Brontekst bekijken van Eucharistie

{{Zijbalk eucharistie}}

De '''eucharistie''' of '''misoffer''' is een onderdeel van de [[Mis|Heilige Mis]] en het belangrijkste [[sacrament]] van de [[Rooms-Katholieke Kerk]] en de [[Oosters-orthodoxe kerken|Byzantijns-Orthodoxe Kerk]].

== Geschiedenis ==
=== Etymologie ===
Het woord ''eucharistie'' is afgeleid van het [[Grieks]]e εὐχαριστέω; ''eucharisteo'', dat dankzeggen betekent. In het [[Nieuwgrieks]] betekent ''eucharisto'' nog altijd bedankt of dankjewel, alleen wordt het uitgesproken als ''evcharistó''.<ref>De u of [[ypsilon]] is een letter uit het [[Grieks alfabet|Griekse alfabet]], de hoofdletter is een Y. Een u die op een ε ''epsilon'' volgt, zoals dat in ευχαριστώ het geval is, wordt in het Nieuwgrieks als v uitgesproken. De U is ook in het [[Latijns schrift|Latijnse schrift]] gelijk aan de V.</ref>

=== Herkomst ===
Een zeer vroeg ritueel in het [[vroege christendom]] was de gemeenschappelijke maaltijd, ook wel "het brood breken" ([[Handelingen van de apostelen|Handelingen]] 2:42)<ref>Kittel et al.: ''kláō'' [to break off] in ''Theological dictionary of the New Testament'', pag. 437</ref> of "de maaltijd van de Heer" genoemd ([[Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs|1 Korintiërs]] 11:20).<ref>[[Ignatius van Antiochië|Ignatius]]: Efeziërs 20.2</ref><ref>J. Coveney (2006): ''Food, Morals and Meaning: The Pleasure and Anxiety of Eating'', Routledge, pag. 74</ref><ref>J. Burns (2012): ''Uncommon Youth Parties'', Gospel Light Publications, pag. 37</ref> Deze maaltijden zouden teruggaan op [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Jezus]] zelf:
{{Citaat|Want wat ik heb ontvangen en aan u heb doorgegeven, gaat terug op de Heer zelf. In de nacht waarin de Heer Jezus werd uitgeleverd, nam hij een brood, sprak hij een dankgebed uit [εὐχαριστήσας, ''eucharistèsas''], brak het brood en zei: 'Dit is mijn lichaam voor jullie. Doe dit, telkens opnieuw om mij te gedenken.'|1 Korintiërs 11:23-24}}
Deze gemeenschappelijke maaltijden kregen na enige tijd de naam "liefdemaaltijden" ([[Brief van Judas|Judas]] 1:12).<ref>P.F. Stutzman (2011): ''Recovering the Love Feast: Broadening Our Eucharistic Celebrations'', Wipf and Stock Publishers, pag. 42</ref> De viering van de eucharistie ontwikkelde zich hieruit.<ref>E. LaVerdiere (1996): ''The Eucharist in the New Testament and the Early Church'', Liturgical Press, pag. 1–2</ref><ref>J. Kodell (1998): ''Eucharist in the New Testament'', pag. 51</ref>

Vanaf de [[2e eeuw]] is bij de vroegste [[kerkvader]]s zoals [[Justinus de Martelaar]] en [[Cyprianus van Carthago]] duidelijk dat de liefdemaaltijden verdwenen waren, mogelijk vanwege reeds door de [[apostel]] [[Paulus (apostel)|Paulus]] bekritiseerde excessen ([[Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs|1 Korintiërs]] 11:17-22).

De viering van de eucharistie had plaats in privéwoningen of op de graven van de [[Martelaar (christendom)|martelaren]], meestal in het vroegst van de zondagochtend.{{Bron?||2023|07|01}} Na het [[edict]] van [[Constantijn de Grote]] in 321 n.Chr. dat de [[Zondagsheiliging|zondag]] voor grote delen van de bevolking van het [[Romeinse Rijk]] de officiële wekelijkse [[rustdag]] maakte, vonden deze vieringen later in de voormiddag plaats en verplaatste de viering zich naar de [[Basilica (bouwwerk)|basilicae]].

In de vroege kerk ontvingen zowel [[Geestelijke|geestelijken]] als [[Leek (christendom)|leken]] de gewijde [[wijn]] bij het drinken uit de [[miskelk]], na het ontvangen van een deel van het gewijde brood. Als gevolg van vele factoren, waaronder het probleem om in de [[Noord-Europa|Noord-Europese]] landen aan wijn te komen - het klimaat is daar voor [[wijnbouw]] niet geschikt - werd het drinken uit de kelk grotendeels beperkt tot het vieren door de [[priester]], terwijl de leken de [[Heilige Communie|communie]] alleen in de vorm van brood ontvingen. Dit verminderde ook het belang van het kiezen van [[rode wijn]], die symbool staat voor het bloed van Christus ([[Evangelie volgens Matteüs|Matteüs]] 26:27-29, [[Evangelie volgens Marcus|Marcus]] 14:23-24, [[Evangelie volgens Lucas|Lucas]] 22:20, 1 Korintiërs 11:25).

