Groep 2000: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Kleine aanpassingen |
||
| (12 tussenliggende versies door 9 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 1:
'''Groep 2000'''<ref>[
==Ontstaan==
De oprichtster van Groep 2000 [[Jacoba van Tongeren]] was kerkelijk [[maatschappelijk werk]]ster van de [[Nederlandse Hervormde Kerk|Hervormde Kerk]]. Door haar vader [[Hermannus van Tongeren sr.|Hermannus van Tongeren]], een hoge [[Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger|KNIL]]-officier, was zij sinds haar kinderjaren opgeleid in discipline en geheimhouding. Direct na de [[capitulatie (overgave)|capitulatie]] in mei [[1940]] betrok hij haar bij zijn eerste [[Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog|verzetsactiviteiten]].
Tegelijkertijd werd zij benaderd door de mede-oprichter van het illegale blad [[Vrij Nederland]] Jan van der Neut.<ref>[[Vrij Nederland]] #12, 21 maart 2015, jaargang 76, p.56-63</ref> Frans Hofker had het initiatief tot deze verzetskrant genomen waar ook Daan Levendig aan meewerkte. Hermannus van Tongeren steunde dit opzetten materieel en financieel en hielp bovendien met contacten van [[Vrijmetselaren]].
Op eigen verzoek werd Jacoba van Tongeren als maatschappelijk werkster belast met het contact met de [[illegaliteit (Tweede Wereldoorlog)|illegaliteit]] en hoe die ondersteund kon worden vanuit de Hervormde Kerk. Haar contactpersoon met de Amsterdamse Kerkenraad was ds. Bernard Aris. Door haar functie kon zij vrij door het land reizen en legde zij een landelijk netwerk van contacten aan. Zo ontstond de verzetsgroep met van begin af aan een landelijk netwerk.
Regel 8:
== De werkwijze==
Groep 2000 was een hiërarchisch georganiseerde verzetsgroep, waarbij uit veiligheidsoverwegingen de leden van de groep elkaar zo min mogelijk persoonlijk kenden. De activiteiten richtten zich op het ondersteunen van onderduikers, het verkrijgen van voedselbonnen, wijkenwerk en ander verzetswerk.
=== Gebruik van codes ===
De leiding van Groep 2000 werd gevormd door de Commissie van Beheer bestaande uit Ab Abas, Frits van Meer en [[Jacoba van Tongeren]] als executief leidster. Het Dagelijks Bestuur bestond in 1944 uit Harry Mouthaan, Kees Reitema en Jacoba van Tongeren. Uit hoofde van haar positie was ieder lid omtrent zijn eigen taak alleen verantwoording verschuldigd aan Jacoba van Tongeren.▼
Van Tongeren had de wijze raad van haar vader goed begrepen: nooit namen en adressen vastleggen. Binnen de groep werd daarom veelvuldig gebruik gemaakt van codes. De groepsleden kenden over het algemeen elkaars naam niet, maar alleen een codecijfer, dat bij toetreding aan de groep werd toegekend. Dit codecijfer was doorgaans gebaseerd op de eerste letter van de achternaam, gevolgd door een 0 en daarna een volgnummer. Van Tongeren kreeg op die manier 2000 (zij was de eerste (volgnummer 0) in de groep van wie de achternaam met een T (20<sup>e</sup> letter van het alfabet) begon: 20-0-0 ⇒ 2000). Van dit systeem werd overigens ook afgeweken, zo wist Van Tongeren niets over Harry Mouthaan behalve dat hij verantwoordelijk was voor de ''<u>S</u>''taatsliedenbuurt waardoor ze hem het nummer 1900 (19 afgeleid van de S) toekende. Anderen kregen de code van degene die zij opvolgden of met wie zij samenwerkten, dan meestal gevolgd door een letter. In deze tekst staan de codenummers tussen haakjes achter de namen van de leden vermeld.
