Brontekst bekijken van Station Amsterdam Centraal

{{Infobox spoorwegstation Nederland
| station          = Amsterdam Centraal
| afbeelding       = Amsterdam Centraal - panoramio - Nikolai Karaneschev (1).jpg
| onderschrift     = Voorgevel van het station
| plaats           = [[Amsterdam]]
| stationscode     = Asd
| iata             = ZYA
| stationsnaam     = Amsterdam Centraal
| type             =
| opening          = [[15 oktober]] [[1889]]
| sluiting         =
| heropening       =
| hersluiting      =
| perrons          = 6
| perronsporen     = 11<ref>[http://sporenplan.nl/html_nl/sporenplan/ns/ns_nummer/sgra-asd.html Sporenschema station Amsterdam Centraal] sporenplan.nl</ref><ref group=noot>Spoor 1 is een [[kopspoor]].</ref>
| spoorlijnen      = [[Spoorlijn Amsterdam - Rotterdam|Oude Lijn]]<br />[[Spoorlijn Den Helder - Amsterdam|Den Helder – Amsterdam]]<br />[[Spoorlijn Amsterdam - Zutphen|Oosterspoorweg]]<br />[[Spoorlijn Amsterdam - Elten|Rhijnspoorweg]]<br />[[Spoorlijn Amsterdam Centraal - Schiphol|Westtak Ringspoorbaan]]
| metrostation     = [[Metrostation Amsterdam Centraal|Centraal Station]]
| metroperrons     = 3
| metrosporen      = 4
| noord50          = 
| zuid50           =
| west51           = [[Nieuwmarkt (metrostation)|Nieuwmarkt]]
| oost51           = Eindpunt
| noord52          = [[Noorderpark (metrostation)|Noorderpark]]
| zuid52           = [[Rokin (metrostation)|Rokin]]
| noord53          = Eindpunt
| zuid53           = [[Nieuwmarkt (metrostation)|Nieuwmarkt]]
| noord54          = Eindpunt
| zuid54           = [[Nieuwmarkt (metrostation)|Nieuwmarkt]]
| tramlijnen       = {{Pictogram tramlijn Amsterdam|2}} {{Pictogram tramlijn Amsterdam|4}} {{Pictogram tramlijn Amsterdam|12}} {{Pictogram tramlijn Amsterdam|13}} {{Pictogram tramlijn Amsterdam|14}} {{Pictogram tramlijn Amsterdam|17}} {{Pictogram tramlijn Amsterdam|26}}
| exploitant       =
| aantalreizigers  = 178.501 (2023)<ref>Bron: [https://dashboards.nsjaarverslag.nl/reizigersgedrag/amsterdam-centraal?dtYear=2023 NS Dashboard, Reizigersgedrag 2023 Amsterdam Centraal], Aantal instappers, uitstappers en overstappers van NS-trein op NS-trein (per gemiddelde werkdag). NB: dit cijfer betreft de reizigers van NS, dus exclusief reizigers van Eurostar, NS International, DB Fernverkehr en ÖBB Nightjet: van deze vervoerders zijn geen cijfers bekend.</ref>
| positiekaartnaam = Randstad N
| lat_deg          = 52
| lat_min          = 22
| lat_sec          = 44
| lon_deg          = 4
| lon_min          = 54
| lon_sec          = 2
| treinvervoerder  = [[Nederlandse Spoorwegen|NS]], [[NS International]], [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]], [[DB Fernverkehr]], [[European Sleeper]], [[Österreichische Bundesbahnen|ÖBB]] en [[Eurostar]]
| metrovervoerder  = [[GVB (Amsterdam)|GVB]]
| tramvervoerder   = [[GVB (Amsterdam)|GVB]]
| busvervoerder    = [[GVB (Amsterdam)|GVB]], [[Connexxion]], [[EBS (busvervoer)|EBS]] en [[Keolis Nederland]]
}}
[[Bestand:Amsterdam - ligging van stations in 1936.jpg|thumb|Ligging van de stations in Amsterdam in 1936.]]
[[Bestand:Stationplein Amsterdam plan.jpg|thumb|Stationsplein in 1895.]]
[[Bestand:Open Havenfront, foto 3 Jacob Olie (max res).jpg|thumb|Centraal Station met op de voorgrond het Open Havenfront; 1897.]]
[[Bestand:NIMH - 2011 - 0058 - Aerial photograph of Amsterdam, The Netherlands - 1920 - 1940.jpg|thumb|Luchtfoto van het Centraal Station in de jaren twintig. [[Luchtvaartafdeeling]], 1920-1940.]]
[[Bestand:Zestig jaar Amsterdam-centraal-PGM4012057.webm|thumb|[[Polygoonjournaal|Bioscoopjournaal]] uit 1949. Het door Cuypers ontworpen Centraal Station te Amsterdam is 60 jaar geleden in gebruik genomen. Impressie van de gang van zaken op dit station.]]
[[Bestand:Amsterdam Centraal Station2.jpg|thumb|Centraal Station tussen 1890 en 1905.]]
[[Bestand:centraal.jpg|thumb|Centraal Station en [[Noord-Zuid-Hollands Koffiehuis]].]]
[[Bestand:Centraal Station (Stationsplein, Amsterdam).jpg|thumb|Het Centraal Station bij avond.]]
[[Bestand:centraal2.jpg|thumb|Het Koningspaviljoen.]]
[[Bestand:136 kerken op monumentenlijst-524052.ogv|thumb|start=0:12|thumbtime=0:|Toen het [[Polygoonjournaal]] in maart 1974 aandacht besteedde aan rijksmonumenten, liet het ook enkele beelden van het station zien.]] 
[[Bestand:2011-11-25 AMS C 03.jpg|thumb|De grote stationshal, tegenwoordig de zogenaamde 'Cuypershal', tussen hoofdentree en middentunnel, de tijdelijke tegels zijn in 2023 vervangen door permanente betegeling; november 2011.]]
[[Bestand:HUA-155853-Gezicht op de sporen aan de oostzijde van het N.S.-station Amsterdam C.S. te Amsterdam met rechts de electrische locomotief nr. 1142 (serie 1100) van de N.S. met rijtuigen en op de achtergrond de perr.jpg|thumb|Gezicht op de sporen aan de oostzijde van het N.S.-station Amsterdam C.S. te Amsterdam, rechts de elektrische locomotief nr. 1142 (serie 1100) van de N.S. met rijtuigen en op de achtergrond de (toen nog) twee stationskappen; juli 1961.]]
[[Bestand:Amsterdam Centraal 1.jpg|thumb|De drie [[stationskap]]pen, vanaf de oostzijde gezien.]]
[[Bestand:NS symbool Amsterdam CS.jpg|thumb|Op de bovenkant van de eerste stationskap is het 'gevleugelde wiel' teruggeplaatst, het klassieke symbool van de spoorwegen.]]
[[Bestand:Hal CS Amsterdam.jpg|thumb|De stationskap van ir. L.J. Eijmer, gezien vanaf perron 2b.]]
[[Bestand:Amsterdam CS.jpg|thumb|De tweede [[stationskap]].]]
[[Bestand:Doorkijkje Amsterdam CS (8704644538).jpg|miniatuur|Doorkijk onder de middenkap. '' Afbeelding openen en/of drie keer inzomen op de foto voor een  gedetailleerde kijk onder de kap.'' ]]
[[Bestand:Stationshal IJzijde.jpg|thumb|Stationshal IJzijde, de IJhal, met onder andere de nieuwste stationskap over het busstation]]
[[Bestand:Stationshal IJzijde 2.jpg|thumb|Stationshal IJzijde, de IJhal]]
[[Bestand:IJpassage CS.jpg|thumb|IJ-passage bij dwarstunnel]]
'''Station Amsterdam Centraal''' is het [[centraal station]] van de [[Nederland]]se hoofdstad [[Amsterdam]]. Het is gebouwd tussen [[1881]] en [[1889]] naar ontwerp van [[Pierre Cuypers]], [[Dolf van Gendt]] (stationsgebouw) en L.J. Eijmer (stationskap). Het station telt zes [[perron (platform)|perrons]] die via drie dwarsgangen onder de 15 sporen (waarvan 11 perronsporen) bereikbaar zijn. Dagelijks telde Amsterdam Centraal in 2023 een aantal van 167.403 in- en uitstappers<ref>https://dashboards.nsjaarverslag.nl/reizigersgedrag/amsterdam-centraal?dtYear=2023</ref> (dus exclusief overstappers), waarmee het na [[station Utrecht Centraal]] [[Lijst van drukste spoorwegstations van Nederland|het drukste station van Nederland]] is. Reizigers kunnen gebruikmaken van treinen, metro's, trams, bussen en veren. Het station is gelegen op het in het [[IJ (rivier)|IJ]] [[Aanplemping|aangeplempte]] [[Stationseiland]].

Sinds de jaren 1980 ondergaat het station diverse grote verbouwingen waarbij het meestal om uitbreiding gaat. In de jaren '80 hing een grote interne stationsverbouwing samen met de groei van het voorstadsverkeer met Noord-Holland en Flevoland en de spoorwegaansluiting met Schiphol. Sinds medio jaren '90 is er geen duidelijke bouwfase meer te onderscheiden met betrekking tot de vele verbouwingen en uitbreidingen. In de jaren '90 en de eerste helft van de jaren 2000 lag het accent op uitgebreide perronverlengingen vanwege de groei van het aantal treinen. Aansluitend werd het station grootschalig verbouwd omdat de Noord/zuidlijn-metro onder het station werd aangelegd waarbij aan de noordelijke IJ-zijde het station ook is uitgebreid met een busstation en een tweede stationshal. Tegelijk zijn vanwege de landelijke invoering van de OV-chipkaart, en ten behoeve van de uitbreiding van het winkelaanbod, meerdere poortvrije passages aangelegd. 

Door gewijzigde inzichten, en soms door beperkte financiële middelen, zijn of worden vernieuwingen of uitbreidingen los van elkaar of stapsgewijs gepland en uitgevoerd, zoals de renovatie van het Cuypersgebouw, de bouw van de Cuyperstrap naar de centrale metrohal in 2020, of het installeren van liften in de Westtunnel in 2006. In andere gevallen moeten projecten bewust achter elkaar worden gepland en uitgevoerd. Zo kon de herinrichting van het Stationseiland, inclusief de bouw van de onder het water gelegen fietsenstalling in het begin van de jaren 2020, pas plaatsvinden nadat de bussen in 2018 allemaal verhuisd waren naar het toen nieuwe busstation aan het IJ.

De huidige verbouwing vanaf 2023 hangt samen met de voortgaande groei van het aantal treinen op Amsterdam Centraal. En na de uitbreiding in de jaren 1980 en de jaren 1990 van de westelijke aansluitende sporen op het Centraal Station, worden nu in de jaren 2020 de oostelijke aansluitende sporen vernieuwd en verbeterd. Een nieuw element bij deze plannen is, met het oog op de veiligheid op de steeds drukker wordende perrons, perronverbreding waarbij perronloze middensporen worden verwijderd zoals in 2016 op Utrecht Centraal is gebeurd.

== Geschiedenis ==
In 1864 vroeg [[Johan Rudolph Thorbecke|Johan Thorbecke]], op dat moment de [[Ministerie van Binnenlandse Zaken|minister van Binnenlandse Zaken]], de Amsterdamse gemeenteraad om diens mening over een nieuw te bouwen Centraal Station in Amsterdam. Thorbecke noemde twee mogelijke locaties: de huidige (op een kunstmatig eiland in het [[Open Havenfront]]) en een andere in de buurt van het [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]], nabij de voormalige [[Leidsepoort]]. Thorbecke had zelf een voorkeur voor de optie bij het Open Havenfront. De gemeente echter niet, vooral omdat de entree van de stad op die manier afgesloten zou worden van het IJ door de nieuw te bouwen spoorlijn en station. Uiteindelijk werd wel gekozen voor de locatie aan het Open Havenfront: de spoorweg zou ook gunstig zijn voor de scheepvaart en het goederenstation zou worden gebouwd bij de [[Rietlanden (Amsterdam)|Stadsrietlanden]], zodat er minder land aangeplempt hoefde te worden. Op 23 juni 1869 werd de huidige locatie door de gemeenteraad goedgekeurd.<ref>{{Citeer web|url=https://www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/beschrijvingen/centraal-station-0/|titel=Centraal Station|bezochtdatum=2017-11-27|auteur=Amsterdam|werk=Amsterdam.nl|taal=nl|dodeurl=ja}}</ref>

Het station − tot mei 2000 Amsterdam CS geheten − verving aan de westkant het in 1878 gesloten [[station Amsterdam Willemspoort]] en het van 1878 tot 1889 gebruikte tijdelijke [[Station Amsterdam Westerdok|station Westerdok]], terwijl het [[Weesperpoortstation]] aan de oostkant bleef bestaan. Het is gebouwd op drie aangeplempte eilanden in het [[IJ (water)|IJ]]. Hiervoor werd zand gebruikt uit de duinen bij [[Velsen]], dat vrijkwam bij het graven van het [[Noordzeekanaal]]. Net als veel andere gebouwen in Amsterdam werd het gebouwd op houten palen (8.687 stuks). Bij de bouw traden verzakkingen op, waardoor het werk enige jaren werd vertraagd. Op [[15 oktober]] [[1889]] werd het station onder enorme publieke belangstelling geopend.

