Brontekst bekijken van Toeslagenaffaire

[[File:Belastingdienst Toeslagen enveloppen.jpg|thumb|Typerende rood-witte enveloppen van de afdeling Toeslagen van de [[Belastingdienst]] |alt=Foto waarop twee rood-witte enveloppen te zien zijn, met als tekst op de enveloppen "Belastingdienst Toeslagen"]]
De '''toeslagenaffaire''' (ook bekend als '''toeslagenschandaal''' of '''kinderopvangtoeslagenaffaire''') is een [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]]se bestuurlijke en [[Politiek schandaal|politieke affaire]] als gevolg van onterechte verdenkingen van [[Uitkeringsfraude|fraude]] met [[Toeslagenstelsel|toeslagen]], een strikt terugvorderingsbeleid en een rigide uitvoering van wet- en regelgeving door bestuursorganen, deels op wens van een meerderheid van de [[volksvertegenwoordiging]]. Het ging om een samenspel van meerdere factoren, op verschillende niveaus, in politiek, bestuur, rechterlijke macht, pers en maatschappij, waarbij jarenlang de structurele corrigerende mechanismen van de democratische [[rechtsstaat]] onvoldoende functioneerden. De kwestie haalde de pers vanaf 2017 met [[Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen#Kinderopvangtoeslag|kinderopvangtoeslagen]], maar later bleek dat er vanaf 2004 soortgelijke problematiek speelde bij de [[huurtoeslag]], de [[zorgtoeslag]], het [[kindgebonden budget]] en de [[inkomstenbelasting]].
Volgens onderzoeken was er in sommige gevallen sprake van [[institutioneel racisme]], institutionele vooringenomenheid en schending van de grondbeginselen van de rechtsstaat.

In de periode van 2004 tot 2019 ging het bij de kinderopvangtoeslag naar schatting om 26.000 ouders met 70.000 kinderen die gedupeerd waren. Zij hadden – vaak kleine – fouten gemaakt of waren verkeerd voorgelicht door [[gastouderbureau]]s of kinderopvangcentra en moesten op grond van het door de regering gewenste strenge fraudebeleid en een rechtlijnige uitvoering daarvan, de volledige toeslag terugbetalen. Veel getroffen ouders raakten hierdoor in de schulden, die in sommige gevallen opliepen tot tienduizenden of zelfs honderdduizenden euro's. Sommige van de gedupeerden kregen als gevolg daarvan te maken met een diepgaande ontwrichting van hun leven door onder meer verlies van baan of huis en/of [[Psychische aandoening|psychische problemen]]. Ook werden kinderen door [[jeugdzorg]] uit huis geplaatst.

In de Tweede Kamer namen in het bijzonder de leden [[Pieter Omtzigt]], [[Renske Leijten]] en [[Farid Azarkan]] het op voor de gedupeerden. In 2019 trad in verband met deze kwestie staatssecretaris van Financiën [[Menno Snel]] af, die toen verantwoordelijk was voor de [[Belastingdienst (Nederland)|Belastingdienst]]. Na afronding van een diepgaand onderzoek vanuit de Tweede Kamer, door de [[Parlementaire ondervraging Kinderopvangtoeslag|Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag]] onder voorzitterschap van [[Chris van Dam]], trok voormalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid [[Lodewijk Asscher]] zich in januari 2021 terug als [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]-lijsttrekker. Enkele dagen later diende het voltallige [[kabinet-Rutte III]] zijn ontslag in en stapte voormalig staatssecretaris van Financiën [[Eric Wiebes]] per direct op als minister. Het ontslag leidde tot vervroegde verkiezingen in maart 2021.

== Omvang ==
De toeslagenaffaire omvat een divers aantal zaken en problemen die opgetreden zijn sinds invoering van de ''Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen'', die voorzag in een kinderopvangtoeslag, in 2004 tot in ieder geval 2019. Hoewel de toeslagenaffaire pas in 2017 onder die naam bekend werd (naar aanleiding van de zogeheten CAF&nbsp;11-zaak), werden ook eerdere gevallen die bekend werden onder deze noemer geschaard. Grofweg valt onderscheid te maken tussen vier probleemvelden: streng terugvorderingsbeleid, intensief onderzoek naar mogelijke fraude, het label '[[Opzet]]/[[Grove schuld]]' en het hebben van een tweede nationaliteit als reden voor een rechtmatigheidsonderzoek. Deze onderzoeken hadden veelal het vooraf bepaalde doel om toeslagen terug te vorderen door te stellen dat het recht niet kon worden vastgesteld en er geen recht zou zijn.{{sfn|Omtzigt|Vlieger|2021}}

===Intensief fraudeonderzoek===
Naar schatting werden 2.200 gezinnen getroffen door een te rigoureuze fraudeaanpak door het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF).<ref name="Tweede Kamer dwingt ruimere compensatie af voor gedupeerde ouders" />{{refn|group=kleine-letter|In totaal waren er ongeveer 170 fraudeonderzoeken door het CAF, waarvan een deel onder de toeslagenaffaire viel.{{sfn|Omtzigt|Vlieger|2021}}}} Dit team was gericht op bestrijding van fraude op grond van het [[bestuursrecht]]. 200 dossiers werden overgedragen aan het [[Openbaar Ministerie (Nederland)|Openbaar Ministerie]] wegens verdenking van strafrechtelijk laakbaar handelen, zoals vervalsing van stukken. Uit die aangiften kwamen vijftien veroordelingen en acht [[schikking]]en. Drie  'facilitators' (kinderopvanginstellingen) werden veroordeeld.<ref name="Toeslagenaffaire: commissie-Donner trok conclusies in strijd met eigen onderzoek">{{Citeer web|voornaam=Jan-Hein|achternaam=Strop|auteurlink=Jan-Hein Strop|datum=24 december 2020|werk=[[Follow the Money]]|titel=Toeslagenaffaire: commissie-Donner trok conclusies in strijd met eigen onderzoek|url=https://www.ftm.nl/artikelen/toeslagenaffaire-wob-commissie-donner|bezochtdatum=15 januari 2021|archiefdatum=26 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201226092213/https://www.ftm.nl/artikelen/toeslagenaffaire-wob-commissie-donner|dodeurl=no}}</ref>

Het CAF hanteerde in veel van deze zaken een groepsgewijze aanpak, waarbij het uitging van de '80/20 benadering' (80% fraudeert, 20% is onschuldig).<ref>{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=14 november 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Reconstructie: hoe ouders 'efficiënt en effectief' kapot werden gemaakt|url=https://www.trouw.nl/politiek/wie-wist-wat-in-de-toeslagenaffaire-de-kluwen-van-hoofdrolspelers-ontward~b721c834/|bezochtdatum=3 januari 2021|archiefdatum=29 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201129001300/https://www.trouw.nl/politiek/wie-wist-wat-in-de-toeslagenaffaire-de-kluwen-van-hoofdrolspelers-ontward~b721c834/|dodeurl=no}}</ref> Een kwantitatieve onderbouwing daarvoor ontbrak bij de Belastingdienst en voor onschuldige ouders bleek het nauwelijks mogelijk om besluiten terug te laten draaien.{{sfn|Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag|2020}}.

De Belastingdienst was verder vaak onduidelijk tegenover aanvragers bij het aanleveren van bewijsstukken, over welke stukken nog ontbraken, waardoor het lastig was voor aanvragers om de benodigde stukken alsnog af te geven. In sommige gevallen hield de Belastingdienst ook stukken achter naar rechtbanken en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State.

In hun bezwaar- en beroepszaken tegen de Belastingdienst, werd gedupeerde ouders door de [[Raad voor Rechtsbijstand]] gefinancierde [[rechtsbijstand]] ontzegd.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2368153-gedupeerden-toeslagenaffaire-werd-jarenlang-rechtsbijstand-ontzegd.html|titel='Gedupeerden toeslagenaffaire werd jarenlang rechtsbijstand ontzegd'|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=10 februari 2021|bezochtdatum=12 april 2021|archiefdatum=12 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210412102457/https://nos.nl/artikel/2368153-gedupeerden-toeslagenaffaire-werd-jarenlang-rechtsbijstand-ontzegd.html|dodeurl=no}}</ref>

===Alles-of-niets-benadering===
Jarenlang werd de [[Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen]], die voorzag in een gedifferentieerde terugvorderingsmogelijkheid (beleidsvrijheid), door een uitvoeringsbesluit zo uitgelegd, dat bij kleine fouten, zoals het vermeend incomplete aanleveren van stukken of niet volledig voldoen van de eigen bijdrage, er geen recht op kinderopvangtoeslag zou zijn en de volledige kinderopvangtoeslag terugbetaald moest worden. Hiervan werden in ieder geval 8.000 ouders slachtoffer.<ref name="Tweede Kamer dwingt ruimere compensatie af voor gedupeerde ouders" /> Deze [[Rechtsovertuiging|wetsinterpretatie]] werd jarenlang bevestigd door de hoogste bestuursrechter, de [[Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (Nederland)|Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State]]. In 2019 kwam de Raad van State terug op deze [[jurisprudentie]],<ref>{{Citeer web|voornaam=Joost|achternaam=Pijpker|datum=23 oktober 2019|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=De Belastingdienst krijgt meer vrijheid om te voorkomen dat gezinnen onterecht in 'grote financiële problemen' komen.|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2019/10/23/meer-maatwerk-bij-vaststellen-kinderopvangtoeslag-a3977810|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=24 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201124183204/https://www.nrc.nl/nieuws/2019/10/23/meer-maatwerk-bij-vaststellen-kinderopvangtoeslag-a3977810|dodeurl=no}}</ref> en oordeelde bovendien dat het mogelijk was om de herziene interpretatie met terugwerkende kracht toe te passen.{{sfn|Frederik|2021}}

=== Kwalificatie 'opzet/grove schuld' ===
Normaliter kregen ouders die een schuld hadden bij de Belastingdienst een [[betalingsregeling]]. Met een betalingsregeling, vaak in de vorm van een [[Wet schuldsanering natuurlijke personen|schuldsanering]], moeten ouders in twee jaar naar draagkracht de schuld terugbetalen, om te voorkomen dat ze onder het bestaansminimum komen. De restschuld wordt door de Belastingdienst als oninbaar gezien. Een uitzondering hierop waren ouders waar de Belastingdienst zwaar verwijtbaar handelen vermoedde en die daardoor de kwalificatie 'opzet/grove schuld' (OGS) kregen.<ref name=Onregelijk>{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=27 november 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Belastingdienst weigerde betalingsregeling gedupeerden zonder goede reden|url=https://www.trouw.nl/politiek/belastingdienst-weigerde-betalingsregeling-gedupeerden-zonder-goede-reden~b313c4d6/|bezochtdatum=28 november 2020|}}</ref> Bij een groot deel van de ouders die met deze kwalificatie te maken hadden, twijfelde staatssecretaris [[Alexandra van Huffelen]] achteraf of daadwerkelijk sprake was van  [[opzet]] of grove schuld.{{refn|group=kleine-letter|Uit een steekproef bleek dat 96 procent onterecht was. Bij deze steekproef werden de criteria voor onschuld ruimhartiger gedefinieerd. Zo kon men in de helft van de gevallen niet meer achterhalen waarom een ouder aangemerkt was als fraudeur, en werd dit meegerekend als onschuldig. Ook alle gevallen waarbij de Belastingdienst dit niet goed uit had gelegd aan de ouders, werden meegerekend als onschuldig. Hierdoor vielen ook ouders die aantoonbaar hadden gefraudeerd onder deze criteria.<ref name="onterechte schadevergoeding"/>}}<ref name="onterechte schadevergoeding"/>

Iedereen met een toeslagen- of belastingschuld hoger dan 10.000 euro kreeg automatisch de kwalificatie OGS.<ref name=PasmanKafka>{{Citeer boek|achternaam=Pasman|voornaam=Ellen|auteurlink=Ellen Pasman|titel=Kafka in de rechtsstaat: De toeslagenaffaire ontleed|datum=15 maart 2021|hoofdstuk= |uitgever=[[Uitgeverij Prometheus]]|plaats=Amsterdam|ISBN=9789044646771}}</ref> Bij een inventarisatie vond de [[Auditdienst Rijk]] (ADR) begin 2016 zelfs 900 gevallen waarbij deze grens gesteld was op 3.000 euro voor toeslagenouders of 5.000 euro aan totale toeslagenschuld. Het is onduidelijk hoe lang deze grens gehanteerd is.<ref name=RTL_OGS>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5240355/onderzoek-bevestigt-automatisch-stempel-fraudeur-bij-hoge|titel=Onderzoek bevestigt: automatisch stempel fraudeur bij hoge toeslagschuld|voornaam=Roel|achternaam=Schreinemachers|auteurlink=Roel Schreinemachers|werk=[[RTL Nieuws]]|datum=2021-07-06|bezochtdatum=2021-07-27|archiefdatum=2021-07-27|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210727120431/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5240355/onderzoek-bevestigt-automatisch-stempel-fraudeur-bij-hoge|dodeurl=no}}</ref>

=== Verwerking tweede nationaliteit ===
Het bewaren en gebruiken van tweede nationaliteit bleek ook een probleem. In de jaren 2012–2014 gebruikte de Belastingdienst het hebben van een tweede nationaliteit als selectiecriterium bij de inkomstenbelasting voor nader onderzoek naar fraude, waarbij 11.236 aangiften nauwkeuriger gecontroleerd werden.<ref>{{Citeer web|voornaam=Philip|achternaam=de Witt Wijnen|auteurlink=Philip de Witt Wijnen|datum=14 mei 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Verwijt van etnisch profileren niet nieuw|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/14/verwijt-van-etnisch-profileren-niet-nieuw-a3999814|bezochtdatum=6 april 2021|archiefdatum=14 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210114200249/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/14/verwijt-van-etnisch-profileren-niet-nieuw-a3999814|dodeurl=no}}</ref> Verschillende systemen en databases van de Belastingdienst bleken niet te voldoen aan de privacywetgeving. Zo legde eind februari 2020 de Belastingdienst het fraudeopsporingssysteem ''[[Fraude Signalerings Voorziening]]'' (FSV) stil, waarin 180.000 burgers geregistreerd stonden als fraudeur, zonder dat dit geverifieerd was.<ref name="De Belastingdienst hanteert mogelijk meer zwarte lijsten. Maar waar?">{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=28 april 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=De Belastingdienst hanteert mogelijk meer zwarte lijsten. Maar waar?|url=https://www.trouw.nl/nieuws/de-belastingdienst-hanteert-mogelijk-meer-zwarte-lijsten-maar-waar~bbd53a9f/|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=9 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209163028/https://www.trouw.nl/nieuws/de-belastingdienst-hanteert-mogelijk-meer-zwarte-lijsten-maar-waar~bbd53a9f/|dodeurl=no}}</ref> Onderzoekers troffen in dat systeem met "enige regelmaat" voorbeelden aan "waarbij het risico op fraude wordt gebaseerd op persoonskenmerken zoals nationaliteit of uiterlijk voorkomen".<ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2022/01/25/belastingdienst-schatte-frauderisicos-in-op-basis-van-nationaliteit-en-uiterlijk-a4083150|titel=Belastingdienst schatte frauderisico’s in op basis van nationaliteit en uiterlijk|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|datum=2022-01-25|bezochtdatum=2022-01-25|voornaam=Rik|achternaam=Rutten|archiefdatum=2022-01-25|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220125155234/https://www.nrc.nl/nieuws/2022/01/25/belastingdienst-schatte-frauderisicos-in-op-basis-van-nationaliteit-en-uiterlijk-a4083150|dodeurl=no}}</ref> In 2022 erkende het kabinet dat bij het opstellen van dit systeem sprake was van [[institutioneel racisme]].<ref>{{citeer web|url=https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=a57cea31-856b-414f-ac4e-25b36ee75ba6&title=Reactie%20op%20nadere%20verzoeken%20Fraude%20signalering%20Voorziening.docx|titel=Reactie op nadere verzoeken Fraude signalering Voorziening|datum=2022-05-30|bezochtdatum=2022-05-30|voornaam=Marnix|achternaam=van Rij|auteurlink=Marnix van Rij|archiefdatum=2022-05-30|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220530133915/https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=a57cea31-856b-414f-ac4e-25b36ee75ba6&title=Reactie%20op%20nadere%20verzoeken%20Fraude%20signalering%20Voorziening.docx|dodeurl=no}}</ref>

Uit vervolgonderzoek in 2020 bleek vervolgens dat ook vier anti-fraudesystemen van de Belastingdienst mogelijk niet voldeden aan privacywetgeving, waarna deze werden stilgezet.<ref name="Belastingdienst legt opnieuw fraudesystemen stil wegens schending privacyregels">{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=10 Juli 2020|werk=[[Algemeen Dagblad|AD]]|titel=Belastingdienst legt opnieuw fraudesystemen stil wegens schending privacyregels|url=https://www.ad.nl/politiek/belastingdienst-legt-opnieuw-fraudesystemen-stil-wegens-schending-privacyregels~a069e8ea/|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=27 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201127150902/https://www.ad.nl/politiek/belastingdienst-legt-opnieuw-fraudesystemen-stil-wegens-schending-privacyregels~a069e8ea/|dodeurl=no}}</ref> Ook de [[Douane (Nederland)|Douane]] bleek een systeem te hebben waarin de tweede nationaliteit ten onrechte werd geregistreerd.<ref>{{Citeer web|datum=27 januari 2021|werk=[[NOS Nieuws]]|titel=Iedereen op 'zwarte lijst' Belastingdienst krijgt brief|url=https://nos.nl/artikel/2366267-iedereen-op-zwarte-lijst-belastingdienst-krijgt-brief.html|bezochtdatum=28 januari 2021|archiefdatum=27 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210127220842/https://nos.nl/artikel/2366267-iedereen-op-zwarte-lijst-belastingdienst-krijgt-brief.html|dodeurl=no}}</ref>

Uit onderzoek door het CBS bleek dat bij 71% van de 10.270 onderzochte gedupeerde huishoudens de toeslagaanvrager een [[migratieachtergrond]] had.<ref>{{citeer web|url=https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2022/26/kenmerken-van-gedupeerde-gezinnen-toeslagenaffaire|titel=Kenmerken van gedupeerde gezinnen toeslagenaffaire|datum=2022-06-28|bezochtdatum=2022-06-28|archiefdatum=2022-06-28|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220628103008/https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2022/26/kenmerken-van-gedupeerde-gezinnen-toeslagenaffaire|dodeurl=no|werk=[[Centraal Bureau voor de Statistiek]]}}</ref> Ook het [[College voor de Rechten van de Mens]] vond dat in 2014 en 2018 ouders met niet-Nederlandse afkomst vaker te maken hadden met strenge fraudeaanpak.<ref>{{citeer nieuws|url=https://nos.nl/artikel/2444690-ouders-met-niet-nederlandse-afkomst-aanzienlijk-vaker-hard-aangepakt-bij-toeslagenaffaire|titel='Ouders met niet-Nederlandse afkomst aanzienlijk vaker hard aangepakt bij toeslagenaffaire'|werk=[[NOS Nieuws]]|bezochtdatum=2022-09-15|datum=2022-09-15}}</ref> Bij beide onderzoeken is twijfel over de [[causaliteit]], vanwege inkomen als [[confounding]] factor.<ref>{{citeer nieuws|titel=Rammelende data-analyse werpt geen nieuw licht op discriminatie door Belastingdienst|url=https://www.volkskrant.nl/a-b84a0881|werk=[[de Volkskrant]]|datum=2022-09-15|bezochtdatum=2022-09-16|voornaam=Yvonne|achternaam=Hofs}}</ref>

===Overige===
In eerste instantie verwees de toeslagenaffaire specifiek naar de problematiek rondom de kinderopvangtoeslag. Later bleek dit ook mogelijk voor de [[huurtoeslag]], [[zorgtoeslag]] en het [[kindgebonden budget]] te gelden.<ref name="UitgebreideGift"/>{{sfn|Nationale ombudsman|2017}} Naar schatting gaat het bij die toeslagen om 9.000 burgers.<ref name="Kamer wil álle gedupeerden van zwarte lijst Belastingdienst compenseren, maar lang niet duidelijk hoeveel dat zijn">{{Citeer web|voornaam=Esther|achternaam=Lammers|datum=1 februari 2021|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Kamer wil álle gedupeerden van zwarte lijst Belastingdienst compenseren, maar lang niet duidelijk hoeveel dat zijn|url=https://www.trouw.nl/nieuws/kamer-wil-alle-gedupeerden-van-zwarte-lijst-belastingdienst-compenseren-maar-lang-niet-duidelijk-hoeveel-dat-zijn~b0924503/|bezochtdatum=3 februari 2021}}</ref> Ook bij de [[inkomstenbelasting]] bleek er sprake te zijn van het bestempelen als fraudeur op basis van ontstane profilering en vermoedens onder de codenaam ''project 1043''.<ref name=IBfraude1043>{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|datum=7 Juli 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|titel=Belastingdienst hield nóg een omstreden fraudejacht, nu bij aangifte inkomen|url=https://www.trouw.nl/economie/belastingdienst-hield-nog-een-omstreden-fraudejacht-nu-bij-aangifte-inkomen~b08482ef/|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=2020-12-07|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201207142945/https://www.trouw.nl/economie/belastingdienst-hield-nog-een-omstreden-fraudejacht-nu-bij-aangifte-inkomen~b08482ef/|dodeurl=no}}</ref>

