Asia (Romeinse provincie): verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Luckas-bot (overleg | bijdragen)
k r2.5.2) (robot Erbij: hr:Azija (rimska provincija)
 
(34 tussenliggende versies door 26 gebruikers niet weergegeven)
Regel 4:
| jaar = [[129 v.Chr.]]
| hoofdplaats=
| huidig = [[Turkije]]{{TR}}<br />{{GR}}
}}
'''Asia''' was intussen de128 oudheidv.Chr. en 315 na Chr. in strikte zin de naam van de [[Romeinse Rijk|Romeinse]] ''[[provincia]]'' die het westelijke deel van [[KleinAnatolië]] -Azië tegenwoordig Aziatisch [[Turkije]] - en de eilanden voor de kust omvatte. In de ruime zin van het woord slaat de naam op het hele gebied ten oosten van het door Grieken gekendebekende deel van wat nu modern [[Turkije]] is.
 
== Geografie ==
Dit Asia kenmerkt zich door zijn typische landschap, dat zelf zeer divers is, met als enig bindend element misschien het feit dat alles behoort tot hetzelfde langgerekte schiereiland van Klein-Azië, omringd door vier zeeën: de [[Zwarte zee]], de [[Propontis]], de [[Egeïsche zee]] en de [[Middellandse Zee]]. Van groot belang voor de ontwikkeling van het ganse gebied en zeker voor de provincie Asia zelf, was de ligging tussen twee continenten – Europa en Azië – in, m.a.w.: als brug tussen oost en west. Hoewel het landschap van Asia Minor gedomineerd wordt door [[hoogplateau]]'s, kenmerkt haar westelijke kustlijn zich door haar typisch mediterrane uitzichtaanblik. Dit landschap komt in menig opzicht met het Griekse vasteland overeen, hetgeen deze hun affiniteit voor deze contreien verklaart. Zo is het [[Herodotus]] die het klimaat van [[Ionië]] als zijnde het beste ter wereld roemt. Dat de Grieken zich hier zo thuis voelden en dat hun cultuur zich hier zo kon ontplooien is dan ook geen toeval.
 
== Prelude ==
Rome liet pas in 205 v.Chr. voor het eerst van zich horen in Asia, meer bepaald na het sluiten van het verdrag van [[Fenicië]] met [[PhillipusPhilippus V van Macedonië]], hetgeen verschillende staten daar tot hun bondgenoot maakte. Eens zij de Macedoniërs buitenspel hadden gezet, gingen zij zich steeds actiever bezig houdenbezighouden met de aangelegenheden van de Hellenistische rijken. Daarenboven hoopten de verschillende Hellenistische vorstendommen in Asia om als protectoraten van Rome zich onafhankelijk te kunnen opstellen tegenover de restanten van de [[diadochenrijkendiadochen]]rijken, met name de [[Seleuciden]]. Ook te Rome was men beducht voor de weer uitbreidende invloed van dit Seleucidenrijk, dat teveelte veel naar het westen dreigde op te rukken. Het was de overwinning van de ''[[Scipio]]nesScipiones'' op de Seleucische vorst [[AnthiochusAntiochus III de Grote|Antiochus III]] in [[190 v.Chr.]], die Asia Minor definitief binnen de Romeinse invloedssfeer bracht en de Seleuciden eens en voor altijd buitenspel zette. Maar de Romeinen voelden er nog niet veel voor om van Asia een ''provincia'' te maken totdat het hen min of meer op een presenteerblaadje werd aangeboden.
 
