Jan van Ruusbroec: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k →Werken: Foto ingevoegd |
|||
| (35 tussenliggende versies door 18 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 1:
{{Infobox auteur
[[File:Jan Van Ruysbroeck.jpg|thumb|]]▼
| naam = Jan van Ruusbroec
[[Bestand:Ruusbroecminiatuur.jpg|miniatuur|De Ruusbroec-miniatuur in het handschrift K.B. Brussel, 19.295-97.<ref>In deze gestileerde voorstelling zien wij een monnik (links) die Ruusbroec zal voorstellen met in zijn linkerhand een wastafeltje en in zijn rechterhand een griffel, bezig met het schrijven van een tekst. Hiertoe lijkt hij geïnspireerd te worden door de Heilige Geest, die in de symbolische gedaante van een (witte) duif rondvliegt - wat een bescheiden voorstelling van zaken is, de duif had ook op zijn schouder kunnen zitten met zijn bek in Ruusbroecs oor, zoals te zien op miniaturen van bijvoorbeeld paus Gregorius de Grote. Rechts zien wij hoe een andere monnik, een kopiist, gezeten aan een schrijftafel, de tekst van een wastafel kopieert op een vel perkament. Aan hun beider voeten ligt het eindproduct: een codex, het met de hand geschreven middeleeuwse boek met een publieke functie. Het tafereel is geplaatst in een bosachtige omgeving, die de proosdij van Groenendaal zal symboliseren, dat weggestopt lag in het Zoniënwoud ten zuiden van Brussel.</ref>]]▼
| onderschrift = Postuum portret (ca. 1580) van de 14e-eeuwse mysticus Jan van Ruusbroec (bezit Ruusbroecgenootschap, Antwerpen).
| citaat =
| volledige naam =
| pseudoniem =
| bijnaam =
| geboren = 1293
| geboorteplaats = [[Ruisbroek (Vlaams-Brabant)|Ruisbroek]]
| overleden = 1381
| land =
| beroep = priester, kapelaan, prior, schrijver, christelijke mysticus
| jaren-actief = ca. 1333 - ca. 1365
| genre = mystieke tractaten
| stroming =
| invloeden =
| bekende-werken = ''[[Die cierheit der gheesteliker brulocht|Die gheestelike brulocht]]'' (ca. 1335)<br />
| uitgeverij =
| dbnl = ruus001
| website =
}}
▲[[Bestand:Ruusbroecminiatuur.jpg|
'''Jan''' (of '''Johannes''') '''van Ruusbroec''' of '''Ruysbroeck''', ook "de Wonderbare" genoemd ([[Ruisbroek (Vlaams-Brabant)|Ruisbroek]] nabij [[Brussel (stad)|Brussel]], [[1293]]
Ruusbroec schreef in het [[Middelnederlands]], maar zijn werken werden spoedig ook vertaald in het [[Latijn]]. Hij zou na [[Anne Frank]] de meest vertaalde Nederlandstalige auteur zijn.<ref>[https://web.archive.org/web/20160603214245/http://literairecanon.be/werken/die-geestelike-brulocht/tag/de-bijna-meest-vertaalde-nederlandse-auteur-ruusbroec De geestelijke brulocht] op canon, (Het canonproject is een gezamenlijk initiatief van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (KANTL) en het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL)).</ref> In 1908 werd Ruusbroec [[Zaligverklaring|zalig verklaard]]. == Leven ==
Regel 8 ⟶ 32:
=== De Brusselse tijd ===
Veel is er over zijn jaren als kapelaan niet bekend. Broeder Geraert, een [[Kartuizers|kartuizer]] uit [[Herne (België)|Herne]], die Ruusbroec persoonlijk ontmoette, schreef over het eerste deel van Ruusbroecs leven slechts één zin: ''"Heer Jan van Ruusbroec was ierst een devoet priester ende capelaen te Brussel in Brabant, in sinte goedelen kerke, ende daer begonste hi enighe van desen boeken te maken."''<ref>Broeder Geraert, een groot bewonderaar, schreef nog veel meer over Ruusbroec ter gelegenheid van diens bezoek aan de kartuis van Herne in 1372; zie Frits van Oostrom, 2013, p. 242.</ref> Wat toch wel een erg bondige samenvatting is over een periode van vijfentwintig jaar. Toch vermeldt de kartuizer het enige feit dat we met zekerheid weten over Ruusbroecs verblijf in de Brabantse hoofdstad.