Cuypers ontwierp wel het gebouw, maar de overkapping van de perrons en de sporen viel buiten de opdracht. De eerste oplevering van het gebouw in oktober [[1884]] was dan ook zonder stationskap of perronkappen. De [[stationskap]], bestaande uit 50 boogspanten en een overspanning van bijna 45 meter, werd ontworpen door L.J. Eijmer, civiel ingenieur bij de [[Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen|Staatsspoorwegen]]. Cuypers ontwierp wel de decoraties voor de spanten en de kopgevels. De [[stationskap]] werd uiteindelijk in oktober [[1889]] voltooid.

Een tweede, smallere en langere maar gelijksoortige kap aan de IJzijde werd voltooid in [[1924]], gebouwd door [[Werkspoor]]. <ref name="ReferenceC">DE OVERKAPPING VAN HET CENTRAAL STATION.. "De courant". Amsterdam; Amsterdam, 19-09-1922, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:003538067:mpeg21:p00006</ref><ref name="ReferenceD">DE UITBREIDING VAN HET CENTRAAL-STATION TE AMSTERDAM. Het zesde perron.. "De Telegraaf". Amsterdam, 06-08-1924, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 14-0/ref> 2-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010564237:mpeg21:p006</ref> Tussen de twee kappen bleven drie sporen niet overdekt. Rond  [[1996]] werd er over deze sporen een derde 'middenkap' gebouwd (voltooid in juni [[1997]]<ref name="ReferenceA"/>), ontworpen door Jan Garvelink, architect bij [[Movares|Holland Railconsult]]. In [[2014]] is een vierde kap voltooid, voor het nieuwe busstation aan de achterzijde van het station.<ref name="ReferenceF">Overkapping achter Centraal Station is klaar, Parool 6 mei 2014, geraadpleegd op 15 februari 2024 via [https://www.parool.nl/nieuws/overkapping-achter-centraal-station-is-klaar~b9af1bb0/]</ref> Het ontwerp is van Benthem Crouwel Architects.

In 1920 werd de Oostelijke vleugel (het lage eindgebouw) afgebroken en vervangen door 'De Oost', het voormalige pakketpostgebouw naar ontwerp van [[Joseph Cuypers|Cuypers' zoon Joseph]].



== Ontwerp ==
Cuypers ontwierp ook het in [[1885]] geopende Amsterdamse [[Rijksmuseum Amsterdam|Rijksmuseum]], waar het Centraal Station sterk op lijkt. Van Gendt ontwierp alle stations aan de spoorlijn Den Helder – Amsterdam en in Amsterdam onder meer de [[Hollandsche Manege]] (1882), het [[Koninklijk Concertgebouw|Concertgebouw]] (1883-1888) en het [[Burgerziekenhuis]] (1889-1891).

Het station is het eerste station in [[Nederland]] dat door een bekende [[architect]] werd ontworpen. Daarvoor waren het vaak [[ingenieur]]s en minder befaamde architecten, maar de omgeving en aanzien van het te bouwen pand vroegen om een architect. Door de aanleg van de sporen en het station op drie kunstmatige eilanden in een deel van het [[IJ (Amsterdam)|IJ]], werd het [[Open Havenfront]] afgesloten van open water, maar zo werd wel voorkomen dat de oude stad doorsneden werd met spoorlijnen.

Aan de oostzijde van het station is het Koningspaviljoen (tegenwoordig de [[Koninklijke wachtkamer]]) te vinden, compleet met inpandige parkeerplaats (oorspronkelijk voor een [[koets]], nu voor een auto). Dit paviljoen bevat decoraties van de hand van [[Georg Sturm]], met als thema het koningshuis en het gezag.

Cuypers benadrukte met de twee torens aan weerszijden van de kap dat het station een 'nieuwe stadspoort' was. Het stationsgebouw vertoont dan ook sterke gelijkenis met het in 1885 opgeleverde [[Rijksmuseum Amsterdam|Rijksmuseum]], dat door dezelfde architect aan de zuidzijde van de binnenstad is gebouwd. Het gebouw is door de socioloog [[Abram de Swaan]] omschreven als een [[Katholicisme|Toffelemoons]] Koekelorium, vanwege alle luikjes en kleine raampjes die aan een klooster doen denken.

== Vroegere uitbreidingen en vernieuwingen ==
===Jaren 1920: tweede stationskap en verdubbeling aantal perrons===
Tussen 1920 en 1925/1926 onderging het station een van zijn grootste  uitbreidingen. Het aantal perrons werd bijna verdubbeld, onder meer door het tijdelijke houten vierde perron uit 1913 om te bouwen tot een definitief perron. Ook werden het vijfde en zesde perron toen gebouwd. Vooral het zesde perron was gebouwd met het oog op de afwikkeling van het goederenverkeer. Over de nieuwe perrons is toen ook een stationskap gebouwd door [[Werkspoor]] die in 1924 gereed kwam.<ref group="noot">Veel publicaties gaan onterecht uit van 1922 maar dat betrof het jaar van de aanbesteding en de opdrachtgunning.</REF><ref name="ReferenceC"/><ref name="ReferenceD"/> <ref>Stationsgebouwen. De nieuwe (tweede) overkapping van het Centraal Station te Amsterdam, Nederland 1924, The Memory, Institution: Spaarnestad Photo [SFA022809589], Photo collection illustrated magazine Het Leven (1906-1941), date of creation: 1924. Geraadpleegd op  https://geheugen.delpher.nl/ op 28 februari 2024 </ref> Onder het vijfde en zesde perron werden toen allerlei dienstruimten gebouwd ter afwikkeling van het goederenverkeer. De bebouwing heet het IJgebouw. De perrontunnels onder de drie toen reeds bestaande perrons zijn toen onder de nieuwe perrons doorgetrokken.

===Jaren 1950: verbouwing stationshal, tunnel stationsplein===
Tussen 1953 en 1956 werd de stationshal verbouwd en gemoderniseerd naar een ontwerp van [[Hermanus Gerardus Jacob Schelling|H.G.J. Schelling]]. Het 'orgel' met loketten werd vervangen door toen moderne plaatskaartenloketten. Voorts kwam er in 1955 een [[Brug 133|voetgangerstunnel]] vanaf het [[Vereniging voor Vreemdelingenverkeer|VVV-gebouwtje]] op het Stationsplein onder de rijweg voor het station door die uitkwam in de stationshal.

===Jaren 1980: Metrostation onder stationsplein, grootschalige verbouwing station===
====Stationsplein: herinrichting, metrostation en verwijdering oude tunnel====
In verband met de bouw van het eindstation van de eerste Amsterdamse metrolijn, onder het oostelijk deel van het stationsplein, werd de bovengenoemde tunnel in 1980 verwijderd. <ref group="noot">In 2018-2020 is op de plaats van de oude tunnel een nieuwe tunnel met een roltrap gebouwd, de 'Cuyperstrap', van de centrale hal ('Cuypershal') naar de centrale metrohal onder het Stationsplein.</ref> De rijweg zou toen toch, in verband met een herinrichting van het stationsplein, vervallen. Het verwijderen van de rijweg die vlak voor het station liep was mogelijk door trams, bussen, taxi's en auto's voortaan vooraf naar de oostelijke óf de westelijke helft van het stationsplein te laten rijden. De voetgangers (onder meer de snel groeiende groep toeristen) konden voortaan veilig tussen deze twee verkeersstromen in lopen naar de enige oversteekplaats die het station en het stationsplein van het [[Damrak]] scheidde. Metroreizigers konden in het metrostation uit 1980 gebruik maken van een ruime voetgangerstunnel /  kleine metrohal onder het stationsplein die uitkwam onder de oostelijke luifel van het stationsgebouw. Met verschillende (rol)trappen was daar zowel een verbinding naar een zijingang van de centrale stationshal als naar de oostelijke ingang van het station (tot de periode 2004-2010, vanwege de voortgaande bouw van de Noord/Zuidlijn aldaar).

====Inwendige stationsverbouwing, verbreding middentunnel====
Tussen 1980 en 1984 zijn de centrale hal en middentunnel fors verbreed en gemoderniseerd door [[ARCADIS#ARCADIS|Articon]], het voormalige ingenieursbureau van de NS, onder leiding van M.W. Markenhof. <ref group=noot>De architect was in de jaren 1980 ook verantwoordelijk voor de uitbreiding en vernieuwing van [[Geschiedenis van station Utrecht Centraal#Uitbreiding 1989 & 1995|station Utrecht Centraal]] en voor het nieuwe stationsgebouw van [[station Gouda|Gouda]].</ref> De reden was dat de middentunnel toen al vrij druk was (deze was qua grootte vergelijkbaar met de huidige oosttunnel) en met het oog op de komst van meer treinen door ten eerste, de verbeterde [[Zaanlijn]] (met de nieuwe [[Hemtunnel]]), en ten tweede, door de toen komende opening van de [[spoorlijn Amsterdam Centraal - Schiphol]] en ten derde, door de toen komende opening van de [[Flevolijn]], was uitbreiding dringend gewenst. Bovendien was Amsterdam Centraal sinds 1980 ook aangesloten op de [[Amsterdamse metro|metro]] (de plannen voor de stationsuitbreiding werden namelijk al gemaakt voordat de komst van de metro was gerealiseerd).<ref>Amsterdam Centraal: service achter bij klandizie. "NRC Handelsblad". Rotterdam, 14-08-1979. Geraadpleegd op Delpher op 09-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000026770:mpeg21:p002</ref> De tunnel is toen vier keer zo breed gemaakt (van 4,5 meter naar 18 meter) en voorzien van roltrappen (zowel opgaande roltrappen als neergaande roltrappen en per perron zowel naar de oostelijke als westelijke richting).<ref>Gebruik den Tijd' in vernieuwd Amsterdam CS, Reformatorisch Dagblad, 19 oktober 1984, geraadpleegd op Digibron.nl [https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl,19841019:newsml_46db1ea6909e37f8c93306f797e72411]</ref> In het midden van de tunnel was er ter hoogte van de meeste perrons een trappenpartij en [[vide (ruimte)|vide]] zodat er beter zicht was tussen perron en tunnel, iets dat in die tijd nieuw was in Nederland. Alleen bij de laatste twee perrons was de tunnel weer smaller en was daar ook geen vide en waren er ook geen roltrappen. <ref group=noot> Bij een renovatie en verbouwing van de achteringang van de middentunnel tot een volwaardige entree aan de IJzijde in de periode rond 1995-1997 is de tunnel daar alsnog verbreed en zijn er bij het op een na laatste perron ook roltrappen geplaatst. Het laatste / zesde perron zou (pas) in 2014 roltrappen krijgen in de middentunnel (en in 2011 in de westtunnel).</ref> De oost- en westtunnel werden niet verbreed, kregen geen roltrappen, maar werden wel gemoderniseerd. Tevens werden er toen in de oosttunnel liften geplaatst.{{refn|group=noot|Dit was gebeurd na dringend verzoek van gehandicaptenorganisaties.<ref>Invaliden in actie op Amsterdam CS "Hoe openbaar is het openbaar vervoer?". "Nederlands dagblad : gereformeerd gezinsblad / hoofdred. P. Jongeling ... [et al.]". Amersfoort, 19-02-1983, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 11-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010628388:mpeg21:p004</ref>}} De loketten binnen- en buitenland werden naar de oost- respectievelijk westvleugel van het stationsgebouw verplaatst. Door de oost- en westvleugel geheel open te stellen voor publiek was het mogelijk om binnen het station naar alle drie de tunnels te lopen. Ook ontstond er zo meer ruimte in de centrale hal. De tunnels, de hal en de zijvleugels kregen toen een [[Mozaïekvloer Station Amsterdam Centraal|kunstzinnige blauw-wit-zwarte mozaïekvloer]]. (Die anno 2023 alleen nog is terug te vinden in het oostelijk deel van het station.) In 2013 zou de middentunnel weer een [[Station Amsterdam Centraal#Renovatie en herinrichting middentunnel|volgende verbouwing]] ondergaan.

====Start renovatie stationskappen====
Rond 1986 is gestart met de renovatie van de stationskappen die tot ongeveer 1994 duurde.

===Jaren 1990: Perronverlenging spoor 1 en 15B, derde stationskap===
====Context: Rail 21====
Na de grootschalige verbouwing, vernieuwing en uitbreiding van de binnenruimten van het station ten behoeve van de reizigers in het station, die medio jaren '80 werd afgesloten, begon vanaf begin jaren '90 onder meer de uitbreiding van het aantal reizigersperrons om meer treinen te kunnen verwerken, toen vooral door de ombouw van goederenperrons tot reizigersperrons. Dit als een eerste stap in het aanpassen van het station aan de groeiverwachtingen in het toenmalige landelijke toekomstplan [[Rail 21]]. De belangrijkste elementen uit dat plan waren een verdubbeling van het landelijk treinvervoer en een geleidelijke invoering van een 'drietreinensysteem' door middel van een grootschalige uitbreiding van de spoorinfrastructuur.<ref group="noot">
Het plan Rail 21 zou in de tweede helft van de jaren '90 weer voortijds beëindigd en afgesloten worden, onder meer vanwege de verzelfstandiging van de NS. De investeringen in de landelijke spoorinfrastructuur zouden de jaren erna wel worden voortgezet op basis van andere plannen.</ref> Ten westen van station Amsterdam Centraal zou bijvoorbeeld het westelijk emplacement en het [[Spoorlijn Amsterdam - Rotterdam#Amsterdam Centraal - Singelgracht Aansluiting: zessporigheid|baanvak richting Amsterdam Sloterdijk uitgebreid]] worden van vier naar zes sporen. Deze aanpassing werd uitgevoerd tussen 1991 en 1996. Voor de treinen richting [[Station Amsterdam Sloterdijk|Sloterdijk]], en verder naar Haarlem, Zaanstad of Schiphol kwam er zo vanaf 1996 meer ruimte. Ook werd met Rail 21 en de aanpassingen van het station Amsterdam rekening gehouden met de komst van de TGV/Thalys naar Amsterdam Centraal (waarbij die trein in Nederland nog wel ongeveer 13 jaar over bestaande sporen zou rijden).

