De Born vun Bueree wiesen.

[[Bild:Jd9880sts-abtanken.jpg|duum|Meihdöscher, de Gassen meiht]]
[[Bild:Ferme de Gramont (17).JPG|duum|Keih op en Weid]]
'''Bu(e)ree''' oder '''Bu(e)rie''', ook '''Burenweerdschop''',<ref>{{Internetquelle |url=https://netz.sass-platt.de/platt-hoch/?term=Landweertschop |titel=Buernweertschop |werk=Netzwörterbuch (SASS Plattdeutsch) |abruf=2024-06-30}}</ref> '''Landweerdschop''' oder nedderländsch Platt un [[Westmönsterlänner Platt|westmönsterl.]] ook '''Landbo''',<ref>{{WWb|ID=L00374|LEMMA=Land-bū|AFROOP=01.07.2024|BAND=3|KOL=1165}}</ref> is de Anbo vun [[Planten]] un de [[Tucht]] vun [[Veehtüch|Veehtüüg]], [[Eten]] oder anner Waren to produzeren.<ref>''[https://openknowledge.fao.org/items/552896c3-03be-4b36-a8aa-0cffc2bfc70d The State of Food and Agriculture 2021. Making agrifood systems more resilient to shocks and stresses]''. Rom: Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2021. doi:10.4060/cb4476en. ISBN <bdi>978-92-5-134329-6</bdi>. S2CID 244548456.</ref> De Bueree weer een wichtigen Bosteen, dat [[Sittfast|sittfaste]] [[Zivilisatschoon|Zivilisatschonen]] upkemen, denn Bueree un Veetucht verbetern de [[Winst]], so dat jümmerto meer Minschen noog to Eten harrn. Minschen füngen al vöör 105.000 Jaren Tied an [[Koorn|Koorns]] to sammeln, man fröe Buren begünnen de Koorns vöör rund 11.500&nbsp;Jaren to planten. [[Schaap]], [[Zeeg|Zegen]], [[Swien]], [[Rindveeh|Rindvee]] un anner [[Veehtüch|Veetüüg]] begünnen de Minschen vöör rund 10.0000 Jaren to temen un tüchten. De Anbo vun Planten is in tomindsten 11 Regionen weltwied unafhängig vun anner Regionen anfangen. 

2021 produzeren lüttke [[Buernhof|Buereen]] een Drüddel vun’n Eten weltwied, de anner twee Drüddel grote industrielle  Bedrieven.<ref name=":2">{{Cite journal|last1=Lowder|first1=Sarah K.|last2=Sánchez|first2=Marco V.|last3=Bertini|first3=Raffaele|date=2021-06-01|title=Which farms feed the world and has farmland become more concentrated?|journal=World Development|language=en|volume=142|page=105455|doi=10.1016/j.worlddev.2021.105455|s2cid=233553897|issn=0305-750X|doi-access=free}}</ref> De gröttsten 1% mang den Bedrieven bestellt meer as 70&nbsp;%  Ackerland weltwied.<ref name=":2" /> Meest 40&nbsp;% Ackerland höört to Buereen, de grötter sünd as 100&nbsp;[[Hektar|Hekter]].<ref name=":2" /> Man fiev vun söss Buren weltiwied bestellt minner as 2&nbsp;Hekter, un hebbt tohoop wat an de 12&nbsp;% Ackerland weltwied. Bueree is een groten Deel för de [[Weertschop|Weerdschop]] up’n [[Land (Ruum)|Land]] un nimt daar ook groten Inflood up de [[Sellschop]] un [[Kultur|Kultuur]].

De Buereeprodukte deelt sik grov in Eten, [[Fees|Fesen]], [[Kraftstoff]] un [[Rohstoff|Rohstoffen]] (to’n Bispeel [[Gummi]]). Eten is to’n Bispeel Koorn, [[Grööntüüch|Gröönwaren]], [[Frucht|Früchte]], [[Spiesööl|Ööl]], [[Fleesch]], [[Melk]] oder [[Ei|Eier]]. De weltwiede Bueree poroduzeert an de 11&nbsp;Milliarden [[Tonne|Tunnen]] Eten un 32&nbsp;Millionen Tunnen Natuurfesen dat Jaar.<ref>{{Cite web|title=FAOSTAT. New Food Balance Sheets|url=https://fao.org/faostat/en/#data/FBS|publisher=Food and Agriculture Organization|accessdate=2021-07-12}}</ref><ref>{{Cite web|title=Discover Natural Fibres Initiative – DNFI.org|url=https://dnfi.org|website=dnfi.org|accessdate=2023-02-03}}</ref>