=== Betekenis ===
In schriftelijke vorm wordt al bij de [[Apostolische vaders|apostolische vader]] [[Ignatius van Antiochië]] (35 - 107 n. Chr.) de eucharistie gedefinieerd als de gave waarin Christus werkelijk lichamelijk aanwezig is. Uit circa [[150]] dateert de beschrijving van de eucharistische [[liturgie]] door [[Justinus de Martelaar]], waarin Ignatius' weergave wordt bevestigd en waaruit blijkt dat de viering op zondagochtend plaats had.

[[Bestand:Juan de Juanes 002.jpg|thumb|Christus in eucharistie, door Joan de Joanes, 16e eeuw]]

Met de eucharistie worden [[Dood en herrijzenis van Jezus|Christus' lijden en verrijzenis]] gevierd. Het is het teken van het [[nieuwe verbond]], van eenheid in Christus en binnen de Katholieke Kerk van eenheid met de [[Hiërarchie van de Rooms-Katholieke Kerk|hiërarchie]]: [[paus]], [[Bisschop|bisschoppen]], priesters en [[Diaken|diakens]].

Dat de tekenen van brood en wijn lichaam en bloed van Christus worden is niet alleen belangrijk: ook de deelnemers worden veranderd. Door de eucharistie worden de deelnemende gelovigen verenigd met de Heer en worden zo tot volk van [[God (christendom)|God]]. Het gaat dus om vereniging met de Heer, om later, in het gewone leven, de Heer uit te dragen. Men ontvangt dus het Lichaam van Christus, de [[hostie]], om zijn lichaam, de kerk, te worden.

== Huidige praktijk ==
Het Griekse ''eucharistein'' betekent danken, ''eu'' betekent goed en ''charis'' betekent geschenk. De eucharistie is dankzegging voor een grote gave, namelijk de gave van het lichaam van Christus. In de viering van de eucharistie neemt de christen volledig deel aan de kerk als gemeenschap van Christus. Juist door de eucharistie wordt de verbondenheid van christenen met elkaar en met God duidelijk. Zoals Jezus vroeger zijn vriendschap deelde met zijn vrienden en [[Discipel|leerlingen]], zo delen de christenen nu de vriendschap met elkaar en met God. Jezus Christus is gestorven en begraven, daarna verrezen en bij God opgenomen. Door de eucharistie danken christenen God voor de belofte dat mensen niet door de [[dood]] verloren zullen gaan, maar dat God alle mensen een naam geeft en hen niet vergeet. Christenen geloven dat ze in handen van God leven en dat hij hen beschermt waar nodig. Christenen geloven dat zij na de dood door God zullen worden opgenomen, zoals ook Jezus is opgenomen in de [[hemel]]. Dit is het [[nieuwe verbond]], dat christenen vieren en beleven.

=== Praktijk in de Katholieke Kerk ===
In de katholieke kerk kan het sacrament van de eucharistie dagelijks en in het bijzonder op zondag in de [[mis]] gevierd worden. De opbouw van de Heilige Mis of eucharistieviering, ''Ordo Missae'', verloopt altijd volgens een vast patroon. Doorgaans is het de [[Mis van Paulus VI#Opbouw van de Mis van Paulus VI|gewone mis]].

[[Bestand:20190529 Spain and Portugal El Camino Pilgrimage 1063 (48002601588).jpg|thumb|300px|Sacrament van de eucharistie <br> [[Onze-Lieve-Vrouw van Fátima]], Portugal]]

In de katholieke kerk wordt tijdens de viering een bijzondere vorm van [[ongedesemd brood]] gebruikt, de [[hostie]]. Hosties dienen uitsluitend te zijn gemaakt van [[Meel|tarwemeel]]. [[Gluten|Glutenvrij]] brood is bij het Avondmaal in de katholieke kerk niet toegestaan. Hosties die geen gluten bevatten zijn voor de kerk 'ongeldige materie'.<ref>[[Radio Vaticaan|Radio Vaticana]]. [http://en.radiovaticana.va/news/2017/07/08/letter_to_bishops_on_the_bread_and_wine_for_the_eucharist/1323886 Letter to Bishops on the bread and wine for the Eucharist], 7 juli 2017. brief aan de bisschoppen over het brood en de wijn voor de eucharistie. [https://web.archive.org/web/20180313130158/http://en.radiovaticana.va/news/2017/07/08/letter_to_bishops_on_the_bread_and_wine_for_the_eucharist/1323886 Gearchiveerd] op 13 maart 2018.</ref> Voor mensen met [[coeliakie]], een stofwisselingsziekte die wordt veroorzaakt door een glutenintolerantie, mag een uitzondering gemaakt worden. Ook de gebruikte wijn, de [[miswijn]], moet voldoen aan een aantal voorwaarden. De voornaamste is dat ze uitsluitend van [[Druif|druiven]] is gemaakt. Het mee laten [[Consecratie|consacreren]]<ref>[[Eerste Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopaedie|ENSIE]]. [https://www.ensie.nl/anw/consacreren consacreren]. [[Algemeen Nederlands Woordenboek]]. [https://web.archive.org/web/20230413120252/https://www.ensie.nl/anw/consacreren Gearchiveerd] op 13 april 2023.</ref> van brood en wijn door anderen dan de gewijde bedienaar, dus door een priester, geldt volgens het [[Canoniek recht|kerkelijk wetboek]] als een zwaar misdrijf. Dit staat benoemd in de [[Codex Iuris Canonici]] (Boek IV, Heiligingstaak, canones 834-1253, Deel I, Titel III, Allerheiligste Eucharistie, pagina's 897-958).