====Ombouw en verlenging kopspoor 1====
Vanwege Rail 21 werd het voormalige  goederenperron aan [[kopspoor]] 1 in 1992, naast overkapt, ook verlengd, zodat het voor langere nationale en internationale reizigerstreinen, met name TGV's, geschikt werd.<ref>{{Citeer boek |author=Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester, Noor Scheltema - NS Stations en Roderick Jacobs - NS Stations|year= 2015 |title=Cultuurhistorische Waardestelling station Amsterdam Centraal|publisher= TAK Architecten Arnhem & Delft|page= 60}}</ref> <ref group="noot">Voordelen van dat nieuwe perron voor TGV-reizigers zouden de nabijheid van een naastgelegen (gelijktijdig gebouwd) 
 hotel zijn geweest en dat op het oude gedeelte van het perron, dat aan de eerste verdieping van het stationsgebouw ligt, eetgelegenheden en andere voorzieningen zijn, zie de paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Bijzonderheden|Bijzonderheden]]. Een ander voordeel was dat spoor 2 (zelfs) geschikt was voor twee gekoppelde TGV-stellen. Nadelen, vooral van kopspoor 1, zouden de lange loopafstanden geweest zijn, met een slechte ligging t.o.v. de toenmalige roltrappen en de lift.</ref><ref group="noot">Een andere reden voor de ombouw was namelijk de uitbreiding van het aantal sporen van Amsterdam Centraal richting Amsterdam Sloterdijk: vanaf 1996 zouden er daardoor meer treinen gaan rijden.</ref> Dat perron aan  kopspoor 1 (en aan het daardoor eveneens verlengde spoor 2a) heeft een [[perronkap]] gekregen naar een ontwerp van [[Harry Reijnders]].  Na de ingebruikname werd het perron in de praktijk alleen gebruikt voor binnenlandse treinen naar Haarlem en verder. In 1992 werd daar ook, aan de straatzijde aldaar, een hotel  geopend.<ref group=noot>Bij een uitbreiding van het hotel plaatselijk over de sporen 1 tot en met 4 heen in 2008, is de overkapping van het perron 1 deels verwijderd.</ref> Zie ook de foto uit 1992 in de [[Station Amsterdam Centraal#Fotogalerij|Fotogalerij]].

====Derde stationskap (middenkap)====
Rond 1996 werden naar aanleiding van een (geplande) verlenging en plaatselijke verbreding van het vierde perron de drie in 1924 niet overdekte sporen (8, 9 en 10) tussen de twee oorspronkelijke kappen alsnog overdekt.<ref>{{Citeer boek |author=Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester, Noor Scheltema - NS Stations en Roderick Jacobs - NS Stations|year= 2015 |title=Cultuurhistorische Waardestelling station Amsterdam Centraal|publisher= TAK Architecten Arnhem & Delft|page= 65}}</ref><ref group="noot">Eerdere plannen gingen ook uit van een perronverbreding door het verwijderen van het perronloze middenspoor 9 en het opschuiven van perronspoor 10 waardoor de bestaande perronluiffel daar te kort zou zijn geworden.</ref> 18 juni 1997 was de middenkap voltooid. <ref name="ReferenceA">Reformatorisch Dagblad, 19 juni 1997, Geen duivenpoep meer op je jas.
Noord-zuidlijn voor metro gaat Amsterdam CS in hart kruisen, geraadpleegd op 15 januari 2024 op Digibron.nl: [https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl,19970619:newsml_2dd4b2a5fbe038982ba9f0f680981cf11df3b6b4ce0033445db67e17]</ref> Maar deze verlenging en plaatselijke perronverbreding werd pas uitgevoerd tussen 2000 en 2004, zie de paragraaf over de sporen 10-15 hieronder. De bedoeling was vooral om de perrons aan de sporen 8 en 10 beter aan hogere internationale kwaliteitsnormen te laten voldoen. <ref name="ReferenceA"/><ref group="noot"> Spoor 8 was in die periode bijvoorbeeld een van de vaste vertreksporen voor de toenmalige treinen naar Parijs.</ref> Tijdens de renovatie van de oude stationskappen is daarmee dus besloten om de luifels bij de sporen 8 en 10 niet te renoveren maar te vervangen door de nieuwe stationskap. Met die nieuwe middenkap, en de perronkap van spoor 1 en de renovatie van de oude stationskappen, die al rond 1994 voltooid werd, voorzag de NS alle perrons op het station toen van nieuwe of gerenoveerde overkapping.<ref name="ReferenceA"/>

====Ombouw en verlenging spoor 15 B (oostzijde)==== 
Verder is het toenmalige [[kopspoor]] 15 aan het goederenperron uit 1924 dat vanaf 1973 (voornamelijk in de spits) ook weer door reizigerstreinen richting het westen werd gebruikt (Zaandam en verder), tussen 1995 en 1998 verbouwd tot een volwaardig doorgaand hoofdspoor zodat het ook aan de oostelijke zijde voor reizigerstreinen geschikt was (richting Almere/Hilversum), zonder treinen op het spoor 14 te hinderen. (Aan de oostelijke zijde was voor die tijd vlak voor het stootblok namelijk een wisselverbinding naar spoor 14 B.) Voor deze aanpassing werd, rond 1996, aansluitend op de perrons een nieuwe betonnen brug  gebouwd (een onderdeel van de [[Oostertoegangsspoorbrug]]) voor de sporen 14 en 15 over de openbare weg en het water (de zogenoemde [[Oostertoegang]]). Na de bouw van dit korte viaduct volgden de overige werkzaamheden (en procedures), en in 1998 werd het verlengde spoor 15 B in gebruik genomen. Het was in de jaren '90 lange tijd de bedoeling om ook een spoor 16 aan te leggen maar dat is niet doorgegaan (zie de paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15"|Project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15"]]). <ref group="noot">Rond die tijd werden er wel voorbereidingen getroffen om het perron langs spoor 15 A, dus aan de westkant te verlengen. Ook aan deze zijde werden daarom een aantal panden naast het station aan de [[De Ruijterkade]] (onteigend en) gesloopt (zie verder ook de paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Verlenging perronsporen 10-15|Verlenging perronsporen 10-15]]).).</ref><ref group="noot">De betonnen brug voor de verlenging van spoor 15 B is in 2024 weer gesloopt vanwege de [[Station Amsterdam Centraal#Programma Hoogfrequent Spoor, voortzetting stationsverbouwing|volgende grote verbouwing]] van Amsterdam Centraal inclusief het sporenplan in het kader van het Programma Hoogfrequent Spoor (PHS).</ref>

====Overige verbeteringen====
In [[1995]] werd door de NS een nieuwe [[verkeersleiding]]spost in gebruik genomen. Deze ligt aan de westkant, bij het [[Westerdok]], voorheen zat de post in het station zelf.

Vanwege onder meer de bovengenoemde uitbreiding van spoor 15 werd tussen 1995 en 1997, bij het maken van een ruimere entree aan de IJ-zijde, de middentunnel bij de laatste twee perrons alsnog verbreed door [[Arcadis#ARCADIS|Articon]] (het voormalige ingenieursbureau van de NS) onder leiding van [[Jan van Belkum]]. <ref>Ir. C. Douma (1998), Stationsarchitectuur in Nederland 1938-1998, Walburg Pers, ISBN 9789057300097</ref> En het vijfde perron met spoor 13 en 14 werd daarbij alsnog voorzien van roltrappen, aangezien juist de noordelijke perrons veel gebruikt werden door treinen richting Schiphol (dus ook door de Thalys naar Parijs die vanaf 1996 is gaan rijden). Het zesde perron kreeg toen (nog) geen roltrappen maar wel kreeg de gehele achterzijde daar bij de vernieuwing van de erker een lange raampartij van doorzichtig glas (daarvoor was het glas ondoorzichtig).<ref group="noot">Door de monumentale status van het station en de erker aan de achterzijde was het in de jaren '90 niet mogelijk om roltrappen te plaatsen op het zesde perron, maar met de bouw van het busstation rond de tweede helft van de jaren 2000 kon tevens de erker plaatselijk worden verbreed waardoor er in 2011 (Westtunnel) en 2014 (Middentunnel) alsnog roltrappen konden worden geplaatst.</ref> Reizigers op het laatste / zesde perron kregen hierdoor rond 1997 vrij uitzicht over het [[IJ (rivier)|IJ]] (en vanaf de tweede helft van de jaren 2000 een doorkijk naar het nieuwe busstation dat daar toen evenwijdig aan dat perron werd gebouwd).

== Project Stationseiland: context en planning ==
=== Context ===
==== Groei trein-, metro- en busverkeer ====
In de jaren '90 speelden zich verschillende ontwikkelingen tegelijk af. De Nederlandse Spoorwegen moesten het station aanpassen aan de bestaande groei (veroorzaakt door onder meer de Schiphollijn en de Flevolijn) en voorbereiden op verdere landelijke groei zoals voorzien in het plan Rail 21 (dit beleidsplan zelf werd overigens vanwege de verzelfstandiging van de NS opgeheven). De treinengroei werd bij het station Amsterdam mogelijk gemaakt door de uitbreiding van het aantal sporen op het baanvak richting Amsterdam Sloterdijk tussen 1991 en 1996. Daardoor konden er vanaf 1996 zowel meer treinen gaan rijden op de relatief nieuwe spoorlijn naar Schiphol als op de bestaande spoorlijnen naar Haarlem en Zaandam en verder. Ook was bekend dat de spoorlijn naar Utrecht in de jaren 2000 grotendeels viersporig zou worden gemaakt vanwege de groei van het aantal treinen. En ook was bekend dat door de [[HSL Zuid]], die eind jaren 2000 in gebruik zou worden genomen, het aantal hogesnelheidstreinen zou gaan toenemen. De goederenperrons 1 en 15B werden tussen 1992 en 1998 omgebouwd en geschikt gemaakt voor reizigerstreinen maar deze verbeteringen waren niet voldoende. Het probleem was daarbij dat station Amsterdam Centraal een rijksmonument is en dat uitbreidingsmogelijkheden daardoor zeer beperkt waren.

Vanaf 1989 pleitte de toenmalige grootste streekbusmaatschappij daarbij voor een [[Busstation Amsterdam Centraal#Plan voor ondergronds busstation|centraal ondergronds busstation]] op het [[stationseiland]], onder meer vanwege de toenmalige versnippering van de diverse bushaltes over het stationsplein.<ref name="ReferenceE">Manhattan aan het IJ: zo had Amsterdam Centraal eruit kunnen zien. Parool, 5 februari 2016, https://www.parool.nl/nieuws/manhattan-aan-het-ij-zo-had-amsterdam-centraal-eruit-kunnen-zien~b250f806/ geraadpleegd op 15 februari 2024</ref> (Dit plan is niet doorgegaan.) 

Verder werd in de jaren '90 ook duidelijk dat de Noord/Zuidlijn-metro zou worden aangelegd die (in tegenstelling tot de toen al bestaande metrolijn) dwars onder het station door zou gaan.<ref name="ReferenceE"/>

==== Herontwikkeling IJ-oevers ====
Ook aan de achterzijde van het station was uitbreiding moeilijk omdat de gemeente al jaren diverse plannen aan het maken was om de [[IJ-oevers]] te her-ontwikkelen. De gemeente was bezig om in verschillende gebieden in de stad de IJ-oevers te herbestemmen vanwege het verdwijnen van de havenactiviteiten daar. Ook het gebied bij Amsterdam Centraal had daarbij bijzondere aandacht. Architect [[Rem Koolhaas]] was in het begin van de jaren '90 al gevraagd om een vooruitstrevend plan te maken voor de achterzijde van het station (dat uiteindelijk niet door is gegaan).<ref name="ReferenceE"/>

==== Commerciële winkelexploitatie ====
Door de verzelfstandiging van de NS rond 1995 wilde [[Horeca en winkels op Nederlandse treinstations|NS-stations]] een forse vergroting van het winkelaanbod op het station gaan realiseren waarmee (zelfs) werd beoogd dat het station bepaalde trekken van een winkelcentrum zou krijgen. Het bedrijf moest namelijk op andere manieren inkomsten gaan genereren als alternatief voor de rijkssubsidies die zouden worden afgebouwd. De NS overwoog bijvoorbeeld om de dienstruimten rondom de centrale hal van het gebouw van Cuypers om te bouwen tot winkelcentrum.<ref>Amsterdam CS wordt beetje winkelcentrum. "De Volkskrant". 's-Hertogenbosch, 23-11-1994. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010866734:mpeg21:p006</ref><ref>Station wordt winkelcentrum door HERMAN STIL. "Het Parool". Amsterdam, 23-11-1994. Geraadpleegd op Delpher op 15-02-2024, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010841772:mpeg21:p009</ref>

=== Planvorming ===
De NS zou met het project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15" een oplossing genereren voor de groei van het treinenaanbod (zie de volgende paragraaf). Met het Masterplan Reizigersmachine/Stationseiland werden oplossingen geboden voor de andere genoemde problemen en ontwikkelingen (zie de betreffende paragraaf onder). De plannen werden uitgevoerd onder het overkoepelende project Stationseiland.