De moderne [[Agraarwetenschop]], Plantentucht, [[Cheemsch Verbinnen|Chemikalien]] so as [[Pestizid|Pestiziden]], un [[Dünger]] as ook technische Innovatschonen bröchten de Winst in de Bueree düchtig rup, man  hebbet ook Ümweltproblemen veroorsaakt. De moderne [[Massenveeholleree]] steit faken in de Kritik, dat se slecht mit dat Vee ümgeit. De Bueree dregt enen groten Deel to’n [[Globale Upwärmen|Klimawannel]] bi, verbruukt Grundwater, holt grote Flachen Woold uut, oder sorgt för Bakterien, de resistent gegen [[Antibiotikum]] sünd. Bueree veroorsakt sülvenst Ümewelschaden, man lidd ook sülvenst unner den Schaden. Ümweltschaden sünd to’n Bispeel, dat [[Oort (Biologie)|Aarden]] verlüstig gaat, sik [[Wööst|Wöösten]] uutbreid un Land wööst warrt.

== Historie ==

=== Oorsprung ===
[[Bild:Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg|duum|Weltkaart med Oorsürünge vun de Bueree un woans se sik in de Prähistorsche Tied uurbeid het.|links]]
[[Bild:Vavilov-centers_updated.jpg|duum|{{Koortlegenn|KLÖÖR=#000000|Oorsprung van de Bueree na Nikolai Iwanowitsch Wawilow in’n 1930er Jaren}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=#a0a0a0|Nr. 3 geld vandaag nich meer as Oorsprung}}<br />{{Koortlegenn|KLÖÖR=#f6501c|[[Neeguinea]] (P) is noch nich lang as Oorsprung för de Bueree bekannt}}<ref name="Larson2014">Greger Larson u.a: ''Worldwide Phylogeography of Wild Boar Reveals Multiple Centers of Pig Domesticatio''. In: ''Science''. 307 (5715): S. 1618–1621</ref>|links]]Vöör dat de Minschen Bueree dreven hebbt, sünd se al op de [[Jagd]] gaan un hebbt Planten to’n Eten sammelt. De Bueree maak dat mööglich, dat de Tall Minschen, de in ene Regioon leven kunn, stark anwussen is, denn vegleken med de [[Jagd]] un dat Sammeln kann de Bueree kann veel meer Minschen mit Eten versorgen.

Bueree is in verscheden Eerddelen unafhängig anfangen, het veel verscheden [[Oort (Biologie)|Aarden]] tücht un kam in tomindsten 11 verscheden Regionen sülvststännig up. Minschen sammeln un eten wille [[Koorn|Koorns]] als vör 105.000&nbsp;Jaren Tied.<ref>Harmon, Katherine: ''Humans feasting on grains for at least 100,000 years''. In:''Scientific American''. </ref> In de [[Levante]] givt dat in de [[Steentiet|Steentied]] vör 23.000&nbsp;Jaren dicht bi den [[See Genzareth]] de eersten Henwiese, dat Minschen [[Eenkoorn]], [[Gassen|Gasten]] un [[Haver]] anboen. [[Ries]] begünnen de Minschen in China twischen 11.500 un 6200&nbsp;v. Chr. to planten, läter planten un tüchten se daar ook [[Mungbohn|Mung-]], [[Sojaboon|Soja-]] un [[Azukibonen]]. Schaap temen de olen [[Mesopotamien|Mesopotamiers]] vör 13.000 bet 11.000 Jaren Tied.<ref>M. E. Ensminger, R. O. Parker: ''Sheep and Goat Science'' (5. Uplage). Interstate Printers and Publishers  (1986). ISBN <bdi>978-0-8134-2464-4</bdi>.</ref> 