== De ''provincia'' Asia'' ==
=== 133-129 v.Chr.: chaos ===
De kinderloze koning [[Attalus III van Pergamon|Attalus III Philometor]] van [[Pergamum]] zou namelijk in [[133 v.Chr.]] zijn koninkrijk én al zijn schatten bij testament nalaten aan de staat [[Rome (stad)|Rome]]. Hoewel de Romeinen niet aarzelden om de erfenis te aanvaarden, lieten zij de provincie aanvankelijk aan haar lot over. Onderling twistpunt te Rome vormde de fabuleuze schat van de Attaliden, waarover de meningen als hoe deze te gebruiken uiteenliepen, met alle politieke troebelen van dien. Het machtsvacuüm dat zo ontstond sleurde het eens bloeiende rijk snel mee in een periode van onrust. [[Aristonicus I|Aristonicus]], een bastaard Attalide en halfbroer van Attalus III, had de erfenis van zijn verwant Attalus III geclaimd en trachtte dit ''manu militari'' wat kracht bij te zetten. Deze wist tussen [[133 v.Chr.|133]] en [[129 v.Chr.]] het proletariaat op het platteland te wapen te roepen. Zijn ruwe politiek echter deed de belangrijkste machtscentra, de rijke steden, de kant van (het afwezige) Rome kiezen. Deze handelscentra konden zich geen verwoestende oorlog permitteren en kozen dus voor hetgeen hen economisch het beste uitkwam. De Romeinen kwamen uiteindelijk eerst in [[132 v.Chr.]], alleen maar om de algehele chaos vast te stellen. Pas in [[131 v.Chr.]] verscheen een Romeins leger op het toneel. Dit leger was aanvankelijk echter meer geïnteresseerd in de befaamde schat van de Attaliden dan in het herstellen van de rust. Uiteindelijk zou Aristonicus pas in [[129 v.Chr.]] door consul [[Marcus Perperna]], maar omdat deze tijdens zijn terugreis (met de gevangengenomen Aristonicus) zou overlijden, kon de consul Manius Aquilus met diens pluimen gaan lopen.
In [[133 v.Chr.]] liet de kinderloze koning [[Attalus III van Pergamon|Attalus III Philometor]] van [[Pergamum]] zijn koninkrijk, dat wil zeggen een groot deel van westelijk klein-Azië,én al zijn schatten bij testament na aan de staat [[Rome (stad)|Rome]]. De Romeinen aanvaardden de erfenis, maar lieten de provincie aanvankelijk aan haar lot over. Er ontstond een machtsvacuüm en een periode van onrust in dit gebied.
 
[[Aristonicus I|Aristonicus]], een bastaard-Attalide en halfbroer van Attalus III, had de erfenis van Attalus III geclaimd, en trachtte die claim met militaire middelen kracht bij te zetten. Tussen 133 en 129 v.Chr. wist hij het proletariaat op het platteland te wapen te roepen. De rijke steden echter kozen de kant van (het afwezige) Rome, want zij zagen niets in een verwoestende oorlog en kozen voor hetgeen hen economisch het beste uitkwam.
Hierop volgde nu een periode van relatief herstel. Maar eerst in 128 en [[127 v.Chr.]] slaagde proconsul M. Aquilus erin het gebied als provincie te reorganiseren. In het zog van deze reorganisatie migreerden ook een groot aantal Romeinen en Italianen naar de nieuwe provincie Asia en handelaars verspreidden zich snel over de wijde regio. Bestuurlijk grensde (of zou grenzen) Asia in het noorden aan de provincie [[Bythynia et Pontus]] (sinds [[74 v.Chr.]]), in het oosten aan de provincie [[Galatia]] (sinds [[25 v.Chr.]]), in het zuidoosten aan de provincie [[Cilicia]] (sinds [[102]] n.Chr.) en aan de provincie [[Lycia et Pamphylia]] (sinds [[143 v.Chr.]]).
 
De Romeinen kwamen pas in [[132 v.Chr.]], waar zij algehele chaos in het gebied rapporteerden. Pas in [[131 v.Chr.]] verscheen een Romeins leger op het toneel. Dit was echter aanvankelijk meer geïnteresseerd in de befaamde schat van de [[Attaliden]] dan in het herstellen van de rust. Pas in [[129 v.Chr.]] werd Aristonicus door consul [[Marcus Perperna]] overmeesterd.
De steden behielden – als zogenaamde ''civitates liberae'' – aanvankelijk een grote autonomie en mochten hun eigen bestuur behouden onder toezicht van de Romeinse gouverneur. Deze functie werd ten tijde van de Republiek bekleed door ''praetores'', ''propraetores'' of ''proconsuls''. Onder het [[Principaat]] viel Asia onder de senatoriale provincies, en viel het bestuur toe aan een senatoriale ''proconsul''.
 