Dankzij Hinckaert en de jonge [[seculiere kanunnik|kanunnik]] Frank van Coudenberg, die in 1338 bij Hinckaert in de Loksumstraat ging wonen (beiden hadden gestudeerd aan de Sorbonne in Parijs) kende Ruusbroec de tendensen in de theologie aan de Sorbonne. Maar er waren ook contacten met de spirituele tendensen in het Rijnland, waar [[meester Eckhart]] (1260-1328) probeerde een brug te bouwen tussen de universitaire theologie en de vroomheid van de leken in de praktijk, door het schrijven van traktaten in de volkstaal. Eckharts leer werd op 27 maart 1329 door het pauselijk hof in Avignon veroordeeld, maar hij had toch het fundament gelegd voor een geloofsbeleving op de grens van kerk en wereld. Zoals in vele andere steden in Europa was er in het veertiende-eeuwse Brussel ook een mystieke subcultuur waaraan burgers, vrouwen en geestelijken deelnamen. Waarschijnlijk was Jan van Ruusbroec in het eerste deel van zijn leven de geestelijke leidsman van een dergelijke spirituele kring, ondanks zijn bescheiden status van kapelaan.<ref>Frits van Oostrom, 2013, pp. 245-246.</ref> Hij beleefde in deze drukke stedelijke samenleving topmomenten van mystieke ervaring die hij hier reeds te boek stelde. Het feit dat hij als kapelaan niet gerechtigd was om te prediken, was misschien voor hem de aanleiding om te schrijven. Zijn werk is dus zeker niet het product van een teruggetrokken bestaan in het [[Zoniënwoud]], wat men zo vaak gesteld heeft, zijn eerste vijf werken waaronder ''Die gheestelike brulocht''. De "Brulocht", zijn best gestructureerde werk dat terecht zijn meesterwerk genoemd wordt, schreef hij te Brussel.
=== Groenendaal ===
[[Bestand:Ruusbroec brulocht fragment god gelijkvormig zijn middelnederlandse mystiek.webm|thumb|Fragment 'Hoe meer wij God gelijkvormig zijn...' (''Brulocht''), voorgelezen in het Middelnederlands. Uit de cursus ''De geloofs- en denkwereld van Hadewijch en Jan van Ruusbroec'' (1999).<ref name="mmll">[https://www.rozemarijnonline.net/mystiek-cursus/5a-jan-van-ruusbroec-leven-biografie.html 'Jan van Ruusbroec'], cursus ''Middeleeuwse mystiek in de Lage Landen - De geloofs- en denkwereld van Hadewijch en Jan van Ruusbroec'' door Rozemarijn van Leeuwen (met uitgebreide toelichting bij alle besproken fragmenten uit de ''Brulocht'').</ref> Video 1.37 min.]]
[[Bestand:Ruusbroec brulocht fragment god ontmoeten middelnederlandse mystiek.webm|thumb|Fragment 'God met gode ontmoeten...' (''Brulocht''), voorgelezen in het Middelnederlands. Uit de cursus ''De geloofs- en denkwereld van Hadewijch en Jan van Ruusbroec'' (1999).<ref name="mmll" /> Video 1.56 min.]]
Het lijkt erop dat Ruusbroec en zijn omgeving stilaan meer en meer onthecht raakten van de formele kerkelijke banden. Omstreeks 1338 stelden Hinckaert en Frank van Coudenberg hun lucratieve functie van kanunnik bij Sinte-Goedele ter beschikking. Het was omstreeks die tijd dat Van Coudenberg zijn intrek nam in de Loksumstraat.<ref name="frits250">Frits van Oostrom, 2013, pp. 249-250.</ref>
Regel 22 ⟶ 49:
In 1350 zou hun gemeenschap toch de regel van Augustinus aannemen en ze sloten zich aan bij de [[Augustijnen (kloosterorde)|augustijner]] [[kanunnik]]en van Saint-Victor in Parijs en via een bisschoppelijk besluit werd Groenendaal een proosdij van de augustijnerorde. Frank van Coudenberg was de eerste proost en Ruusbroec de eerste prior.<ref name="frits252">Frits van Oostrom, 2013, p. 252.</ref>