Wo vundaag de [[Törkie]] un [[Pakistan]] liggt, temen de Minschen unafhängig vör 10.500 Jaren den [[Ooross]], wat de Vörfaar för dat [[Rindveeh|Rindvee]] vundaag is. [[Swien|Swiene]] tüchten de Minschen in [[Eurasien]], ook in [[Europa]], in [[Asien|Oostasien]] un Süüdwestasien, wo se verscheden Aarden Wildswiene vör 10.500 Jarne temen. In den [[Süüdamerika|süüdamerikaanschen]] [[Anden]] domestizeren Minschen vöör 10.000 bet 7.000 de [[Kantüffel]], man ook [[Bohn|Bonen]], [[Coca]], [[Lama|Lamas]], [[Alpaka|Alpakas]] un [[Meerswienken|Meerswienkens]]. [[Zuckerohr|Zuckeroor]] un [[Wörtel (Plant)|Worteln]] weren de Beginn för de Bueree up [[Neeguinea]] vör 9.000&nbsp;Jaren. [[Sorghumheers|Sorghum]] stammt uut de Sahelregion un was vöör 7.000&nbsp;Jaren de Grundlage för de Bueree daar. [[Boomwull]] domestizeren Minschen dat eerste Maal vöör 5000&nbsp;Jaren in [[Peru]] un läter noch een maal unafhänfig in Eurasien.<ref name="Broudy1979">Eric Broudy: ''The Book of Looms: A History of the Handloom from Ancient Times to the Present''. UPNE: 1979. S. 81.</ref> In [[Middelamerika|Mesoamerika]] tüchten de Minschen vöör 10.000 bet 6000&nbsp;Jaren uut den willen Teosintegras [[Mais]].<ref name="benz">{{cite journal|title=Archaeological evidence of teosinte domestication from Guilá Naquitz, Oaxaca|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=98|issue=4|pages=2104–2106|doi=10.1073/pnas.98.4.2104|pmid=11172083|pmc=29389|year=2001|last1=Benz|first1=B. F.|bibcode=2001PNAS...98.2104B|doi-access=free|author=Bruce F. Benz}}</ref><ref>S. Johannessen, C. A. Hastorf (Ruutgevers) ''Corn and Culture in the Prehistoric New World'', Westview Press, Boulder, Colorado.</ref>  Dat [[Peerd]] temen de Minschen in de eurasische Stepp vör 3.500&nbsp;Jaren.<ref>{{cite journal|last1=Dance|first1=Amber|title=The tale of the domesticated horse|journal=Knowable Magazine|url=https://knowablemagazine.org/article/living-world/2022/tale-domesticated-horse}}</ref>

