Brontekst bekijken van Spoorlijn Hooghalen - Kamp Westerbork

{| {{Prettytable-SP}}
{{SP-kop|Lijn Hooghalen - kamp Westerbork}}
{{SP-data
| KAART=Hooghalen aansluiting.jpg
| LENGTE= 6
| SPOORWIJDTE = [[normaalspoor]] 1435
| MIJ= [[Nederlandse Spoorwegen|NS]] en [[Kamp Westerbork]]
| OPEN= 2 oktober 1942
| STATUS= opgebroken
| ELEKTRA= 
| SPOREN= 1
| SNELHEID= 30
| VEILIG= 
| PROFIEL = 
| ASLAST2 = 
| DIENST= [[Nederlandse Spoorwegen|NS]]
}}
{{SP-kop|Traject}}
{{SP-tabel}}
{{SP|STR||[[Spoorlijn Meppel - Groningen|lijn]] van [[Station Meppel|Meppel]]}}
{{SP|eHST|0,0|[[Halte Hooghalen|Hooghalen]]}}
{{SP|xABZgl|0,7|[[Spoorlijn Meppel - Groningen|lijn]] naar [[Station Groningen|Groningen]]}}
{{SP|exBUE|1,9|Oude Provinciale weg}}
{{SP|exKMW|4,2|}}
{{SP|exPSL|4,4|[[Kamp Westerbork]]}}
{{SP|exKMW|4,7|}}
{{SP|exENDEe|6,0|}}
|}
|}
De '''spoorlijn Hooghalen - Kamp Westerbork''' was een tijdelijke [[lokaalspoorweg]] die in de [[Tweede Wereldoorlog in Nederland|Tweede Wereldoorlog]] in 1942 werd aangelegd als aftakking van de [[spoorlijn Meppel - Groningen]]. De spoorlijn had als doel om [[Joden|Joodse]] personen massaal per trein vanuit Nederlandse steden naar [[Kamp Westerbork|doorgangskamp Westerbork]] te kunnen deporteren en vandaar uit per trein naar kampen in Polen, vooral naar Auschwitz en [[vernietigingskamp]] Sobibór.

Het [[Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork|Joodse vluchtelingenkamp]] in de voormalige gemeente Westerbork kwam op 1 juli 1942 onder Duits bevel en werd ingericht als doorgangskamp voor Joden naar het Oosten. De eerste trein naar Auschwitz vertrok 15 juli vanaf het vijf kilometer verderop gelegen [[station Hooghalen]], een afstand die  de gevangen aanvankelijk te voet moesten afleggen. Tegelijk werd 15 juli aan de [[Nederlandse Spoorwegen]] opdracht gegeven een spoorlijn aan te leggen en een [[Spooraansluiting|aansluiting]] op het landelijke spoornet te realiseren.<ref>{{Citeer web|url=https://www.kamparchieven.nl/zoeken?mivast=959&mizig=210&miadt=455&miaet=1&micode=GMD2&minr=1002466&miview=inv2#inv3t1|titel=Stukken betreffende de aanleg van de spoorlijn Hooghalen naar Kamp Westerbork op last van de Duitse overheid|bezochtdatum=28 maart 2019|auteur=Gemeente Midden-Drenthe|achternaam=|voornaam=|datum=1942|uitgever=|taal=nl}}</ref> Het spoor kwam grotendeels te lopen langs de al bestaande toegangsweg naar het kamp. De aanleg van het traject zelf werd uitgevoerd door Joodse gevangenen van het kamp met van de NS gehuurd materiaal. De spoorlijn werd [[enkelsporig]]. In het kamp zelf was een 320 meter lang spoor om de locomotief om te rijden. De spooraansluiting met het hoofdnet werd uitgevoerd met een enkel wissel op het oostelijke spoor, inrijdbaar vanuit Beilen. Doordat het westelijke spoor niet werd aangesloten reden de treinen deels tegen de rijrichting in over 'verkeerd spoor'.<ref>https://www.archieven.nl/nl/zoeken?miview=inv2&mivast=0&mizig=210&miadt=298&micode=250i&milang=nl#inv3t5</ref> Het noordelijker gelegen [[station Assen]] fungeerde voor de treindiensten als eind- en beginstation; kamp Westerbork functioneerde voor een treindienst als tussenstop.