==== Project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15" ====
Na de relatief eenvoudige ombouw van spoor 1 voor reizigerstreinen aan de centrumzijde van het station begon een langlopend project, inclusief planwijzigingen, om de noordelijke sporen uit te breiden. De planningsnadruk lag begin jaren '90 nog op de bouw van een nieuw spoor 16 waarbij de sporen 13, 14 en 15 (en de bijbehorende perrons) ook meteen in westelijke richting verlengd zouden kunnen worden. Maar vanwege de plannen van de gemeente Amsterdam om ook daar de IJ-oever te ontwikkelen, en de financieringsproblemen daarvan, is het plan om spoor 16 te bouwen, tijdens de verlenging van spoor 15 B in de oostelijke richting in de jaren '90, geschrapt. De ruimte voor dat geschrapte spoor 16 zou later worden benut voor onder meer een busstation, zie de volgende paragraaf en verder. Vanwege het schrappen van de bouw van het spoor 16 zou de NS ook de sporen 10 tot en met 12 verlengen (en het bijbehorende vierde perron), tevens zou de NS ook de sporen 13 tot en met 15 extra gaan verlengen. Met de verlenging van de sporen 10a tot en met 15a in de jaren 2000 wilde(n de voorlopers van) [[ProRail]], na het ombouwen in de jaren 1990 van de goederensporen 1 en 15b tot reizigersperrons, een definitieve oplossing bieden voor de grote groei van het aantal treinen. Ook wilde(n de voorlopers van) [[ProRail]] voorbereid zijn op de komst van meer (en langere) hogesnelheidstreinen over de HSL Zuid die in 2009 zou worden voltooid. Voor de praktijkuitwerking: zie de [[Station Amsterdam Centraal#Verlenging perronsporen 10-15|betreffende paragraaf]]. Deze perronverlengingen waren verder ook een van de redenen om de [[Station Amsterdam Centraal#Verbreding westtunnel|westtunnel]] te verbreden.

==== Masterplan Reizigersmachine en Masterplan Stationseiland ====
Het project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15" vloeide rond 2004 over in het (al in 1997 gepresenteerde) "Masterplan Reizigersmachine" van [[Benthem Crouwel Architects]]. De hoofddoelen uit dat Masterplan waren ten eerste om het station geschikt te maken voor de Noord/Zuidlijn, een nieuwe metrolijn die dwars onder het station door zou gaan. Ten tweede moest het station uitgebreid worden om de problemen op te lossen van het versnipperde en te drukke voor- en natransport op het [[Stationsplein (Amsterdam)|stationsplein]] (vooral van teveel bussen), en aan de achterzijde van het station (vooral pontgebruikers die een drukke autoweg moesten oversteken). Ten slotte moest het station ook aangepast worden met het oog op de [[OV-chipkaart]]. Er zijn daarom in een later stadium, in 2005, onder meer twee poortvrije passages aan het plan toegevoegd die in de jaren 2010-2019 zijn gebouwd, zie de [[Station Amsterdam Centraal#Fiets- en voetgangerstunnel en inpandige poortvrije passages|betreffende paragraaf]]. Het totaalplan werd in 2005 uitgebracht als Masterplan Stationseiland. Het werd ook het project Stationseiland genoemd waarbij zowel lopende als afgeronde projecten zoals de verlenging van de sporen 10 tot en met 15 en de verbreding van de westtunnel als bijbehorende projectonderdelen werden beschouwd.<ref group="noot">Het was in de jaren 2000-2009 het plan om behalve de westtunnel, ook de oosttunnel te verbreden (zodat met de reeds verbrede middentunnel alle perrontunnels verbreed zouden zijn), maar dat werd in de jaren 2010-2019 uitgesteld tot de tweede helft van de jaren 2020-2029 voor een project dat in bepaalde opzichten gezien kan worden als een opvolging van het project Stationseiland, namelijk de aanpassing van het station naar aanleiding van het (nationaal) Programma Hoogfrequent Spoor van ProRail. Zie daarvoor de [[Station Amsterdam Centraal#Programma Hoogfrequent Spoor, voortzetting stationsverbouwing|betreffende paragraaf]].</ref>

==== Project IJsei, vierde stationskap ====
Een van de grootste onderdelen van het Masterplan was, naast de bouw van de Noord/Zuidlijn zelf onder het station, het grote project IJsei met de bouw van een autotunnel, een busstation (met een grote boogkap), en een tweede stationshal met winkels, aan de achterzijde van het station waarmee de bouw van een busstation aan de voorzijde (en de ombouw van de Cuypershal tot winkelcentrum) vermeden kon worden. Aan de achterzijde van het station hield dit qua hoogteligging het volgende  in: de bouw van een groot verhoogd centraal ''busstation IJzijde'', uitgevoerd als lang perron, parallel aan, en op gelijke hoogte als de treinperrons. Met daaronder op straatniveau een tweede nieuwe stationshal (de ''IJhal''). En met daaronder weer een nieuwe autotunnel, de [[Michiel de Ruijtertunnel]] die, parallel aan het station en de sporen, loopt onder de gehele lengte van de IJhal (en het daar weer bovenliggende busstation), zodat treinreizigers en pontgebruikers geen last meer hebben van autoverkeer aan de achterzijde van het station. En ter hoogte van de middentunnel wordt de Michiel de Ruijtertunnel onderlangs weer gekruist door de nieuw aangelegde Noord/Zuidlijn-metro. Het nieuwe busstation heeft ook een grote overkapping waardoor het station (in 2014) als het ware een vierde hoge stationskap heeft gekregen, maar alleen de drie toen al bestaande stationskappen zijn overkapping voor treinperrons.<ref name="ReferenceB">Elke zandkorrel gaat op de schop, Reformatorisch Dagblad 19 september 2000, geraadpleegd op digibron op 15 februari 2024 op [https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl,20000919:newsml_7806b637c186419fc8a887106ad64453]</ref>  Zie voor dit alles, waaronder de details omtrent de stationskap, de paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Busstation IJzijde en de IJhal|Busstation IJzijde en de IJhal]] en het lemma [[Busstation Amsterdam Centraal#Busstation IJzijde|Busstation Amsterdam Centraal]]. Deze gehele IJzijde van het station is op 15 juli 2016 officieel geopend.<ref group="noot">In de bestaande ruimten van het station was begin mei dat jaar aan die kant ook de stationsfietsenstalling IJzijde, de noordweststalling, in gebruik genomen.</ref> De gemeente kon na de voltooiing van dit project de [[IJboulevard]] gaan ontwikkelen. Zie verder de betreffende paragrafen hieronder voor de oplevering van de afzonderlijke projecten (de onderstaande paragrafen behandelen alle deelprojecten van het project Stationseiland).

== Project Stationseiland: uitvoering ==
===Noord/Zuidlijn===
Sinds 1997/1998 werd er gewerkt aan de grote verbouwing van Amsterdam Centraal, onder meer vanwege de bouw vanaf 22 april 2003 van de [[Metrolijn 52|Noord/Zuidlijn]], een nieuwe metrolijn die dwars onder het station gaat en [[Amsterdam-Noord]] met de [[Zuidas]] verbindt. Onder meer omdat Station Amsterdam Centraal een rijksmonument is moesten er complexe werkzaamheden uitgevoerd worden voor de bouw van de metrolijn, zie daarvoor het lemma [[Geschiedenis van de Noord/Zuidlijn]] en vooral de [[Geschiedenis van de Noord/Zuidlijn#Centraal Station en de metro|betreffende paragraaf]].
In verband met de Noord/Zuidlijn heeft [[ProRail]] in 2003 een kunstwerk in de vorm van een poort geplaatst. Het kunstwerk is van de hand van [[Hugo Kaagman]] en is getiteld ''2b or not 2b'' en heeft er tot circa 2011 gestaan. De ingebruikname van de lijn was op 22 juli 2018.

===Verbreding westtunnel===
De westtunnel werd tussen 1998 en 2000 verbreed en gemoderniseerd omdat de middentunnel vanaf 2004 (soms gedeeltelijk) buiten gebruik ging voor de aanleg van de Noord/Zuidlijn. Ook zou door de [[Station Amsterdam Centraal#Project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15"|geplande perronverlengingen naar het westen]], en de groei van het aantal treinen in die richting, de drukte in de westtunnel verder gaan toenemen. De verbrede westtunnel werd op 18 september 2000 geopend.<ref name="ReferenceB"/> In navolging van de middentunnel kreeg ook de westtunnel bij de meeste perrons roltrappen (per perron zowel een omhoog gaande roltrap als een omlaag gaande roltrap, maar alleen richting de westzijde). <ref group="noot">In de tweede helft van 2011 werden er ook roltrappen naar het zesde perron met spoor 15 in de tunnel in gebruik genomen. Het voorheen 'roltraploze' perron werd hiermee meer geschikt voor reizigers met gemiddeld meer bagage zoals reizigers in internationale treinen en in treinen richting de luchthaven Schiphol.</ref> De westtunnel werd net zoals de middentunnel voorzien van winkels. 

De westtunnel werd opgeleverd en in gebruik genomen zonder liften maar in 2006 zijn er vier liften geplaatst op de [[eilandperron]]s, dus tussen de sporen 4 t/m 14. <ref group="noot">In 2011 is er (ook) een lift voor spoor 15 gebouwd, het was de planning in december 2011 om de lift dezelfde maand nog in gebruik te nemen.</ref> De liften zijn groter en meer transparant dan de oudere liften in de oosttunnel: de liften in de oosttunnel hebben een maatvoering die geschikt is voor een enkele rolstoelgebruiker.<ref group="noot"> De  liften in de oosttunnel waren met de grote verbouwing in de jaren tachtig geplaatst op dringend verzoek van gehandicaptenorganisaties. </ref>  De liften in de westtunnel daarentegen bieden bijvoorbeeld plaats aan meerdere reizigers met fietsen. 
Bijzonder aan de nieuwere grotere liften in de westtunnel is vooral dat deze deuren hebben aan de voorkant en de zijkant.

(Sinds 2023 wordt (het [[Station Amsterdam Centraal#Ingangsgebied westtunnel|ingangsgebied van) de westtunnel wederom verbouwd]]).

===Verlenging perronsporen 10-15===
Tijdens de verbreding van de westtunnel werd ([[Station Amsterdam Centraal#Project "Amsterdam Centraal, spoor 10-15"|na het planproces]]) rond 2000 gestart met het verlengen van de sporen 10-15 (en de bijbehorende perrons) in de westelijke richting (na voorbereidende werkzaamheden zoals de sloop van aangrenzende gebouwen). Daardoor konden er meer en langere treinen op Amsterdam Centraal komen: lange Intercity's namen voortaan niet meer een geheel perron in beslag, maar hadden voortaan voldoende aan de westelijke a-zijde, waardoor op de oostelijke b-zijde weer ruimte voor andere treinen beschikbaar kwam. Dit project werd in 2004 opgeleverd. De NS liet vanaf dat jaar de treinen zoveel mogelijk halteren aan de westelijke zijde (bij de verbrede westtunnel), zodat de centrale hal en middentunnel (soms deels) gesloten konden worden voor de bouw van de Noord/Zuidlijn-metro.
Vanaf 2009 werd deze extra perroncapaciteit bijvoorbeeld gebruikt voor nieuwe binnenlandse treindiensten op de in dat jaar in gebruik genomen HSL Zuid (sinds 2013 de [[Intercity direct]], voorheen de Fyra). Verder zou het door deze perronverlenging mogelijk worden om twee gekoppelde bordeauxrode [[Thalys|Eurostar Red]]-treinen naar Parijs of de zeer lange [[Eurostar e320|Eurostar Blue]] naar Londen op deze, voor de richting Schiphol en de [[HSL Zuid]], gunstig gelegen perrons te verwerken. <ref group=noot>Ook bij de verbouwing van onder andere [[station Schiphol]] en [[station Antwerpen Centraal]] is bij de bouw van de ondergrondse perrons rekening gehouden met de internationale perronlengte-eis.</ref>

===Renovatie en herinrichting middentunnel===
Na het gereedkomen van de ruwbouw van de metrobuizen van de [[Noord/Zuidlijn]] rond 2011 kon de in 2004 deels afgesloten middentunnel na een renovatie en herinrichting op 20 december 2013 heropend worden: deze in de jaren '80 reeds verbrede reizigerstunnel heeft ongeveer dezelfde breedte behouden maar wel zijn er meer winkels ondergebracht. <ref group=noot>Op 13 juni 2013 was het eerste deel van de middentunnel al heropend.</ref> Door het verwijderen van de trappen in het midden van de tunnel (die met de [[Station Amsterdam Centraal#Inwendige stationsverbouwing, verbreding middentunnel|voorgaande verbouwing]] begin jaren tachtig daar waren geplaatst) is de loopruimte in deze tunnel (nog) groter geworden. Door het verplaatsen van de trappen van het midden naar de zijkant konden tevens de vides bij de voormalige opgangen gedicht worden, waardoor er meer ruimte werd gecreëerd op de perrons boven. Er zijn in deze tunnel nu alleen roltrappen richting de westzijde (zowel opgaande roltrappen als neergaande roltrappen). <ref group=noot>Rond de zomer van 2014 zijn de (rol)trappen naar het zesde perron met spoor 15 in gebruik genomen (voor het eerst kreeg dit perron hiermee roltrappen naar de middentunnel, drie jaar na de ingebruikneming van de eerste roltrappen naar de westtunnel). De oplevering van de toegang naar de tunnel aan de achterzijde was (in 2013) gepland voor 2015, vermoedelijk in samenhang met de opening van de IJhal aldaar, zie verder de betreffende paragraaf onder.</ref>

=== Busstation IJzijde en de IJhal ===
====Busstation IJzijde====
In 2003 werd begonnen met de bouw van (onder meer) het nieuwe hooggelegen [[Busstation Amsterdam Centraal#Busstation IJzijde|Busstation IJzijde]] onder een (vanaf 2011) nieuw te bouwen boogkap aan het [[IJ (water)|IJ]] aan de noordzijde van het station. Het nieuwe busstation verving tussen 2009 en 2018 de vijf oude locaties, verspreid rond het [[Stationseiland]]. Op 13 december 2009 werd het busstation (westelijk deel, zonder overkapping) in gebruik genomen, eerst voor het streekvervoer. Op 15 december 2014 werd het hele busstation officieel geopend, op 6 mei dat jaar werd al de grote boogkap / stationskap voltooid met een officiële onthulling van de laatste letter (op de boogkap staat met zeer grote letters het woord "AMSTERDAM").<ref name="ReferenceF"/> Nadat het geheel en de omliggende infrastructuur waren voltooid, kregen alle bussen vanaf (22) juli 2018 hier hun halte. De kades voor de [[Amsterdamse veren|IJ-veren]] en andere boten zijn ook aangepakt.