=== Ole Zivilisatschonen ===
[[Bild:Tomb_of_Nakht_(2).jpg|duum|Ägyptsche Buren bi’n Deschen, Koorn inlagern, graven, Holt fällen un plögen (Ägyptsch Grav üm 15000&nbsp;v.Chr.)]]In’n Negen Oosten begünnen de Minschen in Sumer vöör 8000&nbsp;Jaren in Dörper langes de [[Tigris]] un [[Euphrat|Euphraat]] leven un bruken dat Water vun de Strööm de Feller mit [[Kanaal (Waterbo)|Kanaals]] to [[bewatern]]. De eersten sumeerschen Piktogrammen för [[Ploog|Plöög]] givt dat vöör rund 3000&nbsp;v. Chr. De Minschen buen [[Weten (Koorn)|Weten]], [[Gassen|Garsten]], [[Grööntüüch|Grööntüüg]] so as [[Linsen]] un [[Zippeln]] un Früchten as [[Datteln]], [[Wienbeer|Wienberen]] un [[Fieg|Fiegen]] an.<ref name="BritMus">{{cite web|title=Farming|url=http://www.mesopotamia.co.uk/staff/resources/background/bg08/home.html|publisher=British Museum|accessdate=15 June 2016|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20160616222522/http://www.mesopotamia.co.uk/staff/resources/background/bg08/home.html|archive-date=16 June 2016}}</ref> De Bueree in’n [[Oolt Ägypten|olen Ägypten]] bruuk dat Water un den Slamm, den de [[Nil|Nilfloden]] up de Ackers bröchten. De Bueree begünn daar al in prädynastsche Tied to’n Enne van de [[Steentiet|Steentied]] üm 10.000&nbsp;v. Chr. Wichtig weren Koorn, so as Weten un Garsten, man ook [[Flass]] för [[Linnen (Textil)|Linnen]] un [[Papyrus]] för [[Papeer]].<ref name="Janick">{{cite journal|author=Jules Janick|title=Ancient Egyptian Agriculture and the Origins of Horticulture|journal=Acta Hort.|volume=583|pages=23–39|url=https://www.hort.purdue.edu/newcrop/Hort_306/text/lec06.pdf|accessdate=1 April 2018|archive-date=25 May 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130525073834/http://www.hort.purdue.edu/newcrop/Hort_306/text/lec06.pdf|url-status=live}}</ref><ref>Herman Kees: ''Ancient Egypt: A Cultural Topography''. University of Chicago Press: 1961, ISBN <bdi>978-0226429144</bdi>.</ref> In Indien planten de Minschen üm 9000&nbsp;v. Chr.  Weten, Garsten un [[Jujube]], un een beten later tüchten se [[Schaap]] un [[Huuszeeg|Zegen]].<ref name="gupta">{{cite journal|author=Gupta, Anil K.|title=Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration|url=http://repository.ias.ac.in/21961/1/333.pdf|journal=Current Science|volume=87|issue=1|year=2004|page=59|jstor=24107979|accessdate=23 April 2019|archive-date=20 January 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190120003139/http://repository.ias.ac.in/21961/1/333.pdf|url-status=live}}</ref> De Mehrgarh-Kultuur, ene ole Zivilisatschoon in de Regioon Baluchistan in [[Pakistan|Süüdpakistan]], is üm 8000 bet 6000&nbsp;v.Chr. [[Rindvee]], Schaap un Zegen teemt un tücht.<ref name="Baber">Baber, Zaheer (1996). ''The Science of Empire: Scientific Knowledge, Civilization, and Colonial Rule in India''. State University of New York Press. 19.</ref><ref name="Possehl">Possehl, Gregory L. (1996). ''Mehrgarh'' in ''Oxford Companion to Archaeology'', Ed. Brian Fagan. Oxford University Press.</ref><ref name="harrisandgosden385">Harris, David R. and Gosden, C. (1996). ''The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia: Crops, Fields, Flocks And Herds''. Routledge. S. 385.</ref> [[Boomwull]] buen de Minschen hier sinds de 5. oder 4.&nbsp;Jaardusend&nbsp;v. Chr. an.<ref>Stein, Burton (1998). ''A History of India''. Blackwell Publishing. S. 47. </ref> Archäoloogsch nawiesen is de [[Ploog]] daar toeerst tiedens de [[Indus-Zivilisatschoon]] üm 2500&nbsp;v. Chr.<ref name="lal">{{Cite journal|title=Thematic evolution of ISTRO: transition in scientific issues and research focus from 1955 to 2000|first=R.|last=Lal|journal=Soil and Tillage Research|volume=61|issue=1–2|date=2001|pages=3–12|doi=10.1016/S0167-1987(01)00184-2|bibcode=2001STilR..61....3L}}</ref>

In’n olen [[China]] begünn dat in’n 5. Jaarhunnerd&nbsp;v. Chr., dat’t in heel dat Land Koornspieker gav un ook de Tucht vun [[Sied|Siedenrupen]] is in de Tied anfungen.<ref>Joseph Needham:''Science and Civilization in China''. Taipeh: Caves Books 1986, S. 55–57.</ref> [[Watermöhl|Watermölen]] gav dat al in’n 1. Jaarhunnerd&nbsp;v. Chr. <ref>Joseph Needham:''Science and Civilization in China''. Taipeh: Caves Books 1986. S. 89, 110, 184.</ref> Den [[Ries]] domestizeren de Minschen daar sied 8200–13.500&nbsp;Jaren Tied.<ref name="pnas1">{{Cite journal|last1=Molina|first1=J.|last2=Sikora|first2=M.|last3=Garud|first3=N.|last4=Flowers|first4=J. M.|last5=Rubinstein|first5=S.|last6=Reynolds|first6=A.|last7=Huang|first7=P.|last8=Jackson|first8=S.|last9=Schaal|first9=B. A.|last10=Bustamante|doi=10.1073/pnas.1104686108|first10=C. D.|last11=Boyko|first11=A. R.|last12=Purugganan|first12=M. D.|title=Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=108|issue=20|pages=8351–8356|year=2011|pmid=21536870|pmc=3101000|bibcode=2011PNAS..108.8351M|doi-access=free|author=J. Molina (u.a)}}</ref> In’n [[Ool Grekenland|olen Grekenland]] un [[Röömsch Riek|Rom]] weren [[Weten (Koorn)|Weten]], [[Eenkoorn]] un [[Gassen|Garsten]] wichtig, man ook Gröönsaken so as [[Arvt|Arvten]], [[Bohn|Bonen]] un [[Olivenööl|Oliven]]. Schaap un Zegen hölen de Greken un Römers för [[Melk]] un [[Kees]].<ref name="koester 1995 p76-77">Helmut Koester: ''History, Culture, and Religion of the Hellenistic Age'', 2.Upl., Walter de Gruyter 1995, S. 76–77. </ref><ref name="White">K. D. White: ''Roman Farming''. Cornell University Press, 1970.</ref>