== Beginjaren ==

=== Forse aanscherping fraudebeleid ===
In de regeerperiode van het [[Kabinet-Balkenende I|eerste kabinet-Balkenende]] (2002-2003), een coalitie van [[Christen-Democratisch Appèl|CDA]], [[Lijst Pim Fortuyn]] en [[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]], werd besloten de aanpak van uitkeringsfraude fors aan te scherpen. Onder het motto "Breder, slimmer en meer" werd het fraudebeleid 'risicogestuurd', wat inhield dat mensen voortaan gericht zouden worden gecontroleerd op basis van kenmerken waarvan werd gedacht dat het de kans op fraude zou vergroten. Toenmalig staatssecretaris Mark Rutte verklaarde later dat dit een logisch vervolg was op het beleid dat door de twee eerdere [[Paars kabinet|paarse kabinetten]] [[Wim Kok|Kok]] was ingezet. "Fraude was serieuze problematiek bij mijn aantreden. Er was heel veel aan de hand, er waren veel aanwijzingen voor fraude."<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://nos.nl/collectie/13957/artikel/2489590-rutte-bij-enquetecommissie-hardere-fraudeaanpak-was-in-2002-logisch |titel=Rutte bij enquêtecommissie: hardere fraudeaanpak was in 2002 'logisch' |datum=2023-09-07 |bezochtdatum=2024-06-18 |werk=nos.nl |taal=nl}}</ref>

In 2004, onder het [[kabinet-Balkenende II]] met CDA en VVD, vroeg Rutte in een brief aan alle gemeenten om specifiek Somalische Nederlanders te gaan controleren naar aanleiding van een bericht van de Britse vreemdelingendienst dat mogelijk duizenden van hen in de VK woonden met een Nederlandse uitkering. Het was voor de regering ondenkbaar om niet in te grijpen, omdat ook de Nederlandse inspectie het over een "fraudepatroon" had. Men meende dat er voldoende redenen waren om inbreuk te maken op het non-discriminatiebeginsel, zelfs al was onduidelijk om hoeveel fraudegevallen het precies ging. In 2007 oordeelde de rechter dat er wel degelijk sprake was van "onbehoorlijk bestuur en discriminatie op basis van ras". De regering, [[Kabinet-Balkenende IV|Balkenende IV]], reageerde op het rechterlijk oordeel met de stelling dat de wet moest worden aangepast om een discriminerende fraude-aanpak toch mogelijk te maken.<ref name=":0" />

=== Invoering toeslagen ===
Op 30 oktober 2004 trad de [[Wet kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen|Wet kinderopvang]] in werking, waarin ook de kinderopvangtoeslag geregeld werd. Deze toeslag kan aangevraagd worden door werkende ouders om het voor hen mogelijk te maken hun kinderen naar de kinderopvang te brengen. Ook toeslag voor opvang door gastouders is mogelijk, mits geregeld via een [[gastouderbureau]]. De wetgeving valt onder verantwoordelijkheid van het [[ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid]], en de [[Belastingdienst (Nederland)|Belastingdienst]] (onderdeel van het [[Ministerie van Financiën (Nederland)|ministerie van Financiën]]) werd in de wet aangewezen als het verantwoordelijk bestuursorgaan voor de uitvoering van de wet. Daaronder valt de afhandeling van aanvragen, de uitbetaling van toegekende toeslagen, controle, fraudebestrijding en terugvordering.{{refn|group=kleine-letter|Tot 2010 was het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verantwoordelijk voor de wet.}}{{sfn|Frederik|2021}}

In 2005 werd de [[Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen]] (Awir) ingevoerd, die algemene bepalingen over alle toeslagen bevat. Deze wet kon zo worden uitgelegd, dat bij onregelmatigheden de toeslagen op nul werden gezet en uitbetaalde voorschotten terugbetaald moesten worden. Een gebruikelijke [[hardheidsclausule]], waarmee een uitvoerend orgaan kan afwijken van de hoofdregel als deze in een individueel geval tot onredelijke gevolgen zou voeren, ontbrak in deze wet, ondanks advies daartoe van de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]]. Een amendement van [[Pieter Omtzigt]] (CDA) voor een hardheidsclausule werd na afraden door staatssecretaris van Financiën [[Joop Wijn]] slechts in afgezwakte vorm aangenomen.{{refn|group=kleine-letter|Door de afzwakking had de hardheidsclausule alleen nog betrekking op de [[vermogenstoets]].}}{{sfn|Frederik|2021}}

Direct in 2006 waarschuwde de [[Algemene Rekenkamer]] voor mogelijke problemen met de inrichting van het toeslagensysteem: ''"Het zal lastig en kostbaar zijn om alle voorschotten in te vorderen en het risico bestaat dat kwetsbare groepen in financiële moeilijkheden worden gebracht door de keuze om achteraf te controleren"''.<ref name="overzichtARK">{{Citeer web|titel= Toeslagen: lessen uit 15 jaar onderzoek Algemene Rekenkamer|url= https://www.rekenkamer.nl/publicaties/kamerstukken/2020/02/13/toeslagen-lessen-uit-15-jaar-onderzoek-algemene-rekenkamer|bezochtdatum= 24 april 2021|archiefdatum= 24 april 2021|archiefurl= https://web.archive.org/web/20210424100642/https://www.rekenkamer.nl/publicaties/kamerstukken/2020/02/13/toeslagen-lessen-uit-15-jaar-onderzoek-algemene-rekenkamer|dodeurl= no}}</ref> De uitvoering werd in de beginjaren verder bemoeilijkt door een onrustig verlopen reorganisatie bij de Belastingdienst en hoge werkdruk door nieuwe taken.<ref>{{Citeer web|datum=2007-02-03|werk=[[het Parool]]|titel=Fiscus houdt ict-problemen|url=https://www.parool.nl/nieuws/fiscus-houdt-ict-problemen~b20f0fcc/|bezochtdatum=9 februari 2021|archiefdatum=15 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210215015048/https://www.parool.nl/nieuws/fiscus-houdt-ict-problemen~b20f0fcc/|dodeurl=no}}</ref>{{refn|group=kleine-letter|In 2005 zorgde dit ervoor dat 52.000 burgers hun toeslagen te laat ontvingen en 460.000 burgers een te hoog of te laag voorschot kregen uitgekeerd. Ook bleek het ICT-systeem, dat ontworpen was tussen eind 2003 en 2007, instabiel en werd in 2007 besloten deze te vervangen. In 2008 raakten 730.000 digitaal ingevulde aangiften kwijt, waarop een reorganisatie van de ICT-afdeling werd aangekondigd.{{sfn|Omtzigt|Welmoed|2021}}<ref>{{Citeer web|datum=19 mei 2015|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|titel=Tien jaar 'toeslagenmalaise' bij de Belastingdienst|url=https://nos.nl/artikel/2036589-tien-jaar-toeslagenmalaise-bij-de-belastingdienst.html|bezochtdatum=9 februari 2021|archiefdatum=15 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210215013613/https://nos.nl/artikel/2036589-tien-jaar-toeslagenmalaise-bij-de-belastingdienst.html|dodeurl=no}}</ref>}} Later bleek dat de Belastingdienst al vanaf 2004 een omstreden werkwijze hanteerde.<ref>{{citeer web|url=https://services.belastingdienst.nl/toeslagen-herstel/kinderopvangtoeslag-wat-er-misging/|titel=Kinderopvangtoeslag: wat er misging|werk=[[Belastingdienst (Nederland)|Belastingdienst]]|bezochtdatum=4 mei 2021|datum=11 juni 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210117100437/https://services.belastingdienst.nl/toeslagen-herstel/kinderopvangtoeslag-wat-er-misging/|archiefdatum=17 januari 2021}}</ref> Zo werden toeslagen bij twijfel niet uitgekeerd of stopgezet.<ref>{{Citeer web|datum=5 maart 2021|last2=Klein|first2=Pieter|authorlink2=Pieter Klein|voornaam=Roel|achternaam=Schreinemachers|auteurlink=Roel Schreinemachers|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Vertrouwelijke stukken bevestigen: toeslagenschandaal veel groter|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5217858/toeslagenschandaal-veel-omvangrijker-dan-gedacht-vijftien-jaar|bezochtdatum=6 maart 2021|archiefdatum=5 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210305150700/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5217858/toeslagenschandaal-veel-omvangrijker-dan-gedacht-vijftien-jaar|dodeurl=no}}</ref> In de media werd ook aandacht geschonken aan [[etnisch profileren]], stopzetten van toeslagen en buitenproportionele terugvorderingen.<ref>{{Citeer web|voornaam=Carlijne|achternaam=Vos|datum=18 september 2009|werk=[[de Volkskrant]]|titel=Fiscus eist geld terug van ouders wegens fraude|url=https://www.volkskrant.nl/mensen/fiscus-eist-geld-terug-van-ouders-wegens-fraude~bec26f4e/|bezochtdatum=8 februari 2021}}</ref>

===Fraude bij gastouderbureaus===
In de jaren na de invoering van de kinderopvangtoeslag ontstonden er gastouderbureaus die fraude pleegden of faciliteerden. Ouders konden bijvoorbeeld hogere kosten declareren dan waarvan gebruikgemaakt was, zodat ouders geen eigen bijdrage betaalden. Ook schonken gastouders een deel van de inkomsten terug aan de ouders, zonder dat dit bij de Belastingdienst werd opgegeven.{{sfn|Frederik|2021}}<ref name="fiod">{{Citeer web|datum=20 december 2012|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Ouders moeten opvang kind terugbetalen|url=https://www.trouw.nl/nieuws/ouders-moeten-opvang-kind-terugbetalen~b985db70/|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=7 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201207100958/https://www.trouw.nl/nieuws/ouders-moeten-opvang-kind-terugbetalen~b985db70/|dodeurl=no}}</ref><ref name="celstraf">{{Citeer web|datum=4 juni 2015|werk=[[Dagblad van het Noorden]]|titel=Celstraf voor fraude kinderopvangtoeslag|url=https://www.dvhn.nl/drenthe/Celstraf-voor-fraude-kinderopvangtoeslag-20929337.html|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=7 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201207093740/https://www.dvhn.nl/drenthe/Celstraf-voor-fraude-kinderopvangtoeslag-20929337.html|dodeurl=no}}</ref> Ouders vertrouwden daarbij vaak op de (onjuiste) informatie die een gastouderbureau gaf.

Een voorbeeld hiervan was het gastouderbureau De Appelbloesem waar de ouders hun [[DigiD]]-gegevens aan het gastouderbureau gaven om op deze manier de toeslag aan te vragen. In 2009 viel de [[FIOD]] hier binnen en in 2015 kreeg de directeur van het bureau een celstraf van anderhalf jaar vanwege [[oplichting]] en [[valsheid in geschrifte]].<ref name="fiod" /><ref name="celstraf" /> De aangesloten ouders moesten de volledige kinderopvangtoeslag terugbetalen. Dit gold ook voor wat ze ontvingen nadat ze weg waren bij De Appelbloesem.{{sfn|Frederik|2021}}

De [[Tweede Kamer der Staten-Generaal|Tweede Kamer]], met de PVV voor het eerst uit de oppositie als gedoogpartner van het [[kabinet-Rutte I]], nam in november 2010 een motie aan van [[Richard de Mos]] ([[Partij voor de Vrijheid|PVV]]) om de schade te verhalen op het frauderende gastouderbureau in plaats van op ouders die te goeder trouw hadden gehandeld. VVD-minister van Sociale Zaken [[Henk Kamp]] schreef in een reactie dat dit wettelijk niet mogelijk was en dat ouders privaatrechtelijk het gastouderbureau aansprakelijk konden stellen. Het gastouderbureau was op dat moment echter al een halfjaar failliet.{{sfn|Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag|2020}}

De interpretatie dat alles terugbetaald moest worden bij fouten, ook al was dat op aanraden van het gastouderbureau, volgde volgens de Belastingdienst uit de wet. De Belastingdienst vroeg in 2009 advies hierover aan de landsadvocaat, [[Bert-Jan Houtzagers]], die alles terugvorderen 'pleitbaar' noemde. Hij maande wel tot bedachtzaamheid en weging van de individuele feiten en omstandigheden.<ref>{{Citeer web|datum=17 december 2020|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Den Haag verwacht pijnlijn en kritisch rapport over falende overheid in toeslagenaffaire|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5203602/toeslagenaffaire-eindverslag-ondervragingscommissie-pok|bezochtdatum=22 december 2020|archiefdatum=17 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201217045808/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/5203602/toeslagenaffaire-eindverslag-ondervragingscommissie-pok|dodeurl=no}}</ref> De Belastingdienst ging op aanwijzing van hogerhand, het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, echter door met volledige terugvordering. In de maatschappij en Tweede Kamer bestond in het algemeen een breed draagvlak voor een strenge aanpak van uitkeringsfraude en een strikt terugvorderingsbeleid.{{sfn|Frederik|2021}}

De ouders van De Appelbloesem gingen tegen de terugvordering in beroep, maar kregen ongelijk bij de Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State in 2012. Deze uitspraak bevestigde dat volledig terugvorderen bestuursrechtelijk door de beugel kon. Door het ministerie van Financiën, Sociale Zaken en Werkgelegenheid, onder leiding van CDA-minister [[Jan Kees de Jager|De Jager]], en de Belastingdienst als uitvoerder, werd dit echter geïnterpreteerd als dat het zou moeten. Uiteindelijk bevestigde een uitspraak van de Afdeling Raad van State in juni 2016 dat terugvorderen op grond van de bestaande wet- en regelgeving en het door de minister uitgezette beleidskader, moest.{{sfn|Frederik|2021}}

=== 'Bulgarenfraude' ===
[[Bestand:Frans Weekers 2012.jpg|miniatuur|upright|Staatssecretaris van Financiën [[Frans Weekers]] (2010-2014)|alt=Foto van staatssecretaris Frans Weekers]]
{{Zie hoofdartikel|Bulgarenfraude}}
In april 2013 brachten afzonderlijk ''[[RTL Nieuws]]'' en ''[[Brandpunt (televisieprogramma)|Brandpunt]]'' naar buiten dat een groep [[Bulgarije|Bulgaren]] misbruik maakte van het Nederlandse toeslagensysteem. Een bende moedigde Bulgaren aan zich kort in te schrijven in [[Nederland]] en met terugwerkende kracht € 6000-8000 [[Zorgtoeslag|zorg]]- en [[huurtoeslag]] aan te vragen. Doordat de Belastingdienst toentertijd pas na uitbetaling controleerde, waren de Bulgaren al weg wanneer de Belastingdienst de onterechte uitbetaling opmerkte.<ref>{{Citeer web|datum=19 mei 2015|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Uitspraak Bulgarenfraude: hoe zat het ook alweer?|url=https://www.rtlnieuws.nl/node/1173981|bezochtdatum=26 november 2020|archiefdatum=7 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201207093215/https://www.rtlnieuws.nl/node/1173981|dodeurl=no}}</ref>

Inmiddels zat het CDA in de oppositie. De Tweede Kamer zette onder leiding van Pieter Omtzigt  VVD-staatssecretaris Weekers zwaar onder druk om maatregelen te nemen. Er liep al een strafrechtelijk onderzoek maar dat werd onvoldoende geacht. De zaak kreeg in de pers het stempel "Bulgarenfraude" en RTL kopte: '<nowiki/>''Grootschalige fraude Bulgaren met toeslagen''', waardoor de algemene indruk ontstond dat het om hoge aantallen ging.<ref name=":0" /> Een journalist van de Volkskrant, die destijds veel over uitkeringen en fraude schreef merkte naderhand op: "Dan lijkt het alsof alle Bulgaren frauderen, maar dat was niet zo. Het ging maar om een kleine groep criminelen en het meeste geld was binnen een jaar weer terug uit Bulgarije." Daarnaast kwamen er andere verhalen over  toeslagenfraude de wereld in en nam de pers zonder eigen onderzoek, een door de [[Abvakabo FNV]] genoemd bedrag over, dat de totale toeslagenfraude anderhalf miljard euro bedroeg. De vakbond had geen bron gegeven voor deze berekening, die achteraf onjuist bleek te zijn.{{refn|group=kleine-letter|Uiteindelijk bleek dat in de periode 2007-2013 805 Bulgaren ongeveer vier miljoen euro aan onterechte toeslagen ontvangen hadden, terwijl er in die periode 68 miljard euro totaal aan toeslagen was uitgekeerd. Volgens staatssecretaris [[Frans Weekers]] was in de meeste van de 805 gevallen sprake van nalatigheden in plaats van fraude.{{sfn|Frederik|2021}}}}<ref name="medialogica">{{Citeer web|url=https://www.vpro.nl/argos/media/kijk/afleveringen/medialogica/2021/aflevering-1.html|titel=Het Toeslagendrama in drie Aktes|werk=[[Argos TV - Medialogica|Medialogica]]|datum=4 april 2021|bezochtdatum=6 april 2021|archiefdatum=6 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210406074111/https://www.vpro.nl/argos/media/kijk/afleveringen/medialogica/2021/aflevering-1.html|dodeurl=no}}</ref> Tijdens het debat in de Tweede Kamer over de fraude door Bulgaren, zwichtte staatssecretaris [[Frans Weekers]] voor druk uit de Kamer en ging mee met het verzoek voor strengere fraudebestrijding. Hij waarschuwde wel dat "de goeden onder de kwaden zullen lijden". Uiteindelijk overleefde Weekers een [[motie van wantrouwen]] van Omtzigt waar, op [[Staatkundig Gereformeerde Partij|SGP]] en [[ChristenUnie]] na, alle oppositiepartijen voor stemden.{{sfn|Frederik|2021}}

====Aanvullende maatregelen====
In oktober 2012 was onder regie van VVD-minister [[Henk Kamp]] de [[Wet aanpak fraude toeslagen en fiscaliteit (Fraudewet)|''Wet aanpak fraude toeslagen en fiscaliteit'' (Fraudewet)]] ingevoerd, waarvan het ontwerp door het voorgaande kabinet-Rutte I op weg was gebracht.{{sfn|Frederik|2021}}<ref>{{Citeer web |url=https://www.nporadio1.nl/fragmenten/nieuws-en-co/97fc1380-7cc2-436c-8f00-0d53228aace8/2023-09-13-hoe-kwam-de-strenge-fraudewet-tot-stand |titel=Hoe kwam de strenge fraudewet tot stand? |bezochtdatum=2024-06-21 |werk=NPO Radio 1 |taal=nl}}</ref> Om gehoor te geven aan de wens van de Tweede Kamer voor meer fraudebestrijding, formeerden de Belastingdienst en het ministerie van Financiën op 28 mei 2013 het Managementteam Fraude, bestaande uit topambtenaren. Dit tegen de achtergrond dat Pieter Omtzigt vanuit de oppositie een 'keiharde aanpak' eiste en de onafhankelijke pers en de publieke opinie in alle toonaarden van schande sprak. Het team, dat de opdracht kreeg meer de aandacht op fraudebestrijding te vestigen, richtte datzelfde jaar het Combiteam Aanpak Facilitators (CAF) op. Met facilitators werden personen of instellingen bedoeld die (vermoedelijk) fraude faciliteren, in het geval van kinderopvangtoeslag waren dit gastouderbureaus. Vervolgens deed het CAF dan onderzoek naar de toeslagaanvragers die hieraan verbonden waren.{{sfn|Frederik|2021}} Ook werd in juni 2013 de ministeriële commissie ''Aanpak Fraude'' opgericht onder leiding van minister-president [[Mark Rutte]], die tot en met 2015 zou bestaan. In deze commissie werden een aantal uitgangspunten opgesteld voor fraudebestrijding door de [[Rijksoverheid]].{{refn|group=kleine-letter|De fraudeaanpak van de Belastingdienst op het gebied van toeslagen was in deze commissie niet specifiek besproken. Toch zei Rutte tijdens een verhoor in december 2020 dat de nadruk op harde aanpak van fraude door deze commissie ertoe geleid kan hebben dat ambtenaren over de grenzen gingen.{{sfn|Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag|2020}}}}

Deze maatregelen kwamen boven op afspraken uit het regeerakkoord van [[kabinet-Rutte I]] in 2010. Zo mochten toeslagen niet langer met terugwerkende kracht aangevraagd worden. Ook mochten ontvangers voortaan nog slechts één bankrekeningnummer opgeven voor het ontvangen van toeslagen. Gevolgen van inwerkingtreding van de Fraudewet: een tv-reportage over frauderende Bulgaren, waar een persoon met twee Nederlandse pinpassen zwaaide en een motie van wantrouwen gericht tegen Weekers die de druk hoog opvoerde. De invoering van de laatste maatregel leidde tot problemen, waarbij ruim 100.000 mensen hun toeslagen niet tijdig ontvingen. Vanwege deze problemen trad Weekers uiteindelijk op 29 januari 2014 af en werd opgevolgd door [[Eric Wiebes]].<ref>{{Citeer web|voornaam=Frank|achternaam=Huiskamp|datum=29 januari 2014|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Staatssecretaris Weekers stapt op - ‘verrassend besluit’|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/29/staatssecretaris-weekers-stapt-op-a1427589|bezochtdatum=8 februari 2021|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151259/https://www.nrc.nl/nieuws/2014/01/29/staatssecretaris-weekers-stapt-op-a1427589|dodeurl=no}}</ref>

