Spoorlijn Hannover - Kassel

DB 1732; Hannover Hbf - Kassel Hbf
Totale lengte	166,2 km
Spoorwijdte	normaalspoor 1435 mm
	Aangelegd door; Königlich Hannöverschen Staatseisenbahnen
Begin aanleg	1847
	Geopend; Hannover - Alfeld: 1 mei 1853; Alfeld - Göttingen: 1 juli 1854; Göttingen - Kassel: 8 mei 1856
	Gesloten; Göttingen - Dransfeld: 1980; Dransfeld - Hann. Münden: 1995
	Huidige status; Hannover - Göttingen: in gebruik; Göttingen - Hann. Münden: opgebroken; Hann. Münden - Kassel: in gebruik
	Type trein; ICE, IC, CNL, RE, RB, S-Bahn
	Geëlektrificeerd; Hannover - Göttingen: 1963; Göttingen - Hann. Münden: nee; Hann. Münden - Kassel: 1964
Aantal sporen	2
Baanvaksnelheid	160 km/u
Beveiliging of treinbeïnvloeding	PZB
Beladingsklasse	D4
	Treindienst door; Abellio Rail Mitteldeutschland; cantus; Deutsche Bahn; erixx; metronom; NordWestBahn
Traject
	W270
	W278
	W8
	W9

De spoorlijn Hannover – Kassel, ook wel met de historische naam Hannöversche Südbahn aangeduid, is een spoorlijn die van Hannover via Göttingen en Hann. Münden naar Kassel loopt. Tussen Göttingen en Hann. Münden is de spoorlijn opgebroken. De spoorlijn is dubbelsporig en geëlektrificeerd.

Geschiedenis

1856: De hannöversche Südbahn: De Kragenhofbrücke bij Kassel; houtgravure uit de Illustrirten Zeitung

Zuidelijke ingang van de voormalige Volkmarshäuser Tunnel (2005)

Railbus bij de voormalige halte Kragenhof, nabij Spiekershausen

Voor de bouw van een spoorlijn van Hannover in het zuiden van het Koninkrijk Hannover waren er al plannen in de jaren 1830, deze kwamen van het gemeenteraadslid Ferdinand Oesterley. In 1847 droeg ook Rudolph Berg bij aan de voorbereidende werkzaamheden voor de "Verbinding Hannover - Kassel".^[1] Het noordelijke trajectdeel Hannover - Alfeld en Alfeld - Göttingen werd 1853 respectievelijk 1854 geopend en werd onderdeel van de toen belangrijke "Noord-Zuidlijn". Het zuidelijke trajectdeel van Göttingen naar Hann. Münden, ook wel bekend als Dransfelder helling (Dransfelder Rampe), werd op 8 mei 1856 geopend. Dit trajectdeel is in delen van 1980 tot 1995 stilgelegd. De aansluiting van Hann. Münden naar Kassel werd nog in 1956 toegevoegd, als onderdeel van de Hannöversche Südbahn.

De naam Hannöversche Südbahn kwam met de annexatie door Pruisen natuurlijk te vervallen, maar kwam door spoorwegfanaten weer terug in het huidige spraakgebruik. Ondertussen werd het trajectdeel Hannover - Göttingen onderdeel van de grotere "Noord-Zuidlijn".

Deze spoorlijn werd door de Königlich Hannöversche Staatseisenbahnen ook gebouwd om de handelsplaats Hann. Münden met zijn haven aan de hoofdstad van het koninkrijk te verbinden. Tot Göttingen loopt het tracé relatief vlak door het Leinedal - maar ontweek wel de belangrijke brouwerijstad Einbeck. Om te vermijden dat de spoorlijn door het gebied van de Keurvorstendom Hessen kwam, werd de lijn door het moeilijke en steile terrein via Dransfeld naar Hann. Münden gebouwd. Daardoor kreeg dit trajectdeel de naam Dransfelder Rampe (Dransfelder helling).