Up den amerikaansche Kontinent tüchten de Minschen [[Mais]], [[Körbs|Körbissen]], [[Bohn|Bonen]] un [[Kakao]].<ref name="Murphy2011">Denis Murphy: ''Plants, Biotechnology and Agriculture''. CABI: 2011. S. 153. ISBN <bdi>978-1-84593-913-7</bdi>.</ref> De [[Puter|Kalkuun]] temen de Minschen Minschen daar ook.<ref name="Speller">{{cite journal|last1=Speller|first1=Camilla F.|author-link1=Camilla Speller|display-authors=etal|title=Ancient mitochondrial DNA analysis reveals complexity of indigenous North American turkey domestication|journal=PNAS|date=2010|volume=107|issue=7|pages=2807–2812|doi=10.1073/pnas.0909724107|pmid=20133614|pmc=2840336|bibcode=2010PNAS..107.2807S|doi-access=free}}</ref> De [[Azteken]] fünnen Methoden to’n bewatern uut, buen Terrassen för Fellers an Bargen, misten de Ackers un bruken as Feller ook siede Seen, indem dat se lüttken künstlichen Eilannen (''Chinampa'') uprichten. De [[Maya (Indianers)|Mayas]] bruken al 400&nbsp;v. Chr. Kanaals Sümp dröög to leggen, dat se daar Bueree drieven kunnen.<ref>{{cite journal|url=http://www.nature.com/news/2010/101105/full/news.2010.587.html|title=Mayans converted wetlands to farmland|author=Amanda Mascarelli|journal=Nature|date=5 November 2010|doi=10.1038/news.2010.587|accessdate=17 May 2013|archive-date=23 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210423014836/https://www.nature.com/news/2010/101105/full/news.2010.587.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|title=Invisible Artifacts: Uncovering Secrets of Ancient Maya Agriculture with Modern Soil Science|journal=Soil Horizons|author=John Morgan|date=6 November 2013|doi=10.2136/sh2012-53-6-lf|volume=53|issue=6|page=3|doi-broken-date=24 April 2024|doi-access=free}}</ref><ref name="Spooner 2005 14694–99">{{cite journal|title=A single domestication for potato based on multilocus amplified fragment length polymorphism genotyping|last1=Spooner|first1=David M.|first2=Karen|last2=McLean|first3=Gavin|last3=Ramsay|first4=Robbie|last4=Waugh|first5=Glenn J.|last5=Bryan|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences|PNAS]]|volume=102|issue=41|doi=10.1073/pnas.0507400102|pmc=1253605|pages=14694–14699|pmid=16203994|year=2005|bibcode=2005PNAS..10214694S|doi-access=free|author=David M. Spooner (u.a.)}}</ref><ref name="online">Office of International Affairs (1989). ''[https://nap.nationalacademies.org/read/1398/chapter/1 Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation]''. S. 92. ([https://web.archive.org/web/20121202134137/http://www.nap.edu/openbook.php?isbn=030904264X&page=92 Archiv])</ref><ref name="John Michael Francis 2005">John Michael Francis. ''Iberia and the Americas''. ABC-CLIO:2005. ISBN 978-1-85109-426-4</ref> In Süüdamerika begünn de Bueree villicht al 9000&nbsp;v. Chr., as de Minschen daar Körbissen un anner Planten tüchten.<ref name="Piperno">{{cite journal|last1=Piperno|first1=Dolores R.|title=The Origin of Plant Cultivation and Domestication in the New World Tropics: Pattern, Process, and New Developments|journal=Current Anthropology|date=2011|volume=52|issue=S-4|pages=S453–S470|doi=10.1086/659998|s2cid=83061925|url=http://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/659998}}</ref> In den [[Anden]] domestizeren de Minschen [[Coca]] un ook [[Eerdnööt]], [[Tomaat|Tomaten]], [[Tobak]] un [[Ananas]].<ref name="Murphy2011" /> Boomwull domestirzeren de Minschen al 3600&nbsp;v.Chr in [[Peru]].<ref name="Broudy1979" /> Se temen un tüchten [[Lama|Lamas]], [[Alpaka|Alpakas]] un [[Meerswienken|Meerswienkens]].<ref name="RischkowskyPilling2007">Barbara Rischkowsky, Dafydd Pilling: ''The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture''. Food & Agriculture Organization. 2007. S. 10. </ref> In Nooramerika domestizeren de Minschen in’n Osten van den [[Vereenigte Staten|Verenigten Staten]] vandaag [[Sünnbloom|Sünnblomen]], [[Tobak]], Körbisse un [[Goosfoot|Goosfööt]]<ref>{{cite journal|last1=Heiser|first1=Carl B. Jr.|year=1992|title=On possible sources of the tobacco of prehistoric Eastern North America|journal=Current Anthropology|volume=33|pages=54–56|doi=10.1086/204032|s2cid=144433864|author=Carl B. Heiser}}</ref><ref>Richard Ford: ''Prehistoric Food Production in North América''. University of Michigan, Museum of Anthropology, Publications Department: 1985. S. 75. </ref><ref>Mary J. Adair: ''Prehistoric Agriculture in the Central Plains.'' Publications in Anthropology 16. University of Kansas, Lawrence 1988.</ref> Se sammeln man ook willen [[Ries]] un [[Mäppelsapp]].<ref name="Smith2013">Andrew Smith: ''The Oxford Encyclopedia of Food and Drink in America''. OUP US: 2013, S.1.</ref> De [[Indianer|Indianers]] in’n Süüdwesten un in’n Noordwesten an’n [[Pazifik]] bruken planten Frücht un Nööt in’n Woold an un brennen Wooldstücke daal, dat daar Platen to’n Sammeln beter wassen könnt.<ref>Neil G. Sugihara, Jan W. Van Wagtendonk, Kevin E. Shaffer, Joann Fites-Kaufman, Andrea E. Thode (Ruutgever): ''[[iarchive:firecaliforniase00sugi|Fire in California's Ecosystems]]''. University of California Press: 2006.  S. [[iarchive:firecaliforniase00sugi/page/n433|417]]. ISBN <bdi>978-0-520-24605-8</bdi>.</ref><ref>Thomas C. Blackburn, Kat Anderso (Ruutgever).. ''Before the Wilderness: Environmental Management by Native Californians''. Ballena Press: 1993, ISBN <bdi>978-0-87919-126-9</bdi>.</ref><ref name="Cunningham2010">Laura Cunningham, Laura: ''State of Change: Forgotten Landscapes of California''. Heyday: 2010. S. 135, 173–202. ISBN <bdi>978-1-59714-136-9</bdi>.</ref><ref>M. Kat Anderson: ''T[[iarchive:tendingwildnativ0000ande|ending the Wild: Native American Knowledge And the Management of California's Natural Resources]]''. University of California Press: 2006, ISBN <bdi>978-0-520-24851-9</bdi>.</ref> De Mischkultuur uut Winterkürbis, Mais, un Bonen heet in Noordameria de „dree Süsters“.<ref name="landon">{{cite journal|last=Landon|first=Amanda J.|title=The "How" of the Three Sisters: The Origins of Agriculture in Mesoamerica and the Human Niche|journal=Nebraska Anthropologist|year=2008|url=http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=nebanthro|pages=110–124|accessdate=1 April 2018|archive-date=21 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130921054240/http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1039&context=nebanthro|url-status=live}}</ref>