==== IJhal ====
Onder deze nieuwe overkapping is tussen het hooggelegen busstation en een ondergrondse weg (de op 13 juli 2015 geopende [[Michiel de Ruijtertunnel]]) ruimte gemaakt voor een extra hal (dus op straatniveau). Deze ''IJhal'', een ontwerp van [[Wiel Arets|Wiel Arets Architects]] huisvest onder andere winkels en [[horeca]].<ref>[https://web.archive.org/web/20180724062516/http://www.stationseiland.amsterdam.nl/projecten/ijzijde Projecten:IJzijde], 16 juni 2009</ref>  De IJhal heeft de functie van een [[stationshal]] en is ontworpen als tweede, gelijkwaardige entree tot het station. De directe toegang tot de [[Noord/Zuidlijn]] loopt binnen het station vooral via deze hal.<ref group="noot">In 2018-2020 is een (rol)trapverbinding, de 'Cuyperstrap', gebouwd van de centrale hal ('Cuypershal') naar de centrale metrohal onder het Stationsplein.</ref> Het westelijke deel is op 1 juni 2015 officieel geopend, de gehele IJzijde van het station inclusief (de oostelijke zijde van) de IJhal werd 15 juli 2016 officieel geopend.<ref group="noot">Het oostelijke deel was reeds op 1 juli 2016 voor publiek opengesteld. Na 15 juli 2016 volgden tot en met (de winter van) 2016/2017 nog afrondende werkzaamheden.</REF>

===Fiets- en voetgangerstunnel en inpandige poortvrije passages===
====Cuyperspassage====
Aan de westzijde van het station, in het verlengde van de [[Brug 13|Westelijke Toegangsbrug]], is de [[Cuyperspassage]] gerealiseerd, een tunnel voor voetgangers en fietsers (''langzaamverkeerspassage''), van de [[Martelaarsgracht]] naar de [[De Ruijterkade]]. Deze is ontworpen door de architectenbureaus [[Benthem Crouwel Architekten|Benthem Crouwel]] en Merk-X. Hoewel de tunnel al in 2013 werd opgeleverd is deze pas op 21 november 2015 geopend omdat de werkzaamheden aan de IJzijde nog niet eerder afgerond waren. Een wand van de tunnel is over de hele lengte bekleed met 46.000 wandtegeltjes waarop het ''[[Zeegezicht aan het IJ]]'' naar ontwerp van [[Irma Boom]], gemaakt door [[Koninklijke Tichelaar Makkum|Tegelfabriek Tichelaar]] in [[Makkum (dorp)|Makkum]].<ref>[http://www.parool.nl/parool/nl/4/AMSTERDAM/article/detail/4191325/2015/11/20/Er-vaart-een-Rotterdams-oorlogsschip-door-de-nieuwe-fietstunnel-onder-CS.dhtml Er vaart een Rotterdams oorlogsschip door de nieuwe fietstunnel onder CS], www.parool.nl; 20 november 2015.</ref><ref>[http://www.parool.nl/parool/nl/124/VERKEER/article/detail/4191912/2015/11/21/Video-Een-ritje-door-de-nieuwe-fietstunnel-onder-Amsterdam-CS.dhtml Video: Een ritje door de nieuwe fietstunnel onder Amsterdam CS], www.parool.nl; 21 november 2015.</ref> Het ontwerp was niet vrij van controverse, omdat er een Rotterdams oorlogsschip op is te zien.<ref>[https://web.archive.org/web/20151125200948/http://timenpaul.nl/2015/11/23/timpaul-de-fietstunnel-naar-centraal/ Een Rotterdams schip in onze IJ-Passage? Dat nooit.]</ref>
====IJ-passage en Amstel-passage====
In aanvulling op de poortvrije Cuyperspassage zonder winkels zijn er twee [[OV-chipkaartsysteem|poortvrije passages]] met winkels evenwijdig aan en gelegen tussen de drie bestaande tunnels (westtunnel, middentunnel, oosttunnel), die extra verbindingen vormen tussen het Damrak en het IJ. Terwijl de drie al lang bestaande perrontunnels tot het afgesloten [[OV-chipkaartsysteem|OV-chipkaartgebied]] behoren, vallen de twee nieuwe passages daarbuiten en zijn toegankelijk zonder [[OV-chipkaart]] en zonder de tijdslimiet van het passage-recht.<ref>[https://web.archive.org/web/20140223230330/http://www.deingenieur.nl/nl/nieuws/19963/passages-a-dam-centraal-zonder-ov-poortjes.html Passages A'dam Centraal zonder OV-poortjes]</ref> Deze twee winkelpassages hebben geen verbinding met de bovengelegen perrons. De drie bestaande reizigerstunnels zijn voorzien van zaken voor de snelle snack en boodschap (vooral de west- en middentunnel), terwijl in de nieuwe passages winkels zijn voor reizigers die meer tijd (en geld) te besteden hebben. Er is een dwarsverbinding met poortjes onder de sporen 8-10 die de beide passages met de middentunnel verbindt.<ref>[https://web.archive.org/web/20140202182903/http://www.amsterdamcentraal.nu/projecten/stationsgebouw/passages www.amsterdamcentraal.nu]</ref> De beide passages zijn ontworpen door een combinatie van de architectenbureaus Benthem Crouwel, Powerhouse Company en Merk-X.

De ''IJ-passage'', de westelijke passage tussen de westtunnel en de middentunnel, is op 1 juni 2015 in gebruik genomen, samen met het westelijke deel van de IJhal.

De ''Amstel-passage'', de oostelijke passage tussen middentunnel en oosttunnel, is op 16 augustus 2017 opengesteld (en op 7 september dat jaar werd het openingsfeest gevierd). Op 17 maart 2023 is deze passage gesloten vanwege de  [[Station Amsterdam Centraal#Programma Hoogfrequent Spoor, voortzetting stationsverbouwing|volgende grote verbouwing]] van het station vanaf dat jaar. In de passage komt in 2025 de nieuwe [[Station Amsterdam Centraal#Eurostar-terminals|Eurostar-terminal]].<ref name=":0">{{Citeer web |url=https://www.nsinternational.com/nl/nieuws/geen-eurostar-mogelijk-door-verbouwing |titel=Geen Eurostar mogelijk door verbouwing Amsterdam {{!}} NS International |bezochtdatum=2024-08-03 |werk=www.nsinternational.com |taal=nl}}</ref>

=== Cuypersgebouw ===
Het Cuypersgebouw wordt in fasen gerenoveerd. Op 26 oktober 2011 is (de entree van) de centrale hal, de 'Cuypershal' middels een feestelijke en officiële plechtigheid provisorisch weer opengesteld. <ref>Amsterdam Centraal heeft weer een voordeur, Parool 26 oktober 2011, geraadpleegd op 15 februari 2024 via   [https://www.parool.nl/nieuws/amsterdam-centraal-heeft-weer-een-voordeur~ba107f06/]</ref><ref group="noot"> In 2011 zou ook de nieuwe [[Metrostation Amsterdam Centraal|metrohal]] onder het stationsplein geopend worden (toen nog met een tijdelijke rood-witte inrichting). In dit heropeningsjaar kreeg het zesde perron met spoor 15 tevens zijn eerste roltrappen en een extra lift (naar de westtunnel).</ref> Dit deel van het gebouw was vanwege de aanleg van de Noord/Zuidlijn op 2 juni 2004 voor ruim 7 jaar (deels) dicht gegaan. De voorgevel van het gebouw is in de tussentijd deels gerestaureerd. 

Eind februari 2015 is de westvleugel van het gebouw na een renovatie weer opengesteld voor publiek. <ref group="noot"> In hetzelfde jaar (2015) zouden begin juni ook de nieuwe aansluitende IJ-passage en een deel van de nieuwe IJhal opengaan: de gerenoveerde westvleugel werd hiermee vanaf die tijd onderdeel van een nieuwe looproute dwars door het station.</ref> Die renovatie was eind november 2014 gestart.

Op 11 mei 2017 zijn de nieuwe trappen vanuit de centrale hal naar het eerste perron en de gerenoveerde wachtkamer 3e klasse en de gerenoveerde historische gangen aan het eerste perron feestelijk geopend. Door de nieuwe trappen is de horeca op de eerste verdieping te bereiken zonder te hoeven inchecken met de OV-chipkaart zodat problemen met de passagetijd worden voorkomen.<ref group="noot">In hetzelfde jaar zou ook de Amstel-passage (als laatste poortvrije passage) in gebruik worden genomen, omloopproblemen en problemen met betrekking tot de passagetijd bij gebruik van een OV-chipkaart in het station waren hiermee dus vanaf 2017 opgelost.</ref> Dit deel van de restauratie heeft ongeveer 10 maanden geduurd.

Zie de paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Bijzonderheden|Bijzonderheden]] voor de onthulling van de glazen puien met betrekking tot de [[Koninklijke wachtkamer]] op 18 januari 2018.

Tussen 2018 en 2020 is in de centrale hal, de 'Cuypershal', een nieuwe tunnel met een (opgaande) roltrap en trap gebouwd, de 'Cuyperstrap', naar de [[Metrostation Amsterdam Centraal|  centrale metrohal]] onder het Stationsplein. Deze is op 6 juli 2020 geopend. <ref>[https://www.parool.nl/nieuws/centrale-hal-cs-krijgt-een-trap-de-cuyperstrap~b939daee/ Centrale hal CS krijgt een trap: de Cuyperstrap], www.parool.nl; 17 november 2018</ref> <ref>[https://www.at5.nl/artikelen/203101/met-de-cuyperstrap-kun-je-nu-droog-van-trein-naar-metro Met de Cuyperstrap kun je nu droog van trein naar metro], www.at5.nl; 6 juli 2020</ref>

Begin februari 2023 startte de  renovatie van de Cuypershal en de Oostvleugel met onder meer het aanbrengen van nieuwe vloerbetegeling (waarmee de tijdelijke rubberen / kunststoffen tegels in de centrale hal konden worden vervangen). De renovatie zou volgens planning tot het najaar van 2023 duren. Het laatste deel van de renovatie van het Cuypersgebouw zal vanaf 2024 worden uitgevoerd in samenhang met het plan en project "Programma Hoogfrequent Spoor", zie de [[Station Amsterdam Centraal#Programma Hoogfrequent Spoor, voortzetting stationsverbouwing|betreffende paragraaf]].

===Stationseiland===
Het gebied aan de voorzijde van het station is tussen 2018 en 2022 grondig aangepakt op basis van het plan 'De Entree' van de gemeente Amsterdam na een uitwerking rond 2012 van het Masterplan Stationseiland uit 2005. Dit was mogelijk doordat de bussen vanaf 2018 conform het Masterplan allemaal zouden halteren op het om die reden gebouwde busstation IJzijde. Zo is de [[Prins Hendrikkade]] ter hoogte van het Centraal Station sinds juli 2018 afgesloten voor autoverkeer. Het [[Open Havenfront]] - het water voor het station - is vergroot door het deels afgraven van de Prins Hendrikkade met het vroegere [[Prins Hendrikplantsoen]]. De [[rondvaartboot|rondvaartboten]] kregen nieuwe steigers en kassahuisjes. Het gehele gebied rond het [[Stationseiland]] is na herbestrating het domein geworden van voetgangers, fietsers en trams.<ref>[https://web.archive.org/web/20180724032356/http://www.stationseiland.amsterdam.nl/projecten/stadszijde Projecten:Stadszijde], amsterdam.nl, geraadpleegd op 20 december 2009</ref> Onderdeel van het plan De Entree was ook de bouw van een fietsenstalling onder het Open Havenfront om de parkeeroverlast van fietsen op het stationsplein tegen te gaan, zie daarvoor de paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Fietsenstalling Stationsplein|Fietsenstalling Stationsplein]].