De werkzaamheden van de groep werd midden [[1941]] erop toe gelegd om het groeiend aantal [[onderduikers]] te helpen: [[Joden]] die onderdoken om aan [[deportatie]] te ontkomen, mensen die zich verzetten tegen de [[Jodenvervolging]] en de Duitse overheersing, en mannen die vluchtten voor dwangarbeid in Duitsland en door Duitse bezette gebieden.▼
{| class="wikitable" style="margin:7px 50px 0 50px; float: right"
|+Militair Code Vierkant (codewoord BREDA)
|C<sub>1</sub>
|F<sub>2</sub>
|G<sub>3</sub>
|H<sub>4</sub>
|I<sub>5</sub>
|-
|J<sub>6</sub>
|K<sub>7</sub>
|L<sub>8</sub>
|M<sub>9</sub>
|N<sub>10</sub>
|-
|O<sub>11</sub>
|P<sub>12</sub>
|S<sub>13</sub>
|T<sub>14</sub>
|U<sub>15</sub>
|-
|V<sub>16</sub>
|W<sub>17</sub>
|X<sub>18</sub>
|IJ<sub>19</sub>
|Z<sub>20</sub>
|-
|B<sub>21</sub>
|R<sub>22</sub>
|E<sub>23</sub>
|D<sub>24</sub>
|A<sub>25</sub>
|}
Voor de administratie waren verschillende andere codesystemen in gebruik. Zo werden adressen gecodeerd met behulp van een stratenboekje van Amsterdam. Van Tongeren schrijft hierover: "''Dit werd van achteren naar voren genummerd. De laatste pagina was bij ons dus pagina 1. De straten werden daarin van beneden naar boven genummerd. Iedere straat kon hierdoor door twee nummers worden weergegeven.''" Deze manier van coderen was slechts bij een beperkt aantal mensen bekend. De namen (van onderduikers bijvoorbeeld) werden gecodeerd middels een zgn. militaire code vierkant. Hiervoor worden de letters van het alfabet (zonder de Q) over een vierkant verdeeld, waarbij de letters van een gekozen codewoord achteraan geplaatst worden:
[[Bestand:2021 Jacoba van Tongeren, Antillenstraat (5).jpg|miniatuur|Detail van het beeld van [[Jacoba van Tongeren]] door Fabio Pravisani op plantsoen Antillenstraat in Amsterdam West, waarop de codesleutel wordt getoond.]]
Van Tongeren schrijft in haar verslag dat dergelijke code vierkanten op verschillende plekken werden gebruikt, maar steeds met een ander codewoord. Het code vierkant vormt de spil in een vrij complexe manier van coderen. Hoewel Van Tongeren de methodiek vrij uitgebreid beschrijft in haar verslag, gebruikt zij daarbij als codewoord ''Amstelodamum'' (waarvan na weglating van de dubbel voorkomende letters AMSTELODU overblijft). Pas in 2014 bleek<ref name=":0" /> dat in werkelijkheid BREDA als codewoord werd gebruikt. Zo bleef administratie ook na de oorlog nog beschermd.
Het gebruik van de verschillende codesystemen is de reden dat tijdens WOII de groep en alle 4500 onderduikers nooit ontmaskerd zijn. In maart [[1945]] bezetten de [[Duitsers]] het kantoor van de Groep en vonden duizenden gecodeerde namen en adressen, maar niet de codesleutel. De code werd niet gekraakt en zo bleven de verzetsstrijders en onderduikers veilig.
=== Organisatie en doel ===
▲De leiding van Groep 2000 werd gevormd door de Commissie van Beheer bestaande uit Ab Abas (1015), Frits van Meer (13035) en [[Jacoba van Tongeren]] als executief leidster. Het Dagelijks Bestuur bestond in 1944 uit Harry Mouthaan (1900), Kees Reitema (1802) en Jacoba van Tongeren (2000). Uit hoofde van haar positie was ieder lid omtrent zijn eigen taak alleen verantwoording verschuldigd aan Jacoba van Tongeren, zijzelf was verantwoording schuldig aan het Dagelijks Bestuur en de Commissie van Beheer.
▲De werkzaamheden van de groep werd midden [[1941]] erop toe gelegd om het groeiend aantal [[onderduikers]] te helpen: [[Joden]] die onderdoken om aan [[deportatie]] te ontkomen, mensen die zich verzetten tegen de [[Jodenvervolging]] en de Duitse overheersing, en mannen die vluchtten voor dwangarbeid in Duitsland en door Duitse bezette gebieden. Voor deze mensen moesten iedere maand weer onderduikadressen worden gevonden. Hiervoor werd gebruik gemaakt van het grote kerkelijke netwerk dat Jacoba had opgezet en de vele contacten met [[Vrijmetselaren]].
