1200 (elektrische locomotief)

De NS-locserie 1200 is een elektrische locomotief die tussen 1952 en 1998 werd ingezet door de Nederlandse Spoorwegen, van 1999 tot 2009 werd gebruikt door ACTS Nederland BV en van 2010 tot 2015 bij EETC.

NS 1200
Museumloc 1202 te Amersfoort
Exploitant	NS, ACTS, EETC, RXP
Aantal	25
Nummering	1201-1225 (ACTS/EETC: 1251-1255)
Fabrikant	Baldwin, Werkspoor (mech. deel); Heemaf (elek. deel)
Bouwjaar	1951
Asindeling	Co'Co' (= 3 onafhankelijk aangedreven assen per draaistel, totaal 6 aangedreven assen)
Spoorwijdte	1435 mm
Massa	108 ton
Aslast	18 ton
Lengte over buffers	18,086 m
Hoogte	4,064 meter vanaf rail tot dakrand (bron: https://www.railwiki.nl/index.php/1200_-_Elektrische_locomotieven_serie_1200)
Maximumsnelheid	150 km/u
Dienstsnelheid	130 km/u
Stroomsysteem	1500 V =
Aandrijving	elektrisch (gelijkstroom)
Overbrenging	tramophanging
Vermogen	2400 kW (piek); 2220 kW (continu)
Trekkracht	195 kN (aanzetten); 64,7 kN (continu bij 123 km/u)
Tractiemotoren	6
Treinbeïnvloeding	ATB (vanaf 1964)
Remsysteem	directe rem Westinghouse eenleidingrem met hogedrukrem (W GPR)
Portaal    Verkeer & Vervoer

Bioscoopjournaal uit 1951. Bij Werkspoor te Utrecht worden in 1951 de eerste in Nederland gebouwde elektrische locomotieven gebouwd (1200-serie).

Eerste leven bij NS

Deze locomotieven zijn van een Amerikaans ontwerp van Baldwin/Westinghouse, doch net als de 1000-serie grotendeels in Nederland gebouwd. Zoals bij de andere locomotieven die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog werden geleverd werd hier gebruikgemaakt van een bestaand ontwerp. De locs werden door Werkspoor te Utrecht gebouwd, behalve de draaistellen, die in de Verenigde Staten werden vervaardigd. Financiering vond plaats in het kader van het Marshallplan. De elektrische installatie werd door Heemaf geleverd.

De 25 locomotieven serie 1200 werden besteld in 1949 en afgeleverd in 1951-1953. Net als de andere locomotieven uit deze periode waren zij bij aflevering turkoois geschilderd, doch de 1215-1225 werden roodbruin, de kleur waarin ook de nieuwe diesellocomotieven in de jaren vijftig rondreden. Vanaf 1954 werden ze overgespoten in Berlijns blauw en vanaf de jaren zeventig werden zij in de nieuwe NS-huisstijlkleuren grijs-geel geschilderd.

In het begin van de jaren tachtig ondergingen de 1200'en een revisie, waardoor zij nog zeker tien jaar meekonden.

Gedurende de diensttijd bij de NS is geen van deze locomotieven afgeschreven na ongevallen, zodat alle 25 exemplaren een leeftijd van meer dan veertig jaar bereikten. Zij deden dienst voor diverse treinsoorten, maar vooral voor de zwaardere reizigerstreinen.

De 1200'en stonden bekend als betrouwbare en degelijke locomotieven. Deze goede reputatie werd hoofdzakelijk bereikt dankzij het simpele ontwerp van de elektrische installatie, zonder de gebruikelijke snelschakelaar. Bij de 1200 paste men een eenvoudige, maar zware smeltveiligheid toe teneinde de gehele hoogspanningsinstallatie tegen te hoge stroom te beveiligen.

In 1998 gingen de laatste 1200-en bij de NS buiten dienst.

Tweede leven bij ACTS

De kwaliteit van de locs werd ook bevestigd door het feit dat na de buitendienststelling door de NS nog vijf exemplaren vanaf 1999 een nieuwe loopbaan vonden bij ACTS, waar ze met een leeftijd van meer dan een halve eeuw nog tot 2009 in bedrijf zouden blijven. De locs werden geschilderd in de toenmalige ACTS-huisstijl, paarsblauw met gele band, en voorzien van de nummers 1251-1255. De 1255 werd in de huisstijl van Vos Logistics geschilderd (zwart met oranje band), aangezien ACTS in samenwerking met Vos Logistics de treindienst voor de containertreinen tussen de Rotterdamse haven en Veendam en Leeuwarden verzorgde. De overname van de locomotieven door ACTS ging in eerste instantie niet zonder slag of stoot. De NS weigerde aanvankelijk de locomotieven te verkopen en voerde de machines versneld af naar de sloper. Na tussenkomst van de rechter werden de locs van de snijbrander gered, enkele locs stonden al op het terrein van de sloper in Amsterdam Westpoort.