Hoewel de Algemene Rekenkamer in deze periode toejuichte dat de fraudebestrijding meer aandacht kreeg, wees de Rekenkamer op de beperkte middelen van de Belastingdienst. Verder wees het op de inherente fraudegevoeligheid van de wetgeving, waar regering en volksvertegenwoordiging, en in de praktijk het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, verantwoordelijk voor was.<ref name="overzichtARK"/> [[Nationale ombudsman]] [[Alex Brenninkmeijer]] stelde dat de fraudemaatregelen onnodig en disproportioneel waren, omdat de hoeveelheid fraude meeviel en ''"het systeem op zich goed werkte"''.<ref>{{Citeer web|datum=11 december 2013|werk=[[NOS Nieuws]]|titel=Ombudsman: fraude valt mee|url=https://nos.nl/artikel/585386-ombudsman-fraude-valt-mee.html|bezochtdatum=5 april 2021|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424100628/https://nos.nl/artikel/585386-ombudsman-fraude-valt-mee.html|dodeurl=no}}</ref>

== CAF 11-zaak ==
Centraal in de toeslagenaffaire is de CAF 11 Hawaii-zaak komen te staan. Hoewel dit niet het eerste geval was waarin de problematiek zichtbaar werd, was dit de zaak die bij een breder publiek voor een omslag in het denken zorgde, over de manier waarop de toeslagenregels werden uitgevoerd. Langzaam kwam er oog voor de onrechtvaardige gevolgen daarvan bij getroffen gezinnen. CAF 11 Hawaii was het elfde onderzoek van het CAF, gericht op het gastouderbureau Dadim in [[Eindhoven]]. In september 2013 kwam er een melding binnen van GGD Haaglanden bij de Belastingdienst dat er mogelijk iets niet klopte met de administratie van een gastouder.{{sfn|Frederik|2021|p=87}}{{refn|group=kleine-letter|Deze melding uit 2013 was een tijd onvindbaar, dus werd in de berichtgeving van mei 2019 aangenomen dat het ging om "nep-bewijs".<ref>{{Citeer web|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|datum=29 mei 2019|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Belastingdienst gebruikte nepbewijs om fraude aan te tonen|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4727726/belastingdienst-toeslagen-kinderopvang-financien-staatssecretaris-snel|bezochtdatum=9 maart 2020|archiefdatum=19 november 2019|archiefurl=https://web.archive.org/web/20191119175302/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4727726/belastingdienst-toeslagen-kinderopvang-financien-staatssecretaris-snel|dodeurl=no}}</ref> Ook werd toen aangenomen dat het ging om een signaal van de [[GGD Rotterdam-Rijnmond|GGD Rijnmond]] in 2011, waarvan de rechter in 2012 oordeelde dat er geen misbruik was aangetoond.<ref name="rtlreconstructie"/> De melding uit 2013 dook echter een maand na publicatie alsnog op.{{sfn|Frederik|2021|p=145}}}} De Belastingdienst merkte het gastouderbureau vervolgens in oktober 2013 aan met het vermoeden van fraude. Naar aanleiding hiervan werden in november 2013 in naam van de Belastingdienst zestien huisbezoeken afgelegd, waarbij diverse onregelmatigheden werden aangetroffen.{{sfn|Frederik|2021|p=88}}{{sfn|Nationale ombudsman|2017|p=10}} Op 21 mei 2014 controleerden inspecteurs ook de administratie van Dadim, waarna zij concludeerden dat de administratie niet op orde was.{{sfn|Frederik|2021}}{{sfn|Nationale ombudsman|2017}}

Tussen april en juli 2014 besloot de Belastingdienst de toeslagen van aangesloten ouders per 1 september stop te zetten en hen aan te merken als een "verhoogd risico" op fraude.{{refn|group=kleine-letter|Het gaat hierbij niet alleen om ouders die aangesloten waren bij Dadim, maar ook om ouders die gebruikmaakten van dezelfde gastouders (die aangesloten waren bij meerdere gastouderbureaus).}}{{sfn|Frederik|2021}}{{sfn|Nationale ombudsman|2017}}<ref name="rtlreconstructie">{{Citeer web|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|datum=30 oktober 2019|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Reconstructie: hoe ouders 'efficiënt en effectief' kapot werden gemaakt|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4746951/belastingdienst-menno-snel-fraude-ministerie-van-financien|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=7 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201207183053/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4746951/belastingdienst-menno-snel-fraude-ministerie-van-financien|dodeurl=no}}</ref> Veel ouders kwamen in de problemen doordat zij daardoor de kinderopvang niet meer konden betalen. Sommigen moesten daarom noodgedwongen de opvang beëindigen. Door de aanmerking "verhoogd risico" moesten ouders stukken aanleveren om te bewijzen dat zij recht hadden op de toeslag, maar de Belastingdienst maakte niet duidelijk welke bewijsstukken ontbraken.{{sfn|Nationale ombudsman|2017}} De Belastingdienst oordeelde dat de meeste ouders de kinderopvangtoeslag van het jaar 2014 en in sommige gevallen ook 2013 en 2012 moesten terugbetalen.{{sfn|Frederik|2021}} Na afwijzing dienden uiteindelijk 247 aangesloten ouders een bezwaarschrift in.

[[Bestand:EGP WON2021.jpg|miniatuur|Advocate [[Eva González Pérez]]]]
De afhandeling van deze bezwaarschriften duurde vijftien maanden in plaats van de wettelijk voorgeschreven zes weken.{{sfn|Frederik|2021}}{{refn|group=kleine-letter|In februari 2015 klaagde de Nationale ombudsman nog over de vele overschrijdingen van de wettelijke termijnen bij de afdeling Toeslagen.<ref>{{Citeer web|datum=12 februari 2015|werk=|titel=Nog nooit zoveel klachten over Belastingdienst Toeslagen|url=https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2015/nog-nooit-zoveel-klachten-over-belastingdienst-toeslagen|bezochtdatum=26 maart 2021|archiefdatum=27 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210127004910/https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2015/nog-nooit-zoveel-klachten-over-belastingdienst-toeslagen|dodeurl=no}}</ref>}} Achteraf bleek dat de medewerkers van de Belastingdienst in deze periode de ouders vooringenomen behandelden. In februari 2016 diende daarom advocaat [[Eva González Pérez]], die een grote groep ouders bijstond en tevens echtgenote was van de eigenaar van Dadim, een klacht in bij de Belastingdienst. In juni 2016 vond een gesprek plaats tussen González Pérez, de eigenaar van Dadim en de Belastingdienst. De eigenaar uitte in dit gesprek het vermoeden dat er sprake was van etnisch profileren, omdat bijna alle ouders een tweede nationaliteit hebben, wat de Belastingdienst ontkende.<ref name="rtlreconstructie"/> De Belastingdienst beloofde beterschap bij de afhandeling en 120 van de 247 bezwaren werden (deels) gegrond verklaard.{{sfn|Frederik|2021}}

Ouders van wie de bezwaren afgewezen waren, spanden in totaal 116 rechtszaken aan. Bij de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]] kreeg González Pérez in maart 2017 in een zaak gelijk. Het ging hierbij om een ouder die na stopzetting van toeslagen de kinderopvang niet meer kon betalen, maar om die reden de toeslag van het hele jaar moest terugbetalen. Ook oordeelde de Raad van State dat het groepsgewijs stopzetten van toeslagen, zoals gebeurd was bij CAF 11, niet mocht.{{refn|group=kleine-letter|Een halfjaar eerder gaf de Raad van State juist nog de Belastingdienst gelijk in een vergelijkbare zaak.{{sfn|Frederik|2021|p=103}}}}

Interne jurist [[Sandra Palmen]] van de afdeling Toeslagen zei op basis van deze uitspraak dat de Belastingdienst laakbaar gehandeld had.<ref name="Het explosieve memo werd jarenlang onder de pet gehouden">{{Citeer web|voornaam=Yvonne|achternaam=Hofs|datum=17 november 2020|werk=[[de Volkskrant]]|titel=Het explosieve memo werd jarenlang onder de pet gehouden|url=https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-explosieve-memo-werd-jarenlang-onder-de-pet-gehouden~bcff85ab|bezochtdatum=28 november 2020|archiefdatum=18 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201218221544/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-explosieve-memo-werd-jarenlang-onder-de-pet-gehouden~bcff85ab/|dodeurl=no}}</ref> Ze concludeerde dat onjuiste rechtsgronden, onzorgvuldigheid en "schenden van diverse rechtsbeginselen" de inhoudelijk sterke zaak deden kantelen.{{sfn|Frederik|2021|p=103}} Daarom adviseerde zij in een memo om niet verder te procederen en een vorm van compensatie te bieden, maar dit werd niet overgenomen door het managementteam.{{refn|group=kleine-letter|Haar memo was lange tijd onbekend, maar dook op na Kamervragen van Pieter Omtzigt in 2019. Een deel van de inhoud bleef vervolgens alsnog geheim, totdat [[Renske Leijten]] tijdens een parlementaire ondervraging Palmen enkele zwartgelakte passages liet voorlezen.<ref name="Ambtenaar waarschuwde voor ‘laakbaar’ handelen" /><br/>Op basis van interne mails vermoedden partijen in juni 2021 dat het memo bewust was "weggemoffeld" in 2019.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2384929-sp-en-pvda-willen-onmiddellijk-opheldering-over-mogelijk-wegmoffelen-memo-toeslagenaffaire|titel=SP en PvdA willen 'onmiddellijk' opheldering over mogelijk wegmoffelen memo toeslagenaffaire|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=13 juni 2021|bezochtdatum=15 juni 2021|archiefdatum=14 juni 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210614092234/https://nos.nl/artikel/2384929-sp-en-pvda-willen-onmiddellijk-opheldering-over-mogelijk-wegmoffelen-memo-toeslagenaffaire|dodeurl=no}}</ref> Volgens staatssecretaris [[Alexandra van Huffelen|Van Huffelen]] was dit niet het geval.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2385151-van-huffelen-waarschuwingsmemo-over-toeslagenaffaire-niet-weggemoffeld|titel=Van Huffelen: waarschuwingsmemo over toeslagenaffaire niet weggemoffeld|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=15 juni 2021|bezochtdatum=15 juni 2021|archiefdatum=15 juni 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210615140553/https://nos.nl/artikel/2385151-van-huffelen-waarschuwingsmemo-over-toeslagenaffaire-niet-weggemoffeld|dodeurl=no}}</ref> Uit onderzoek naar het memo door [[PwC]] kwam geen duidelijke verklaring voor waarom het memo lange tijd verdwenen was.<ref>{{citeer web|url=https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2021/09/29/bijlage-1-onderzoek-pwc-reconstructie-en-tijdlijn-van-het-memo-palmen|titel=Reconstructie en tijdlijn van het ‘memo-Palmen’|datum=2021-09-29|bezochtdatum=2021-09-30|auteur=[[PwC]]}}</ref><ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/09/30/47000-aanvragen-terugbetaling-toeslagenaffaire-kan-jaren-duren-a4060302|titel=47.000 aanvragen: compensatie Toeslagenaffaire kan jaren duren|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|datum=2021-09-30|bezochtdatum=2021-09-30|voornaam=Rik|achternaam=Rutten}}</ref>}}{{sfn|Frederik|2021}}<ref name="Ambtenaar waarschuwde voor ‘laakbaar’ handelen">{{Citeer web|voornaam=Laurens|achternaam=Kok|datum=17 november 2020|werk=[[Algemeen Dagblad]]|titel=Ambtenaar waarschuwde voor ‘laakbaar’ handelen, maar memo verdween in la: ‘Nog nooit meegemaakt’|url=https://www.ad.nl/politiek/ambtenaar-waarschuwde-voor-laakbaar-handelen-maar-memo-verdween-in-la-nog-nooit-meegemaakt~a5187935|bezochtdatum=21 december 2020|archiefdatum=4 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210104021435/https://www.ad.nl/politiek/ambtenaar-waarschuwde-voor-laakbaar-handelen-maar-memo-verdween-in-la-nog-nooit-meegemaakt~a5187935/|dodeurl=no}}</ref>

Na deze uitspraak vond er wederom overleg plaats tussen de Belastingdienst en González Pérez. Dit leidde echter niet tot een oplossing, waarna de rechtszaken voortgezet werden. Van de 116 rechtszaken werden er tien (deels) gegrond verklaard en deze bleven in overgrote meerderheid van de 43 hogere beroepen overeind. De ouders moesten uiteindelijk 539 van de 790 toeslagjaren terugbetalen, van gemiddeld 5.500 euro. De ouders kregen een betalingsregeling, behalve bij 35 ouders waar de Belastingdienst 'Opzet/Grote schuld' vaststelde.{{sfn|Frederik|2021}}

== Onthullingen ==
=== Berichten over CAF 11 ===
[[Eva González Pérez]] had al in 2015 de [[Nationale ombudsman]] gevraagd onderzoek te doen naar de CAF&nbsp;11-zaak. González Pérez was er ook in 2016 achter gekomen dat de Belastingdienst een bestand bijhield met tweede nationaliteiten.<ref name="discriminteertdebelastingdienst?"/> In 2017 vroeg González Pérez daarom ook de [[Autoriteit Persoonsgegevens]] (AP) om onderzoek te doen naar etnisch profileren bij de Belastingdienst. Ze kreeg echter in juli 2017 te horen dat dit niet in behandeling werd genomen, omdat de directeur van de Belastingdienst zei dat hier geen sprake van was.<ref name="Zonder deze advocaat was de toeslagenaffaire nooit onthuld">{{Citeer web|voornaam=Roxane|achternaam=Soudagar|datum=7 augustus 2020|werk=[[OneWorld (tijdschrift)|OneWorld]]|titel=Zonder deze advocaat was de toeslagenaffaire nooit onthuld|url=https://www.oneworld.nl/lezen/discriminatie/zonder-deze-advocaat-was-de-toeslagenaffaire-nooit-onthuld/|bezochtdatum=16 januari 2021|archiefdatum=21 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210121223602/https://www.oneworld.nl/lezen/discriminatie/zonder-deze-advocaat-was-de-toeslagenaffaire-nooit-onthuld//|dodeurl=no}}</ref> Daarnaast schakelde ze ook de hulp in van CDA-Kamerlid [[Pieter Omtzigt]], die kort voor publicatie van het ombudsmanrapport Kamervragen stelde over de zaak.{{sfn|Frederik|2021|p=113}} Later raakte ook SP-Kamerlid [[Renske Leijten]] hierbij betrokken.<ref name="Zonder deze advocaat was de toeslagenaffaire nooit onthuld"/> In 2018 begon [[Trouw (krant)|Trouw]] en in 2019 in samenwerking met [[RTL Nieuws]] te publiceren over deze zaak.<ref name="Zonder deze advocaat was de toeslagenaffaire nooit onthuld" /><ref name="Dit is niet het land waarvoor mijn ouders hierheen zijn gekomen">{{Citeer web|voornaam=Barbara|achternaam=Vollebregt|datum=19 december 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Eva González Pérez: ‘Dit is niet het land waarvoor mijn ouders hierheen zijn gekomen’|url=https://www.trouw.nl/leven/eva-gonzalez-perez-dit-is-niet-het-land-waarvoor-mijn-ouders-hierheen-zijn-gekomen~bd7edb95/|bezochtdatum=16 januari 2021|archiefdatum=21 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210121023940/https://www.trouw.nl/leven/eva-gonzalez-perez-dit-is-niet-het-land-waarvoor-mijn-ouders-hierheen-zijn-gekomen~bd7edb95/|dodeurl=no}}</ref>

Op 9 augustus 2017 publiceerde de ombudsman het rapport ''Geen powerplay maar fair play'' over de CAF 11 Hawaii-zaak.<ref>{{Citeer web|datum=27 november 2019|werk=Nationale ombudsman|titel=Belastingdienst treft 232 gezinnen met onevenredig harde actie|url=https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2017/belastingdienst-treft-232-gezinnen-met-onevenredig-harde-actie/|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=24 september 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200924103705/https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2017/belastingdienst-treft-232-gezinnen-met-onevenredig-harde-actie|dodeurl=no}}</ref> De ombudsman bekritiseerde de onevenredig harde aanpak van de ouders. In het bijzonder de onduidelijkheid over de bewijsstukken, de lange bezwaarprocedures en de stopzettingen voordat onderzoek voltooid was. Hij eiste excuses en deed de aanbeveling over te gaan tot compensatie. Hij vroeg om alle andere ouders ook langs de lat van de uitspraak van maart 2017 te leggen, waarna bleek dat vijf ouders net zo waren behandeld.{{sfn|Frederik|2021}} De publicatie van dit rapport kreeg in de landelijke media-aandacht.<ref>{{Citeer web|datum=9 augustus 2017|titel=Belastingdienst zette ten onrechte kinderopvangtoeslag stop|url=https://nos.nl/artikel/2187154-belastingdienst-zette-ten-onrechte-kinderopvangtoeslag-stop.html|bezochtdatum=5 april 2021|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424100641/https://nos.nl/artikel/2187154-belastingdienst-zette-ten-onrechte-kinderopvangtoeslag-stop.html|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|datum=9 augustus 2017|werk=[[de Volkskrant]]|titel=Ombudsman: duizenden gezinnen in problemen door onterecht stoppen toeslagen|url=https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/ombudsman-duizenden-gezinnen-in-problemen-door-onterecht-stoppen-toeslagen~b756799e/|bezochtdatum=5 april 2021|voornaam=Robert|achternaam=Giebels|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424100627/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/ombudsman-duizenden-gezinnen-in-problemen-door-onterecht-stoppen-toeslagen~b756799e/|dodeurl=no}}</ref>

In mei 2018 vroeg Omtzigt naar een rapport van een intern onderzoek over CAF&nbsp;11, waarop Snel antwoordde dat dit niet had plaatsgevonden. Enkele maanden later vroeg Omtzigt hier opnieuw om, ditmaal specificerend dat het om een evaluatierapport ging, waarop Snel dit aan de Kamer zond.<ref>{{citeer web|titel=Belastingdienst werkte ouders die recht hadden op kinderopvangtoeslag bewust tegen|url=https://www.trouw.nl/nieuws/belastingdienst-werkte-ouders-die-recht-hadden-op-kinderopvangtoeslag-bewust-tegen~bf13daf9/|datum=4 september 2018|bezochtdatum=24 april 2021|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424100641/https://www.trouw.nl/nieuws/belastingdienst-werkte-ouders-die-recht-hadden-op-kinderopvangtoeslag-bewust-tegen~bf13daf9/|dodeurl=no}}</ref> Op basis van het rapport en een toen nog ongepubliceerde memo concludeerde Trouw dat de ouders bewust tegengewerkt werden. In de Tweede Kamer ontstond vervolgens ophef over het vermeende achterhouden van het rapport en de memo, die de Belastingdienst pas vond na publicatie van Trouw.{{sfn|Frederik|2021}}

Tijdens rechtszaken in september 2018 betoogde González Pérez dat de Belastingdienst telefoonnotities en een verslag van bevindingen, die zij van een klokkenluider had ontvangen, achterhield ondanks expliciete verzoeken deze te delen.{{sfn|Frederik|2021|p=116}}<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/nieuws/fiscus-blijft-informatie-achterhouden-in-rechtszaken-om-kinderopvangtoeslag~b539496a/|titel=Fiscus blijft informatie achterhouden in rechtszaken om kinderopvangtoeslag|datum=15 september 2018|bezochtdatum=27 april 2021|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|archiefdatum=27 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210427175757/https://www.trouw.nl/nieuws/fiscus-blijft-informatie-achterhouden-in-rechtszaken-om-kinderopvangtoeslag~b539496a/|dodeurl=no}}</ref> De Belastingdienst beweerde dat deze notities voor intern gebruik waren en niet van toegevoegde waarde waren voor de toekenning van toeslagen.{{refn|group=kleine-letter|De rechter betwijfelde ook of deze invloed zouden hebben gehad op het oordeel. De juridische afdeling van het ministerie van Financiën betwijfelde dit ook, maar oordeelde dat het verslag van bevindingen wel en de telefoonnotities niet ingebracht hadden moeten worden.{{sfn|Frederik|2021}}<ref>{{Citeer web|datum=25 maart 2018|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|titel=Belastingdienst hield documenten achter in slepende zaak|url=https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2224311-belastingdienst-hield-documenten-achter-in-slepende-zaak.html|bezochtdatum=26 maart 2021|archiefdatum=25 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210225072309/https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2224311-belastingdienst-hield-documenten-achter-in-slepende-zaak.html|dodeurl=no}}</ref>}}

