijke (sterk) afwijzende reacties in het verleden ook voor.
Katholieke reactie op atheïsme
Even na het Tweede Vaticaans Concilie richtte paus Paulus VI de Pauselijke Raad voor de Dialoog met Niet-gelovigen op. Deze raad had tot doel het atheïsme te bestuderen en te komen tot een zinvolle dialoog met atheïstische en humanistische organisaties. Deze pauselijke raad ging later op in de Pauselijke Raad voor de Cultuur. De prefect van deze Raad, kardinaal Gianfranco Ravasi organiseerde verschillende ontmoetingen tussen gelovigen en niet-gelovigen. Ook werd op zijn initiatief een tentoonstelling gehouden in de Vaticaanse Musea waar christelijke en atheïstische kunstenaars naast elkaar exposeerden. Paus Franciscus benadrukte tijdens een algemene audiëntie in mei 2013 dat Christus voor alle mensen is gestorven. Letterlijk voegde hij daaraan toe dat atheïsten en christenen op één lijn zitten als ze beiden het goede doen. Deze uitspraken werden door atheïstische organisaties enthousiast ontvangen.[24]
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
- Armstrong, K. (2003): 'De dood van God?' in Een geschiedenis van God. Vierduizend jaar jodendom, christendom en islam, Ambo/Anthos, p. 384–416
- Dawkins, R. (2006): God als misvatting, Nieuw Amsterdam
- Noordenbos, O. (1931): Het atheïsme in Nederland in de negentiende eeuw
- ↑ Bullivant , S.; Ruse, M.(2013): The Oxford Handbook of Atheism, Oxford University Press, p. 11-21
- ↑ a b Plessis-Mornay, P. du (1587): De la vérite de la religion chréstienne
- ↑ a b Investigating Atheism (2008): Introduction: the Difficulty with Histories of Atheism, University of Cambridge
- ↑ The Sarva-Darsana-Samgraha, or Review of the different systems of Hindu philosophy
- ↑ Carvaka-The Ancient Indian Rebel Philosophy, V.K. Maheshwari, Ph.D e.a. Gearchiveerd
- ↑ Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. 'atheïsme', Microsoft Corporation/Het Spectrum
- ↑ O'Keefe, T. 'Epicurus' in Internet Encyclopedia of Philosophy
- ↑ Cicero (1993): De Goden, Boek I strofe 2 en 117
- ↑ Bremmer, J.N. (2007): 'Atheism in Antiquity' in The Cambrigde Companion to Atheism, Cambridge University Press, p. 11-22
- ↑ Horst, P.W. van der (2006): Jews and Christians in Their Graeco-Roman Context, Mohr Siebeck, p. 10
- ↑ a b Martin, M. (1992): Atheism. A philosopical Justification, Temple University Press
- ↑ In het Engels steunt dit verschil op het onderscheid tussen nonbelief en disbelief, wat in het Nederlands wordt aangeduid met dezelfde term ongeloof
- ↑ Smith, G.H. The Scope of Atheism, IV. The Varieties of Atheism
- ↑ Smith, G.H. (1989): Atheism. The Case Against God, Prometheus Books
- ↑ Amarasingam, A. (2010): Religion and the New Atheism. A Critical Appraisal, Brill
- ↑ Stenger, V.J. (2010): Why I Believe in the New Atheism (and it’s not just a matter of faith) in Free Inquiry, Volume 30, Issue 3
- ↑ Cline, A. How are Atheism & Theism Different? How are Atheism & Theism Similar?
- ↑ Muller, F. (1932): Grieksch woordenboek, J.B. Wolters’ Uitgevers-Maatschappij N.V.
- ↑ Braeckmans, L. (red.) (2013): Onderwijs en zingeving, Academia Press, p. 15
- ↑ Boeve, L. (2006): In iets geloven?!, Thomas - KU Leuven
- ↑ What is Humanism?. IHEU.org, bekeken op 24 juli 2014. Gearchiveerd op 4 september 2018.
- ↑ Ook moet men voorzichtig zijn met het begrip atheïsme toe te passen op het oudste boeddhisme, dat met het bestaan van een persoonlijke god geen rekening houdt. Boeddha is atheïst in zoverre zijn religieus besef zich tegen alle persoonlijkheid en alle voorstelling verzet; hij is dus atheïst uit religieuze overwegingen en daarom werkt de toepassing van ons begrip op het boeddhisme wederom misleidend. Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993-2002) s.v. 'atheïsme', Microsoft Corporation/Het Spectrum
- ↑ (en) J.B. Stump; Padgett, A.G. ((2012)): The Blackwell Companion to Science and Christianity, John Wiley & Sons
- ↑ Paus benadrukt: Jezus redt ook atheïsten. Gearchiveerd op 11 september 2016.
Zie de categorie Atheism van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.