De [[Gunditjmara]] un anner Gruppen in [[Australien (Eerddeel)|Australien]] fünnen vöör 5000&nbsp;Jaren de [[Aal|Aaltucht]] uut un klamüsern Fallen to’n [[Fischeree|Fischfangen]] uut.<ref>{{cite journal|last=Williams|first=Elizabeth|year=1988|title=Complex Hunter-Gatherers: A Late Holocene Example from Temperate Australia|journal=Archaeopress Archaeology|volume=423}}</ref> In de Tied worde dat Land in Australien jümmerto intensiver bruukt.<ref>Harry Lourandos: ''Continent of Hunter-Gatherers: New Perspectives in Australian Prehistory''. Cambridge University Press: 1997.</ref> In twee austraalschen Regionen, ene an de Westküst un een an de Oostküst, buen fröe Buren [[Yam]], [[Heers]] un [[Zippel|Zippeln]] an un waarschienlich in sittfasten Dörper.<ref name="b1">Gerritsen, R. (2008). "Australia and the Origins of Agriculture". ''Encyclopedia of Global Archaeology''. Archaeopress. pp. 29–30. doi:10.1007/978-1-4419-0465-2_1896. ISBN <bdi>978-1-4073-0354-3</bdi>. S2CID 129339276.</ref><ref>Gammage, Bill (October 2011). ''The Biggest Estate on Earth: How Aborigines made Australia''. Allen & Unwin. pp. 281–304. ISBN <bdi>978-1-74237-748-3</bdi>.</ref>