[[Bestand:Archive-ugent-be-2563040A-7640-11E8-B87C-CA810AD9BE4D DS-15 (cropped).jpg|miniatuur|Bekende miniatuur uit het manuscript "Werken". Samengesteld in Bergen-op-Zoom, 1480. Bewaard in de [[Universiteitsbibliotheek Gent]].<ref name=":0">{{Citeer web|url=https://lib.ugent.be/viewer/archive.ugent.be:2563040A-7640-11E8-B87C-CA810AD9BE4D#?c=&m=&s=&cv=6&xywh=-518,0,7745,4698|titel=Werken|bezochtdatum=2020-08-24|werk=lib.ugent.be}}</ref>]]
Gedurende de jaren in Groenendaal trok Ruusbroec zich vaak terug in de bossen. Hij nam [[wastafeltje]]s mee om te noteren wat hem werd ingefluisterd door de Heilige Geest. De goddelijke inspiratie waarop Ruusbroec zich beroept is echter niet genoeg om een werk in definitieve vorm te vervaardigen. We merken dat zijn traktaten een zeer precieze structuur hebben die sterke overeenkomsten vertonen met toen reeds bestaande [[preekschema|preekschema’s]]. Om dit te verkrijgen moest hij dus overgaan naar een tweede, meer ambachtelijke, fase van het schrijverschap waarbij het materiaal op zijn wastafeltjes werd geordend en geformuleerd. Waarschijnlijk gebeurde dit gedeelte niet in de tot de verbeelding sprekende omgeving van het Zoniënwoud, maar gewoon achter de lessenaar. Getuige hiervan is de [[miniatuur (handschrift)|miniatuur]] in de oudste kopie van de verzamelde werken die in Groenendaal werden bijgehouden reeds tijdens het leven van Ruusbroec.<ref name=":0" /> Rechts op de miniatuur, ziet men het wijdverspreide beeld van Ruusbroec die in het bos inscripties maakt op een wastablet, maar in de linkerbenedenhoek zit een monnik aan een lessenaar de inhoud van een wastablet over te schrijven op een vel perkament. Deze figuur werd lang beschouwd als de voorstelling van de vlijtige kopiist die de werken van zijn medebroeder Ruusbroec aan het kopiëren was, maar deze tweede figuur kan uiteraard ook Ruusbroec zelf voorstellen, die zijn ideeën die hij op zijn wastablet had genoteerd verder uitwerkte in zijn cel.<ref>De tweede figuur schrijft niet op een wastablet, maar kopieert de tekst van het wastablet dat naast zijn vel perkament ligt. In zijn hand houdt hij trouwens geen stift zoals Ruusbroec in het bos, maar een ganzenveer. Merkwaardig is wel dat beide personen met de linkerhand schrijven.</ref>
In de gemeenschap van Groenendaal heeft Ruusbroec een onvergetelijke indruk nagelaten. Hij was geen overste van het klooster en in geleerdheid moest hij duidelijk onderdoen voor magister Vrank. En toch werd hij de centrale figuur van de nieuwe stichting. Alle tijdgenoten hebben daarvoor één en dezelfde verklaring: hij ervoer op een uitzonderlijke manier Gods tegenwoordigheid. En hij was in staat om zijn kennis van het goddelijk mysterie aan anderen mee te delen. Deze uitzonderlijk mystieke roeping werd door zijn directe omgeving algemeen erkend en gerespecteerd. Hierin verschilt hij ook duidelijk van andere mystieke schrijvers, die meestal naast erkenning ook hardnekkige weerstand ondervonden.
Regel 29 ⟶ 56:
Zijn invloed verspreidde zich snel over Europa, talrijke machtige en edele personen kwamen hem in Groenendaal opzoeken, klerken zowel als meesters en doctors in de theologie. Een van die bezoekers was [[Geert Grote]], die de meester bezocht toen hij op doorreis was van Deventer naar Parijs. De gesprekken die Grote met Ruusbroec voerde, zouden van beslissende invloed geweest zijn op het verdere leven van Grote en op de connectie tussen Groendaal en de [[Moderne Devotie|Moderne Devoten]].<ref name="frits250" /> Een ander beroemd bezoeker was [[Johannes Tauler]], de [[dominicaan]]se [[mysticus]] uit [[Straatsburg]].