Derde leven bij EETC

Nadat de 1200'en bij ACTS buiten dienst gingen werden in 2010 enkele locs particulier bezit en verhuurd aan Euro-Express Treincharter (EETC) voor autoslaaptreinen. Op 19 februari 2011 werd de 1254 gepresenteerd in de nieuwe kleurencombinatie van EETC, roodbruin met gele band. Tevens was deze loc tot eind 2011 bestickerd met het logo van de dat jaar tachtig jaar bestaande Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). In april 2015 werd bekendgemaakt dat de autoslaaptrein niet meer zal rijden vanwege sterk gestegen kosten. Een deel van de locomotieven in onderstaande lijst heeft reeds een nieuwe bestemming gekregen. Op 26 september 2015 zijn de 1251 en 1254 van de Watergraafsmeer naar Blerick overgebracht voor stalling. De 1254 werd vanaf november 2015 (nog in EETC-kleurstelling) ingezet bij HSL Logistik. Vanwege een defecte tractiemotor is de 1254 begin 2016 echter in 's-Hertogenbosch gestald, in afwachting van wat er verder zal gebeuren. Van 1 november tot 31 december 2016 werd de 1254 gehuurd door Captrain.

Panorama Rail Restaurant

Loc 1252 werd sinds 21 augustus 2015 verhuurd aan Railpromo en ingezet voor het Panorama Rail Restaurant. Omdat de wielbanden van de 1252 in slechte staat verkeren, werd ook de 1251 verhuurd aan Railpromo. Begin 2016 is de loc in de museumloods te Blerick omgeschilderd en terugvernummerd in 1215. Op 17 maart 2016 kwam de 1215 in de nieuwe kleurstelling (zwart / lichtblauw / wit) voor het eerst weer op de baan. De 1252 sleepte de 1215 van Blerick naar Amsterdam Watergraafsmeer. Op 23 maart 2016 werd loc 1215 gedoopt City of Amsterdam. In juni 2017 eindigde de inzet voor Railpromo van de 1251 (en de 1252 als reserve), maar sinds december 2017 is de 1251 weer onderweg. De loc is (weer) in de ACTS-kleuren geschilderd, en is door Railexperts gehuurd. De locs 1252, 1253, 1254 en 1255 werden in oktober 2018 van de Watergraafsmeer naar hun nieuwe standplaats in Blerick overgebracht.

Fairtrains

Sinds december 2018 wordt de 1251 verhuurd door de Stichting Fairtrains, die optreedt als voertuighouder, voor bevoegd personeel zorgt en verantwoordelijk is voor toelating op het Nederlandse spoorwegnet. De inkomsten worden aangewend voor het onderhouden van materieel in eigendom van museumorganisaties.

Museumlocs

Loc 1201 in het turkoois tijdens Spoorparade Amersfoort.

• De 1201 is bewaard door de Stichting Klassieke Locomotieven en is in de oorspronkelijke turkooise uitvoering teruggebracht. De locomotief wordt ingeschreven bij EETC als 1256. De loc is in bruikleen bij het Nederlands Spoorwegmuseum.
• De 1202 is bewaard in de collectie van het Nederlands Spoorwegmuseum en is in de Berlijns blauwe uitvoering geschilderd. Anno 2022 krijgt deze machine een revisie in het depot van het museum in Blerick.
• De 1211 is tevens bewaard door het Nederlands Spoorwegmuseum als 'plukloc' voor onderdelen voor de 1202. Vanaf eind 2011 is deze loc permanent uitgeleend aan het Bahnpark in Augsburg.
• De 1218 is bewaard door de Stichting Klassieke Locomotieven als 'plukloc' voor de 1201. In 2011 werd deze loc uiterlijk teruggebracht in de oorspronkelijke bruine uitvoering met okergele bies. In 2022 werd deze loc overgebracht naar de Stoomtrein Goes - Borsele om aldaar in de vaste expositie tentoongesteld te worden.
• De 1221 is na de beëindiging van de actieve dienst bij ACTS als 1255 weer terug bij de Stichting Klassieke Locomotieven en bevindt zich vooralsnog in de ACTS huisstijl en het nummer 1255. Het is de bedoeling deze weer in het geel/grijs te schilderen.

Zestigjarig jubileum

Zeven van de acht overgebleven 1200-locs op een rij

Op 12 november 2011 vond, als onderdeel van een, door zijn 80-jarige jubileum vierende Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen georganiseerde, excursierit door het midden van het land, in Amersfoort een ontmoeting plaats van alle acht nog bestaande elektrische locomotieven van de zestig jaar oude serie NS 1200. In een lange rij stonden opgesteld de locs: 1201, 1202, 1211, 1214 (= 1254), 1215 (= 1251), 1218 (= 1253), 1221 (= 1255) en 1225 (= 1252).