Zowel [[paus Paulus VI]] als [[paus Johannes Paulus II]] hebben een [[encycliek]] gewijd aan dit sacrament, respectievelijk ''[[Mysterium Fidei]]'', 1965, en ''[[Ecclesia de Eucharistia]]'', 2003.

=== Praktijk in de orthodoxe kerk ===
De uitdrukking van de eenheid met God is voor de [[Orthodoxie|orthodoxe]] gelovige de eucharistische ''communio'', waar hij of zij onder beide gedaanten van liturgisch brood en wijn het kostbaar en werkelijk Lichaam van de verrezen Christus ontvangt.

De anticipatie van de wereld wordt ervaren in de Heilige Communie. De mystieke eenheid met Christus wordt [[deïficatie]], ook wel [[Deïficatie|theosis]], genoemd, omdat in Christus' verrezen lichaam en bloed 'de volheid van goddelijkheid verblijft'. Het koninklijk priesterschap van alle gelovigen, hun wezenlijke gelijkheid in Christus, ontvangen door het [[Doop (sacrament)|doopsel]], is bezegeld door deze manier van communicerende priesters en leken onder de beide gedaanten van Christus' lichaam.

=== Vergelijking met Heilig Avondmaal ===
In vergelijking met de eucharistie wordt het [[Heilig Avondmaal]] in de meeste [[Protestantisme|protestantse kerken]] minder frequent gevierd: van een keer per week tot maar enkele keren per jaar. Ook is het in protestantse kerken van belang dat het Heilig Avondmaal wordt gevierd in een [[Gemeente (kerk)|kerkelijke gemeente]]. Het is in de meeste protestantse [[Kerkgenootschap|kerkgenootschappen]] niet gebruikelijk om het Avondmaal ergens anders te vieren dan in de eigen gemeente, iets wat in Rooms-Katholieke kring wel gebeurt, bijvoorbeeld tijdens katholieke toogdagen, waarmee regionale, landelijke en internationale samenkomsten bedoeld kunnen zijn.

Een belangrijk verschil tussen de Rooms Katholieke Kerk en de Byzantijns-Orthodoxe Kerk enerzijds en de meeste protestantse kerkgenootschappen anderzijds ligt in de interpretatie van wat er gebeurt met het brood en de wijn. Volgens de katholieke en orthodoxe leer worden het brood en de wijn, die in de kerk tijdens de eucharistieviering worden geconsacreerd, daadwerkelijk lichaam en bloed van Christus. Dat wordt de [[Werkelijke Tegenwoordigheid]] genoemd. Katholieken en orthodoxen geloven dat in de Heilige Mis, dan wel in de [[Byzantijnse liturgie]], de hogepriester Jezus Christus, die zichzelf aan het [[Kruis (christendom)|kruis]] offerde tot vergeving van de [[Zonde|zonden]] van de mensheid, met zijn lichaam, bloed, ziel en godheid onder de schijnbare gedaanten van brood en wijn aanwezig is. De mis heeft dus, onder andere, een offerkarakter, is de tegenwoordigstelling van het kruisoffer, en een en hetzelfde offer als dat van [[Golgotha|Calvarië]].

Binnen de [[Lutheranisme|luthers]]<nowiki/>e gemeenschap gaat men uit van de leer der [[consubstantiatie]]. Volgens andere protestantse kerkgenootschappen zijn het brood en de wijn echter louter [[symbool|symbolen]]. Het was vooral [[Huldrych Zwingli|Zwingli]] die in de [[Reformatie|tijd van de reformatie]] dit symboolkarakter benadrukte, meer dan [[Johannes Calvijn|Calvijn]], die wel uitging van de werkelijke aanwezigheid van Christus tijdens de viering onder de tekenen van brood en wijn, die niet veranderd worden, en in de gelovigen zelf.

{{Appendix|Voetnoten}}
{{Navigatie sacramenten}}
{{Navigatie christendom}}
{{Commonscat|Communion}}

[[Categorie:Eucharistie in de katholieke kerk| ]]
[[Categorie:Liturgie in de katholieke kerk]]