Hoewel de gehele lijn tot Kragenhof (kort voor Kassel), met uitzondering van de Brunswijkse plaats Kreiensen, volledig in Hannovers (en vandaag Nedersaksisch) gebied lag, werden beide trajectdelen Hannover - Göttingen en Göttingen - Hann. Münden door de Deutsche Reichsbahn bedrijfstechnisch als aparte spoorlijnen gezien. Ten eerste kregen de lijnen aparte spoorboeknummers (Hannover - Göttingen: 202/250; Göttingen - Hann. Münden: 202a/257). Ten tweede valt het noordelijke deel onder het bestuursgebied Hannover en het zuidelijke deel onder Kassel, later Frankfurt am Main.

Tot in de jaren 60 was deze spoorlijn over de gehele lengte een belangrijke hoofdverbinding in Duitsland. Door de Duitse deling na de Tweede Wereldoorlog verhuisden de verkeersstromen naar de Noord-Zuidrichting, wat naast de Rijnspoorlijn Köln-Frankfurt ook op deze spoorlijn merkbaar was. Dit behalve voor de Dransfelder helling, omdat de Noord-Zuidlijn Hannover - Gemünden am Main in 1963 en de zijlijn Werradallijn Kassel - Hann. Münden in 1964 geëlektrificeerd werden. Het traject Göttingen - Dransfeld - Hann. Münden bleef zonder bovenleiding. De treinen namen voortaan de acht kilometer langere route, maar vlakkere en geëlektrificeerde lijn via Eichenberg. Op de Dransfelder helling reden elke werkdag drie stoptreinen per richting, in 1980 werd het reizigersverkeer op dit deel gestaakt en twee jaar later werd met de sloop van het gedeelte tussen Göttingen en Dransfeld begonnen. Het overige deel vanaf Hann. Münden bleef nog 10 tot 15 jaar in gebruik als goederenaansluiting, tot ook hier stillegging en sloophamer volgde. Daarmee was de Hannöversche Südbahn onderbroken tussen Göttingen en Hann. Münden.

Door de stijgende vervoersvraag op de lijn kreeg deze in de jaren 60 nieuwe aansturingstechnieken van seinen, inhaalsporen en werd de bovenbouw versterkt. De groei zette door, waardoor er een discussie ontstond voor een nieuwe spoorlijn.^[2]

Met de invoering van de uurfrequentie in het Intercity-netwerk bleef het traject Hannover - Göttingen chronisch overbelast. IC-treinen deelden de lijn met D-, snel-, stop- en goederentreinen. Niet zelden volgden treinen elkaar op blokafstand. Kassel werd, doordat het een kopstation is, losgemaakt van het IC-netwerk, de treinen reden vanaf Göttingen via Bebra verder.

In kader van de bouw van de hogesnelheidslijn Hannover - Würzburg werd de Hannöversche Südbahn in Northeim naar het oosten verlegd. Nadat de verlegde lijn in november 1985 in gebruik genomen werd, konden de werkzaamheden van de HSL beginnen.^[3] Het gedeelte tussen Hannover Hauptbahnhof en Hannover Bismarckstraße werd administratief toegevoegd aan de spoorlijn Hannover - Wurzburg. In het stadsgebied van Hannover en Laatzen werden overwegen vervangen door ongelijkvloerse kruisingen. Ook op het gezamenlijke deel noordelijk van Göttingen (tot Edesheim) werden meerdere overwegen verwijderd. In de jaren 1978 en 1979 werd het Tracébesluit aangenomen en kon de bouw beginnen.^[4]

In 1991 werd de HSL Hannover - Würzburg, die tussen Hannover en Göttingen nagenoeg parallel aan de Hannöversche Südbahn loopt en meerdere aansluitingen heeft, over de gehele lengte geopend. Hierdoor verloor het noordelijke deel belangrijke langeafstandstreinen. De IC-treinen reden voortaan via de HSL en werden door de toenemende ICE-treinen deels vervangen. Interregio- en D-treinen namen daarentegen de route via de oude spoorlijn. De Interregio-treinen werden vervolgens weer door Intercity-treinen vervangen. Doordat de HSL na 23:00 uur alleen door goederentreinen mag worden gebruikt, rijden late en nacht-ICE-treinen ook via de Hannöversche Südbahn. Ook kreeg Kassel een aansluiting op de HSL, via het station Kassel-Wilhelmshöhe.