=== Middelöller bet Nutied ===
In’n [[Middelöller]] was de Bueree vergleken mit de röömsche Tied up uut sik sülvenst to versorgen. De Buren weren in’n [[Feudalismus|feudalen]] Systeem meest an ene Grundheerschop oder een Good bunnen, dat enen Goodsheren tohören dee. De Grundheerschopen richten sik deelwiese ook na de [[Karkspeel|Kaspels]].<ref>National Geographic (2015). ''Food Journeys of a Lifetime''. National Geographic Society. S. 126.</ref>[[Bild:Crescenzi_calendar.jpg|duum|Buereeklenner, üm 1470, uut enen Manuskript vun Pietro de Crescenzi]]
As sik de Bueree in de [[Gollen Tied vun de Islam]] ook in [[Al-Andalus]] verbeter, brochte de Uuttuusch up den [[Ibeersch Halveiland|ibeerschen Halveiland]] ook beter Techniken un nee’e Planten, so as [[Zucker]], [[Ries]], [[Kattuun]] un Früchte as [[Appelsina|Appelsinas]] na Europa.

Na dat de Nee’e Welt – de [[Amerika|amerikaansche]] Kontinent – updeckt was, kemen vele nee’e Planten so as [[Mais]], [[Kantüffel|Kantüffels]], Tomaten, [[Söötkantüffeln]] oder [[Maniok]] na Europa, Koorn as Weten, Garsten, Ries un [[Rööv|Röven]] as ook Veetüüg (Kö, Schaap, Peerde, Ziegen) keem na Amerika.

[[Bewatern]], [[Fruchtfolge]] un [[Dünger]] bröchten de Bueree in’n 17. Jaarhunnerd vööran, so dat de Inwonertallen weltwied wassen. Sied 1900, begünn in den [[Industrienatschoon|Industrienatschonen]] un deelwiese in Süllenlänner, dat Maschinen de Minschen in Bueree wegdrägen, künstliche Dünger kemen up. Nee’e Methoden Ammoniak to produzeren maak dat mööglich in’n groten Maat Dünger to maken, so dat de Winst steeg un ook de Inwoner weltwied.

De moderne Bueree vundage het verscheden ökoloogsche, politsche un weerdschopliche Probleme, daar mang versmudd Water, Biokraftstoff, Geentechnik, Tölle un Subventschonen, so dat Minschen anfungen sünd ook Alternativen as de bioloogsche Bueree to versöken.

== Oorten ==
Na dat, wat trocken warrt, ünnerscheed wi
* [[Ackerbo]]
* [[Veehtucht]]
* [[Goornbo]]
* [[Aaftbo]]

Na de Grött vun den [[Bedrief]] ünnerscheed wi
* lütte Hööv, wo de Landweertschap blangenbi geiht
* [[Vullerwerfshoff|Vullerwerfshööv]], wo dat Inkomen tominns to’n gröttsten Deel ut de Landweertschap is
* [[Gootshoff|Gootshööv]], wo dat mehr Angestellte gifft.

== Bedüden ==
Freuger weer dat so, dat de mehrsten Minschen in de Landweertschap arbeiden deen. Dat weern mehr as de Hälft vun all de Lü. Hüüt is dat vunwegen de [[Technik]] allens anners wurrn.

== Weblenken ==
{{Commonscat|Agriculture|Bueree}}

== Nawiese ==
<references />
[[Kategorie:Bueree]]