Desalniettemin vroeg Snel de landsadvocaat om zich milder op te stellen in deze zaken.{{sfn|Frederik|2021|p=127}} Mede door deze mildheid mocht een ouder in een hoger beroep bij de Raad van State in april 2019 een nieuwe berekening inbrengen, waardoor de onbetaalde eigen bijdrage nog maar € 115 in plaats van € 1.042 bedroeg. In tegenstelling tot eerdere uitspraken van rechtbanken en de Raad van State zelf, oordeelde de Raad van State nu dat het een "dusdanig klein verschil" bedroeg, dat niet de volledige kinderopvangtoeslag teruggevorderd hoefde te worden.{{refn|group=kleine-letter|In plaats van 12.000 euro hoefde nog maar 5.500 euro terugbetaald te worden.{{sfn|Frederik|2021|pp=131-132}}}}

Hoewel de Autoriteit Persoonsgegevens twee jaar eerder nog afzag van onderzoek, startte zij in 2019 wel een onderzoek naar etnisch profileren bij Belastingdienst.<ref name="discriminteertdebelastingdienst?">{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/nieuws/discrimineert-de-belastingdienst-onderzoek-gestart-naar-etnisch-profileren~b8c97834/|titel=Discrimineert de Belastingdienst? Onderzoek gestart naar etnisch profileren|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=20 mei 2019|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|bezochtdatum=27 april 2021|archiefdatum=27 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210427180601/https://www.trouw.nl/nieuws/discrimineert-de-belastingdienst-onderzoek-gestart-naar-etnisch-profileren~b8c97834/|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|datum=20 mei 2019|werk=Autoriteit Persoonsgegevens|titel=AP doet onderzoek naar verwerking nationaliteit bij Belastingdienst|url=https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/nieuws/ap-doet-onderzoek-naar-verwerking-nationaliteit-bij-belastingdienst|bezochtdatum=3 februari 2021|archiefdatum=8 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201208175704/https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/nieuws/ap-doet-onderzoek-naar-verwerking-nationaliteit-bij-belastingdienst|dodeurl=no}}</ref> Aanleiding hiervoor waren de eerdere klacht van González Pérez, de waarneming dat vrijwel alle gedupeerde ouders van Dadim een tweede nationaliteit hadden en een klacht van een gastouderbureau in [[Almere (hoofdbetekenis)|Almere]] dat alleen de toeslagen van ouders van buitenlandse komaf stopgezet werden. In een reactie erkende de Belastingdienst dat ze de gegevens van de tweede nationaliteit nog onterecht hadden. Hoewel ze het niet volledig konden uitsluiten, stelden ze echter dat tweede nationaliteiten geen rol speelden bij fraudebestrijding. Volgens hen was het "meer gevolg dan oorzaak", omdat ouders met dezelfde tweede nationaliteit zich vaker aansloten bij hetzelfde gastouderbureau.<ref name="discriminteertdebelastingdienst?"/> In het geval van het Almeerse gastouderbureau bleek later dat ook toeslagen van ouders zonder buitenlandse komaf tegelijkertijd stopgezet waren.{{sfn|Frederik|2021|p=138}}<ref>{{citeer web|url=https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/in-hoeverre-speelde-racisme-een-rol-in-de-toeslagenaffaire-de-tweede-kamer-zoekt-antwoorden~b2d6804b/|voornaam=Yvonne|achternaam=Hofs|werk=[[de Volkskrant]]|datum=31 januari 2021|bezochtdatum=29 april 2021|titel=In hoeverre speelde racisme een rol in de toeslagenaffaire? De Tweede Kamer zoekt antwoorden|archiefdatum=29 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210429070942/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/in-hoeverre-speelde-racisme-een-rol-in-de-toeslagenaffaire-de-tweede-kamer-zoekt-antwoorden~b2d6804b/|dodeurl=no}}</ref> Interne stukken van de Belastingdienst spraken wel van "kennelijk selecteren op afkomst".<ref>{{Citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5320827/belastingdienst-vreesde-olievlek-wist-2019-al-van-profileren|titel=Nieuw bewijs: Belastingdienst wist al in 2019 van profileren, vreesde olievlek|werk=[[RTL Nieuws]]|datum=2022-07-13|bezochtdatum=2022-07-16|voornaam=Roel|achternaam=Schreinemachers|archiefdatum=2022-07-15|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220715150003/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5320827/belastingdienst-vreesde-olievlek-wist-2019-al-van-profileren|dodeurl=no}}</ref>

In juni 2019 nam de Belastingdienst disciplinaire maatregelen tegen de klokkenluider die documenten lekte aan González Pérez.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4757431/belastingdienst-menno-snel-klokkenluider-ministerie-van-financien|titel=Belastingdienst neemt disciplinaire maatregelen tegen klokkenluider|datum=25 juni 2019|werk=[[RTL Nieuws]]|bezochtdatum=27 april 2021|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|archiefdatum=27 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210427214706/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4757431/belastingdienst-menno-snel-klokkenluider-ministerie-van-financien|dodeurl=no}}</ref>

=== Omvang blijkt groter ===
In 2019 ontstond het beeld dat de problemen met toeslagen groter waren dan alleen de CAF 11-zaak. In maart 2019 kondigde Snel daarom al een onderzoek door de [[Controller#Binnen de overheid|Auditdienst Rijk]] (ADR) aan met als doel om te achterhalen of deze problematiek ook speelde bij andere zaken van het CAF.{{refn|group=kleine-letter|Controversieel aan dit onderzoek was dat de top van de Belastingdienst drie medewerkers van het CAF de belofte had gedaan dat ze niet vervolgd zouden worden, als ze meewerkten aan het onderzoek.<ref>{{Citeer web|voornaam=Maartje|achternaam=Geels|medeauteurs=Hofman, Flóri|datum=26 mei 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=‘Belastingdienst beloofde ambtenaren niet te straffen om toeslagenaffaire’|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/26/belastingdienst-beloofde-ambtenaren-niet-te-straffen-om-toeslagenaffaire-a4000899|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=12 juni 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200612034856/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/26/belastingdienst-beloofde-ambtenaren-niet-te-straffen-om-toeslagenaffaire-a4000899|dodeurl=no}}</ref>}} 8 juli 2019 berichtten ook Trouw en RTL Nieuws dat hoogstwaarschijnlijk duizenden vergelijkbaar gedupeerd waren.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/4773646/menno-snel-toeslagen-belastingdienst-fiscus|titel=Niet honderden, maar duizenden ouders de dupe in toeslagenaffaire fiscus|werk=[[RTL Nieuws]]|datum=8 juli 2019|bezochtdatum=27 april 2021|archiefdatum=3 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210303024443/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/4773646/menno-snel-toeslagen-belastingdienst-fiscus|dodeurl=no}}</ref> Belangenvereniging voor ouders in de kinderopvang (BOinK) drong aan om ook te kijken naar eerdere zaken, waarvoor BOinK al sinds 2010 aandacht vroeg.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2292826-boink-kijken-naar-alle-kinderopvangtoeslag-zaken-sinds-2010|titel=Boink: kijken naar alle kinderopvangtoeslag-zaken sinds 2010|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|datum=10 juli 2019|bezochtdatum=19 mei 2021|archiefdatum=19 mei 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210519123651/https://nos.nl/artikel/2292826-boink-kijken-naar-alle-kinderopvangtoeslag-zaken-sinds-2010|dodeurl=no}}</ref>{{sfn|Frederik|2021|pp=194-195}} Kort na de publicaties opende de [[Socialistische Partij (Nederland)|SP]] een meldpunt voor gedupeerden om te inventariseren hoe groot de problemen waren. Op basis van 280 klachten overhandigde de SP een [[Zwartboek (publicatie)|zwartboek]] op 28 augustus 2019 aan staatssecretaris [[Menno Snel]].<ref>{{Citeer web|datum=28 augustus 2019|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Zwartboek gedupeerden: 'Belastingdienst is te kil en hardhandig tegen burgers'|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4827926/belastingdienst-zwartboek-toeslagen-sp-meldpunt-menno-snel|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=11 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201211195705/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4827926/belastingdienst-zwartboek-toeslagen-sp-meldpunt-menno-snel|dodeurl=no}}</ref>

[[Bestand:Piet-hein-donner-portret.jpg|miniatuur|rechts|upright|[[Piet Hein Donner]]]]
Op 1 juli 2019 had Snel een "Adviescommissie uitvoering Toeslagen" ingesteld. Voormalig vicepresident van de Raad van State [[Piet Hein Donner]] was de voorzitter, waardoor ze de bijnaam commissie-Donner kreeg. Verder bestond de commissie uit [[Willemien den Ouden]] en oud-staatssecretaris [[Jetta Klijnsma]]. Deze commissie had als taak advies uit te brengen over de wijze waarop de toeslagen beter kunnen en te beoordelen welke ruimte er is voor de afhandeling van de zaken in de toeslagenaffaire.<ref>{{Citeer web|datum=12 juli 2019|titel=Instellingsbesluit Adviescommissie uitvoering Toeslagen|url=https://wetten.overheid.nl/BWBR0042439/2019-07-24|bezochtdatum=28 november 2020|archiefdatum=5 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210105070644/https://wetten.overheid.nl/BWBR0042439/2019-07-24|dodeurl=no}}</ref>

Nadat de [[Raad van State (Nederland)|Raad van State]] de Belastingdienst eerder in zaken gelijk had gegeven in hun strenge fraudeaanpak, kwam de Raad van State hier in oktober 2019 op terug.<ref>{{Citeer rechtspraak|datum=2019-10-23|instantie=[[Raad van State (Nederland)|Raad van State]]|ecli=ECLI:NL:RVS:2019:3535|nummer=201900753/1/A2}}</ref> In tegenstelling tot eerdere uitspraken was de Raad van State van mening dat de Belastingdienst wel degelijk de beleidsvrijheid had om proportioneel terug te vorderen.<ref>{{Citeer web|datum=23 October 2019|publisher=Raad van State|titel=Belastingdienst/Toeslagen krijgt meer ruimte voor maatwerk bij toeslagen|url=https://www.raadvanstate.nl/@118168/belastingdienst-maatwerk-bij-toeslagen/|bezochtdatum=16 januari 2021|archiefdatum=13 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201113064852/https://www.raadvanstate.nl/@118168/belastingdienst-maatwerk-bij-toeslagen/|dodeurl=no}}</ref> Daarbij liet de Raad ook de mogelijkheid open om dit met terugwerkende kracht toe te passen.

In november 2019 stuurde ook een oud-medewerker een brandbrief naar de Tweede Kamer. Hij handelde van 2014 tot en met 2016 bezwaren bij de afdeling Invordering van Belastingdienst / Toeslagen af. In de brandbrief schreef hij dat ouders onterecht hard werden aangepakt en de rechtsbescherming niet in orde was. Ook schreef hij dat hij dit meerdere keren had gemeld bij zijn leidinggevende, waarna er met deze informatie niets was gedaan.<ref>{{Citeer web|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|datum=12 november 2019|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Misstanden bij Belastingdienst tot aan hoogste ambtelijke top genegeerd|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4918881/toeslagenaffaire-belastingdienst-klokkenluider-menno-snel|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=9 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209092428/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4918881/toeslagenaffaire-belastingdienst-klokkenluider-menno-snel|dodeurl=no}}</ref>{{refn|group=kleine-letter|In april 2021 werden excuses aan hem aangeboden voor het in de wind slaan van de waarschuwingen.<ref>{{Citeer web|datum=8 april 2021|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|titel=Van Huffelen biedt klokkenluider toeslagenaffaire excuus aan|url=https://nos.nl/artikel/2375939-van-huffelen-biedt-klokkenluider-toeslagenaffaire-excuus-aan.html|bezochtdatum=11 april 2021|archiefdatum=11 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210411182644/https://nos.nl/artikel/2375939-van-huffelen-biedt-klokkenluider-toeslagenaffaire-excuus-aan.html|dodeurl=no}}</ref>}}

Na een vertraging van twee weken presenteerde de commissie-Donner een interim-rapport op 15 november 2019, dat alleen betrekking had op de CAF 11-zaak. Hierin leverden zij kritiek op de rechtspraak, Tweede Kamer en de Belastingdienst, die samen vormgaven aan wat zij "institutionele vooringenomenheid" noemden. Zij deed de aanbeveling over te gaan tot compensatie van de ouders in CAF 11.{{sfn|Frederik|2021}} Gelijktijdig werden alle documenten omtrent CAF en Managementteam Fraude vrijgegeven. In deze documenten gebruikten medewerkers uitspraken als "afpakjesdag"{{refn|group=kleine-letter|"Afpakjesdag" ging niet over gedupeerde ouders in de toeslagenaffaire, maar over een frauderende en later veroordeelde belastingadviseur.{{sfn|Frederik|2021|p=223}}}} en "license to disturb", wat wederom tot ophef leidde.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2310648-mogelijk-9000-gevallen-met-toeslagen-waarbij-ook-iets-mis-is.html|titel='Mogelijk 9000 gevallen met toeslagen waarbij ook iets mis is'|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|datum=15 november 2019|bezochtdatum=21 april 2021|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424100627/https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2310648-mogelijk-9000-gevallen-met-toeslagen-waarbij-ook-iets-mis-is.html|dodeurl=no}}</ref>

Na de publicatie van het Donner-rapport kwam de ministerraad op 15 november bijeen. De Kamer had in een vorig debat een feitenrelaas verzocht over welke ambtenaar wanneer onrechtmatig had gehandeld. Tijdens de ministerraad werd besloten dit niet te verstrekken,<ref name=lek>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5226484/mark-rutte-toeslagenaffaire-ministerraad-tweede-kamer-pieter|titel=Geheime notulen: hoe de ministerraad steen en been klaagde over kritische Kamerleden|datum=21 april 2021|bezochtdatum=21 april 2021|voornaam=Roel|achternaam=Schreinemachers|auteurlink=Roel Schreinemachers|medeauteurs=Koole, Stephan; [[Pieter Klein|Klein, Pieter]]|werk=[[RTL Nieuws]]|archiefdatum=21 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210421104219/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5226484/mark-rutte-toeslagenaffaire-ministerraad-tweede-kamer-pieter|dodeurl=no}}</ref> omdat volgens de raad "het handelen van betrokken ambtenaren niet tot in detail" geopenbaard hoeft te worden.<ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/26/notulen-schadelijk-voor-vertrouwen-a4041463|titel=Notulen schadelijk voor vertrouwen|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|datum=26 april 2021|bezochtdatum=27 april 2021|voornaam=Lamyae|achternaam=Aharouay|auteurlink=Lamyae Aharouay|medeauteurs=[[Philip de Witt Wijnen|Witt Wijnen, Philip de]]|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151247/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/26/notulen-schadelijk-voor-vertrouwen-a4041463|dodeurl=no}}</ref> Tijdens deze vergadering uitte minister [[Ferdinand Grapperhaus|Grapperhaus]] zijn zorgen of dit niet strijdig was met het [[recht op informatie]] van de Kamer.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5227658/notulen-ministerraad-toeslagenaffaire-informatie-achterhouden-mark|titel=Notulen ministerraad: niet geven informatie aan Kamer en klagen over kritische Kamerleden|werk=[[RTL Nieuws]]|datum=26 april 2021|bezochtdatum=27 april 2021|archiefdatum=26 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210426224726/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5227658/notulen-ministerraad-toeslagenaffaire-informatie-achterhouden-mark|dodeurl=no}}</ref>

=== Aftreden staatssecretaris Snel ===
[[Bestand:Menno snel-1536227731.jpg|miniatuur|upright|Staatssecretaris van Financiën [[Menno Snel]] (2017-2019)|alt=Foto van staatssecretaris Menno Snel]]
Op 4 december 2019 werd in een debat vanwege de toeslagenaffaire een [[motie van wantrouwen]] tegen staatssecretaris van Snel ingediend. Hij overleefde de motie met de steun van de coalitiepartijen en de oppositiepartijen GroenLinks, SGP en de [[Lijst van afsplitsingen van Tweede Kamerfracties#Van Haga (ex-VVD)|eenmansfractie Van Haga]].<ref>{{Citeer web|voornaam=Jelle|achternaam=Brandsma|datum=4 december 2019|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Snel overleeft debat toeslagenaffaire met een schram|url=https://www.trouw.nl/nieuws/snel-overleeft-debat-toeslagenaffaire-met-een-schram~bd728fdc|bezochtdatum=2020-11-24}}</ref>

Leijten was enkele weken voor dat debat met een groep gedupeerde ouders naar een belastingkantoor gegaan om de dossiers op te vragen en uit te zoeken waarom ze aangemerkt waren als fraudeur.<ref>{{Citeer web|datum=11 november 2019|werk=[[NOS Nieuws]]|titel=Protest bij Belastingdienst Rotterdam tegen terugbetalen kinderopvangtoeslag|url=https://nos.nl/artikel/2309985-protest-bij-belastingdienst-rotterdam-tegen-terugbetalen-kinderopvangtoeslag.html|bezochtdatum=27 maart 2021|archiefdatum=15 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210115214333/https://nos.nl/artikel/2309985-protest-bij-belastingdienst-rotterdam-tegen-terugbetalen-kinderopvangtoeslag.html|dodeurl=no}}</ref> Een woordvoerder van het ministerie van Financiën zegde dit toe en de ouders ontvingen hun dossiers op 10 december. De dossiers bevatten alle stukken die ook maar beetje betrekking hadden op die ouder; informatie over medewerkers of andere ouders werden om privacyredenen weggelakt.{{sfn|Frederik|2021|p=243}} De hoeveelheid zwartgelakte passages leidde tot ophef, onder de [[hashtag]] ''#afplakjesdag''.<ref>{{Citeer web|voornaam=Laurens|achternaam=Kok|datum=11 december 2019|werk=[[Het Parool]]|titel=Zwartgelakte dossiers toeslagenaffaire wekken woede bij ouders|url=https://www.parool.nl/nieuws/zwartgelakte-dossiers-toeslagenaffaire-wekken-woede-bij-ouders~bb345b93/|bezochtdatum=27 maart 2021|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424080443/https://www.parool.nl/nieuws/zwartgelakte-dossiers-toeslagenaffaire-wekken-woede-bij-ouders~bb345b93/|dodeurl=no}}</ref> Ook was er onvrede over dat de dossiers geen antwoord gaven op de vraag waarom zoveel terugbetaald moest worden. De woordvoerder had hier al eerder voor gewaarschuwd, omdat daarvoor gekeken moest worden naar de wet en uitspraken van de Raad van State.{{sfn|Frederik|2021|p=246}}

Gelijktijdig met ''#afplakjesdag'' werd bekend dat de Belastingdienst nog tot juli 2019 onterecht kinderopvangtoeslagen stopzette, terwijl Snel had gezegd dat dit in 2016 was gestopt.<ref>{{Citeer web|datum=14 december 2019|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Toeslagenaffaire: Belastingdienst zat ouders veel langer dwars|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4955021/toeslagenaffaire-belastingdienst-menno-snel-kinderopvang-nationale|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=8 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201208232458/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4955021/toeslagenaffaire-belastingdienst-menno-snel-kinderopvang-nationale|dodeurl=no}}</ref> Toen [[GroenLinks]] voor het debat op 18 december 2019 meedeelde niet langer tegen een motie van wantrouwen te stemmen, stapte Snel tijdens dit debat op.{{sfn|Frederik|2021}} Bij zijn aftreden waarschuwde hij: ''"Er moet politiek ruimte blijven om fouten te maken, want echt, die zullen komen"''.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/nieuws/snel-waarschuwt-bij-zijn-aftreden-nieuwe-fouten-zullen-er-echt-komen~bd5036bd/|titel=Snel waarschuwt bij zijn aftreden: Nieuwe fouten zullen er echt komen|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|voornaam=Jelle|achternaam=Brandsma|bezochtdatum=21 april 2021|datum=19 december 2019|archiefdatum=21 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210421211423/https://www.trouw.nl/nieuws/snel-waarschuwt-bij-zijn-aftreden-nieuwe-fouten-zullen-er-echt-komen~bd5036bd/|dodeurl=no}}</ref> Hij werd opgevolgd door twee staatssecretarissen; [[Alexandra van Huffelen]] en [[Hans Vijlbrief]] (beiden D66). Van Huffelen werd verantwoordelijk voor de afdelingen Douane en Toeslagen van de Belastingdienst en daarmee voor de afwikkeling van de toeslagenaffaire.<ref>{{Citeer web|voornaam=Lex|achternaam=Oomkes|datum=26 januari 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Niet een, maar twee bestuurlijke zwaargewichten worden de opvolgers van Menno Snel|url=https://www.trouw.nl/nieuws/niet-een-maar-twee-bestuurlijke-zwaargewichten-worden-de-opvolgers-van-menno-snel~b1c8e5ade/|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=2020-12-09|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209193411/https://www.trouw.nl/nieuws/niet-een-maar-twee-bestuurlijke-zwaargewichten-worden-de-opvolgers-van-menno-snel~b1c8e5ade/|dodeurl=no}}</ref>