Exploitatie

Station Fuldatal-Ihringshausen met een cantus-trein. De DB had de intentie dit station na de bouw van de HSL te sluiten (2007)

Een treinstel richting Nordhausen verlaat station Göttingen (2007)

Hannover - Göttingen

Terwijl het ICE-verkeer grotendeels over de HSL rijdt, reden tot de dienstregelingswissel in december 2009 elke twee uur de Interregio-trein (later Intercity) Stralsund - Karlsruhe. Vanaf de dienstregeling 2010 rijden de IC-treinen, uitzondering daargelaten, via de HSL tussen Hannover en Göttingen. Hierdoor verloren de stations Northeim, Kreiensen en Alfeld de IC-verbinding. Enkele treinen per dag (stand 2016) doen nog wel deze haltes aan en rijden dus over de Hannöversche Südbahn.

Vanaf december 2005 bedient de metronom in een uurfrequetie het regionale verkeer in de relatie Uelzen - Hannover - Göttingen, deze vervingen alle regionale treinen van de DB Regio. De verbinding Löhne - Hameln - Elze - Nordstemmen - Hildesheim werd tussen 2003 en 2011 door eurobahn geëxploiteerd, nu wordt deze dienst door NordWestBahn gereden.

Op het trajectdeel Hannover - Barnten gebruiken ook treinen naar Hildesheim de Hannöversche Südbahn. Zo rijden vanaf december 2008 de S-Bahn van Hannover met lijn S4 tussen Bennemühlen - Hildesheim. Daarnaast rijdt er elk uur een Regional-Express-trein van Hannover naar Bad Harzburg over de lijn. Deze wordt vanaf december 2014 door erixx gereden.

Nacht- en autoslaaptreinen maken eveneens gebruik van de "oude" spoorlijn. Tevens rijden er veel goederentreinen over dit trajectdeel.

Göttingen - Kassel

De tot fietspad omgebouwde Dransfelder helling (2006)

Het voormalige trajectdeel van Göttingen via Dransfeld naar Hann. Münden is grotendeels omgebouwd naar fietspad of als natuurgebied aangewezen. Enkele delen zijn ondertussen al bebouwd met woningen of bedrijfspanden.

Na de stillegging van het reizigersverkeer via Dransfeld in mei 1980 rijden alle treinen uitsluitend via Eichenberg. De aangrenzende plaatsen van de Dransfelder helling werden door een vervangende buslijn bediend. Op het trajectdeel Hann. Münden - Kassel rijden vanaf Eichenberg komende regionale treinen van cantus, deze beginnen in Göttingen. Tevens rijden DB Regio-treinen uit Erfurt richting Kassel over dit trajectdeel. De treindienst Kassel - Bitterfeld wordt gereden door NS-dochter Abellio. Ook hier vindt regelmatig goederenverkeer plaats.

Treindiensten

Abellio Rail Mitteldeutschland, metronom, cantus, DB Regio en erixx verzorgen het personenvervoer op dit traject met RE treinen. De DB Regio en de NordWestBahn verzorgen het personenvervoer op dit traject met RB treinen.

Serie	Treinsoort	Route	Bijzonderheden
RE 2	Regional-Express (metronom)	Uelzen – Celle – Hannover Hbf – Nordstemmen – Elze (Han) – Alfeld (Leine) – Kreiensen – Northeim (Han) – Göttingen
RE 2	Regional-Express (DB Regio Südost)	Kassel-Wilhelmshöhe – Hann. Münden – Eichenberg – Heilbad Heiligenstadt – Leinefelde – Bad Langensalza – Erfurt Hbf	Eenmaal per twee uur
R 8	Regionalbahn (cantus)	Göttingen – Eichenberg – Hann. Münden – Kassel Hbf
RE 9	Regional-Express (Abellio Rail Mitteldeutschland)	Kassel-Wilhelmshöhe – Hann. Münden – Eichenberg – Heilbad Heiligenstadt – Leinefelde – Wolkramshausen – Nordhausen – Sangerhausen – Lutherstadt Eisleben – Halle (Saale) Hbf – Bitterfeld	Eenmaal per twee uur
RE 10	Regional-Express (Erixx)	Hannover Hbf – Hildesheim Hbf – Salzgitter-Ringelheim – Goslar – Bad Harzburg
RB 77	Regionalbahn (NordWestBahn)	Bünde (Westf) – Löhne (Westf) – Hamelen – Nordstemmen – Hildesheim Hbf	Weser-Bahn 1x per twee uur in het weekend Bünde - Löhne
RB 80	Regionalbahn (DB Regio Nord)	Göttingen – Northeim (Han) – Herzberg (Harz) – Bad Lauterberg im Harz Barbis – Nordhausen	Eenmaal per twee uur
RB 82	Regionalbahn (DB Regio Nord)	Göttingen – Northeim (Han) – Kreiensen – Seesen – Goslar – Bad Harzburg