Om aan eten te komen waren [[voedselbonnen]] nodig. Deze werden op diverse manieren verkregen: regulier bij de [[distributiekantoor|distributiekantoren]] zelf en door overvallen erop. Willem van de Bunt benutte zijn positie als brigadier van politie en beheerde het voedselbonnen-depot. De distributie van voedselbonnen werd geleid door Bep van Parreren. Zij werkte op het distributiekantoor Borgerstraat waarvan Tom Keur de chef was. Jan Dekker had een leidende positie inzake veiligheid en voedselvoorziening. Hieraan speelden [[Jacob Balder|Jaap en Grietje Balder]] (alias Bakker) lidnummer 1400J, een belangrijke rol, samen met Rudi Bloemgarten. Zij waren ook lid van de knokploeg samen met [[Paul Guermonprez]] en [[Isidoor Huijkman]], lidnummer 800. De leider van de knokploeg, die zo'n 10 leden telde, was Ab de Boer. Els Kevers-van Tholen was het distributie-contact voor voedselbonnen. Het transport van deze bonnen nam Jacoba van Tongeren voor een groot deel op zich. Zij had een bonnenvest waarin 5.000 voedselbonnen konden worden vervoerd, waardoor zij de 'Bonnenkoningin' werd genoemd. [[Truus Wijsmuller-Meijer|Truus Wijsmuller]], lidnr. 23030, verstuurde samen met Cor Inja voedselpakketten naar Joden in de kampen van [[Kamp Vught|Vught]], [[Kamp Westerbork|Westerbork]], [[Bergen-Belsen]] en andere. Pieter Bol verzorgde voedselpakketten voor onderduikers.▼
=== Voedselbonnen, -pakketten en persoonsbewijzen ===
Onderduikers hadden persoonsbewijzen nodig. Het vervalsen van de persoonsbewijzen was een op zich staande activiteit Hierin werd samengewerkt met [[Frieda Belinfante]], lidnummer 203, en [[Gerrit Jan van der Veen]], lidnummer 2200. Vanuit de groep werkten Jan Piet Hoften en Co Ledden Hulsebos aan deze taak. Uiteindelijk heeft Gerrit Jan van der Veen de Persoonsbewijzencentrale opgericht die 80.000 persoonsbewijzen heeft gemaakt.▼
▲Om aan eten te komen waren [[voedselbonnen]] nodig. Deze werden op diverse manieren verkregen: regulier bij de [[distributiekantoor|distributiekantoren]] zelf en door overvallen erop. Willem van de Bunt (2047, op de oorkonde foutief aangeduid als 2035) benutte zijn positie als brigadier van politie en beheerde het voedselbonnen-depot. De distributie van voedselbonnen werd geleid door Bep van Parreren (1400B). Zij werkte op het distributiekantoor Borgerstraat waarvan Tom Keur (1400K) de chef was. Jan Dekker (23025) had een leidende positie inzake veiligheid en voedselvoorziening.
Een cruciale taak was het Wijkenwerk. Om onzichtbaar te blijven werd decentraal via de wijken in Amsterdam contact gehouden met de onderduikers en werden de voedselbonnen verdeeld. Dit werk werd geleid door bestuurslid Harry Mouthaan.
▲Onderduikers hadden [[Persoonsbewijs|persoonsbewijzen]] nodig. Het vervalsen van de persoonsbewijzen was een op zich staande activiteit Hierin werd samengewerkt met [[Frieda Belinfante]]
Naast deze kernactiviteiten organiseerde de Groep nog veel meer activiteiten om het verzetswerk uit te kunnen voeren. Het hoofd van de plaatselijke afdeling Rode Kruis dr. J. Bos en dr. Piet Stiggelbout, de groepsarts, leidden de EHBO en medische verzorging. Hierbij waren een 16-tal doktoren en verpleegkundigen betrokken. Ariene van Kalken organiseerde de koeriersdiensten van een dozijn koeriers. P.J. Swiebel werkte nauw samen met de Koninklijke Marine en leidde het Marine Zendstation. Zo werd contact met het buitenland onderhouden. De Onderzoek-Centrale stond onder leiding van bestuurslid Kees Reitema. Predikanten boden geestelijk en moreel steun aan verzetsstrijders en onderduikers.▼
=== Overige activiteiten en financiën ===
De activiteiten kostten steeds meer geld. [[Hermannus van Tongeren sr.|Hermannus van Tongeren]] had in [[1940]] al een groot bedrag vanuit de kring van de [[Vrijmetselaren]] laten onderduiken. Midden [[1942]] heeft Isaac Troostwijk dit opgehaald. Van deze 600.000 gulden (omgerekend circa 4 millioen euro in [[2015]]) heeft Groep 2000 niet alleen zelf veel activiteiten kunnen bekostigen, maar ook [[Vrij Nederland]], de Persoonsbewijzencentrale en het [[Nationaal Steunfonds]] substantiële startsubsidies kunnen geven.▼
▲Naast deze kernactiviteiten organiseerde de Groep nog veel meer activiteiten om het verzetswerk uit te kunnen voeren. Het hoofd van de plaatselijke afdeling Rode Kruis dr. J. Bos (2040) en dr. Piet Stiggelbout (1400 St), de groepsarts, leidden de EHBO en medische verzorging. Hierbij waren een 16-tal doktoren en verpleegkundigen betrokken. Ariene van Kalken (11040) organiseerde de koeriersdiensten van een dozijn koeriers. P.J. Swiebel (19016) werkte nauw samen met de Koninklijke Marine en leidde het Marine Zendstation. Zo werd contact met het buitenland onderhouden. De Onderzoek-Centrale stond onder leiding van bestuurslid Kees Reitema. Predikanten boden geestelijk en moreel steun aan verzetsstrijders en onderduikers.