De spoorlijn werd begin oktober 1942 in gebruik genomen.<ref name=":0">{{Citeer boek|titel=Het spoorwegbedrijf in oorlogstijd, 1939-'45|auteurlink=|auteur=C. Huurman|medeauteurs=|taal=nl|url=|uitgever=uitgeverij Uquilair|datum=2001|pagina's=pag 280|ISBN=90-71513-40-8}}</ref> Op 2 oktober vertrok een treintransport naar [[Auschwitz (concentratiekamp)|concentratiekamp Auschwitz]] over het spoor en 3 en 4 oktober reden in totaal elf treintransporten met 10.000 Joden uit verschillende steden en [[Joodse werkkampen]] het terrein binnen. Mannen vanuit de werkkampen en hun vrouwen met kinderen vanuit de steden. In dat weekend reden zes treinen binnen vanaf [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam CS]], en treinen uit [[Station 's-Hertogenbosch|Den Bosch]], [[Station Zwolle|Zwolle]], Rotterdam [[Loods 24]], [[Station Den Haag Staatsspoor|Den Haag Staatsspoor]] en [[Station Arnhem Centraal|Arnhem]].

Op 9 januari 1943 meldde de NS dat inmiddels 90 deportatietreinen naar het kampterrein zijn gereden.<ref name=":0" /> Tussen maart en december 1943 werd in de dienstregeling een dagelijkse facultatieve treindienst opgenomen die om 20:05 vanuit [[De Rietlanden (rangeerterrein)|Amsterdam Rietlanden]] vertrok naar kamp Westerbork. De treinritten vonden plaats op basis van groepsvervoer en voor iedere reiziger werd door de SS aan de NS een vergoeding betaald. Deze kosten werden gedekt uit de geïnde gelden van de bank [[Lippmann, Rosenthal & Co. (Sarphatistraat)|Lippmann, Rosenthal & Co]] waaraan Joden verplicht waren hun bezittingen onder te brengen.

De spoorlijn werd gebruikt voor groepsvervoer en een dagelijkse goederentransportdienst voor het kamp vanuit Beilen. Personen die op eigen gelegenheid van en naar het kamp reisden maakten gebruik van een busverbinding van Hooghalen naar Beilen of Assen om daar over te stappen op de treindiensten.<ref>[https://www.archieven.nl/nl/zoeken?miview=inv2&mivast=0&mizig=210&miadt=298&micode=250i&milang=nl#inv3t5 Dienstregeling bus- en treinverbinding met Amsterdam], L.A.A. Cohen, 1942</ref>

<gallery>
Trein doorvoerkamp Westerbork.png
Westerbork, Construction of railway tracks leading to the camp.jpg|Aanleg van het spoor
Train station in the Westerbork camp.jpg|Stopplaats in het kamp
Westerbork 1944 (Acte 1).webm|Rangeerlocomotief met open kolenwagen en vier personenrijtuigen stopt in 1944 langs het perron waarna gedeporteerden uitstappen.
</gallery>

== Restanten ==
Het spoor werd direct na de oorlog opgebroken en de rails werden elders ingezet. Het originele stootblok bleef als monument behouden. In de loop der jaren zijn verschillende monumenten toegevoegd die herinneren aan de spoorlijn. In 1970 werd het ''[[Nationaal Monument Westerbork]]'' onthuld, bestaande uit omhoog gebogen spoorrails, geplaatst aan het einde van de spoorlijn. In 2015 is het monument ''[[De gesproken namen]]'' onthuld bestaande uit twee gerestaureerde goederenwagons op rails.

<gallery>
Origineel stootblok spoorlijn Kamp Westerbork.jpg|Origineel stootblok
Bahnstrecke.JPG|Nationaal Monument Westerbork
De gesproken namen Westerbork memorial 2018.jpg|Monument ''De gesproken namen''
Kamp Westerbork wagon 2018.jpg|Goederenwagon in 2018 geplaatst
</gallery>

== Externe links ==
* [https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=298&miaet=1&micode=250i&minr=981587&miview=inv2&milang=nl Archief met verklaringen 1965 over de aanleg]
* [https://www.archieven.nl/nl/zoeken?mivast=0&mizig=210&miadt=298&miaet=1&micode=250i&minr=981784&miview=inv2&milang=nl Archief transporten Kamp Westerbork]

==Zie ook==
* [[Lijst van Jodentransporten vanuit Nederland]]
* [[Westerborkpad]]

{{Appendix}}
{{Coor title dms|52|55|12.56|N|6|34|43.29|E}}

[[Categorie:Kamp Westerbork]]
[[Categorie:Voormalige spoorlijn in Nederland|Hooghalen]]
[[Categorie:Spoorweg in Drenthe]]