Märklin-uitvoering

Speciaal vanwege het 175-jarig bestaan van de Nederlandse Spoorwegen in 2014 heeft Märklin loc 1252 omgeschilderd. Deze is zwart met een witte band. Tevens is deze speciale uitvoering verkrijgbaar als modellocomotief. Op de locomotief stond een felicitatie van Märklin, op de ene kant in het Nederlands "Het origineel is er bij Märklin. Märklin feliciteert Nederland met 175 jaar spoorwegen" en op de andere kant in het Duits "Das Original gibt's bei Märklin. Märklin gratuliert den Niederlanden zu 175 Jahre Eisenbahn." In 2017 heeft de loc de logo's van het Panorama Rail Restaurant gekregen, wel bleef hij zwart.

Lijst van locomotieven

Nummer NS	Nummer ACTS/EETC	In dienst NS	In dienst ACTS	In dienst EETC	Diversen	Afbeelding
1201	1256	januari 1952- mei 1998			Eigendom Werkgroep 1501. Eigendom van Stichting Klassieke Locomotieven. Niet rijvaardig. Kleurstelling turkoois met blauwe band (afleveringskleur 1951). Standplaats Spoorwegmuseum.
1202		januari 1952- juni 1996			Eigendom Spoorwegmuseum. Niet rijvaardig. Kleurstelling berlijns blauw.
1203		januari 1952- juni 1998			Gesloopt juli 1998
1204		februari 1952- juni 1998			Gesloopt juli 1998
1205		februari 1952- maart 1995			Gesloopt november 1997
1206		februari 1952- maart 1995			Gesloopt november 1997
1207		maart 1952- maart 1995			Gesloopt december 1997
1208		maart 1952- februari 1998			Gesloopt februari 2005
1209		maart 1952- juni 1996			Gesloopt december 1997
1210		maart 1952- mei 1998			Gesloopt juli 1998
1211		april 1952- mei 1998			Eigendom van het Spoorwegmuseum. Niet rijvaardig. Kleurstelling geel/grijs
1212		april 1952- juni 1994			Gesloopt november 1997
1213		mei 1952- juni 1996			Gesloopt februari 1998
1214	1254	september 1952- mei 1998	maart 2000- februari 2009	februari 2011- april 2015	Particulier eigendom. Beperkt rijvaardig (1 motor defect). Kleurstelling roodbruin met gele band (EETC-kleurstelling 2011). Draagt naam J. Hoekwater; in november-december 2016 verhuurd geweest aan HSL Logistik. Standplaats Amersfoort.
1215	1251	mei 1952- maart 1998	april 1999- oktober 2009	juli 2010- april 2015	Rijvaardig, tijdelijk verhuurd aan Railexperts in 2017, kleurstelling ACTS-paarsblauw met gele band (ACTS-kleurstelling 1999). Dienstvaardig bij Railexperts (vanaf december 2017). Standplaats Amersfoort.
1216		mei 1952- mei 1995			Gesloopt oktober 1997
1217		juli 1952- juni 1997			Gesloopt juli 1998
1218	1253	juli 1952- maart 1998	maart 1999- april 2003		Eigendom Werkgroep 1501, in 2005 overgedragen aan Stichting Klassieke Locomotieven. Niet rijvaardig, defect sinds 2003. Kleurstelling bruin met okergele band (afleveringskleur 1952). In 2022 overgenomen door Stoomtrein Goes - Borsele.
1219		juli 1952- maart 1995			Gesloopt oktober 1997
1220		juli 1952- juni 1994			Gesloopt oktober 1997
1221	1255	juli 1952- maart 1998	mei 200...- februari 2009		Reed tussen 1999 en 2002 in Vos Logistics-huisstijl (zwart met oranje band), in 2010 eigendom Stichting Klassieke Locomotieven. Niet rijvaardig, kleurstelling ACTS-paarsblauw met gele band (ACTS-kleurstelling 2003). Standplaats Amersfoort.
1222		juli 1952- juni 1994			Gesloopt november 1997
1223		oktober 1952- augustus 1992			Gesloopt juli 1993
1224		januari 1953- maart 1998			Gesloopt februari 2005
1225	1252	januari 1953- maart 1998	maart 1999- november 2007	juli 2010- april 2015	Particulier eigendom. Niet rijvaardig. Kleurstelling zwart met witte band (i.v.m. Märklin-jubileum in 2014). Met Märklin-reclame; heeft gereden bij Railpromo voor Panorama Rail Restaurant (met eigen bestickering) (tot juni 2017). Standplaats Amersfoort. Bedoeling is dat deze een vaste plek krijgt in Spoorzone in Tilburg.

Literatuur

• Henk Bouman (1998): Elektrische locomotieven NS-serie 1200 - De geschiedenis van de Nederlandse Amerikanen

Externe link

• Film over assemblage van NS-loc 1200 bij Werkspoor in de jaren '50 - YouTube

Bronnen, noten en/of referenties

• Van Gestel, Carel en Van Reems, Bert. Elektrische locomotieven in Nederland, De Alk, Alkmaar, 1988
• Bouman, Henk. Elektrische locomotieven NS-serie 1200, Uquilair, Rosmalen, 1999
• Website van de Stichting Fairtrains

Mediabestanden

Zie de categorie NS 1200 van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Nederlandse locomotieven