▲De activiteiten kostten steeds meer geld. [[Hermannus van Tongeren sr.|Hermannus van Tongeren]] had in [[1940]] al een groot bedrag vanuit de kring van de [[Vrijmetselaren]] laten onderduiken. Midden [[1942]] heeft Isaac Troostwijk (20025) dit opgehaald. Van deze 600.000 gulden (omgerekend circa 4
==De Groep en haar leden ==
De Groep had de steun van de Nederlands Hervormde Kerk en van de Orde van Vrijmetselaren. Veel leden waren hervormd en zo’n 10 leden waren vrijmetselaar. De groep had ook 10 Joodse leden. Een vaste kern leden en medewerkers hebben zich zeer ingezet voor de hulp aan Joodse onderduikers en de [[Jad Wasjem|Yad Vashem]] [[Rechtvaardige onder de Volkeren|onderscheiding]] gekregen. De Groep telde ruim 10 dominees, de meeste hervormd, maar ook een paar gereformeerde dominees.
De Groep had leden en medewerkers die veel voor de Groep deden zonder lid te zijn. Voorbeelden hiervan zijn Paul Guermonprez, die onder de naam Henk
De Groep bestond uit mannen en vrouwen van alle leeftijden, ongeveer in de verhouding van mannen : vrouwen als 5 : 3. Zij werkten in uiteenlopende beroepen, van bontstikster en glastuinder tot bankier en beeldhouwer. Tijdens de oorlog bleven zij gewoon hun beroep uitoefenen, zichtbaar voor de bezetter. Het verzetswerk verrichtten zij onzichtbaar.
==Fusiegesprekken met Vrij Nederland==
In [[1940]]/[[1941]] waren Groep 2000 en [[Vrij Nederland]] één organisatie. Vanaf 1941 tot midden 1944 ontwikkelden zij zich geheel los van elkaar.
==Hoofdkwartieren==
Regel 37 ⟶ 78:
==Fusillade==
[[
Een inval bij familie Verwoerd op 9 maart 1945 door de [[Sicherheitsdienst|SD]] leidde tot bezetting van het hoofdkwartier van Groep 2000, waar op dat moment de codesleutel lag. Uit angst voor ontdekking ervan, tegen het nadrukkelijk verbod van Jacoba van Tongeren, probeerden een paar groepsleden de codesleutel uit het hoofdkwartier te halen en veilig te stellen. Bij deze actie kwam het tot een schotenwisseling en een SD’er werd gedood. Daarop volgde de [[fusillade]] van 30 [[politiek gevangene|politieke gevangenen]] op [[12 maart]] 1945 op het [[Weteringplantsoen]].
Regel 56 ⟶ 97:
* Ton Schulten (1995), ''Verzet in Nederland, 1940-1945'', Uitgeverij: Sdu, Den Haag, ISBN 90-1208-190-4.
* Marjan Schwegman (1980), ''Het stille verzet: vrouwen in illegale organisaties: Nederland 1940-1945'', Nummer 2 van ASVA/SUA scriptiereeks, Uitgeverij: Socialistiese, Amsterdam, ISBN 90-6222-059-2, pp 57-60.
*Jacoba van Tongeren (1945: eerste uitgave juli 1945, 89 blz; uitgave maart 1946, 100 blz), ''[https://jacobavantongeren.nl/wp-content/uploads/2020/03/Beknopt-Historisch-Verslag-van-de-werkzaamheden-van-Groep-2000.pdf Beknopt Historisch Verslag van de werkzaamheden van Groep 2000]'',
* Jacoba van Tongeren (1945), ''Het aandeel van de Vrijmetselarij in de werkzaamheden van Groep 2000'', lezing voor de Amsterdamse Vrijmetselaren Loge op 8 november 1945, 30 blz, Verzamelingen Orden van Vrijmetselaren (CMC), Het Cultureel Maçonniek Centrum, Den Haag
; Externe links
* [https://www.geni.com/projects/Groep-2000/38902 ''Genealogisch Onderzoeksproject Groep 2000, inclusief beknopte biografieën van de groepleden'']
* [
* [http://db.yadvashem.org/righteous/family.html?language=en&itemId=4043555 ''Yad Vashem : Het verhaal van Jacoba van Tongeren'' {{en}}]
* [https://jacobavantongeren.nl/
}}
| |||