==Eurostar-terminals==
Vanaf april 2018 rijden er [[Eurostar]]-treinen rechtstreeks tussen Amsterdam en [[Londen]]. Omdat het [[Verenigd Koninkrijk]] buiten de [[Verdragen van Schengen|Schengenzone]] ligt moesten er douanefaciliteiten op het station komen. Hiertoe is in 2018 een speciale terminal gebouwd op het oostelijke uiteinde van het perron naast spoor 15b. Door een lange aanlooptijd met betrekking tot het regelen van de douane is deze terminal (pas) op 26 oktober 2020 volledig in gebruik genomen, en heeft slechts tot 2024 gefunctioneerd. Hier werden reizigers en hun bagage gecontroleerd en konden ze vervolgens wachten. De terminal is bijna 60 meter lang en biedt uitzicht op het IJ. De terminal is ook ontworpen door [[Benthem Crouwel Architects]].

De Eurostar is vanaf 26 oktober 2020 in eerste instantie doordeweeks één keer per dag gaan rijden van Londen naar Amsterdam en terug, of gezien vanuit Nederland, in de middag van Amsterdam via Schiphol, Rotterdam en Brussel naar Londen en in de ochtend weer terug. Later kwamen er meer treinen per dag. De grenscontrole is op station Amsterdam Centraal, er zijn geen controles onderweg.<ref>https://nieuws.ns.nl/start-rechtstreekse-eurostar-naar-londen</ref><ref>[https://www.parool.nl/amsterdam/amsterdam-londen-kan-nu-in-vier-uur-met-directe-treinverbinding~ba9c72ed/ Amsterdam-Londen kan nu in vier uur met directe treinverbinding ], www.parool.nl; 26 oktober 2020.</ref>

De terminal zal, door de [[Station Amsterdam Centraal#Programma Hoogfrequent Spoor, voortzetting stationsverbouwing|grote verbouwing]] van het station, in 2025 worden verhuisd naar de in 2017 geopende (en in 2023 vanwege de verbouwing weer gesloten) [[Station Amsterdam Centraal#IJ-passage en Amstel-passage|Amstel-passage]].<ref name=":0" /> Hij zal een capaciteit hebben voor 600 reizigers naar Londen, in plaats van 250 in de vorige terminal. De terminal geeft tijdelijk toegang tot spoor 13, vanaf april 2024 tot spoor 15.

== Stationsfietsenstallingen, uitbreiding en nieuwbouw ==
Door onder meer de afronding van het project Stationseiland en de uitvoering van het plan de Entree heeft het station sinds 2023 twee inpandige fietsenstallingen en twee stationsfietsenstallingen rondom het station. Na de verplaatsing van zowel het autoverkeer als het busverkeer van het stationsplein naar de achterzijde van het station heeft de gemeente met de bouw van deze twee grote stationsfietsenstallingen bij het station, de grote hoeveelheid op straat geparkeerde fietsen rondom het station verder verminderd waarbij fietsers hun fiets in de stallingen moeten plaatsen en niet meer op straat.
=== Fietsenstalling Stationsplein ===
De [[Fietsenstalling bij Station Amsterdam Centraal|Fietsenstalling Stationsplein]], de grootste [[fietsenstalling]] in [[Amsterdam]], werd op 26 januari 2023 geopend bij het Centraal Station. De fietsenstalling is gelegen onder het water van het [[Open Havenfront]], tussen het [[Stationsplein (Amsterdam)|Stationsplein]] en de [[Prins Hendrikkade]]. De hoofdingang is ter hoogte van de [[Martelaarsgracht]]. De toegang van en naar het station is via de centrale metrohal. De stalling biedt plaats aan 7.000 fietsen. Er is geen plaats voor [[bakfiets]]en, [[fatbike]]s en [[Scooter (vervoermiddel)|scooters]].

De bouw startte in de zomer van 2018 en werd na ruim vier jaar voltooid. In deze periode werd het water van het Open Havenfront weggepompt en een deel van de Prins Hendrikkade, met het vroegere [[Prins Hendrikplantsoen]], afgegraven. In de bouwput werd de stalling gebouwd, waarna het water terugkeerde. Boven de stalling liggen nu steigers voor [[rondvaartboot|rondvaartboten]].<ref>[https://nos.nl/video/2461351-nieuwe-fietsenstalling-bij-station-amsterdam-een-oase-maar-je-moet-geen-haast-hebben Nieuwe fietsenstalling bij station Amsterdam: 'Een oase, maar je moet geen haast hebben'], www.nos.nl; 26 januari 2023</ref><ref>[https://www.at5.nl/artikelen/218780/ondergrondse-fietsenstalling-bij-cs-valt-in-de-smaak-eindelijk-kan-ik-hier-mijn-fiets-kwijt Eindelijk kunnen Amsterdammers hun fiets kwijt onder CS: ‘Echt een aanwinst’], www.at5.nl; 26 januari 2023</ref><ref>[https://www.parool.nl/nederland/eindelijk-kunnen-amsterdammers-hun-fiets-kwijt-onder-cs-echt-een-aanwinst~bd4ecbaa/ Ondergrondse fietsenstalling bij CS valt in de smaak: "Eindelijk kan ik hier mijn fiets kwijt"] www.parool.nl; 26 januari 2023</ref>

=== Fietsenstalling IJboulevard ===
Op 22 februari 2023 is ook de [[Fietsenstalling IJboulevard]] gereedgekomen en in gebruik genomen aan de noordzijde van het Centraal Station, die in het water van het [[IJ (water)|IJ]] is gebouwd en onder de nieuwe [[IJboulevard]] langs de [[De Ruijterkade]] is komen te liggen (de bouw startte in maart 2021). Hier kunnen 4.000 fietsen worden gestald.
=== Fietsflat (voormalige stalling) ===
De beide bovengenoemde nieuwe stallingen zijn mede bedoeld als vervanging van de in januari 2023 gesloten '[[Fietsflat (Amsterdam) |Fietsflat]]', die sinds 2001 aan de westkant van het Stationsplein staat, boven het water van het Open Havenfront. De Fietsflat was toentertijd een uitbreiding maar ook een alternatief voor fietsers aangezien er ruimte nodig was op het stationsplein voor de bouw van de Noord/Zuidlijn. Het is nog niet bekend wat er met de fietsflat gaat gebeuren.

=== Inpandige fietsenstallingen  ===
Naast de beide stallingen rond het station zijn er twee fietsenstallingen in het stationsgebouw.

Aan de IJzijde is een nieuwe gelijknamige fietsenstalling gebouwd voor 1.300 fietsen (in dit deel van het stationsgebouw waren voorheen dienstruimten). Deze stalling, ook de noordweststalling genoemd, is op 2 mei 2016 geopend.

Na de opening van de bovenstaande fietsenstalling IJzijde kon de bestaande fietsenstalling aan het stationsplein in het gebouw "De Oost" (dat onderdeel is van het stationsgebouw) voor ongeveer een jaar gesloten worden voor een verbouwing en uitbreiding met een extra verdieping. Op 19 juli 2017 is de stalling heropend met ruimte voor 1.700 fietsen.

=== Toekomstige oostelijke fietsenstalling  ===
Tussen 2024 tot 2030 worden er ruim 8.500 fietsparkeerplekken gebouwd onder het oostelijke deel van het Centraal Station. Deze nieuwe stalling zal aansluiten op de, tussen 2024 en 2030, te verbreden Oosttunnel. Dit in het kader van een volgende grote stationsverbouwing (zie de betreffende paragraaf onder). Verder zal deze stalling aansluiten op de bestaande stalling in het stationsgebouwdeel De Oost aan het stationsplein.

== Programma Hoogfrequent Spoor, voortzetting stationsverbouwing ==
=== Doel ===
In het kader van het [[Hoofdrailnet#ETMET|''Programma Hoogfrequent Spoor'' (PHS)]] vinden opnieuw ingrijpende verbouwingen plaats aan Amsterdam Centraal. In 2030 moet volgens berekeningen van [[ProRail]] het station 275.000 reizigers per dag kunnen verwerken (voor de [[Coronacrisis in Nederland|coronacrisis]] was dit 200.000 per dag).<ref>{{Citeer web|url=https://architectenweb.nl/nieuws/artikel.aspx?ID=48758|titel=Station Amsterdam Centraal wacht grote vernieuwing - architectenweb.nl|bezochtdatum=2021-03-10|werk=architectenweb.nl}}</ref> Het doel is dat treinen met een hogere frequentie kunnen gaan rijden, de kans op vertraging en hinder verlaagd wordt en dat er genoeg ruimte is voor groeiende reizigersstromen binnen het station.
=== Infrastructuur en perrons ===
[[Bestand:Sloop brug Oostertoegang Amsterdam 2024.jpg|miniatuur|Sloop van een van de verouderde spoorbruggen bij de Oostertoegang, eind juli 2024.]]
De vier perronloze middensporen (3, 6, 9 en 12) worden verwijderd ten gunste van verbreding en verlenging van de perrons en het toevoegen van trappen en roltrappen. Het aantal doorgaande perronsporen wordt verminderd van tien naar negen. Het aantal wissels wordt sterk verminderd en er komt nieuwe beveiliging. Daardoor kunnen de treinen korter na elkaar gaan rijden. Er zijn wederom aanpassingen aan de bestaande reizigerstunnels nodig.
De vijf verouderde stalen spoorbruggen uit 1917 aan de oostzijde van het station over de [[Oostertoegang]] worden vervangen en bij de [[Dijksgracht]] komt een nieuwe spoorkruising.<ref>{{Citeer web|url=https://www.prorail.nl/projecten/aanpassingen-station-amsterdam-centraal|titel=Amsterdam Centraal|bezochtdatum=2021-03-10|werk=www.prorail.nl|taal=nl}}</ref>

=== Oosttunnel ===
De smalle Oosttunnel zal worden verbreed en worden heringericht naar het voorbeeld van de Middentunnel. 
=== Fietsenstalling ===
Zoals aangegeven in de paragraaf "[[Station Amsterdam Centraal#Toekomstige oostelijke fietsenstalling|Toekomstige oostelijke fietsenstalling]]", zal onder het station een grote fietsenstalling worden gebouwd tussen de [[Oostertoegang]] en de te verbreden Oosttunnel (deze grote stalling zal ook aansluiten op de veel kleinere bestaande stalling in het stationsgebouwdeel De Oost aan het stationsplein).

=== Ingangsgebied westtunnel ===
Aan de westelijke zijde zal vanaf 2023 ook de (zuidelijke) ingang van de westtunnel (die in 2000 is [[Station Amsterdam Centraal#Verbreding westtunnel|verbreed en vernieuwd]]) wederom worden vernieuwd, de (voor rolstoelgebruikers te) steile hellingbaan aan het begin van de tunnel wordt vervangen door trappen aangevuld met een roltrap en een lift. Dit deelproject wordt aan het begin van het project uitgevoerd omdat de oosttunnel (de enige tunnel die volledig rolstoeltoegankelijk was) vanwege de verbouwing dicht is gegaan (sinds juni 2024 aan de IJzijde, vanaf september 2024 geheel, op het beginstuk na). Sinds 25 september 2023 is de ingang van de westtunnel aan de centrumzijde afgesloten. Wie vanaf een perron naar het centrum wil moet dus het perron daar verlaten waar hij op de middentunnel of de oosttunnel uitkomt.

=== Cuypersgebouw (voltooiing renovatie) ===
Tijdens de uitvoering van het Programma Hoogfrequent Spoor zal ook zal de renovatie van het Cuypersgebouw worden afgerond.

=== Verhuizing Eurostar-terminal naar Amstelpassage ===
Zoals in de betreffende paragrafen is aangegeven wordt de [[Station Amsterdam Centraal#IJ-passage en Amstel-passage|Amstel-passage]] omgebouwd tot [[Station Amsterdam Centraal#Eurostar-terminals|Eurostar-terminal]].