=== Rapporten ===
Op 12 maart 2020 presenteerde de commissie Donner haar eindrapport, ''Omzien in verwondering 2''. Hierin deed de commissie de aanbeveling de ingestelde compensatieregeling voor de circa 300 slachtoffers uit te breiden naar andere ouders die "institutioneel vooringenomen zijn behandeld".<ref name="Donner: ook compensatie voor andere slachtoffers">{{Citeer web|voornaam=Kasper|achternaam=van Laarhoven|datum=12 maart 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Donner: ook compensatie voor andere slachtoffers|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/12/donner-ook-compensatie-voor-andere-slachtoffers-a3993568|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=17 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210117014526/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/12/donner-ook-compensatie-voor-andere-slachtoffers-a3993568|dodeurl=no}}</ref>

Er kwam ook kritiek op de bevindingen in dit rapport. Zo werd de commissie verweten niet kritisch genoeg te zijn geweest op de rol van de Raad van State, waar Donner zelf toentertijd vicepresident van was.<ref name="raadvanstateschuldig">{{Citeer web|voornaam=Thijs|achternaam=Broer|datum=13 maart 2020|werk=[[Vrij Nederland]]|titel=Hoe ook de Raad van State zich schuldig maakte aan de toeslagenaffaire|url=https://www.vn.nl/raad-van-state-toeslagenaffaire/|bezochtdatum=13 december 2020|archiefdatum=13 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201113210806/https://www.vn.nl/raad-van-state-toeslagenaffaire/|dodeurl=no}}</ref> Ook werd de commissie verweten politici buiten schot te houden, in het bijzonder Asscher.<ref name="Toeslagenaffaire: commissie-Donner trok conclusies in strijd met eigen onderzoek" /><ref>{{Citeer web|voornaam=Jan-Hein|achternaam=Strop|auteurlink=Jan-Hein Strop|datum=2020-03-13|werk=[[Follow the Money]]|titel=Commissie-Donner houdt verantwoordelijke politici buiten schot in toeslagenaffaire|url=https://www.ftm.nl/artikelen/donner-rapport-toeslagenaffaire|bezochtdatum=2020-12-13|archiefdatum=2020-11-22|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201122030203/https://www.ftm.nl/artikelen/donner-rapport-toeslagenaffaire|dodeurl=no}}</ref> Zo concludeerde [[Follow the Money]] dat de commissie Donner conclusies trok in strijd met het eigen onderzoek.<ref name="Toeslagenaffaire: commissie-Donner trok conclusies in strijd met eigen onderzoek" />

Ook werden er kanttekeningen geplaatst bij de stelling van de commissie-Donner dat de belastingambtenaren geen inbreuk hadden gemaakt op de procedures van hun dienst en zij geen wetsovertredingen gepleegd hadden. De ondervragingscommissie stelde namelijk dat de werkwijze in strijd was met de beginselen van behoorlijk bestuur, die zorgvuldigheid en evenredigheid vereisen. Daarnaast had de Raad van State in 2017 al gesteld dat er geen wettelijke basis was voor stopzetting van toeslagen zonder onderzoek.<ref name="Toeslagenaffaire: commissie-Donner trok conclusies in strijd met eigen onderzoek" />

In juli 2020 overhandigde ook [[Autoriteit Persoonsgegevens|AP]]-voorzitter [[Aleid Wolfsen]] het rapport aan Van Huffelen. De AP beschreef de werkwijze van de Belastingdienst als onrechtmatig, discriminerend en onbehoorlijk. Specifiek vond de AP drie overtredingen; het verwerken van [[dubbele nationaliteit]], het gebruiken van eerste nationaliteit voor risico-classificatiemodellen en het gebruiken van eerste nationaliteit voor opsporing van [[georganiseerde misdaad]]. De AP kwam tot de conclusie dat nationaliteit in deze context geen blijk gaf van ras of etnische afkomst en er daarom geen sprake was van [[etnisch profileren]].<ref>{{Citeer web|voornaam=G.N.J.A.g|achternaam=Bukkems|werk=Autoriteit Persoonsgegevens|titel=Belastingdienst/Toeslagen De verwerking van de nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag|url=https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/sites/default/files/atoms/files/onderzoek_belastingdienst_kinderopvangtoeslag.pdf|bezochtdatum=9 februari 2021|citaat=Toeslagen kan, in termen van de AVG, niet etnisch hebben geprofileerd omdat Toeslagen simpelweg niet beschikte over de daarvoor vereiste gegevens over ras of etnische afkomst. In het spraakgebruik en het maatschappelijk debat wordt “etnisch profileren” echter vaak gebruikt als aanduiding voor discriminatie.|archiefdatum=1 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210201045615/https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/sites/default/files/atoms/files/onderzoek_belastingdienst_kinderopvangtoeslag.pdf|dodeurl=no}}</ref> De AP vond alleen bewijs van extra controle op basis van tweede nationaliteit bij Bulgaarse toeslagaanvragers in 2014, vlak na de [[Bulgarenfraude]].{{sfn|Frederik|2021|pp=289-290}}

De AP beschreef ook in het rapport dat ze tegengewerkt werd door de Belastingdienst.<ref>{{Citeer web|voornaam=Niels|achternaam=Markus|datum=2020-07-17|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Belastingdienst werkte zeer kritische Autoriteit Persoonsgegevens tegen|url=https://www.trouw.nl/binnenland/belastingdienst-werkte-zeer-kritische-autoriteit-persoonsgegevens-tegen~b69beed9/|bezochtdatum=2020-11-23|archiefdatum=2020-12-09|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209013645/https://www.trouw.nl/binnenland/belastingdienst-werkte-zeer-kritische-autoriteit-persoonsgegevens-tegen~b69beed9/|dodeurl=no}}</ref> Naar aanleiding van dit rapport kreeg de Belastingdienst in december 2021 een boete van 2,75 miljoen euro opgelegd door de AP.<ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/12/07/belastingdienst-krijgt-boete-van-275-miljoen-euro-om-toeslagenaffaire-a4068159|titel=Belastingdienst krijgt boete van 2,75 miljoen euro om Toeslagenaffaire|voornaam=Tan|achternaam=Tunali|datum=2021-12-07|bezochtdatum=2021-12-07|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]}}</ref>

=== Parlementaire ondervragingscommissie ===
{{Zie hoofdartikel|Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag}}
In juli 2020 werd de [[Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag]] ingesteld. Doel van deze commissie was uitvinden in hoeverre bewindspersonen op de hoogte waren van de toeslagenaffaire en waarom het tot 2019 duurde voordat dit erkend werd. De commissie verhoorde in november 2020 diverse betrokkenen, waaronder (voormalige) topambtenaren en bewindslieden. De commissie presenteerde haar rapport ''Ongekend Onrecht'' in december 2020. Daarin uitte de commissie kritiek op de Belastingdienst, het ministerie van Sociale Zaken, het kabinet, de Raad van State en de Tweede Kamer zelf.

Op basis van het rapport trok voormalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid [[Lodewijk Asscher]] zich op 14 januari 2021 terug als PvdA-lijsttrekker.<ref name="asscherstaptop">{{Citeer web|voornaam=Thomas|achternaam=Borst|datum=14 januari 2021|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Lodewijk Asscher ziet af van lijsttrekkerschap PvdA|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/14/lodewijk-asscher-stapt-op-als-lijsttrekker-pvda-a4027518|bezochtdatum=14 januari 2021|archiefdatum=17 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210117014924/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/14/lodewijk-asscher-stapt-op-als-lijsttrekker-pvda-a4027518|dodeurl=no}}</ref> Een dag later besloot ook het [[kabinet-Rutte III]] af te treden. Minister van Economische Zaken en Klimaat [[Eric Wiebes]] stapte daarnaast per direct op.<ref name="Kabinet-Rutte III gevallen om Toeslagenaffaire">{{Citeer web|voornaam=Mark|achternaam=Lievisse Adriaans|datum=15 januari 2021|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Kabinet-Rutte III gevallen om Toeslagenaffaire|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/15/kabinet-rutte-iii-gevallen-om-toeslagenaffaire-a4027684|bezochtdatum=15 januari 2021|archiefdatum=17 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210117020719/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/15/kabinet-rutte-iii-gevallen-om-toeslagenaffaire-a4027684|dodeurl=no}}</ref> Tevens kondigde het kabinet maatregelen aan om een toeslagenaffaire in de toekomst te voorkomen en verruimde het kabinet de compensatieregeling.

===Vervolgonderzoek===
Op 3 februari 2022 werd de [[Parlementaire enquête Fraudebeleid en Dienstverlening]] ingesteld die onderzoek doet naar de dienstverlening, handhaving en fraudebestrijding bij overheidsdiensten. Aanleiding hiervoor was de toeslagenaffaire en de vragen die overbleven na de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag.

== Gevolgen ==
=== Reacties ===
Ook kinderombudsman [[Margrite Kalverboer]] reageerde op de toeslagenaffaire. Door het niet meewegen van de belangen van de kinderen handelde de Belastingdienst volgens de kinderombudsman in strijd met het [[Verdrag inzake de rechten van het kind]].<ref>{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=18 februari 2019|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Kinderombudsman tikt Belastingdienst op de vingers|url=https://www.trouw.nl/nieuws/kinderombudsman-tikt-belastingdienst-op-de-vingers~bc450074/|bezochtdatum=2020-11-24|archiefdatum=2021-12-09|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209085726/https://www.trouw.nl/nieuws/kinderombudsman-tikt-belastingdienst-op-de-vingers~bc450074/|dodeurl=no}}</ref>

Op basis van het rapport van de Autoriteit Persoonsgegevens en rapport van de parlementaire ondervragingscommissie publiceerde [[Amnesty International]] in oktober 2021 een eigen rapport waarin zij concludeerde dat er wel sprake was van etnisch profileren bij de toeslagenaffaire.<ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/10/25/werden-ze-nou-toch-geprofileerd-a4063066|titel=Werden ze nou toch geprofileerd?|voornaam=Rik|achternaam=Rutten|datum=2021-10-25|bezochtdatum=2021-11-19|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|archiefdatum=2021-11-19|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211119132903/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/10/25/werden-ze-nou-toch-geprofileerd-a4063066|dodeurl=no}}</ref>

=== Slachtoffers ===
De gevolgen voor gedupeerde ouders varieerden sterk. De geschatte [[mediaan (statistiek)|mediaan]] van de geleden schade was € 30.000, maar er waren gevallen bekend uiteenlopend van € 87 tot meer dan € 150.000.<ref name="onterechte schadevergoeding" /><ref name="opsomminggeledenschade">
*{{Citeer web|voornaam=Kay|achternaam=Scholten|datum=11 februari 2020|werk=[[de Gelderlander]]|titel=Familie al tien jaar in gevecht met fiscus: ‘We hebben gelijk gekregen, maar zijn geen steek verder gekomen’|url=https://www.gelderlander.nl/oude-ijsselstreek/familie-al-tien-jaar-in-gevecht-met-fiscus-we-hebben-gelijk-gekregen-maar-zijn-geen-steek-verder-gekomen~ac3027c7/|bezochtdatum=8 februari 2021|citaat=De fiscus wil 150.000 euro van de ouders ontvangen. Dat geld is er natuurlijk niet en dus ook niet inbaar|archiefdatum=5 maart 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200305155213/https://www.gelderlander.nl/oude-ijsselstreek/familie-al-tien-jaar-in-gevecht-met-fiscus-we-hebben-gelijk-gekregen-maar-zijn-geen-steek-verder-gekomen~ac3027c7/|dodeurl=no}}
*{{Citeer web|voornaam=Malini|achternaam=Witlox|datum=19 januari 2021|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Ondernemer raakt bijna zijn huis kwijt door conflict met Belastingdienst|url=https://www.rtlnieuws.nl/economie/business/artikel/5209483/ondernemer-faillissement-toeslagenaffaire-wonen|bezochtdatum=5 februari 2021|citaat=De schulden waren opgelopen tot meer dan 150.000 euro|archiefdatum=3 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210203164717/https://www.rtlnieuws.nl/economie/business/artikel/5209483/ondernemer-faillissement-toeslagenaffaire-wonen|dodeurl=no}}
*{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=28 augustus 2019|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=‘Ik heb alles geprobeerd, maar de Belastingdienst luistert niet’|url=https://www.trouw.nl/nieuws/ik-heb-alles-geprobeerd-maar-de-belastingdienst-luistert-niet~be78e3b5|bezochtdatum=5 februari 2021|archiefdatum=29 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201129030950/https://www.trouw.nl/nieuws/ik-heb-alles-geprobeerd-maar-de-belastingdienst-luistert-niet~be78e3b5/|dodeurl=no}}
*{{Citeer web|datum=16 november 2020|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Kristie vecht voor haar gelijk in toeslagenaffaire: 'Sorry is niet genoeg'|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/video/video/5197423/kristie-vecht-voor-haar-gelijk-toeslagenaffaire-sorry-niet-genoeg|bezochtdatum=5 februari 2021|archiefdatum=23 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201123175431/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/video/video/5197423/kristie-vecht-voor-haar-gelijk-toeslagenaffaire-sorry-niet-genoeg|dodeurl=no}}
*{{Citeer web|datum=23 januari 2021|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Gedupeerde toeslagenaffaire niet geholpen met vergoeding: 'Meer dan ton schuld'|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/video/video/5210400/gedupeerde-toeslagenaffaire-niet-geholpen-met-vergoeding-meer-dan-een|bezochtdatum=5 februari 2021|archiefdatum=3 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210203101429/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/video/video/5210400/gedupeerde-toeslagenaffaire-niet-geholpen-met-vergoeding-meer-dan-een|dodeurl=no}}</ref>

Naast financiële schade hadden sommige gedupeerde ouders ook last van persoonlijke en/of psychische problemen. Door schulden verloren gedupeerde ouders hun huis of door de stress hun baan.<ref>{{Citeer web|voornaam=Wendelmoet|achternaam=Boersema|medeauteurs=van de Lustgraaf, Rick; Pols, Gidi|datum=21 december 2019|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=‘Het stempel is nu weg, we zijn geen fraudeurs’|url=https://www.trouw.nl/nieuws/het-stempel-is-nu-weg-we-zijn-geen-fraudeurs~b3a16511/|bezochtdatum=3 januari 2021|archiefdatum=7 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210307221913/https://www.trouw.nl/nieuws/het-stempel-is-nu-weg-we-zijn-geen-fraudeurs~b3a16511/|dodeurl=no}}</ref> Eén ouder pleegde zelfmoord vanwege terugvorderingen van tienduizenden euro's.<ref>{{Citeer web|datum=8 juli 2019|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Een ongekende heksenjacht|url=https://www.rtlnieuws.nl/columns/column/4773721/menno-snel-belastingdienst-toeslagenaffaire-ministerie-van-financien|bezochtdatum=8 april 2021|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424100642/https://www.rtlnieuws.nl/columns/column/4773721/menno-snel-belastingdienst-toeslagenaffaire-ministerie-van-financien|dodeurl=no}}</ref> Volgens belangenorganisatie Boink vertrokken sommige gedupeerde ouders ook naar het buitenland.<ref>{{citeer web|url=https://www.nporadio1.nl/binnenland/30871-gedupeerden-kinderopvangtoeslag-in-buitenland-moeilijk-te-bereiken|titel=Gedupeerden kinderopvangtoeslag in buitenland moeilijk te bereiken|datum=10 april 2021|bezochtdatum=10 april 2021|archiefdatum=10 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210410092733/https://www.nporadio1.nl/binnenland/30871-gedupeerden-kinderopvangtoeslag-in-buitenland-moeilijk-te-bereiken|dodeurl=no}}</ref> Om gedupeerde ouders met dit soort problemen bij te staan, vroeg Van Huffelen [[Slachtofferhulp Nederland|Slachtofferhulp]] om hulp.<ref>{{Citeer web|datum=23 november 2020|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Slachtofferhulp staat gedupeerden toeslagenaffaire kinderopvang bij|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5198691/toeslagenaffaire-kinderopvang-huffelen-slachtofferhulp|bezochtdatum=28 december 2020|archiefdatum=14 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201214164418/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5198691/toeslagenaffaire-kinderopvang-huffelen-slachtofferhulp|dodeurl=no}}</ref> Daarnaast kregen gedupeerden extra hulp vanuit de gemeenten.<ref>{{Citeer web|voornaam=Belia|achternaam=Heilbron|datum=24 september 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Akkoord over hulp gemeenten aan gedupeerde ouders toeslagenaffaire|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/09/24/akkoord-over-hulp-gemeenten-aan-ouders-toeslagenaffaire-a4013541|bezochtdatum=8 februari 2021|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151322/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/09/24/akkoord-over-hulp-gemeenten-aan-ouders-toeslagenaffaire-a4013541|dodeurl=no}}</ref> Het kabinet heeft medegedeeld nog op zoek te zijn naar oplossingen voor ouders die hun huis of baan hierdoor kwijt zijn geraakt of kampen met psychische problemen.<ref name="30.000 euro compensatie voor gedupeerde ouders Toeslagenaffaire" />

Naast de gedupeerde ouders zijn er naar schatting 70.000 kinderen van deze ouders getroffen.<ref name="Herstel toeslagenaffaire opnieuw fors vertraagd">{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/politiek/herstel-toeslagenaffaire-opnieuw-fors-vertraagd~b0f66bb3/|titel=Herstel toeslagenaffaire opnieuw fors vertraagd|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=2021-06-22|bezochtdatum=2021-06-23|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|archiefdatum=2021-06-24|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210624204257/https://www.trouw.nl/politiek/herstel-toeslagenaffaire-opnieuw-fors-vertraagd~b0f66bb3/|dodeurl=no}}</ref> Ruim 2.090 kinderen van gedupeerde ouders zijn tussen 2015 en juni 2022 uit huis geplaatst volgens het [[Centraal Bureau voor de Statistiek]] (CBS).<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/cbs-meer-uithuisplaatsingen-toeslagenaffaire-dan-gedacht~b511cac5/|titel=CBS: Meer uithuisplaatsingen toeslagenaffaire dan gedacht|bezochtdatum=2022-12-24|datum=2022-11-30|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|taal=nl}}</ref> Het percentage lag hoger dan gemiddeld, maar gecompenseerd voor elf kenmerken die invloed hadden op de kans om in aanraking te komen met jeugdbescherming, zoals inkomen en migratieachtergrond, was er geen significant verschil tussen gedupeerden en vergelijkbare groepen.<ref>{{Citeer web |url=https://nos.nl/artikel/2450634-onderzoek-slachtoffers-toeslagschandaal-niet-extra-gedupeerd-door-jeugdbescherming |titel=Onderzoek: slachtoffers toeslagschandaal niet extra gedupeerd door jeugdbescherming |datum=2022-11-01 |bezochtdatum=2022-11-01 |werk=[[NOS Nieuws]]|taal=nl}}</ref>

Sommige eigenaren van gastouderbureaus kwamen ook in de problemen. Zij liepen door geldnood van ouders omzet mis of besloten afstand te doen van hun bureau.<ref name="Onderhandelingen over schadevergoeding voor Eindhovens gastouderbureau waar toeslagenaffaire is ontdekt">{{Citeer web|datum=17 oktober 2020|werk=[[Eindhovens Dagblad]]|voornaam=Mark|achternaam=Wijdeven|titel=Onderhandelingen over schadevergoeding voor Eindhovens gastouderbureau waar toeslagenaffaire is ontdekt|url=https://www.ed.nl/eindhoven/onderhandelingen-over-schadevergoeding-voor-eindhovens-gastouderbureau-waar-toeslagenaffaire-is-ontdekt~a26614f1|bezochtdatum=7 februari 2021|archiefdatum=16 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210216234704/https://www.ed.nl/eindhoven/onderhandelingen-over-schadevergoeding-voor-eindhovens-gastouderbureau-waar-toeslagenaffaire-is-ontdekt~a26614f1/|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|datum=25 oktober 2019|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|titel=Voor de Belastingdienst ben je fraudeur tot het tegendeel bewezen is|url=https://www.trouw.nl/nieuws/voor-de-belastingdienst-ben-je-fraudeur-tot-het-tegendeel-bewezen-is~bbcc1395/|bezochtdatum=7 februari 2021|citaat=Eind 2016 geeft Jansen het op, en verkoopt haar bureau omdat ze de strijd met de Belastingdienst moe is.|archiefdatum=25 oktober 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201025034444/https://www.trouw.nl/nieuws/voor-de-belastingdienst-ben-je-fraudeur-tot-het-tegendeel-bewezen-is~bbcc1395/|dodeurl=no}}</ref> Door overleg en rechtszaken proberen meerdere gastouderbureaus ook een compensatie te krijgen.<ref name="Onderhandelingen over schadevergoeding voor Eindhovens gastouderbureau waar toeslagenaffaire is ontdekt"/>