=== 128-27 v.Chr.: uitbuiting door Romeinse bewind ===
De reeds eerder genoemde geografische ligging als centrale spil in de verbinding tussen oost en west, legde het gebied geen windeieren. Reeds onder de Hellenistische vorsten was het één der rijkste streken in de toenmalig gekende wereld. Zowel langs de kust als in het hinterland bloeiden handel en industrie. Eerst werd nu echter de schat van de Attaliden integraal naar Rome versleept en vervolgens werden de kosten van de wederopbouw volledig afgewenteld op de plaatselijke bevolking. Onder het Romeinse bewind zoog de corruptie van stadhouders en ''[[publicanus|publicani]]'' (d.i. belastingpachters of ''tollenaars'') de rijke provincie uit, vooral sinds [[Gaius Sempronius Gracchus]] in [[123 v.Chr.]] de [[equites]] belastingpacht in Asia en andere privileges had toegestaan. Zo slagen de Romeinen er in amper 40 jaar tijd in, het eens bloeiende gebied economisch op de rand van de afgrond te brengen. De opgekropte haat van de plaatselijke bevolking ontlaadde zich uiteindelijk, toen bij het begin van de zgn. ''[[Eerste Mithridatische Oorlog]]'' ([[88 v.Chr.]]) [[Mithridates VI]] van [[Pontus (gebied)|Pontus]] als bevrijder werd ingehaald en op zijn bevel (volgens de overlevering) 80.000 Romeinen en andere Italiërs vermoordde (de zgn. ''"Vesper van [[Ephesus]]"''). [[Lucius Cornelius Sulla|Sulla]] versloeg echter Mithridates in [[85 v.Chr.|85]] en nam wraak door extra afpersingen, maar toch verscherpte hij later de controle van de [[senaat (Rome)|Senaat]] op de ''publicani''. ''[[Princeps]]'' [[Imperator Caesar Augustus|Gaius Iulius Caesar Octavianus (Augustus)]] maakte in [[27 v.Chr.]] Asia tot een senatoriale provincie onder het bestuur van een proconsul. In de keizertijd zou zich de vroegere welvaart geleidelijk herstellen.
Hierop volgde nu een periode van relatief herstel., Maar eersten in 128 en [[127 v.Chr.]] slaagdeorganiseerde proconsul M.[[Manius AquilusAquillius erin(consul 129 v.Chr.)|Manius Aquilius]] het gebied als provincie te reorganiseren. In het zog van deze reorganisatie migreerden ook een groot aantal Romeinen en Italianen naar de nieuwe provincie Asia, en handelaars verspreidden zich snel overin de wijde regioomgeving. BestuurlijkSommige grensdeomliggende (ofgebieden zouwerden grenzen)pas later Romeinse provincies, maar uiteindelijk grensde Asia in het noordenzuidoosten aan de provincie [[BythyniaLycia et PontusPamphylia]] (sinds [[74143 v.Chr.]]), in het oostenen aan de provincie [[GalatiaCilicia]] (sindsvanaf [[25102]] vn.Chr.]]), in het zuidoostennoorden aan de provincie [[CiliciaBythynia et Pontus]] (sindsvanaf [[102]]74 nv.Chr.]]), en in het oosten aan de provincie [[Lycia et PamphyliaGalatië|Galatia]] (sindsvanaf [[14325 v.Chr.]]). De steden behielden, als zogenaamde [[civitates liberae]], aanvankelijk hun eigen bestuur onder toezicht van de Romeinse gouverneur. Het stadsbestuur werd ten tijde van de Republiek vervuld door ''praetores'', ''propraetores'' of ''proconsuls''.
 