S-Bahn Hannover

Op het traject rijdt de S-Bahn van Hannover de volgende routes:

Treinsoort	Route	Bijzonderheden
S-Bahn (DB Regio Nord)	Minden (Westf) – Haste – Seelze – Hannover Hbf – Weetzen – Barsinghausen – Haste
S-Bahn (DB Regio Nord)	Nienburg (Weser) – Seelze – Hannover Hbf – Weetzen – Barsinghausen – Haste	Zondags alleen Nienburg - Hannover
S-Bahn (DB Regio Nord)	Hannover Hbf – Hannover Bismarckstraße – Weetzen – Barsinghausen	Alleen tijdens de spits
S-Bahn (DB Regio Nord)	Bennemühlen – Hannover Hbf – Hannover Bismarckstraße – Hannover Messe/Laatzen – Hildesheim Hbf	Bennemühlen - Hannover Hbf 2x per uur (ma-za)
S-Bahn (DB Regio Nord)	Hannover Flughafen – Hannover Hbf – Hannover Bismarckstraße – Hamelen – Bad Pyrmont – Paderborn Hbf	Flughafen - Hamelen 2x per uur
S-Bahn (DB Regio Nord)	Seelze – Hannover Hbf – Hannover Bismarckstraße – Hamelen	Alleen tijdens de spits
S-Bahn (DB Regio Nord)	Hannover Flughafen – Hannover Hbf – Hannover Bismarckstraße – Hannover Messe/Laatzen	Alleen tijdens evenementen

Aansluitingen

In de volgende plaatsen is of was er een aansluiting op de volgende spoorlijnen:

Hannover Hbf: DB 1700, spoorlijn tussen Hannover en Hamm; DB 1705, spoorlijn tussen Hannover en Seelze; DB 1710, spoorlijn tussen Hannover en Celle; DB 1730, spoorlijn tussen Hannover en Braunschweig; DB 1733, spoorlijn tussen Hannover en Würzburg; DB 1734, spoorlijn tussen Hannover en Lehrte; DB 1760, spoorlijn tussen Hannover en Soest
aansluiting Hannover Bismarckstraße: DB 1733, spoorlijn tussen Hannover en Würzburg; DB 1756, spoorlijn tussen Hannover Bismarckstraße en Hannover-Wülfel; DB 1760, spoorlijn tussen Hannover en Soest
Hannover-Wülfel: DB 1733, spoorlijn tussen Hannover en Würzburg; DB 1753, spoorlijn tussen de aansluiting Waldhausen en Hannover-Wülfel; DB 1754, spoorlijn tussen Hannover-Wülfel en de aansluiting Waldheim; DB 1755, spoorlijn tussen Hannover Wülfel en Hannover Messebahnhof; DB 1756, spoorlijn tussen Hannover Bismarckstraße en Hannover-Wülfel
Hannover Messe/Laatzen: DB 1733, spoorlijn tussen Hannover en Würzburg
Barnten: DB 1771, spoorlijn tussen Barnten en de aansluiting Rössing
Nordstemmen: DB 1770, spoorlijn tussen Lehrte en Nordstemmen
Elze (Han): DB 1820, spoorlijn tussen Elze en Löhne; DB 1821, spoorlijn tussen Bodenburg en Elze
Kreiensen: DB 1940, spoorlijn tussen Helmstedt en Holzminden; lijn tussen Osterode en Kreiensen
Einbeck: DB 1824, spoorlijn tussen Einbeck en Einbeck Mitte
aansluiting Edesheim (Leine) Nord: DB 1816, spoorlijn tussen de aansluiting Edesheim W103 en W106
aansluiting Edesheim (Leine) Süd: DB 1817, spoorlijn tussen de aansluiting Edesheim W110 en W113
Northeim: DB 1810, spoorlijn tussen Northeim en Nordhausen; DB 2975, spoorlijn tussen Ottbergen en Northeim
Göttingen: DB 1733, hogesnelheidslijn tussen Hannover en Würzburg; DB 1800, spoorlijn tussen Göttingen en de aansluiting Grone; DB 1801, spoorlijn tussen Göttingen en Bodenfelde; DB 3600, spoorlijn tussen Frankfurt en Göttingen
Hann. Münden: DB 6343 spoorlijn tussen Halle en Hann. Münden
Fuldatal-Ihringshausen: DB 1733, hogesnelheidslijn tussen Hannover en Würzburg
aansluiting Niedervellmar: DB 3918, spoorlijn tussen de aansluiting Niedervellmar en Kassel Rangierbahnhof
Kassel Rangierbahnhof: DB 3912, spoorlijn tussen Kassel Rangierbahnhof W8 en W891
Kassel Hauptbahnhof: DB 2550, spoorlijn tussen Aken en Kassel; DB 3900, spoorlijn tussen Kassel en Frankfurt; DB 3901, spoorlijn tussen Kassel en Waldkappel; DB 3902, spoorlijn tussen de aansluiting Tunnelgleis en Kassel Hauptbahnhof; DB 3910, spoorlijn tussen Kassel Rangierbahnhof en Kassel Hauptbahnhof

Stations

Elektrische tractie

Het traject werd geëlektrificeerd met een wisselspanning van 15.000 volt 16⅔ Hz.

Literatuur

Eisenbahnatlas Deutschland. Schweers + Wall, Aachen 2014, ISBN 978-3-89494-145-1.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (de) Helmut Knocke: Berg, Theodor F. Rudolph. In: Hannoversches Biographisches Lexikon. p. 51 en verder. (Online via Google Books)
↑ H. Weber: Die Neubaustrecke Hannover–Würzburg. In: Bundesbahndirektion Hannover (Hrsg.): 1843 - 1983: 140 Jahre Eisenbahndirektion Hannover. Hannover, ca. 1983, p. 95–97.
↑ Projektgruppe der NBS Hannover der Bahnbauzentrale (Hrsg.): Neubaustrecke Hannover–Würzburg: Der Abschnitt Northeim – Göttingen, Brochure, 44 A4-pagina's met de tussenstand van mei 1988, p. 7
↑ Helmut Weber, Walter Engels, Helmut Maak: Die Neubaustrecke Hannover–Würzburg. In: Eisenbahntechnische Rundschau. 28, nr. 10, 1979, p. 725–734.

Zie de categorie Hannöversche Südbahn van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] (de) Helmut Knocke: Berg, Theodor F. Rudolph. In: Hannoversches Biographisches Lexikon. p. 51 en verder. (Online via Google Books)

[2] H. Weber: Die Neubaustrecke Hannover–Würzburg. In: Bundesbahndirektion Hannover (Hrsg.): 1843 - 1983: 140 Jahre Eisenbahndirektion Hannover. Hannover, ca. 1983, p. 95–97.

[3] Projektgruppe der NBS Hannover der Bahnbauzentrale (Hrsg.): Neubaustrecke Hannover–Würzburg: Der Abschnitt Northeim – Göttingen, Brochure, 44 A4-pagina's met de tussenstand van mei 1988, p. 7

[4] Helmut Weber, Walter Engels, Helmut Maak: Die Neubaustrecke Hannover–Würzburg. In: Eisenbahntechnische Rundschau. 28, nr. 10, 1979, p. 725–734.

[1]

[2]

[3]

[4]