=== Compensatie ===
[[Bestand:220107Alexandra van Huffelen41.jpg|miniatuur|rechts|upright|Staatssecretaris van Financiën [[Alexandra van Huffelen]] (2020-2022)]]
Al in juni 2019 wilde Snel overgaan tot compensatie van gedupeerde ouders in de CAF&nbsp;11-zaak. Het kabinet vreesde echter precedentwerking en besloot het rapport van de commissie-Donner af te wachten.<ref>{{Citeer web|voornaam=Derk|achternaam=Stokmans|medeauteurs=[[Philip de Witt Wijnen|de Witt Wijnen, Philip]]|datum=8 Juli 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Zo sneuvelde het plan om gedupeerden van de toeslagenaffaire te compenseren|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/07/08/de-toeslagenbelofte-die-niet-kwam-a4005403|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=17 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201117125027/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/07/08/de-toeslagenbelofte-die-niet-kwam-a4005403|dodeurl=no}}</ref> Ook wilden zowel het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid als het ministerie van Financiën dat de ander de compensatie zou betalen.<ref name="Geruzie belemmerde snellere compensatie van toeslagouders">{{Citeer web|voornaam=Esther|achternaam=Lammers|medeauteurs=[[Jan Kleinnijenhuis|Kleinnijenhuis, Jan]]|datum=20 november 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Geruzie belemmerde snellere compensatie van toeslagouders|url=https://www.trouw.nl/binnenland/geruzie-belemmerde-snellere-compensatie-van-toeslagouders~ba321587/|bezochtdatum=3 januari 2021|}}</ref> Uiteindelijk kregen de ouders in de CAF 11-zaak compensatie in december 2019.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4964351/toeslagenaffaire-belastingdienst-menno-snel-kinderopvang|titel=Boevenstreken van de Belastingdienst: de toeslagenaffaire in vogelvlucht|werk=[[RTL Nieuws]]|datum=23 december 2019|bezochtdatum=27 april 2021|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|archiefdatum=12 juni 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210612032155/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4964351/toeslagenaffaire-belastingdienst-menno-snel-kinderopvang|dodeurl=no}}</ref>

De commissie-Donner kwam in maart 2020 met aanbevelingen voor de compensatie van gedupeerde ouders waar sprake was van institutionele vooringenomenheid. Dit zou zich beperken tot "1.800, maar vermoedelijk minder personen".<ref name="correspondent2"/>

Een dag daarna kwam staatssecretaris Van Huffelen met een uitgebreidere compensatieregeling ter waarde van een half miljard euro, waar ook ouders onder vielen bij wie geen sprake was geweest van institutionele vooringenomenheid. Voor de compensatie was een wetswijziging nodig en werd er een speciale afdeling, [[Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen]], in het leven geroepen.<ref name="Tweede Kamer dwingt ruimere compensatie af voor gedupeerde ouders">{{Citeer web|voornaam=Philip|achternaam=de Witt Wijnen|auteurlink=Philip de Witt Wijnen|datum=9 juni 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Tweede Kamer dwingt ruimere compensatie af voor gedupeerde ouders|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/09/tweede-kamer-dwingt-ruimere-compensatie-af-voor-gedupeerde-ouders-a4002217|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=16 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210116231858/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/09/tweede-kamer-dwingt-ruimere-compensatie-af-voor-gedupeerde-ouders-a4002217|dodeurl=no}}</ref><ref name="Schadeloosstelling toeslagenaffaire gaat langer duren dan gedacht">{{Citeer web|datum=18 augustus 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Schadeloosstelling toeslagenaffaire gaat langer duren dan gedacht|url=https://www.trouw.nl/politiek/schadeloosstelling-toeslagenaffaire-gaat-langer-duren-dan-gedacht~b135a570/|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=9 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209113341/https://www.trouw.nl/politiek/schadeloosstelling-toeslagenaffaire-gaat-langer-duren-dan-gedacht~b135a570/|dodeurl=no}}</ref> Omdat de uitbetaling van compensatie traag verliep, drong de [[Socialistische Partij (Nederland)|SP]] succesvol aan op een kerstuitkering van € 750, die in december 2020 uitbetaald werd aan ongeveer 16.000 gedupeerde ouders.<ref name="UitgebreideGift">{{Citeer web|voornaam=Simione|achternaam=Peek|datum=4 december 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Gift voor nog eens 7.000 gedupeerden Toeslagenaffaire|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/04/gift-voor-nog-eens-7-000-gedupeerden-toeslagenaffaire-a4022677|bezochtdatum=13 december 2020|archiefdatum=4 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201204215536/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/04/gift-voor-nog-eens-7-000-gedupeerden-toeslagenaffaire-a4022677|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|voornaam=Philip|achternaam=de Witt Wijnen|auteurlink=Philip de Witt Wijnen|datum=3 november 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Kerstuitkering van 750 euro voor 8.500 gedupeerde ouders|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/03/kerstuitkering-van-750-euro-voor-8500-gedupeerde-ouders-a4018427|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=3 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201103105253/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/11/03/kerstuitkering-van-750-euro-voor-8500-gedupeerde-ouders-a4018427|dodeurl=no}}</ref>

Naar aanleiding van het rapport van de ondervragingscommissie kondigde Van Huffelen op 22 december 2020 de Catshuisregeling aan. Dit hield in dat alle gedupeerde ouders een compensatie van € 30.000 krijgen, de geschatte mediane geleden schade. Dit zou plaatsvinden binnen vier maanden, waarvoor de hersteloperatie uitgebreid werd.<ref name="30.000 euro compensatie voor gedupeerde ouders Toeslagenaffaire">{{Citeer web|voornaam=Noor|achternaam=Zwolsman|datum=22 december 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=30.000 euro compensatie voor gedupeerde ouders Toeslagenaffaire|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/22/30-000-euro-compensatie-voor-gedupeerde-ouders-toeslagenaffaire-a4024935|bezochtdatum=22 december 2020|archiefdatum=22 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201222181611/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/22/30-000-euro-compensatie-voor-gedupeerde-ouders-toeslagenaffaire-a4024935|dodeurl=no}}</ref> Ouders van wie de schade hoger lag dan € 30.000, kunnen aanspraak maken op een hogere vergoeding bij de daarvoor ingestelde Commissie Werkelijke Schade.

Tot onvrede van de ''Beroepsvereniging Bewindvoerders [[Wsnp]]'' (BBW) deelde de Belastingdienst mee € 20.000 van dit bedrag te zullen innen voor zover er sprake was van een belastingschuld.<ref>{{Citeer web|datum=15 januari 2021|werk=[[NU.nl]]|titel='Belastingdienst eist deel compensatie gedupeerden toeslagaffaire op'|url=https://www.nu.nl/economie/6102208/belastingdienst-eist-deel-compensatie-gedupeerden-toeslagaffaire-op.html|bezochtdatum=15 januari 2021|archiefdatum=15 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210115153324/https://www.nu.nl/economie/6102208/belastingdienst-eist-deel-compensatie-gedupeerden-toeslagaffaire-op.html|dodeurl=no}}</ref> Na deze ophef kondigde Van Huffelen aan de € 750 miljoen aan schulden van gedupeerde ouders bij de Belastingdienst en publieke instellingen kwijt te schelden.<ref>{{Citeer web|voornaam=Noor|achternaam=Zwolsman|datum=18 januari 2021|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Schulden gedupeerden in Toeslagenaffaire kwijtgescholden|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/18/schulden-gedupeerden-in-toeslagenaffaire-kwijtgescholden-a4028040|bezochtdatum=18 januari 2021|archiefdatum=18 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210118175943/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/18/schulden-gedupeerden-in-toeslagenaffaire-kwijtgescholden-a4028040|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|datum=18 januari 2021|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|titel=Schulden gedupeerden toeslagenaffaire bij overheidsinstanties kwijtgescholden|url=https://nos.nl/artikel/2364977-schulden-gedupeerden-toeslagenaffaire-bij-overheidsinstanties-kwijtgescholden.html|bezochtdatum=18 januari 2021|archiefdatum=18 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210118174723/https://nos.nl/artikel/2364977-schulden-gedupeerden-toeslagenaffaire-bij-overheidsinstanties-kwijtgescholden.html|dodeurl=no}}</ref><ref>{{citeer web|url=https://www.telegraaf.nl/nieuws/1203562568/kabinet-zet-750-miljoen-opzij-voor-streep-door-schulden-toeslagouders|titel=Kabinet zet 750 miljoen opzij voor streep door schulden toeslagouders|werk=[[De Telegraaf]]|datum=8 april 2021|bezochtdatum=10 april 2021|archiefdatum=10 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210410120712/https://www.telegraaf.nl/nieuws/1203562568/kabinet-zet-750-miljoen-opzij-voor-streep-door-schulden-toeslagouders|dodeurl=no}}</ref> Nadat private schuldeisers een oproep van Van Huffelen om ook schulden kwijt te schelden negeerden, besloot Van Huffelen in april en mei 2021 op aandringen van de Tweede Kamer die schulden ook over te nemen.<ref>{{Citeer web|voornaam=Bart|achternaam=Kamphuis|datum=22 januari 2021|werk=[[NOS Nieuws]]|titel=Schuldeisers negeren oproep om schulden toeslagenaffaire kwijt te schelden|url=https://nos.nl/artikel/2365526-schuldeisers-negeren-oproep-om-schulden-toeslagenaffaire-kwijt-te-schelden.html|bezochtdatum=26 januari 2021|archiefdatum=22 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210122215252/https://nos.nl/artikel/2365526-schuldeisers-negeren-oproep-om-schulden-toeslagenaffaire-kwijt-te-schelden.html|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|datum=26 januari 2021|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|titel=Tweede Kamer: overheid moet private schulden toeslagouders overnemen|url=https://nos.nl/artikel/2366087-tweede-kamer-overheid-moet-private-schulden-toeslagouders-overnemen.html|bezochtdatum=26 januari 2021|archiefdatum=26 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210126170458/https://nos.nl/artikel/2366087-tweede-kamer-overheid-moet-private-schulden-toeslagouders-overnemen.html|dodeurl=no}}</ref><ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2382257-kabinet-neemt-alle-private-schulden-gedupeerde-ouders-toeslagenaffaire-over|titel=Kabinet neemt alle private schulden gedupeerde ouders toeslagenaffaire over|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=25 mei 2021|bezochtdatum=25 mei 2021|archiefdatum=25 mei 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210525151703/https://nos.nl/artikel/2382257-kabinet-neemt-alle-private-schulden-gedupeerde-ouders-toeslagenaffaire-over|dodeurl=no}}</ref>

De 70.000 kinderen van gedupeerde ouders krijgen, afhankelijk van leeftijd, tussen 1.500 en 7.500 euro compensatie. 8.000 ex-partners van gedupeerde ouders, die daarmee niet vielen onder de '30.000-regeling', krijgen 10.000 euro en komen in aanmerking voor Commissie Werkelijke Schade. De 20.000 gedupeerden met andere toeslagen krijgen het onterecht gevorderde bedrag terug plus 30% compensatie.<ref name="Herstel toeslagenaffaire opnieuw fors vertraagd"/>

Het compensatietraject verliep niet zonder problemen.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/nieuws/ouders-klem-tussen-twee-instanties-nieuwe-blokkade-in-afhandeling-toeslagenaffaire~b5add8df/|titel=Ouders klem tussen twee instanties: nieuwe blokkade in afhandeling toeslagenaffaire|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=2021-09-10|bezochtdatum=2021-09-13|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|archiefdatum=2021-09-13|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210913213839/https://www.trouw.nl/nieuws/ouders-klem-tussen-twee-instanties-nieuwe-blokkade-in-afhandeling-toeslagenaffaire~b5add8df/|dodeurl=no}}</ref> Honderden ouders kregen een onterechte afwijzing voor de compensatie, omdat de Belastingdienst niet de informatie van voor 2012 had meegenomen in de lichte toets.<ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/21/honderden-slachtoffers-toeslagenaffaire-onterecht-afgewezen-voor-compensatie-a4040674|titel=Honderden slachtoffers Toeslagenaffaire onterecht afgewezen voor compensatie|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|voornaam=Kasper|achternaam=van Laarhoven|datum=21 april 2021|bezochtdatum=18 mei 2021|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151230/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/04/21/honderden-slachtoffers-toeslagenaffaire-onterecht-afgewezen-voor-compensatie-a4040674|dodeurl=no}}</ref> Ook deelde de Belastingdienst met deurwaarders een onjuiste lijst van ouders waar na een aflossingspauze schulden weer geïnd mochten worden.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/gedupeerden-toeslagenaffaire-krijgen-onterecht-brief-over-schuld~be90fba5/|titel=Gedupeerden toeslagenaffaire krijgen onterecht brief over schuld|datum=17 mei 2021|bezochtdatum=18 mei 2021|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|archiefdatum=17 mei 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210517214719/https://www.trouw.nl/binnenland/gedupeerden-toeslagenaffaire-krijgen-onterecht-brief-over-schuld~be90fba5/|dodeurl=no}}</ref> De Nationale Ombudsman klaagde in oktober 2021 over de trage afhandeling, waarbij de wettelijke termijnen werden overschreden.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/ombudsman-slaat-alarm-afhandelen-toeslagenaffaire-loopt-helemaal-mis~b024859f/|titel=Ombudsman slaat alarm - afhandelen toeslagenaffaire loopt helemaal mis|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=2021-10-11|bezochtdatum=2021-10-23|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|medeauteurs=Zuidervaart, Bart}}</ref> De Raad van State noemde diezelfde maand de afhandeling traag, complex en leidend tot ongelijkheid.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/politiek/raad-van-state-vernietigend-over-toeslagenaanpak-traag-complex-en-leidt-juist-tot-ongelijkheid~bfce5a47/|titel=Raad van State vernietigend over toeslagenaanpak: traag, complex en leidt juist tot ongelijkheid|voornaam=Wendelmoet|achternaam=Boersema|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=2021-10-23|bezochtdatum=2021-10-23|archiefdatum=2021-10-23|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211023130116/https://www.trouw.nl/politiek/raad-van-state-vernietigend-over-toeslagenaanpak-traag-complex-en-leidt-juist-tot-ongelijkheid~bfce5a47/|dodeurl=no}}</ref>

Om het compensatietraject te versnellen, werd slechts licht getoetst op het recht op schadevergoeding. Daarom achtte Van Huffelen het waarschijnlijk dat ook frauderende ouders een schadevergoeding ontvingen.<ref name="onterechte schadevergoeding">{{Citeer web|datum=11 februari 2021|werk=[[de Volkskrant]]|voornaam=Yvonne|achternaam=Hofs|titel=Mogelijk ook schadevergoeding voor ouders die fraude met toeslagen hebben gepleegd|url=https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/mogelijk-ook-schadevergoeding-voor-ouders-die-fraude-met-toeslagen-hebben-gepleegd~bc3e2689/|bezochtdatum=22 februari 2021|archiefdatum=12 juni 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210612071655/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/mogelijk-ook-schadevergoeding-voor-ouders-die-fraude-met-toeslagen-hebben-gepleegd~bc3e2689/|dodeurl=no}}</ref> Zo ontvingen ook betrokkenen bij de [[Bulgarenfraude]] en frauderende ouders bij De Appelbloesem compensatie.<ref>
{{citeer web|achternaam=Frederik|voornaam=Jesse|auteurlink=Jesse Frederik|datum=2021-12-21|titel=Zelfs betrokkenen ‘Bulgarenfraude’ krijgen tienduizenden euro’s compensatie|url=https://decorrespondent.nl/13019/zelfs-betrokkenen-bulgarenfraude-krijgen-tienduizenden-euros-compensatie/783239951681-171b1624|werk=[[De Correspondent]]|bezochtdatum= 2023-04-29}}</ref><ref name="correspondent2"/>

Anno 2024 zijn er veel erkende slachtoffers die dus de €30.000 ontvangen hebben, maar bezwaar hebben gemaakt tegen de beslissing dat ze niet nog meer krijgen, of vinden dat ze te weinig extra krijgen, of omdat de beslissing gebrekkig gemotiveerd is, of ze hun dossier willen inzien. Hierdoor lukt het UHT niet hierop tijdig uitspraak te doen, waardoor de UHT dwangsommen moet betalen. Om dit op te lossen is deze slachtoffers een schikking aangeboden, waarbij ze € 5000 krijgen als ze hun bezwaar intrekken met een '[[vaststellingsovereenkomst]] intrekken bezwaar integrale beoordeling', waarbij de beslissing waar ze bezwaar tegen maakten definitief wordt.<ref>[[Nieuwsuur]], 26 september 2024</ref>

=== Strafrechtelijk ===
==== Aangiften tegen Belastingdienst ====
Op 28 november 2019 lieten Kamerleden Leijten, Omtzigt en [[Farid Azarkan]] de juridische ondersteuning van de [[vaste commissie voor Financiën|vaste Kamercommissie voor Financiën]] de mogelijkheden voor strafvervolging van staatssecretaris Snel en zijn ambtenaren onderzoeken.{{sfn|Frederik|2021}}<ref>{{Citeer web|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|datum=29 november 2019|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Kamer onderzoekt strafvervolging Menno Snel en ambtenaren|url=https://www.trouw.nl/nieuws/kamer-onderzoekt-strafvervolging-menno-snel-en-ambtenaren~be8960ff|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=24 oktober 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201024124129/https://www.trouw.nl/nieuws/kamer-onderzoekt-strafvervolging-menno-snel-en-ambtenaren~be8960ff/|dodeurl=no}}</ref> Rond diezelfde tijd was er ook binnen de ambtenarij van de Belastingdienst een roep naar disciplinaire en strafrechtelijke maatregelen tegen betrokken leidinggevenden.<ref>{{Citeer web|voornaam=Pieter|achternaam=Klein|auteurlink=Pieter Klein|datum=2019-12-02|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Ambtenaren Belastingdienst eisen straf voor leidinggevenden toeslagenaffaire|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4935236/belastingdienst-toeslagenaffaire-menno-snel-kinderopvang|bezochtdatum=24 november 2020|archiefdatum=22 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201222144621/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/artikel/4935236/belastingdienst-toeslagenaffaire-menno-snel-kinderopvang|dodeurl=no}}</ref> Na het opstappen van Snel gaf minister Hoekstra te kennen geen aanwijzingen te zien van strafbaar handelen door de Belastingdienst.<ref>{{Citeer web|voornaam=Edwin|achternaam=van der Aa|datum=12 januari 2020|werk=[[Algemeen Dagblad|AD]]|titel=Hoekstra: ambtenaren Belastingdienst niet strafrechtelijk over de schreef|url=https://www.ad.nl/politiek/hoekstra-ambtenaren-belastingdienst-niet-strafrechtelijk-over-de-schreef~a96f0cc0/|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=8 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201208020246/https://www.ad.nl/politiek/hoekstra-ambtenaren-belastingdienst-niet-strafrechtelijk-over-de-schreef~a96f0cc0/|dodeurl=no}}</ref> Op aandringen van de Tweede Kamer besloot Hoekstra toch een extern bureau te vragen de informatie nog eens te beoordelen op strafbaarheid.<ref>{{Citeer web|datum=14 januari 2020|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Onderzoek naar strafbaar handelen door de Belastingdienst|url=https://www.trouw.nl/nieuws/onderzoek-naar-strafbaar-handelen-door-de-belastingdienst~baef2162/|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=8 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201208002851/https://www.trouw.nl/nieuws/onderzoek-naar-strafbaar-handelen-door-de-belastingdienst~baef2162/|dodeurl=no}}</ref> Op basis van dit onderzoek deed het [[ministerie van Financiën]] op 19 mei 2020 alsnog aangifte tegen de Belastingdienst met betrekking tot het ambtsmisdrijf [[knevelarij]] en beroepsmatige discriminatie in de periode van 2013-2017.<ref>{{Citeer web|voornaam=Philip|achternaam=de Witt Wijnen|auteurlink=Philip de Witt Wijnen|datum=19 mei 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Aangifte tegen Belastingdienst slaat in als een bom|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/19/ultieme-stap-aangifte-tegen-belastingdienst-a4000274|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=26 mei 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200526093703/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/19/ultieme-stap-aangifte-tegen-belastingdienst-a4000274|dodeurl=no}}</ref>{{refn|group=kleine-letter|Naast de aangifte door het ministerie van Financiën waren er op 28 februari 2020 nog vijf aangiften gedaan bij het OM tegen de Belastingdienst om strafbaar handelen inzake de toeslagenaffaire, waarvan ten minste één door gedupeerde ouders.<ref name="ouders vervolging">{{Citeer web|achternaam=Misérus|voornaam=Mark|datum=8 januari 2021|werk=[[de Volkskrant]]|titel=Ouders naar rechter om vervolging in toeslagenaffaire kinderopvang|url=https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/ouders-naar-rechter-om-vervolging-in-toeslagenaffaire-kinderopvang~be36b221/|bezochtdatum=8 januari 2021|archiefdatum=9 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210109224518/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/ouders-naar-rechter-om-vervolging-in-toeslagenaffaire-kinderopvang~be36b221/|dodeurl=no}}</ref><ref name="vijfaangiften">{{Citeer web|voornaam=Laurens|achternaam=Kok|datum=28 februari 2020|werk=[[Algemeen Dagblad|AD]]|titel=Toeslagenaffaire: OM onderzoekt vijf aangiftes naar strafbaar handelen Belastingdienst|url=https://www.ad.nl/politiek/toeslagenaffaire-om-onderzoekt-vijf-aangiftes-naar-strafbaar-handelen-belastingdienst~a7f889df/|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=8 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201208133344/https://www.ad.nl/politiek/toeslagenaffaire-om-onderzoekt-vijf-aangiftes-naar-strafbaar-handelen-belastingdienst~a7f889df/|dodeurl=no}}</ref>}}