Kort na zijn dood kreeg Ruusbroec de bijnaam 'admirabilis' ("de wonderbare"). Hij wordt tot de grootste mystici uit de [[wereldliteratuur]] gerekend.<ref>Frits van Oostrom, 2013,
== Ruusbroec versus zijn tijdgenoten ==
De waarde van Ruusbroecs oeuvre komt pas volledig tot zijn recht wanneer we het vergelijken met dat van zijn tijdgenoten. Dichter [[Jan van Boendalen|Jan van Boendale]], de schepenklerk in Antwerpen, ontpopte zich tot een gedreven leermeester en moralist.<ref>Frits van Oostrom, 2013, pp. 145-146.</ref> Hij probeerde zijn publiek te onderwijzen met nuttige adviezen en feitelijke informatie en trachtte zo de mens meer bagage mee te geven voor het aardse leven. Ruusbroec daarentegen toont
Toch staat Boendale met zijn ''Der leken Spiegel'' veel verder dan zijn collega-dichters uit de middeleeuwen. De door de kerk verkondigde normen zijn niet langer zijn enige leidraad, hij doet beroep op het rationele denken en de regels voor zelfhandhaving in de maatschappij. Ruusbroec bereikt echter een veel hoger niveau in zijn werk, de mysticus is een echte [[auctor]] in de middeleeuwse betekenis van het woord. Hij doet beroep op eigen inspiratie, of die van God zoals je wil, en niet uit het werk van andere toonaangevende auteurs. Boendale maakt een duidelijk onderscheid tussen de begrippen ''auctor'' en dichter, en treedt hiermee de toen algemeen aanvaarde opvattingen over het schrijverschap bij. In tegenstelling tot een auctor maakte een dichter vooral gebruik van voorbeeldteksten die men dan vertaalde, verzamelde of herwerkte. Boendale moet, net zoals de meeste van zijn [[Middelnederlands]]e collega’s, en vond dat ook van zichzelf, tot de laatste categorie worden gerekend.
Regel 41 ⟶ 68:
== Werken ==
[[Bestand:Archive-ugent-be-2563040A-7640-11E8-B87C-CA810AD9BE4D DS-287 (cropped).jpg|miniatuur|
Hierbij een overzicht van de werken van Ruusbroec.<ref name="frits243" />
* ''Dat rijcke der ghelieven''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover ''Dat boec van VII trappen inden graet der gheesteliker minnen; Dat boec van seven sloten; Dat boec vanden rike der ghelieven; Dat boec vanden vier becoringhen''. 1861] op Google Books. [https://web.archive.org/web/20230814201643/https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover Gearchiveerd] op 14 augustus 2023.</ref>, ca. 1333
* ''[[Die cierheit der gheesteliker brulocht|Die gheestelike brulocht]]''<ref group="kleine-letter">[https://www.delpher.nl/nl/boeken/view?coll=boeken&identifier=MMKB24:065362000 ''Die chierheit der gheesteliker brulocht''. 1917] op Google Books</ref>, ca. 1335-1340
* ''Vanden blinckenden steen''<ref group="kleine-letter">[https://www.dbnl.org/tekst/ruus001vand01_01/ ''Vanden blinckenden steen, of Het mystieke zoonschap''. 1976] bij DBNL. [https://web.archive.org/web/20230811135204/https://www.dbnl.org/tekst/ruus001vand01_01/ Gearchiveerd] op 11 augustus 2023.</ref>, uiterlijk 1343
* ''Vanden vier becoringhen''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover ''Dat boec van VII trappen inden graet der gheesteliker minnen; Dat boec van seven sloten; Dat boec vanden rike der ghelieven; Dat boec vanden vier becoringhen''. 1861] op Google Books. [https://web.archive.org/web/20230814201643/https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover Gearchiveerd] op 14 augustus 2023.</ref>, begin 1343
* ''Vanden kersten ghelove''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=cp7MUxGiKEQC&printsec=frontcover ''Dat boec vanden twaelf dogheden; Die spieghel der ewigher salicheit; Van den kerstenen ghelove''. 1860] op Google Books</ref>, uiterlijk 1343
* ''Vanden gheesteliken tabernakel''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=kFdVAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Dat boec van den gheesteleken tabernacule''. Eerste deel, 1858] op Google Books. [https://web.archive.org/web/20230814201704/https://books.google.nl/books?id=kFdVAAAAcAAJ&printsec=frontcover Gearchiveerd] op 14 augustus 2023.</ref><ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=kFdVAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Dat boec van den gheesteleken tabernacule''. Tweede deel, 1858] op Google Books</ref>, deels voor 1350 en deels erna
▲* ''Vanden gheesteliken tabernakel'', deels voor 1350 en deels erna