=== Uitvoering ===
[[ProRail]] voert deze grote verbouwing uit in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.<ref>{{Citeer boek|titel=PHS Amsterdam Centraal – Ontwerptracé 2020|taal=nl-NL|url=https://www.youtube.com/watch?v=vMDBfsM4T7I}}</ref> In 2017 zijn [[ZJA]] (architect<ref>{{Citeer web|url=http://www.zja.nl/nl/Amsterdam-Centraal|titel=Amsterdam Centraal, Amsterdam|bezochtdatum=2021-03-10|werk=ZJA|taal=nl}}</ref>), Braaksma & Roos Architectenbureau (restauratie architect<ref>{{Citeer web|url=http://www.braaksma-roos.nl/project/amsterdam-centraal-station/|titel=Amsterdam Centraal Station - Braaksma & Roos ArchitectenbureauBraaksma & Roos Architectenbureau|bezochtdatum=2021-03-10|werk=Braaksma & Roos Architectenbureau|taal=nl}}</ref>) en IGG (bouwkosten adviesbureau) aangesteld om het ontwerp te maken. Naast de technische eisen vanuit het PHS, hebben de architecten aangegeven prioriteit te geven aan het historische karakter van het station en de overzichtelijkheid voor de reiziger.<ref>{{Citeer web|url=https://archello.com/pt/project/amsterdam-centraal-amsterdam|titel=Amsterdam Centraal, Amsterdam {{!}} ZJA|bezochtdatum=2021-03-10|werk=Archello|taal=pt}}</ref>

In 2021 startten de voorbereidende werkzaamheden, vanaf 2024 vindt het grote werk plaats. Volgens de planning zou het project in 2030 gereed zijn. Hiermee wordt ruimte gemaakt voor de verwachte groei van het aantal reizigers. Hiertoe zullen dan elke tien minuten treinen gaan rijden in de richtingen Noord-Holland, Flevoland, Utrecht en Brabant.<ref>[http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/rapporten/2014/06/17/informatiedocument-programma-hoogfrequent-spoorvervoer-amsterdam-centraal/informatiedocument-programma-hoogfrequent-spoorvervoer-amsterdam-centraal.pdf Informatiedocument Programma Hoogfrequent Spoor, Prorail 16 juni 2014]</ref><ref>[https://www.spoorpro.nl/spoorbouw/2021/01/27/groen-licht-voor-vernieuwing-amsterdam-centraal/ Groen licht voor vernieuwing Amsterdam Centraal], www.spoorpro.nl; 27 januari 2021</ref>

== OV-chipkaart ==
Dit station heeft NS [[OV-chipkaartsysteem#Poortjes|OVC-poortjes]]. Voor overstappers zijn er NS-palen waar zij kunnen uit- en inchecken. De poortjes zijn met ingang van 17 mei 2016 tussen 1.00 uur en 7.00 uur en sinds eind 2017 permanent gesloten. Voor onder meer de gebruikers van de pont zijn meerdere poortvrije passages gebouwd, zie de betreffende paragraaf [[Station Amsterdam Centraal#Fiets- en voetgangerstunnel en inpandige poortvrije passages|Fiets- en voetgangerstunnel en inpandige poortvrije passages]].

== Bijzonderheden ==
Aan het lange perron langs spoor 2 zijn diverse zalen en faciliteiten bereikbaar. Er is een [[koninklijke wachtkamer]] en er zijn diverse restaurantzalen waarvan de decoratie en inrichting grotendeels bewaard zijn gebleven. Zo is er het zogenoemde '1ste klas'-restaurant met een klein terras op het perron. Ook de lounge voor internationale 1ste klas-reizigers bevindt zich op dit perron.

Het aan de westkant naast de sporen gelegen [[Ibis (hotel)|Ibis]] hotel (dat in 1992 geopend werd) heeft in 2008 een bijgebouw gekregen boven de sporen 1 tot en met 4, steunend op stalen pijlers. Dit betreft vooral sporen vanwaar treinen naar Haarlem en verder vertrekken.

Op 18 januari 2018 zijn aan de zijkanten van de entree van de Koninklijke wachtkamer van het Cuypersgebouw aan het stationsplein twee glazen puien onthuld zodat het mogelijk is om een deel van de monumentale ruimte te zien.

== Lokaal vervoer ==
=== Tramstation ===
Het Centraal Station is al sinds de opening in 1889 (eind)halte voor vele tramlijnen. Aanvankelijk waren dat paardentrams, vanaf 1902 werden deze door elektrische trams vervangen. Ook nam het [[Stationsplein (Amsterdam)|Stationsplein]] vanaf 1906 de rol van de Dam over als belangrijkste tramhalte in het centrum van Amsterdam.

De haltes zijn verspreid over het westelijke en het oostelijke deel van het Stationsplein. De trams die het station via de [[Nieuwezijds Voorburgwal]] richting het [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]] of de [[Rozengracht (Amsterdam)|Rozengracht]] verlaten stoppen aan de westelijke haltes. De tram naar [[IJburg]] en de trams richting het [[Damrak]] hebben hun standplaats aan de oostelijke haltes.

==== Tramlus IJzijde ====
Sinds half oktober 2019 is er aan de [[De Ruijterkade]], aan de noordoostzijde van het station, onder de opritten van het busstation, een extra keerlus voor de [[tramlijn 26 (Amsterdam)|tram naar IJburg]], die gebruikt wordt als de keerlus via het Stationsplein voor deze lijn niet beschikbaar is.

{{Zie hoofdartikel|Tramstation Amsterdam Centraal}}

=== Metrostation ===
Aan de voorzijde van het ''Centraal Station'' is sinds [[1980]] ook een [[metrostation]] gelegen onder het [[Open Havenfront]] en het [[Stationsplein (Amsterdam)|Stationsplein]]. De [[Amsterdamse metro]]lijnen [[Metrolijn 51|51]], [[Metrolijn 53|53]] en [[Metrolijn 54|54]] hebben op dit [[kopstation]] hun eindpunt. Het station beschikt over een breed middenperron en het perron loopt met een boog in de richting van de [[Nieuwmarkt (metrostation)|Nieuwmarkt]]. De hoofdtoegang bevindt zich aan de kant van het Centraal Station.

Op 22 juli 2018 werd het metrostation voor de [[Noord/Zuidlijn]] door [[metrolijn 52]] in gebruik genomen.

{{Zie hoofdartikel|Metrostation Amsterdam Centraal}}

=== Busstation ===
In 1922 werd door de [[Gemeentetram Amsterdam]], na een mislukte proef in 1908, de eerste buslijn ingesteld. In 1924 werden twee buslijnen van het centrum naar [[Amsterdam-Noord]] ingesteld en kregen een halte nabij het [[Stationsplein (Amsterdam)|Stationsplein]].
In 1931 werden de lijnen ingekort tot het Stationsplein en kregen daar hun standplaats. In 1932 verdwenen de lijnen naar Noord en werden ingekort tot Noord met aansluiting op de pont. Pas in 1938 verscheen weer een GTA-buslijn op het Stationsplein. Vanaf de jaren vijftig nam het aantal busdiensten sterk toe. Na de opening van de [[IJ-tunnel]] in 1968 kwamen er ook veel buslijnen vanaf [[Amsterdam-Noord]] naar het Amsterdamse Centraal Station.

Met de opening van de [[Noord/Zuidlijn]] in 2018 zijn veel buslijnen verdwenen, de resterende lijnen zijn verhuisd naar het nieuwe busstation aan de IJzijde.

{{Zie hoofdartikel|Busstation Amsterdam Centraal}}

=== IJ-veren ===
Aan de noordzijde van het Centraal Station, aan de [[De Ruijterkade]], is het vertrekpunt van de [[Amsterdamse veren|IJ-veren]] naar drie locaties in [[Amsterdam-Noord]].

{{Zie hoofdartikel|Amsterdamse veren}}

== Bestemmingen en routes ==
=== Treinen ===
Vanuit het Amsterdamse Centraal Station kan men per trein naar de meeste belangrijke bestemmingen in Nederland en het omliggende buitenland reizen. In de [[Treindienstregeling 2024 in Nederland|dienstregeling 2024]] wordt het station door de volgende [[treinserie]]s bediend:
{{Tabel treinseries | treinseries =
{{Tabelrij treinserie 100 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 140 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 400 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 450 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 800 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 900 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 1000 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 1400 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 1500 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 2100 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 2200 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 2300 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 2600 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 12600 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 2900 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 3000 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 3900 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 4000 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 4500 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 4600 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 4800 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 5400 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 5800 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 7400 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie Eurostar 9100 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 9200 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 9300 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 9900 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 12100 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 22200 | station = Amsterdam Centraal}}
{{Tabelrij treinserie 32790 | station = Amsterdam Centraal}}
}}

=== Seizoenstreinen ===
Naast de dagelijkse internationale treinen zijn er ook seizoenstreinen die in de winter naar de [[Alpen]] rijden voor [[wintersport]]ers. Voorbeelden zijn de Alpenexpress en de Krokusexpress. Deze treinen rijden in de winterperiode van Den Haag HS via Amsterdam naar verschillende bestemmingen in Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Frankrijk en Italië. In de zomer rijdt Eurostar elke zaterdagochtend in juli en augustus van Amsterdam naar Marseille.

=== Sporengebruik ===
Aan de perrons liggen respectievelijk sporen 1/2, 4/5, 7/8, 10/11, 13/14 en 15.

De toegang aan beide zijden van het station is via 6 sporen (2 per richting). Aan de westzijde zijn er drie richtingen die hun eigen sporen hebben:
* Haarlem
* Zaandam
* Schiphol

Alle richtingen komen langs het kruisstation [[Station Amsterdam Sloterdijk|Sloterdijk]], waarbij de Schiphollijn de andere spoorlijnen bovenlangs kruist. Door diverse ongelijkvloerse kruisingen verderop kunnen de Schipholtreinen kruisingsvrij van elk perronspoor gebruikmaken.

Aan de oostzijde zijn er geen ongelijkvloerse kruisingen en zijn de richtingen:
* Amsterdam Amstel (2 sporen)
* Weesp (2 sporen)
* Opstelterrein Watergraafsmeer (2 sporen)

Vroeger werd het Centraal Station vooral gebruikt als een dubbel [[kopstation]], waarbij bijna alle treinen keerden en er weinig doorgaande treinen waren. Om de capaciteit te vergroten en overstappen te vermijden zijn diverse treindiensten doorgaande diensten geworden. Alle doorgaande perronsporen worden functioneel in twee delen gebruikt. Hierdoor kunnen twee treinen tegelijkertijd van hetzelfde perronspoor gebruikmaken. Elk deel van het spoor is bereikbaar met behulp van wissels vanuit doorgaande sporen die niet aan een perron liggen. Alleen de heel lange treinen hebben een volledig perronspoor nodig.

=== Lokaal en regionaal vervoer ===
Hieronder een overzicht van metro-, tram- en buslijnen die Amsterdam Centraal aandoen. Alle buslijnen staan aan de noordzijde van het station.
[[Bestand:LHB Metro van Amsterdam.jpg|thumb|upright|Metrostation van de Oostlijn van de [[Amsterdamse metro]].]]
[[Bestand:2011-11-25 AMS C 01.jpg|thumb|upright|[[Stationsplein (Amsterdam)|Stationsplein]] met een van de in november 2011 geopende entrees van het metrostation.]]
[[Bestand:Overzicht, voorgevel - Amsterdam - 20370702 - RCE.jpg|thumb|upright|Overzicht van het Stationsplein met trams; 1975.]]
[[Bestand:Amsterdam Centraal Trams.JPG|thumb|upright|De tramhaltes aan de oostzijde van het station en de haltes van de GVB-bussen.]]
[[Bestand:GVB 002 Amsterdam Centraal 20-12-2007 ZZ-65-69.JPG|thumb|upright|Een bus aan de oostelijke standplaats in 2007.]]
[[Bestand:GVB 416 Amsterdam CS 02-12-2005.JPG|thumb|upright|Bussen aan de oostelijke standplaats in 2005.]]
[[Bestand:Amsterdam CS busstation bus Marken.JPG|thumb|upright|Bus 311 naar Marken op het busplatform van Amsterdam Centraal; 26 april 2012.]]