De reeds eerder genoemde geografische ligging als centrale spil in de verbinding tussen oost en west, legde het gebied geen windeieren. Reeds onder de Hellenistische vorsten was het één der rijkste streken in de toenmalig bekende wereld. Zowel langs de kust als in het achterland bloeiden handel en industrie. De schat van de Attaliden (zie boven) werd echter integraal naar Rome versleept en vervolgens werden de kosten van de wederopbouw volledig afgewenteld op de plaatselijke bevolking. Het corrupte Romeinse bewind van stadhouders en ''[[publicanus|publicani]],'' belastingpachters of ''tollenaars'', zoog de rijke provincie uit, vooral nadat [[Gaius Sempronius Gracchus]] in [[123 v.Chr.]] de [[equites]] belastingpacht in Asia en andere privileges had toegestaan.
In de [[2e eeuw]] n.Chr. kon Asia ten volle profiteren van de ''Pax Romana''/''Augusta''. Haar centrale ligging langs de economische as van het rijk – de Middellandse Zee, legde haar toen geen windeieren en haar economie bloeide weer op als nooit tevoren. In de [[3e eeuw]] zou Asia dan weer delen in de algehele malaise in het Romeinse Rijk en in de [[4e eeuw]], met het definitief verleggen van de economische as van het Imperium Romanum naar het Rijn-Donau gebied, verloor het voorgoed haar economische positie.
 
Desondanks lijkt Asia ook in die tijd relatief welvarend te zijn gebleven.<ref>Cicero-''[deel X]'' (zie literatuur), pag. 421.</ref> Toch ontlaadde de opgekropte haat van de plaatselijke bevolking tegen de Romeinen zich uiteindelijk, toen in [[88 v.Chr.]] [[Mithridates VI]] van [[Koninkrijk Pontus|Pontus]] als bevrijder werd ingehaald en op zijn bevel, volgens de overlevering, 80.000 Romeinen en andere [[Italiërs]] werden vermoord. Hedendaagse deskundigen achten dat aantal moorden echter onwaarschijnlijk en houden het op vermoedelijk enkele duizenden.<ref>Cicero-''[deel X]'' (zie literatuur), pag. 422-423</ref>
De oorspronkelijke Romeinse provincie Asia zou ophouden met bestaan in de periode [[310]]-[[315]] n.Chr., wanneer keizer [[Diocletianus]] de provincies reorganiseert. Asia wordt hierbij, samen met verschillende aangrenzende provincies ondergebracht in de ''diocesis Asiana'', onderverdeeld in talrijke deelprovincies. Wanneer in 395 n.Chr. het rijk formeel in tweeën splitst, zal het aan het oostelijk deel toekomen en Romeins/Byzantijns blijven tot de verovering door de [[Seltsjoeken]] in de [[13e eeuw]] n.Chr.
 
In [[85 v.Chr.|85]] echter versloeg [[Lucius Cornelius Sulla|Sulla]] Mithridates en nam wraak door extra afpersingen, maar toch verscherpte hij later de controle van de [[senaat (Rome)|Senaat]] op de ''publicani''.
 
=== Eerste en tweede eeuw: economische bloei ===
''[[Princeps]]'' [[Imperator Caesar Augustus|Gaius Iulius Caesar Octavianus (Augustus)]] maakte in [[27 v.Chr.]] Asia tot een senatoriale provincie onder het bestuur van een senatoriale ''proconsul''. Vervolgens zou de vroegere welvaart zich geleidelijk herstellen.
 
In de [[2e eeuw]] n.Chr. kon Asia ten volle profiteren van de ''Pax Romana''/''Augusta''. Haar centrale ligging langs de economische as van het rijk – de Middellandse Zee – legde haar opnieuw geen windeieren en haar economie bloeide weer op als nooit tevoren.
 