* ''Vanden seven sloten''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover ''Dat boec van VII trappen inden graet der gheesteliker minnen; Dat boec van seven sloten; Dat boec vanden rike der ghelieven; Dat boec vanden vier becoringhen''. 1861] op Google Books. [https://web.archive.org/web/20230814201643/https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover Gearchiveerd] op 14 augustus 2023.</ref>, voor 1358, ca. 1346
* ''Spieghel der eeuwigher salicheit''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=cp7MUxGiKEQC&printsec=frontcover ''Dat boec vanden twaelf dogheden; Die spieghel der ewigher salicheit; Van den kerstenen ghelove''. 1860] op Google Books</ref>, 1359
* ''Vanden seven trappen''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover ''Dat boec van VII trappen inden graet der gheesteliker minnen; Dat boec van seven sloten; Dat boec vanden rike der ghelieven; Dat boec vanden vier becoringhen''. 1861] op Google Books. [https://web.archive.org/web/20230814201643/https://books.google.nl/books?id=PHSEzJlm4JgC&printsec=frontcover Gearchiveerd] op 14 augustus 2023.</ref>, 1359-1362
* ''Boecsken der verclaringhe'', ca. 1363
* ''Vanden twaelf beghinen''<ref group="kleine-letter">[https://books.google.nl/books?id=T1hVAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Dat boec vanden twaelf beghinen''. 1863] op Google Books</ref>, ca. 1365
Het werk ''Vanden XII dogeden'' (Over de twaalf deugden) is lang voor een werk van Ruusbroec gehouden (zie o.m. de lijst op DBNL in de externe links) maar werd geschreven door een van zijn medebroeders kanunnik Godfried Wevel.<ref>Frits van Oostrom, 2013, p. 253.</ref>
Regel 70 ⟶ 97:
| NUR =
| bezochtdatum =
| pagina's = Voorwoord,
| taal = fr}}</ref></blockquote>
== Hulde ==
* In 1925 werd in Antwerpen het ''Ruusbroecgenootschap''<ref>[https://www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/ruusbroecgenootschap/ Ruusbroecgenootschap]. [https://web.archive.org/web/20230811135055/https://www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/ruusbroecgenootschap/ Gearchiveerd] op 11 augustus 2023.</ref> opgericht dat wetenschappelijk onderzoek verricht naar de geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden.▼
* Een ''Jan-van-Ruusbroeckollege'' werd in 1969 geopend in Laken ([http://www.ruusbroec.be www.ruusbroec.be]).▼
== Uitgaven en vertalingen ==
* Ruusbroecgenootschap Antwerpen, ''Jan van Ruusbroec, Werken'', naar het standaardhandschrift van Groenendaal, Tielt, Lannoo & Den Haag, Residentiebode, 1944-1948 (4 bdn.) (Middelnederlandse tekst; ook beschikbaar op {{Link dbnl auteur|id=ruus001}})
* Lode
* Guido
* Guido
==
* Frits
▲* In 1925 werd in Antwerpen het ''Ruusbroecgenootschap''<ref>[https://www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/ruusbroecgenootschap/ Ruusbroecgenootschap]</ref> opgericht dat wetenschappelijk onderzoek verricht naar de geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden.
* John
▲* Een ''Jan-van-Ruusbroeckollege'' werd in 1969 geopend in Laken ([http://www.ruusbroec.be www.ruusbroec.be])
* Geert
* ''Jan van Ruusbroec, 1293-1381'', tentoonstellingscatalogus, Brussel,
== Zie ook ==
* [[Jan van Ruusbroecs "Werken"]]
== Externe links ==
* {{Link dbnl auteur|id=ruus001}}
* [http://www.sofiatopia.org/equiaeon/3thlife.htm#2 "Het derde leven" uit "De geestelijke bruiloft"], op sofiatopia.org
* ''[https://www.rozemarijnonline.net/mystiek-hadewijch-en-ruusbroec.html Middeleeuwse mystiek in de Lage Landen - De geloofs- en denkwereld van Hadewijch en Jan van Ruusbroec]'', cursus zeven bijeenkomsten (1999-2001), universiteit Utrecht, online te volgen
▲* Frits VAN OOSTROM, ''Wereld in woorden, geschiedenis van de Nederlandse literatuur, 1300-1400'', Amsterdam, Bert Bakker, 2013.
▲* John ARBLASTER & Rob FAESEN (red.), ''A Companion to John of Ruusbroec'', Leiden, Brill, 2014.
▲* Geert WARNAR, ''Ruusbroec, literatuur en mystiek in de veertiende eeuw'', Amsterdam, Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2003.
▲* ''Jan van Ruusbroec, 1293-1381'', tentoonstellingscatalogus, Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 1981.
{{Appendix
{{References}}
'''Gedigitaliseerde versies van Ruusbroec's werken'''
{{References|group=kleine-letter}}
}}
{{Bibliografische informatie}}
{{Commonscat}}
Regel 101 ⟶ 138:
[[Categorie:Middelnederlands schrijver]]
[[Categorie:14e-eeuws schrijver]]
[[Categorie:Belgisch heilige of zalige|Jan
[[Categorie:Zuid-Nederlands schrijver (voor 1830)]]
[[Categorie:Persoon in de Nederlanden in de 14e eeuw]]
[[Categorie:Auteur in het publiek domein]]
| |||