Op 7 januari 2021 maakte het OM bekend niet over te gaan tot strafrechtelijk onderzoek, omdat het na een beoordeling niet kwam tot een strafrechtelijke verdenking. Het OM wees ook op de strafrechtelijke immuniteit van de Belastingdienst als onderdeel van de Staat, waar ook diens ambtenaren onder vallen die het voorgeschreven beleid uitvoerden. Het OM stelde dat de foutieve behandeling van de ouders te wijten was aan bestuurlijke en politieke keuzes, waarvoor verantwoording afleggen thuishoort in het politieke domein.<ref>{{Citeer web|datum=7 januari 2021|werk=[[Openbaar Ministerie (Nederland)|Openbaar Ministerie]]|titel=Geen strafrechtelijk onderzoek naar Belastingdienst|url=https://www.om.nl/actueel/nieuws/2021/01/07/geen-strafrechtelijk-onderzoek-naar-belastingdienst|bezochtdatum=7 januari 2021|archiefdatum=13 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210113103520/https://www.om.nl/actueel/nieuws/2021/01/07/geen-strafrechtelijk-onderzoek-naar-belastingdienst|dodeurl=no}}</ref><ref name="NOS-20217jan">{{Citeer web|url=https://nos.nl/l/2363409|titel=Geen strafrechtelijk onderzoek naar Belastingdienst in toeslagenaffaire|datum=7 januari 2021|werk=[[NOS Nieuws]]|bezochtdatum=7 januari 2021|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151304/https://nos.nl/artikel/2363409-geen-strafrechtelijk-onderzoek-naar-belastingdienst-in-toeslagenaffaire|dodeurl=no}}</ref> Met een [[Artikel 12 Sv-procedure|artikel 12-procedure]] probeerden verschillende advocaten van gedupeerde ouders het OM te dwingen toch over te gaan tot strafrechtelijke vervolging, maar dit werd door het gerechtshof afgewezen.<ref>{{citeer web|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2022/07/13/geen-strafrechtelijke-vervolging-belastingdienst-voor-toeslagenschandaal-a4136321|titel=Geen strafrechtelijke vervolging Belastingdienst voor toeslagenschandaal|voornaam=Sezen|achternaam=Moeliker|datum=2022-07-13|bezochtdatum=2022-07-13|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]}}</ref>

==== Aangiften tegen bewindslieden ====
Twintig gedupeerde ouders deden op 12 januari 2021 aangifte tegen betrokken bewindslieden Van Ark, Hoekstra, Wiebes, Snel en Asscher. Volgens hen hadden deze bewindslieden zich schuldig gemaakt aan een ambtsmisdrijf en nalatigheid.<ref>{{Citeer web|datum=12 januari 2021|werk=[[NOS Nieuws]]|titel=Gedupeerden toeslagenaffaire doen aangifte tegen bewindslieden|url=https://nos.nl/artikel/2364036-gedupeerden-toeslagenaffaire-doen-aangifte-tegen-bewindslieden.html|bezochtdatum=12 januari 2021|archiefdatum=13 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210113123357/https://nos.nl/artikel/2364036-gedupeerden-toeslagenaffaire-doen-aangifte-tegen-bewindslieden.html|dodeurl=no}}</ref> Op 3 februari 2021 volgde ook een aangifte door tachtig gedupeerde ouders tegen Mark Rutte.<ref>{{Citeer web|voornaam=Esther|achternaam=Meerman|datum=3 februari 2021|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Tachtig slachtoffers Toeslagenaffaire doen aangifte tegen premier Rutte|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/02/03/tachtig-slachtoffers-toeslagenaffaire-doen-aangifte-tegen-premier-rutte-a4030343|bezochtdatum=3 februari 2021|archiefdatum=3 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210203114501/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/02/03/tachtig-slachtoffers-toeslagenaffaire-doen-aangifte-tegen-premier-rutte-a4030343|dodeurl=no}}</ref> [[Procureur-generaal]] bij de [[Hoge Raad der Nederlanden|Hoge Raad]] [[Jos Silvis]], verantwoordelijk voor vervolging van (voormalige) bewindslieden, gaf het advies niet over te gaan tot vervolging. Volgens hem waren er geen aanknopingspunten voor strafrechtelijk onderzoek.<ref>{{Citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2371351-advies-hoge-raad-bewindslieden-toeslagenaffaire-niet-vervolgen.html|datum=5 maart 2021|werk=[[NOS Nieuws]]|titel=Advies Hoge Raad: bewindslieden toeslagenaffaire niet vervolgen|bezochtdatum=5 maart 2021|archiefdatum=5 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210305164059/https://nos.nl/artikel/2371351-advies-hoge-raad-bewindslieden-toeslagenaffaire-niet-vervolgen.html|dodeurl=no}}</ref> [[Ministerie van Justitie en Veiligheid|Minister van Justitie en Veiligheid]] [[Ferdinand Grapperhaus|Ferd Grapperhaus]] nam namens de regering dit advies over.<ref>{{Citeer web|url=https://www.ad.nl/politiek/rutte-en-andere-kabinetsleden-niet-strafrechtelijk-vervolgd-vanwege-toeslagenaffaire~aeb3437a/|datum=5 maart 2021|werk=[[Algemeen Dagblad]]|voornaam=Laurens|achternaam=Kok|titel=Rutte en andere kabinetsleden niet strafrechtelijk vervolgd vanwege toeslagenaffaire|bezochtdatum=6 maart 2021|archiefdatum=5 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210305235231/https://www.ad.nl/politiek/rutte-en-andere-kabinetsleden-niet-strafrechtelijk-vervolgd-vanwege-toeslagenaffaire~aeb3437a/|dodeurl=no}}</ref>

==== Overige ====
D66-Europarlementariër [[Samira Rafaela]] verzocht in februari 2021 de [[Europese Commissie]] een strafprocedure te starten tegen Nederland. Volgens haar was er in de toeslagenaffaire sprake van [[institutioneel racisme]] strijdig met Europese wetten en verdragen.<ref>{{Citeer web|voornaam=Hanneke|achternaam=Keultjes|medeauteurs=Hielkema, David|datum=2 februari 2021|werk=[[Het Parool]]|titel=Europarlementariër D66 wil strafprocedure tegen Nederland om toeslagenaffaire|url=https://www.parool.nl/nederland/europarlementarier-d66-wil-strafprocedure-tegen-nederland-om-toeslagenaffaire~bfc34b55/|bezochtdatum=5 februari 2021|archiefdatum=7 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210207060338/https://www.parool.nl/nederland/europarlementarier-d66-wil-strafprocedure-tegen-nederland-om-toeslagenaffaire~bfc34b55/|dodeurl=no}}</ref>

Na het lekken van notulen van de ministerraad in april 2021 besloot het kabinet aangifte te doen van het lekken van [[staatsgeheim]]e ([[Geclassificeerde informatie#Niveaus|zeer geheime]]) documenten.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5227650/notulen-ministerraad-aangifte-kabinet-lekken|titel=Kabinet doet aangifte van lekken notulen ministerraad|datum=26 april 2021|bezochtdatum=27 april 2021|werk=[[RTL Nieuws]]|archiefdatum=27 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210427020747/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5227650/notulen-ministerraad-aangifte-kabinet-lekken|dodeurl=no}}</ref> De rijksrecherche vond echter onvoldoende bewijs om over te gaan tot vervolging.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2396390-grapperhaus-te-weinig-bewijs-voor-vervolging-lekken-uit-ministerraad|titel=Grapperhaus: te weinig bewijs voor vervolging lekken uit ministerraad|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=2021-09-03|bezochtdatum=2021-09-06|archiefdatum=2021-09-06|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210906135859/https://nos.nl/artikel/2396390-grapperhaus-te-weinig-bewijs-voor-vervolging-lekken-uit-ministerraad|dodeurl=no}}</ref> Volgens PVV-leider [[Geert Wilders]] bleek uit deze notulen dat het kabinet bewust en onterecht documenten achterhield voor de Tweede Kamer. Daarom verzocht Wilders de voorzitter van de Tweede Kamer om het kabinet strafrechtelijk te vervolgen.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5227666/oppositiepartijen-tweede-kamer-boos-over-inhoud-notulen|titel=Oppositie boos over inhoud notulen ministerraad, Wilders wil vervolging kabinet|datum=27 april 2021|bezochtdatum=27 april 2021|werk=[[RTL Nieuws]]|archiefdatum=27 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210427014517/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5227666/oppositiepartijen-tweede-kamer-boos-over-inhoud-notulen|dodeurl=no}}</ref> Het verzoek werd door een Kamermeerderheid verworpen.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2381572-geen-vervolging-kabinet-voor-niet-informeren-kamer-in-toeslagenaffaire|titel=Geen vervolging kabinet voor niet informeren Kamer in Toeslagenaffaire|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=2021-05-20|bezochtdatum=2021-05-21|archiefdatum=2021-05-20|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210520191459/https://nos.nl/artikel/2381572-geen-vervolging-kabinet-voor-niet-informeren-kamer-in-toeslagenaffaire|dodeurl=no}}</ref>

In een reconstructie concludeerden ''[[RTL Nieuws]]'' en ''[[Trouw (krant)|Trouw]]'' in juni 2021 dat drie (oud-)topambtenaren wisten van de memo Palmen, terwijl ze tijdens hun parlementaire ondervragingscommissie dit hadden ontkend.<ref>{{citeer web|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5235682/toeslagenaffaire-explosief-memo-de-toeslagenaffaire-verdween-om|titel=Hoe een explosief memo verdween om staatssecretaris Menno Snel te redden|werk=[[RTL Nieuws]]|datum=2021-06-11|bezochtdatum=2021-06-15|archiefdatum=2021-06-16|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210616043111/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5235682/toeslagenaffaire-explosief-memo-de-toeslagenaffaire-verdween-om|dodeurl=no}}</ref> Meerdere advocaten die gedupeerde ouders bijstonden besloten daarom tegen topambtenaren aangifte te doen wegens [[meineed]],<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2384620-aangifte-tegen-topambtenaren-vanwege-mogelijke-meineed|titel=Aangifte tegen topambtenaren vanwege mogelijke meineed|werk=[[NOS Nieuws]]|datum=2021-06-11|bezochtdatum=2021-06-15|archiefdatum=2021-06-16|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210616043220/https://nos.nl/artikel/2384620-aangifte-tegen-topambtenaren-vanwege-mogelijke-meineed|dodeurl=no}}</ref><ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/slachtoffers-toeslagenaffaire-doen-aangifte-van-meineed~bbd2a735/|titel=Slachtoffers toeslagenaffaire doen aangifte van meineed|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=2021-06-15|bezochtdatum=2021-06-15}}</ref> maar het OM concludeerde dat zij niet opzettelijk onjuist verklaard hadden.<ref>{{citeer nieuws|url=https://nos.nl/artikel/2476417-topambtenaren-in-toeslagenaffaire-niet-vervolgd|titel=Topambtenaren in toeslagenaffaire niet vervolgd|datum=2023-05-25|bezochtdatum=2023-05-25|werk=[[NOS Nieuws]]}}</ref>

=== Belastingdienst ===
[[Bestand:Belastingdienst Amsterdam 2.JPG|miniatuur|rechts|upright|Kantoor van de [[Belastingdienst (Nederland)|Belastingdienst]] in Amsterdam|alt=Foto van de voorgevel van het Belastingdienstkantoor in Amsterdam.]]
Naar aanleiding van de toeslagenaffaire vonden er verschillende veranderingen plaats binnen de Belastingdienst. Zo werd het werk van het CAF in 2020 stilgelegd.<ref>{{Citeer web|datum=10 juli 2020|werk=[[RTL Nieuws]]|titel=Veel mis bij Belastingdienst, werk fraudeteam stopgezet|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5170682/caf-team-stopgezet-belastingdienst-combiteam-aanpak-facilitators|bezochtdatum=28 november 2020|archiefdatum=9 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209022449/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/politiek/artikel/5170682/caf-team-stopgezet-belastingdienst-combiteam-aanpak-facilitators|dodeurl=no}}</ref> Minister [[Wopke Hoekstra]] besloot dat de afdelingen Toeslagen en Douane losgekoppeld werden van de rest van de Belastingdienst. Vanuit de Tweede Kamer en de medewerkers van de Belastingdienst kwam er kritiek op dit volgens hen overhaaste plan, in het bijzonder omdat de ICT-afdeling en bijbehorende systemen gedeeld worden door de drie afdelingen.<ref>{{citeer nieuws|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2022/12/09/de-radicale-oplossing-die-er-van-wopke-hoekstra-moest-en-zou-komen-a4151007?t=1670867845|titel=De ‘radicale oplossing’ die er van Wopke Hoekstra moest en zou komen|voornaam=Derk|achternaam=Stokmans|medeauteurs=Vermeulen, Stefan|werk=[[NRC (krant)]]|datum=2022-12-09|bezochtdatum=2022-12-12}}</ref> De directeur-generaal van de Belastingdienst, Jaap Uijlenbroek, vertrok in januari 2020 na een verschil van inzicht met minister Hoekstra over deze 'ontvlechting'.<ref>{{citeer web|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210503151154/https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/01/11/vertrek-dg-belastingdienst|url=https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/01/11/vertrek-dg-belastingdienst|titel=Vertrek DG Belastingdienst|werk=overheid.nl|datum=2020-01-11|archiefdatum=2021-05-03|dodeurl=no}}</ref> Hiervoor kwamen nu drie nieuwe directeurs-generaal, één voor elke nu losgekoppelde afdeling.<ref>{{Citeer web|voornaam=Philip|achternaam=de Witt Wijnen|auteurlink=Philip de Witt Wijnen|datum=2020-05-20|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Twee buitenstaanders gaan puin ruimen bij de Belastingdienst|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/20/twee-buitenstaanders-gaan-puin-ruimen-bij-de-belastingdienst-a4000329|bezochtdatum=2020-11-23|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151245/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/20/twee-buitenstaanders-gaan-puin-ruimen-bij-de-belastingdienst-a4000329|dodeurl=no}}</ref> Ook het hoofd van de [[Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst|FIOD]], Hans van der Vlist, die onderdeel uitmaakte van het Managementteam Fraude, stapte op verzoek van het ministerie op.<ref name="Hoofd FIOD op non-actief vanwege toeslagenaffaire Belastingdienst">{{Citeer web|voornaam=Siem|achternaam=Eikelenboom|datum=22 mei 2020|werk=[[Follow the Money]]|titel=Hoofd FIOD op non-actief vanwege toeslagenaffaire Belastingdienst|url=https://www.ftm.nl/artikelen/hoofd-fiod-op-non-actief-vanwege-toeslagenaffaire-belastingdienst|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=24 november 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201124034105/https://www.ftm.nl/artikelen/hoofd-fiod-op-non-actief-vanwege-toeslagenaffaire-belastingdienst|dodeurl=no}}</ref>{{refn|group=kleine-letter|Van der Vlist gaf zelf aan niet direct betrokken geweest te zijn bij de toeslagenaffaire.<ref>{{Citeer web|voornaam=Maartje|achternaam=Geels|datum=22 mei 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Hoofd van FIOD weg om toeslagenaffaire Belastingdienst|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/22/hoofd-van-fiod-weg-vanwege-toeslagenaffaire-belastingdienst-a4000544|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=5 augustus 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210805151244/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/22/hoofd-van-fiod-weg-vanwege-toeslagenaffaire-belastingdienst-a4000544|dodeurl=no}}</ref>}}

Uit een enquête van de [[FNV]] eind 2019 bleek dat de toeslagenaffaire bijdroeg aan een slechte werksfeer bij de Belastingdienst.<ref>{{Citeer web|datum=27 november 2019|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|titel='Angst heerst op de werkvloer van de Belastingdienst'|url=https://nos.nl/artikel/2312198-angst-heerst-op-de-werkvloer-van-de-belastingdienst.html|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=8 december 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201208001757/https://nos.nl/artikel/2312198-angst-heerst-op-de-werkvloer-van-de-belastingdienst.html|dodeurl=no}}</ref> De werksfeer werd verder onder druk gezet door de aangifte die Van Huffelen deed tegen de Belastingdienst en het gedwongen ontslag van de bij de Belastingdienst geliefde Van der Vlist.<ref>{{Citeer web|voornaam=Derk|achternaam=Stokmans|medeauteurs=[[Philip de Witt Wijnen|de Witt Wijnen, Philip]]|datum=24 mei 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=‘De Belastingdienst is intern ontploft’|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/24/sancties-ambtenaren-leiden-tot-angst-a4000637|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=11 juni 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200611234113/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/24/sancties-ambtenaren-leiden-tot-angst-a4000637|dodeurl=no}}</ref> Meerdere keren kwamen ook berichten van medewerkers op het [[intranet]] van de Belastingdienst naar buiten, waarin onvrede geuit werd over de top van de Belastingdienst.<ref>{{Citeer web|voornaam=Philip|achternaam=de Witt Wijnen|datum=26 mei 2020|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Fiscus is boos, ouders zijn getergd|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/26/fiscus-is-boos-ouders-zijn-getergd-a4000897|bezochtdatum=23 november 2020|archiefdatum=12 juni 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200612102843/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/26/fiscus-is-boos-ouders-zijn-getergd-a4000897|dodeurl=no}}</ref><ref>{{Citeer web|voornaam=Ulko|achternaam=Jonker|datum=4 februari 2021|werk=[[Het Financieele Dagblad]]|titel=Vertrouwenscrisis bij Belastingdienst door toeslagaffaire|url=https://fd.nl/economie-politiek/1372743/vertrouwenscrisis-bij-belastingdienst-door-toeslagaffaire|bezochtdatum=5 februari 2021|archiefdatum=4 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210204192550/https://fd.nl/economie-politiek/1372743/vertrouwenscrisis-bij-belastingdienst-door-toeslagaffaire|dodeurl=no}}</ref> Medewerkers van de Belastingdienst werden na de toeslagenaffaire ook vaker agressief bejegend en bedreigd.<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2376932-belastindienst-toeslagenaffaire-geen-reden-om-onze-medewerkers-te-bedreigen.html|titel=Belastindienst: 'Toeslagenaffaire geen reden om onze medewerkers te bedreigen'|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|datum=16 april 2021|bezochtdatum=21 april 2021|archiefdatum=21 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210421121606/https://nos.nl/artikel/2376932-belastindienst-toeslagenaffaire-geen-reden-om-onze-medewerkers-te-bedreigen.html|dodeurl=no}}</ref> Ondanks de toeslagenaffaire bleef de Belastingdienst populair voor werkzoekenden,<ref>{{citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2377998-belastingdienst-populair-als-werkgever-ondanks-toeslagenaffaire.html|titel=Belastingdienst populair als werkgever, ondanks toeslagenaffaire|werk=[[NOS Nieuws|NOS]]|datum=24 april 2021|bezochtdatum=24 april 2021|archiefdatum=24 april 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210424064818/https://nos.nl/artikel/2377998-belastingdienst-populair-als-werkgever-ondanks-toeslagenaffaire.html|dodeurl=no}}</ref> hoewel een vervanger voor Van der Vlist als directeur van de FIOD lange tijd niet lukte.<ref>{{Citeer web|voornaam=Ivo|achternaam=Bökkerink|datum=2021-02-23|titel=Fiod kan maar geen geschikte directeur vinden|url=https://fd.nl/economie-politiek/1374889/fiod-kan-maar-geen-geschikte-directeur-vinden|bezochtdatum=2021-02-23|archiefdatum=2021-02-27|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210227062227/https://fd.nl/economie-politiek/1374889/fiod-kan-maar-geen-geschikte-directeur-vinden|dodeurl=no}}</ref>