{| class="wikitable vatop"
!Platform
!Lijn
!Route
!Opmerkingen
|-
! colspan="4" |Metro – GVB (concessie Amsterdam)
|-
|
|{{Pictogram metrolijn Amsterdam|51}}
|Centraal Station – [[Station Amsterdam Amstel|Amstelstation]] – [[Station Amsterdam Zuid]] – [[Isolatorweg (metrostation)|Isolatorweg]]
|
|-
|
|{{Pictogram metrolijn Amsterdam|52}}
|[[Noord (metrostation)|Noord]] – Centraal Station – [[Rokin (metrostation)|Rokin]] – [[De Pijp (metrostation)|De Pijp]] – [[Station Amsterdam RAI|Station RAI]] – [[Station Amsterdam Zuid]]
|
|-
|
|{{Pictogram metrolijn Amsterdam|53}}
|Centraal Station – [[Station Amsterdam Amstel|Amstelstation]] – [[Station Diemen Zuid]] – [[Gaasperplas (metrostation)|Gaasperplas]]
|
|-
|
|{{Pictogram metrolijn Amsterdam|54}}
|Centraal Station – [[Station Amsterdam Amstel|Amstelstation]] – [[Station Duivendrecht]] – [[Station Amsterdam Bijlmer ArenA|Bijlmer ArenA]] – [[Station Amsterdam Holendrecht|Holendrecht]] – [[Gein (metrostation)|Gein]]
|
|-
! colspan="4" |Tram – GVB (concessie Amsterdam)
|-
|B
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|2}}
|Centraal Station – [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]] – [[Hoofddorpplein]] – [[Nieuw Sloten]]
|
|-
|A
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|4}}
|Centraal Station – [[Frederiksplein (Amsterdam)|Frederiksplein]] – [[Station Amsterdam RAI|Station RAI]]
|
|-
|B
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|12}}
|Centraal Station – [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]] – [[Museumplein (Amsterdam)|Museumplein]] – [[De Pijp]] – [[Station Amsterdam Amstel|Amstelstation]]
|
|-
|B
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|13}}
|Centraal Station – [[Rozengracht (Amsterdam)|Rozengracht]] – [[Mercatorplein (Amsterdam)|Mercatorplein]] – [[Slotermeer (tuinstad)|Slotermeer]] – [[Geuzenveld]]
|
|-
|A
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|14}}
|Centraal Station – [[Rembrandtplein (Amsterdam)|Rembrandtplein]] – [[Artis]] – [[Indische Buurt (Amsterdam)|Indische Buurt]]
|
|-
|B
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|17}}
|Centraal Station – [[Rozengracht (Amsterdam)|Rozengracht]] – [[Kinkerstraat]] – [[Osdorp (tuinstad)|Osdorp]] [[Dijkgraafplein]]
|
|-
|C1
|{{Pictogram tramlijn Amsterdam|26}}
|Centraal Station – [[Rietlandpark]] – [[Piet Heintunnel]] – [[IJburg]]
|
|-
! colspan="4" |Bus – GVB (concessie Amsterdam)
|-
|G-K
|[[Buslijn 18 (Amsterdam)|18]]
|Centraal Station – [[Slotervaart (tuinstad)|Slotervaart]]
|
|-
|G-K
|[[Buslijn 21 (Amsterdam)|21]]
|Centraal Station – [[Geuzenveld]]
|
|-
|G-C & G-J
|[[Buslijn 22 (Amsterdam)|22]]
|[[Station Amsterdam Sloterdijk|Station Sloterdijk]] – Centraal Station – [[Station Amsterdam Muiderpoort|Muiderpoortstation]]
|
|-
|G-E
|43
|Centraal Station – [[Borneo (Amsterdam)|Borneo-eiland]]
|
|-
|G-J
|[[Buslijn 48 (Amsterdam)|48]]
|Centraal Station – [[Houthavens (Amsterdam)|Houthavens]]
|
|-
|G-K
|N81
|Centraal Station – Station Sloterdijk
|[[nachtbus]]
|-
|G-D
|N82
|Centraal Station – Geuzenveld
|[[nachtbus]]
|-
|G-D
|N83
|Centraal Station – Osdorp De Aker
|[[nachtbus]]
|-
|G-K
|N84
|Centraal Station – Amstelveen
|[[nachtbus]]
|-
|G-B
|N85
|Centraal Station – Amstelstation – Bijlmer ArenA – Gaasperdam
|[[nachtbus]]
|-
|G-B
|N86
|Centraal Station (→ Leidseplein) – Wibautstraat – Bijlmer ArenA
|[[nachtbus]]
|-
|G-B
|N87
|Centraal Station – Diemen – Gaasperplas – Bijlmer ArenA
|[[nachtbus]]
|-
|G-K
|N88
|Centraal Station – Amsterdam Zuid – Nieuw Sloten
|[[nachtbus]]
|-
|G-C
|N89
|Centraal Station – Indische Buurt – IJburg
|[[nachtbus]]
|-
|G-C
|N91
|Centraal Station – Nieuwendam
|[[nachtbus]]
|-
|G-C
|N93
|Centraal Station – Molenwijk
|[[nachtbus]]
|-
! colspan="4" |Bus – Connexxion (concessies Amstelland-Meerlanden)
|-
|G-J
|N47
|Amsterdam Centraal – [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]] – Zuid – [[Amstelveen]] Busstation – [[Uithoorn]] Busstation
|[[R-net]] [[nachtbus]]
|-
|G-J
|N57
|Amsterdam Centraal – [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]] – Zuid – [[Amstelveen]] Busstation – [[Aalsmeer]] Busstation
|[[R-net]] [[nachtbus]]
|-
|G-J
|N97
|Amsterdam Centraal – [[Leidseplein (Amsterdam)|Leidseplein]] – Zuid – [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]] – [[Hoofddorp]] – [[Nieuw-Vennep]]
|[[R-net]] [[nachtbus]]
|-
! colspan="4" |Bus – EBS (concessie Zaanstreek-Waterland)
|-
|G-B
|305
|Amsterdam Centraal – [[Ilpendam]] – [[Purmerend]] – [[De Rijp (Noord-Holland)|De Rijp]]
|[[R-net]]
|-
|G-A
|314
|Amsterdam Centraal – [[Monnickendam]] – [[Edam]] – [[Station Hoorn]]
|[[R-net]]
|-
|G-A
|316
|Amsterdam Centraal – [[Monnickendam]] – [[Volendam]] – [[Edam]] Busstation
|[[R-net]]
|-
|G-B
|391
|Amsterdam Centraal – [[Zaandam]] – [[Zaanse Schans]]
|[[R-net]]
|-
|G-M
|800
|Amsterdam Centraal → Zaanse Schans → Edam → Volendam → Amsterdam Centraal
|Toeristenlijn in één richting, tegengesteld aan lijn 801
|-
|G-M
|801
|Amsterdam Centraal → Volendam → Edam → Zaanse Schans → Amsterdam Centraal
|Toeristenlijn in één richting, tegengesteld aan lijn 800
|-
|G-M
|N06
|Amsterdam Centraal – [[Ilpendam]] – [[Purmerend]] M.L. Kingweg
|[[nachtbus]]
|-
|G-M
|N07
|Amsterdam Centraal – [[Ilpendam]] – [[Purmerend]] Korenstraat
|[[nachtbus]]
|-
|G-A
|N11
|Amsterdam Centraal – [[Monnickendam]] – [[Marken (Waterland)|Marken]]
|[[nachtbus]]
|-
|G-A
|N14
|Amsterdam Centraal – [[Monnickendam]] – [[Edam]] – [[Station Hoorn]]
|[[nachtbus]]
|-
|G-L
|N19
|Amsterdam Centraal – [[Landsmeer]] – [[Oostzaan]] – [[Station Zaandam]]
|[[nachtbus]]
|-
|G-L
|N94
|Amsterdam Centraal – [[Zaandam]] – [[Wormerveer]] – [[Station Krommenie-Assendelft]]
|[[nachtbus]]
|-
! colspan="4" |Bus – Keolis Nederland (concessie Busvervoer Almere)
|-
|G-L
|{{Pictogram buslijn Almere|N23}}
|Amsterdam Centraal – [[Muiden]] – [[Station Almere Centrum]]
|nightGo nachtbus
|}

== Ontwikkeling aantal reizigers == 
		
Het aantal door NS vervoerde reizigers (per gemiddelde werkdag) ontwikkelde zich sedert 2019 als volgt:

{| class="wikitable"
! Jaar || Aantal reizigers
|-
| 2019 || 213.035
|-
| 2020 || 85.238
|-
| 2021 || 86.202
|-
| 2022 || 151.112
|-
| 2023 || 178.501
|}

== Trivia ==
* In [[Shenyang]], [[China]], staat een kopie van het station. Het is onderdeel van het pretpark ''[[Holland Village (Shenyang)|Holland Dorp]]''.
* Het een-na-langste [[perron (platform)|perron]] in Nederland bevindt zich in Amsterdam Centraal: 695 meter. Het langste perron bevindt zich in [[station Sittard]] en is 5 meter langer: 700 meter.<ref>{{Citeer web |url=http://www.prorail.nl/nieuws/perrons-welk-station-heeft-de-langste |titel=Nieuwsbericht ProRail over langste perron van Nederland |bezochtdatum=9 mei 2019 |archiefdatum=9 mei 2019 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20190509175626/https://www.prorail.nl/nieuws/perrons-welk-station-heeft-de-langste |dodeurl=ja }}</ref>

== Zie ook ==
* [[Stationseiland]]
* [[Stationsplein (Amsterdam)]]
* [[Busstation Amsterdam Centraal]]

== Fotogalerij ==
<gallery mode="packed" heights="175">
Oosterdokskade en Oostertoegang bij Centraal Station Amsterdam Jacob Olie 1894.jpg|De Oostertoegang, 1894.
Centraal Station Jacob Olie (max res).jpg|Spoorviaduct over Oostertoegang en Oostelijke Doorvaart; 1895.
Treinen op Amsterdam CS bij avond door Willem Laurens Bouwmeester.jpg|Staatsspoor-locomotieven op Amsterdam CS bij avond, geschilderd door Willem Laurens Bouwmeester
Oost amsterdam cs.JPG|Oostzijde Centraal Station
Amsterdam Centraal TGV-PBA 4533 Thalys 9334 Paris-Nord (39552584062).jpg|[[Thalys]] onder de noordelijke stationskap; 7 januari 2018.
Eurostar te station Amsterdam Centraal (2).jpg|[[Eurostar]] onder de noordelijke stationskap; 22 september 2020.
Interieur, overzicht van de perrons met spoorbanen - Amsterdam - 20425756 - RCE.jpg|Onder de noordelijke stationskap in april 2004.
Detail overkapping C.S..JPG|Detail van de zuidelijke overkapping.
Zijspoor Centraal station Amsterdam 1992.jpg|Spoor 1: het excentrisch gelegen goederenspoor dat in 1992 tot reizigersperron is omgebouwd met nieuwe overkapping.
Eurostar terminal Amsterdam CS 2020 2.jpg|De Eurostarterminal
IJpassage.jpg|Toegang IJ-passage
2023 in Amsterdam - photo of a street cleaner walking on a rainy gray day at the station square, in front of the brick facade of the station building over the tram platform. Free download street photography by Fons Heijnsbroek, CCO.tif|Westzijde en middenstuk van voorgevel stationsgebouw (2023)
Amsterdam photo 2023 - people are waiting in the rainy weather under the wooden hood of the facade of the west side of Central Station. Free download street photography, Fons Heijnsbroek, CCO Netherlands.tif|Westzijde van de voorgevel van het Centraal station in 2023
Amsterdam Centraal oostzijde.jpg|Het station vanuit het oosten. Rechts: 'De Oost', voormalig Pakketpostgebouw.
Asd cs afstand.JPG|Het station gezien vanaf de [[Oudekerkstoren (Amsterdam)|Oudekerkstoren]].
Overzicht over het Damrak- het Centraal Station op de achtergrond, aanlegsteigers en rondvaartboten op de voorgrond - Amsterdam - 20398051 - RCE.jpg|Het station gezien over het water van het [[Damrak]].
ICE en BNL.jpg|[[Intercity-Express|ICE]] en [[Beneluxtrein]] ten oosten van het Centraal Station.
</gallery>

== Externe links ==
*[https://www.youtube.com/watch?v=eL_AxSYKkdE&index=2&list=PLPr4xm4g4rF5W2oGSclwG0qL_sxAI1YF3 Film over het nieuwe spoorwegviaduct tussen Amsterdam Centraal Station en Haarlemmerplein; 1923 - youtube.com]
*[https://www.youtube.com/watch?v=gu59MV-MCEo Film over 60 jaar Amsterdam Centraal Station; 1949 - youtube.com]
*[https://web.archive.org/web/20180412082049/http://www.mijnstation.nl/amsterdamcentraal De website van Amsterdam Centraal]
*{{Link stationsweb.nl|id=Amsterdamcs|label=Amsterdam Centraal}}
*[https://web.archive.org/web/20111014122150/http://www.stationseiland.amsterdam.nl/ Projectwebsite] van het [[Stationseiland]]
*[http://beeldbank.amsterdam.nl/beeldbank/indeling/grid?q_searchfield=centraal%20station Het Centraal Station op de Beeldbank Amsterdam]

{{Appendix|2=
'''Bronnen'''
* Aan 't schipryk Y. Oude en jonge monumenten rond de historische oevers van het IJ. Open Monumentendag 1995. Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg Amsterdam. {{ISBN|90-6274-090-1}}
* Centraal Station Amsterdam. Het paleis voor de reiziger. Auteur: Aart Oxenaar. Kleine Monumentenreeks, SDU uitgeverij, Den Haag, 1989. {{ISBN|90-12-06210-1}}
* Cultuurhistorische Waardestelling station Amsterdam Centraal. Auteurs: Miguel Loos - Bureau Spoorbouwmeester, Noor Scheltema - NS Stations en Roderick Jacobs - NS Stations. TAK Architecten Arnhem & Delft, 2015. Geraadpleegd op 28 februari 2024 op https://issuu.com/stationsnl/docs/waardestelling_station_amsterdam_ce
* Geschiedenis van het Amsterdamse Stationsplein. Auteur: Lydia Lansink. Amsterdamse Raad voor de Stedebouw, 1982. {{ISBN|90-70665-01-8}}
* Spoorwegarchitectuur in Nederland 1841-1938 (pagina's 99-110). Auteur: H. Romers; De Walburg Pers, Zutphen, 1981. {{ISBN|90-6011-366-7}}
----
'''Noten'''
{{References|group=noot}}
----
'''Referenties'''
{{References}}
}}
{{Commonscat|Amsterdam Central station|Station Amsterdam Centraal}}
{{Navigatie uitklapbaar
| titel=Spoor-, metro- en tramlijnen
| inhoud=
{{Navigatie tramlijnen Amsterdam}}
{{Navigatie metrolijn 51 Amsterdam}}
{{Navigatie metrolijn 52 Amsterdam}}
{{Navigatie metrolijn 53 Amsterdam}}
{{Navigatie metrolijn 54 Amsterdam}}
{{Navigatie Oude Lijn}}
{{Navigatie spoorlijn Nieuwediep - Amsterdam}}
{{Navigatie Oosterspoorweg}}
{{Navigatie Rhijnspoorweg}}
{{Navigatie Westtak Ringspoorbaan}}
{{Navigatie HSL-Zuid}}
{{Navigatie spoorwegstations Noord-Holland}}
}}
{{Coor title dms|52|22|44|N|4|54|2|E|type:landmark_scale:2000_region:NL}}
{{Bibliografische informatie}}

[[Categorie:Stationsgebouw in Amsterdam|Centraal]]
[[Categorie:Rijksmonument in Amsterdam-Centrum]]
[[Categorie:Spoorwegstation in Noord-Holland|Amsterdam Centraal]]
[[Categorie:Bouwwerk van Pierre Cuypers]]
[[Categorie:Baksteenarchitectuur]]