=== 310 n.Chr. tot dertiende eeuw: bestuurlijke herindelingen ===
In de [[2e eeuw]] n.Chr. kon Asia ten volle profiteren van de ''Pax Romana''/''Augusta''. Haar centrale ligging langs de economische as van het rijk – de Middellandse Zee, legde haar toen geen windeieren en haar economie bloeide weer op als nooit tevoren. In de [[3e eeuw]] zou Asia dan weer delen in de algehele malaise in het Romeinse Rijk, en in de [[4e eeuw]], met het definitief verleggen van de economische as van het Imperium Romanum naar het Rijn-Donau -gebied, verloor het voorgoed haar economische positie.
 
De oorspronkelijke Romeinse provincie Asia zouhield ophoudenop mette bestaan in de periode [[310]]-[[315]] n.Chr., wanneertoen keizer [[Diocletianus]] de provincies reorganiseertreorganiseerde. Asia wordtwerd hierbij, samen met verschillende aangrenzende provincies ondergebracht in de ''diocesis Asiana'', onderverdeeld in talrijke deelprovincies. WanneerToen in [[395|395 n.Chr.]] het rijk formeel [[Romeinse Rijk#Definitieve splitsing|in tweeën splitstwerd gesplitst]], zalkwam het aan het oostelijk deel toekomentoe aan het [[Byzantijnse Rijk]]. Het zou en Romeins/Byzantijns blijven tot de verovering door de [[Seltsjoeken]] in de [[13e eeuw]] n.Chr.
 
== Literatuur ==
Regel 37 ⟶ 51:
* {{Aut|V. Capot}}, ''La Province Romaine Proconsulaire d’Asie'', Parijs, 1904.
* {{Aut|M. Christol - T. Drew-Bear}}, art. Asia (2), in ''[[Der Neue Pauly|NP]]'' 2 (1997), coll. 78-79.
* Cicero – ''[deel X] In Catilinam I-IV; Pro Murena; Pro Sulla; Pro Flacco.'' (With an English translation by C. MacDonald, M.A..) Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, etc.; 1977 [''Loeb Classical Library''].
* {{Aut|S.A. Cook - F.E. Adcock - M.P. Charlesworth}} (edd.), ''The [[Cambridge Ancient History]], [http://www.archive.org/stream/cambridgeancient09buryuoft The Roman Republic 133-44 BC]'', IX, Cambridge, 1932.
* {{Aut|S.A. Cook - F.E. Adcock - M.P. Charlesworth}} (edd.), ''The [[Cambridge Ancient History]], [http://www.archive.org/stream/cambridgeancient015566mbp The Imperial Peace AD 70-192]'', XI, Cambridge, 1936.
Regel 51 ⟶ 66:
* {{Aut|C. Wolff}}, ''Les Brigands en Orient Sous le Haut-Empire Romain'', Rome, 2003.
 
{{appendix}}
{{Navigatie provincies Romeinse Rijk}}
<!-- West-Anatolië-->
 
[[Categorie:Romeinse provincie]]
[[Categorie:Romeinen in Klein-Azië]]
 
[[Categorie:Geschiedenis van de Middellandse Zeeregio]]
[[bg:Азия (римска провинция)]]
[[br:Asia]]
[[ca:Àsia (província romana)]]
[[cs:Asie (provincie)]]
[[cy:Asia (talaith Rufeinig)]]
[[da:Asia (romersk provins)]]
[[de:Asia (Provinz)]]
[[en:Asia (Roman province)]]
[[eo:Asia (provinco)]]
[[es:Asia (provincia romana)]]
[[eu:Asia (erromatar probintzia)]]
[[fi:Asia (provinssi)]]
[[fr:Asie (province romaine)]]
[[gl:Asia (provincia romana)]]
[[hr:Azija (rimska provincija)]]
[[id:Asia (provinsi Romawi)]]
[[it:Asia (provincia romana)]]
[[ja:アシア属州]]
[[ka:აზია (პროვინცია)]]
[[la:Asia (provincia Romana)]]
[[mk:Азија (римска провинција)]]
[[pt:Ásia (província romana)]]
[[ru:Азия (римская провинция)]]
[[sh:Azija (rimska provincija)]]
[[sv:Asia (provins)]]
[[tr:Asya (Roma eyaleti)]]
[[uk:Азія (римська провінція)]]