Op verzoek van de Tweede Kamer werden in maart 2020 twee raadspersonen aangesteld, bij wie medewerkers van de Belastingdienst melding konden maken van misstanden. In de tussenrapportage in november 2020 en eindrapportage in september 2021 gaven zij daarvan een overzicht.<ref>{{Citeer web|medeauteurs=Hol, A.M.|voornaam=H.A.G.|achternaam=Splinter-van Kan|datum=2020-11-05|titel=Tussentijdse rapportage Raadspersonen Belastingdienst|url=https://open.overheid.nl/repository/ronl-e501d6c4-9986-4d94-baea-869f962154be/1/pdf/eindrapport-raadspersonen-belastingdienst.pdf|formaat=pdf|bezochtdatum=2021-02-10|taal=nl|archiefdatum=2022-06-28|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220628194236/https://open.overheid.nl/repository/ronl-e501d6c4-9986-4d94-baea-869f962154be/1/pdf/eindrapport-raadspersonen-belastingdienst.pdf|dodeurl=no}}</ref><ref>{{citeer web|url=https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstukken/2021/10/12/eindrapport-raadspersonen-belastingdienst/eindrapport-raadspersonen-belastingdienst.pdf|titel=Eindrapportage Raadspersonen Belastingdienst|datum=september 2021|medeauteurs=Hol, A.M.|voornaam=H.A.G.|achternaam=Splinter-van Kan|formaat=pdf|bezochtdatum=2021-12-10|archiefdatum=2022-01-23|archiefurl=https://web.archive.org/web/20220123084127/https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstukken/2021/10/12/eindrapport-raadspersonen-belastingdienst/eindrapport-raadspersonen-belastingdienst.pdf|dodeurl=no}}</ref> Zij beschreven daarin een vijandige sfeer waardoor medewerkers misstanden niet aankaartten.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/vijandige-sfeer-weerhoudt-ambtenaren-fiscus-van-melden-misstanden~b9b0c896/|titel=Vijandige sfeer weerhoudt ambtenaren fiscus van melden misstanden|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=2021-10-12|bezochtdatum=2021-12-10|archiefdatum=2021-12-10|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211210102720/https://www.trouw.nl/binnenland/vijandige-sfeer-weerhoudt-ambtenaren-fiscus-van-melden-misstanden~b9b0c896/|dodeurl=no}}</ref> Anderzijds beklaagden ambtenaren zich over de "onjuiste beeldvorming over de Toeslagenaffaire" en over de overcompensatie, die in de toekomst wellicht als te ruimhartig of onrechtmatig gezien zou kunnen worden.{{sfn|Frederik|2021}}<ref name="correspondent2">{{citeer web|achternaam=Frederik|voornaam=Jesse|auteurlink=Jesse Frederik|datum=2021-12-10|titel=Hoe de compensatieregeling van de toeslagenaffaire gierend uit de hand loopt|url=https://decorrespondent.nl/12987/hoe-de-compensatieregeling-van-de-toeslagenaffaire-gierend-uit-de-hand-liep/4427927572068-e3bab482|werk=[[De Correspondent]]|bezochtdatum= 2023-04-29}}</ref>

=== Hervorming toeslagensysteem ===
Vanaf 2014 werd er gewerkt aan het hervormen van de kinderopvangtoeslag.<ref name="Geruzie belemmerde snellere compensatie van toeslagouders" /><ref>{{Citeer web|datum=17 september 2014|werk=kinderopvangtotaal|voornaam=Irene|achternaam=de Groot|titel=‘Kinderopvangtoeslag direct op rekening kinderopvang’|url=https://www.kinderopvangtotaal.nl/uitbetaling-kinderopvangtoeslag-moet-eenvoudiger-1601125w/|bezochtdatum=8 februari 2021|archiefdatum=14 februari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210214204306/https://www.kinderopvangtotaal.nl/uitbetaling-kinderopvangtoeslag-moet-eenvoudiger-1601125w/|dodeurl=no}}</ref> Zo kwam het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met een plan om de toeslag niet langer over te maken naar de ouders, maar direct naar de opvangbureaus.<ref name="Menno Snel hield vast aan systeem van kinderopvangtoeslag" /> Hiermee zou de uitvoering van deze toeslag overgeheveld worden van de Belastingdienst naar de [[Dienst Uitvoering Onderwijs]].<ref>{{Citeer web|voornaam=Ulko|achternaam=Jonker|datum=2020-11-19|werk=[[Het Financieele Dagblad]]|titel=Financiën sloeg aanbod Sociale Zaken af om kinderopvangtoeslag over te hevelen|url=https://fd.nl/economie-politiek/1364878/ongemak-sociale-zaken-over-kinderopvangtoeslag-bleef-hangen-in-visioen-over-nieuw-stelsel|bezochtdatum=2021-02-05|archiefdatum=2021-02-10|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210210122628/https://fd.nl/economie-politiek/1364878/ongemak-sociale-zaken-over-kinderopvangtoeslag-bleef-hangen-in-visioen-over-nieuw-stelsel|dodeurl=no}}</ref> Dit werd gesteund door de ambtenaren van dit ministerie en aanvankelijk ook door staatssecretaris Van Ark. Staatssecretaris Snel was echter tegen de wijziging omdat er te veel risico's aan zouden zitten. Later keerde Van Ark zich ook tegen dit plan, onder andere door het gebrek aan politieke steun.<ref name="Menno Snel hield vast aan systeem van kinderopvangtoeslag">{{Citeer web|datum=19 november 2020|werk=[[RTL Nieuws]]|titel='Menno Snel hield vast aan systeem van kinderopvangtoeslag'|url=https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5198158/verhoor-belastingdienst-affaire-toeslagen-menno-snel|bezochtdatum=2021-01-03|archiefdatum=2021-01-02|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210102023838/https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5198158/verhoor-belastingdienst-affaire-toeslagen-menno-snel|dodeurl=no}}</ref> Naar aanleiding van het onthullen van de toeslagenaffaire ontstond de hernieuwde wens om het toeslagensysteem te hervormen.

=== Bestuursrecht ===
Op het handelen van de [[Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (Nederland)|Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State]] tijdens de toeslagenaffaire kwam kritiek.<ref>{{Citeer web|auteurlink=Folkert Jensma|voornaam=Folkert|achternaam=Jensma|datum=2020-12-05|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=In de affaire rond de toeslagen faalde ook de rechter|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/05/in-de-affaire-rond-de-toeslagen-faalde-ook-de-rechter-a4022660|bezochtdatum=2020-12-13|archiefdatum=2020-12-09|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201209235205/https://www.nrc.nl/nieuws/2020/12/05/in-de-affaire-rond-de-toeslagen-faalde-ook-de-rechter-a4022660|dodeurl=no|taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web|voornaam=Ellen|achternaam=Pasman|datum=2020-03-11|werk=[[de Volkskrant]]|titel=In de toeslagenaffaire liet ook Raad van State steken vallen|url=https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/in-toeslagenaffaire-liet-ook-raad-van-state-steken-vallen~b3a4380e/|bezochtdatum=2020-12-13|archiefdatum=2021-02-25|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210225140738/https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/in-toeslagenaffaire-liet-ook-raad-van-state-steken-vallen~b3a4380e/|dodeurl=no|taal=nl}}</ref> De Afdeling werd verweten te makkelijk de Belastingdienst te volgen en vast te houden aan de alles of niets-benadering. In november 2021 beschuldigde [[Autoriteit Persoonsgegevens|AP]]-voorzitter [[Aleid Wolfsen]] de Afdeling ook van medeplichtigheid aan discriminatie in de toeslagenaffaire, omdat zij niet op het disproportionele aantal slachtoffers met dubbele nationaliteit had gelet.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/wolfsen-raad-van-state-discrimineerde-ook-slachtoffers-van-toeslagenaffaire~b2d85f0f/|titel=Wolfsen: Raad van State discrimineerde ook slachtoffers van toeslagenaffaire|datum=2021-11-17|bezochtdatum=2021-11-19|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|archiefdatum=2021-11-19|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211119135542/https://www.trouw.nl/binnenland/wolfsen-raad-van-state-discrimineerde-ook-slachtoffers-van-toeslagenaffaire~b2d85f0f/|dodeurl=no}}</ref> Voorzitter van de Afdeling, [[Bart Jan van Ettekoven]] noemde deze beschuldiging onjuist.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/politiek/raad-van-state-we-hebben-jarenlang-gefaald-in-de-toeslagenaffaire~ba63c80a/|titel=Raad van State: ‘We hebben jarenlang gefaald in de toeslagenaffaire’|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|voornaam=Jan|achternaam=Kleinnijenhuis|medeauteurs=Boersema, Wendelmoet|datum=2021-11-19|bezochtdatum=2021-11-19|auteurlink=Jan Kleinnijenhuis|archiefdatum=2021-11-19|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211119135541/https://www.trouw.nl/politiek/raad-van-state-we-hebben-jarenlang-gefaald-in-de-toeslagenaffaire~ba63c80a/|dodeurl=no}}</ref> Na het rapport van de parlementaire ondervragingscommissie kondigde Van Ettekoven aan dat de Afdeling oude zaken zou doorlichten op disproportionele gevolgen voor burgers.<ref>{{Citeer web|voornaam=Wendelmoet|achternaam=Boersema|medeauters=[[Jan Kleinnijenhuis|Kleinnijenhuis, Jan]]|datum=2021-01-09|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|titel=Raad van State onderzoekt eigen uitspraken na toeslagenaffaire: ‘Het had anders gekund’|url=https://www.trouw.nl/binnenland/raad-van-state-onderzoekt-eigen-uitspraken-na-toeslagenaffaire-het-had-anders-gekund~b5dc1655/|bezochtdatum=2021-01-15|archiefdatum=2021-01-12|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210112061139/https://www.trouw.nl/binnenland/raad-van-state-onderzoekt-eigen-uitspraken-na-toeslagenaffaire-het-had-anders-gekund~b5dc1655/|dodeurl=no|taal=nl}}</ref><ref>{{Citeer web|voornaam=Bart Jan|achternaam=van Ettekoven|auteurlink=Bart Jan van Ettekoven|datum=15 januari 2021|werk=[[Nederlands Juristenblad]]|titel=‘Tussen wet en recht’|url=https://www.njb.nl/media/4119/098-107_njb02_art02.pdf|bezochtdatum=18 januari 2021|formaat=pdf|archiefdatum=13 januari 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210113125713/https://www.njb.nl/media/4119/098-107_njb02_art02.pdf|dodeurl=no}}</ref> Na een reflectieprogramma concludeerde de Afdeling in het rapport ''Lessen uit de kinderopvangtoeslagen'':<ref>{{Citeer web| url = https://www.raadvanstate.nl/reflectierapport/| titel = Lessen uit de kinderopvangtoeslagzaken: Reflectierapport van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State| bezochtdatum = 2021-11-22| auteur = Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State| datum = november 2021| 6 = | dodeurl = ja}}</ref>
{{Citaat|De Afdeling bestuursrechtspraak [heeft] te lang vastgehouden aan de ‘alles-of-niets’-lijn. Zij had deze lijn eerder kunnen en moeten wijzigen. Door dat na te laten heeft de Afdeling bestuursrechtspraak ouders die daardoor in de problemen zijn gekomen, niet de rechtsbescherming geboden waar zij op mochten rekenen. Dat mag niet weer gebeuren. Hiervoor biedt zij dan ook haar excuses aan.}}

Ook het Landelijk Overleg Vakinhoud Bestuursrecht publiceerde een reflectie op het handelen van lagere bestuursrechters in de toeslagenaffaire.<ref>{{citeer web|url=https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/PublishingImages/WRT%20rapport%20Recht%20vinden%20bij%20de%20rechtbank%20DEF%20051021.pdf|formaat=pdf|titel=Recht vinden bij de rechtbank|datum=oktober 2021}}</ref> In dit rapport leverden ze kritiek op hun eigen handelwijze, maar wezen ook op de rol van de wetgever en de Afdeling. Volgens voorzitter van de [[Raad voor de rechtspraak]] [[Henk Naves]] mocht men in dit rapport excuses lezen.<ref>{{citeer web|url=https://www.trouw.nl/binnenland/rechters-ruimte-voor-maatwerk-ontbrak-in-kinderopvangtoeslagzaken~ba49766a/|titel=Rechters: ruimte voor maatwerk ontbrak in kinderopvangtoeslagzaken|voornaam=Isabel|achternaam=Baneke|medeauteurs=Van Teeffelen, Kristel|werk=[[Trouw (krant)|Trouw]]|datum=2021-10-08|bezochtdatum=2021-10-14|archiefdatum=2021-10-29|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211029175038/https://www.trouw.nl/binnenland/rechters-ruimte-voor-maatwerk-ontbrak-in-kinderopvangtoeslagzaken~ba49766a/|dodeurl=no}}</ref> [[Familierecht|Familie-]] en [[Jeugdrecht (Nederland)|jeugdrecht]]ers kondigden in oktober 2021 ook aan onderzoek te doen naar hun rol in de toeslagenaffaire.<ref>{{citeer web|url=https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kinderrechters-gaan-eigen-blinde-vlekken-onderzoeken-na-toeslagenaffaire~b25cdb66/|titel=Kinderrechters gaan eigen blinde vlek onderzoeken na toeslagenaffaire|werk=[[de Volkskrant]]|taal=nl|bezochtdatum=26 oktober 2021|archiefdatum=26 oktober 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20211026072510/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kinderrechters-gaan-eigen-blinde-vlekken-onderzoeken-na-toeslagenaffaire~b25cdb66/|dodeurl=no}}</ref>

Op verzoek van de Tweede Kamer deed de [[Commissie van Venetië]] na de toeslagenaffaire onderzoek naar de Nederlandse rechtsstaat.<ref>{{Citeer nieuws|voornaam=Wafa|achternaam=Al Ali|datum=2021-01-26|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Tweede Kamer wil internationaal onderzoek naar Nederlandse rechtsstaat|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/26/tweede-kamer-wil-internationaal-onderzoek-naar-nederlandse-rechtsstaat-a4029253|bezochtdatum=2021-01-26|archiefdatum=2021-01-26|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210126204902/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/01/26/tweede-kamer-wil-internationaal-onderzoek-naar-nederlandse-rechtsstaat-a4029253|dodeurl=no|taal=nl}}</ref> In het rapport deed de Commissie verschillende aanbevelingen, waarvan een groot deel al aangekondigd was door het kabinet na het aftreden. De Commissie schreef het volgende in de conclusie:<ref>{{citeer web |url=https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2021)031-e|titel=The Netherlands opinion on the legal protection of citizens |website=[[Raad van Europa]] |taal=en |datum=2021-10-18 |formaat=pdf |bezochtdatum=2023-08-22 |archiefdatum=2021-10-23 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20211023105900/https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2021)031-e |dodeurl=nee}}</ref>
{{Citaat|Over het algemeen is Nederland een goed functionerende staat met sterke democratische instituties en waarborgen voor de rechtsstaat. Hoewel de tekortkomingen in de bescherming van individuele rechten die aan het licht kwamen in de toeslagenaffaire inderdaad serieus en systemisch zijn en alle organen van de overheid betreffen, blijkt dat uiteindelijk de rechtsstaatmechanismen in Nederland hebben gewerkt.}}

=== Politiek ===
71% van de burgers die meededen aan een peiling gepubliceerd in maart 2021 gaven aan dat hun vertrouwen in de overheid negatief is beïnvloed door de toeslagenaffaire en bijna twee derde kreeg daardoor ook minder vertrouwen in de politiek.<ref>{{Citeer web|voornaam=Guus|achternaam=Valk|datum=5 maart 2021|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Toeslagenaffaire voedde het cynisme over politiek|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/05/burger-steeds-cynischer-over-politiek-a4034394|bezochtdatum=6 maart 2021|archiefdatum=6 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210306061903/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/05/burger-steeds-cynischer-over-politiek-a4034394|dodeurl=no}}</ref> Als reden voor gedaald politiek vertrouwen werd eveneens vaak de nasleep van de toeslagenaffaire genoemd bij een onderzoek van het [[Sociaal en Cultureel Planbureau]] in april 2021.<ref>{{citeer web|url=https://www.scp.nl/binaries/scp/documenten/publicaties/2021/06/30/burgerperspectieven-2021---kwartaal-2/Burgerperspectieven+2021_02_WEB.pdf|titel=Burgerperspectieven 2021 | kwartaal 2}}</ref>

Ondanks dat het kabinet vlak voor de [[Tweede Kamerverkiezingen 2021|verkiezingen van 2021]] vanwege de toeslagenaffaire aftrad, werd het geen thema in de campagne. Wel werd de grote hoeveelheid voorkeurstemmen op [[Renske Leijten]] (SP) en [[Pieter Omtzigt]] (CDA) toegeschreven aan hun rol in het onder de aandacht brengen van de toeslagenaffaire.<ref>{{Citeer web|voornaam=Kees|achternaam=Versteegh|datum=28 maart 2021|werk=[[NRC (krant)|NRC Handelsblad]]|titel=Waarom het toeslagendrama geen thema werd in de campagne|url=https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/28/waarom-het-toeslagendrama-geen-thema-werd-in-de-campagne-a4037584|bezochtdatum=10 april 2021|archiefdatum=29 maart 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210329111140/https://www.nrc.nl/nieuws/2021/03/28/waarom-het-toeslagendrama-geen-thema-werd-in-de-campagne-a4037584|dodeurl=no}}</ref>

== Zie ook ==
* [[Stichting (Gelijk)waardig Herstel]]
* [[Schandaal bij de Britse posterijen]]

==Noten==
{{References|group=kleine-letter}}

==Bronnen==
* {{Citeer boek |auteur=Parlementaire enquetecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening |titel=Blind voor mens en recht |URL=https://www.tweedekamer.nl/kamerleden_en_commissies/commissies/pefd |uitgever=Tweede Kamer der Staten-Generaal |datum=26 februari 2024}}
* {{Citeer boek|auteur=Adviescommissie Uitvoering Toeslagen|titel=Omzien in verwondering 2|URL=https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstukken/2020/03/12/omzien-in-verwondering-eindadvies-adviescommissie-uitvoering-toeslagen/omzien-in-verwondering-eindadvies-adviescommissie-uitvoering-toeslagen.pdf|formaat=pdf|datum=12 maart 2020|access-date=24 april 2021|archiefdatum=29 oktober 2020|archiefurl=https://web.archive.org/web/20201029174237/https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstukken/2020/03/12/omzien-in-verwondering-eindadvies-adviescommissie-uitvoering-toeslagen/omzien-in-verwondering-eindadvies-adviescommissie-uitvoering-toeslagen.pdf|dodeurl=ja}}
* {{Citeer boek |uitgever=Tweede Kamer der Staten-Generaal |datum=17 december 2020 |titel=Ongekend onrecht |url=https://www.tweedekamer.nl/sites/default/files/atoms/files/20201217_eindverslag_parlementaire_ondervragingscommissie_kinderopvangtoeslag.pdf |formaat=pdf |auteur=Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag}}
* {{Citeer boek |titel=Geen powerplay maar fair play|url=https://www.nationaleombudsman.nl/system/files/onderzoek/Rapport%202017-095%20Geen%20powerplay%20maar%20fair%20play_0.pdf|formaat=pdf|auteur=Nationale ombudsman|auteurlink=Nationale ombudsman|datum=9 augustus 2017}}
* {{Citeer boek |datum=16 juli 2020|titel=De verwerking van de nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag|url=https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/sites/default/files/atoms/files/onderzoek_belastingdienst_kinderopvangtoeslag.pdf |formaat=pdf|auteur=Autoriteit Persoonsgegevens|auteurlink=Autoriteit Persoonsgegevens}}
* {{Citeer boek |achternaam= Frederik |voornaam= Jesse |auteurlink= Jesse Frederik |datum= 2021-02-09 |titel= Zo hadden we het niet bedoeld: De tragedie achter de toeslagenaffaire |url=https://decorrespondent.nl/12103/lees-of-luister-zo-hadden-we-het-niet-bedoeld/4126527096692-d416ee15 |uitgever= [[De Correspondent]] |ISBN= 9789083078915 |archiefdatum= 2021-02-10 |archiefurl= https://web.archive.org/web/20210210190523/https://decorrespondent.nl/12103/lees-of-luister-zo-hadden-we-het-niet-bedoeld/4126527096692-d416ee15 |dodeurl= no}}
* {{Citeer boek|achternaam=Omtzigt|voornaam=Pieter|auteurlink=Pieter Omtzigt|last2=Vlieger|first2=Welmoed|datum=23 februari 2021 |titel=[[Een Nieuw Sociaal Contract]]|hoofdstuk= |uitgever=[[Uitgeverij Prometheus]]|plaats=Amsterdam|ISBN=9789044648829}}
* {{Citeer boek|achternaam=Pasman|voornaam=Ellen|titel=Kafka in de rechtsstaat: De toeslagenaffaire ontleed|datum=15 maart 2021|uitgever=[[Uitgeverij Prometheus]]|plaats=Amsterdam|ISBN=9789044646771}}

==Referenties==
{{References}}

==Externe links==
* {{citeer web|url=https://herstel.toeslagen.nl/|titel=Website voor gedupeerde ouders {{!}} Herstel Toeslagen (UHT)|bezochtdatum=2024-12-15}}
* {{citeer web|url=https://www.werkelijkeschade.nl/|titel=Commissie Werkelijke Schade (CWS)|bezochtdatum=2024-12-15}}
* {{citeer web|url=https://www.gelijkwaardigherstel.nl/|titel=Stichting (Gelijk)waardig Herstel (SGH)|bezochtdatum=2024-12-15}}

[[Categorie:Nederlandse politieke affaire]]
[[Categorie:Belasting in Nederland]]
[[Categorie:Belastingfraude]]
[[Categorie:Nederlandse politiek in 2019]]
[[Categorie:Nederlandse politiek in 2020]]
[[Categorie:Nederlandse politiek in 2021]]
[[Categorie:Nederlandse politiek in 2022]]