Sülver

Hööftartikel: Isotopen vun Sülver
Iso	VN	t_½	VO	VE (MeV)	VP
¹⁰⁵Ag	Nee %	41,2 d	ε	-	¹⁰⁵Pd
¹⁰⁵Ag	Nee %	41,2 d	γ	0,344; 0,280; 0,644	^-
^106mAg	Nee %	8,28 d	ε	-	¹⁰⁶Pd
^106mAg	Nee %	8,28 d	γ	0,511; 0,717 1,045; 0,450	^-
¹⁰⁷Ag	51,839 %	Ag is mit 60 Neutronen bestännig.
^108mAg	Nee %	418 a	ε	-	¹⁰⁸Pd
			IÖ	0,109	¹⁰⁸Ag
			γ	0,433; 0,614; 0,722	^-
¹⁰⁹Ag	48,161 %	Ag is mit 62 Neutronen bestännig.
¹¹¹Ag	Nee %	7,45 d	β^-	1,036; 0,694	¹¹¹Cd
¹¹¹Ag	Nee %	7,45 d	γ	0,342	^-

Dat Sülver is en cheemsch Element ut dat Periodensystem un is en Swoormetall vun de Övergangselementen. Sülver tellt butendem to de Eddelmetallen. De Atomtall vun Sülver is 47 un dat Atomteken is Ag vun dat latiensche argentum, wat Sülver bedüüd.

Sülver is week un goot to formen. Vun all Elementen hett Sülver de hööchste elektrische Leddanlaag un togliek de hööchste Warmsleddanlaag vun all Metallen. Blots Suprafletigkeiten, de nich störten kristallinen Modifikatschonen vun’n Kohlenstoff (Demant, Graphen un graphenneeg Graphit un Kohlenstoffnanoröhren) un vun’t Bornitrid wiest en betere thermische Leddanlaag op.^[1]

Historie

Sülver warrt vun de Minschen ruchweg siet dat 5. Johrdusend v. Chr. verarbeit un weer to’n Bispeel al vun de Assyrers, de Goten, de Greken, de Römers, de Ägypters un vun de Germanen bruukt. Tietwies weer Sülver sogor mehr Weert tospraken as Gold. Dat Sülver keem tomeist ut de Minen in Laurion, de ruchweg 50 km süüdlich vun Athen legen. Bi de ollen Ägypters weer Sülver as Maandmetall bekannt.

In’t Middelöller un de fröhe Neetiet weern in Zentraleuropa Sülvervörkamen in’n Horz, in Waldeck-Frankenberg, an’n Donnersbarg, in’n Döringer Woold, in dat Erzgebirge, in’n Süüdswartwoold, in Böhmen un in de Slowakei opdeckt. Vörkamen mit hoge Büüt geev dat butendem in Kongsberg (Norwegen). De gröttste Produzent in’t Middelöller weer Schwaz. Dor weern to de Tiet bit to 80 % vun’t Sülver afboet.

Later hebbt de Spaniers grote Mengden Sülver ut Latienamerika na Europa bröcht, so as ut de Mien vun Potosí, vun de dat vele Sagen geev. Ok Japan weer in’t 16. Johrhunnert Produzent vun Sülver un hett dat Metall ok exporteert. De Weert vun’t Sülver is in de ollen Welt aver rünnergahn, wegen dat gröttere Anbott. Na 1870 weer vör allen Gold as Müntmetall bruukt, so dat Sülver mehr un mehr an weertschoppliche Bedüden verloren hett.

Mitt vun’t 19. Johrhunnert is rustfre’e Stahl entwickelt worrn, de beter to bruken un günstiger hertostellen weer un dormit na den Eersten Weltkrieg Sülver in vele Rebeden aflöst hett, so as Kökenreedschoppen, Platen oder Besteek. Gegenlöpig dorto hett sik dat Rebeet Fotografie un Fotochemie entwickelt, woneem Sülversolten bruukt weer. Dit Rebeet hett eerst Enn vun de 1990er Johren wedder an Bedüden verloren, siet sik de digitale Fototechnik entwickelt hett.

Sülver warrt jümmer mehr in de Elektrik un Elektronik insett un ok to’n Kontrolleren vun Mikroben. Dör den starkeren Insatz vun RFID-Chips warrt de Nafraag in dat Rebeet wieter stiegen, vunwegen dat de Funkantennen vun disse Chips ut Sülver maakt sünd. Ok de Kuntakten an de Böversiet vun Solarzellen warrt vundaag ut Sülver maakt.^[2] Ne’e Entwickeln as disse sorgt dorför, dat de Nafraag na Sülver weltwiet jümmer mehr stiegen deit.

Mineral, Varietäten un Ierzen

Sülverdröhd op Akanthit

Sülver is en roor Element, dat in de Eerdköst mit en Andeel vun ruchweg 0,079 ppm vörkummt. Dat is so üm 20 mol fakener as Gold aver düütlich weniger as Kopper. In de Natur kummt Sülver gediegen vör, also in elementare Reinform as Köörn, mitünner ok as Nuggets, dünne Platen oder Blick oder as vertwiegt Geflecht (Dendrit) oder dünne Dröhd int Rebeet vun hydrothermal billte Ierzgäng oder Zementatschoonszonen. Vun de International Mineralogical Association (IMA) warrt Sülver dorüm as Mineral rekent.

Blangen gediegen Sülver, dat in de Natur an ruchweg 4300 Öörd nawiest worrn is^[3], sünd vör allen sulfidische Mineralen vunt Sülver to finnen. To de wichtigsten Ierzen tellt to’n Bispeel de Akanthit (Sülvergleem) Ag₂S mit en Sülverandeel vun ruchweg 87 % un Stromeyerit (Koppersülvergeleem) CuAgS mit üm un bi 53 % Sülver. Den hööchsten Sülverandeel hett mit 99 % aver dat rore Allargentum. Annere rore Sülvermineralen sünd ünner annern Chlorargyrit (fröher ok Hoornierz) AgCl un de Miargyrit (Sülverantimongleem) AgSbS₂. Tosamen mit dat gediegene Sülver weern bit 2010 167 Sülvermineralen bekannt^[4].

Wieter gifft dat ok noch de so nöömten sülverbargen Ierzen, in de Sülver tomeist blots in Sporen (0,01 bit 1 %) vörkummt. Dorto höört Bliegleem (PbS) un Kopperkies (CuFeS₂). Ut den Grund warrt Sülver faken as Blangenprodukt bi’t Herstellen vun Blie un Kopper wunnen. En Sülveramalgam mit en Quecksülverandeel vun ruchweg 5 % warrt as Kongsbergit betekent un gellt as Varietät vun’t Sülver. Dit Amalgam is bit nu an 35 Fundsteden nawiest worrn^[5]. En annere Sülvervarietät mit de Beteken Küstelit hett en Goldandeel vun 10 bit 30 % un is mit Stand vun 2011 an ruchweg 60 Fundsteden nawiest worrn^[6].

Siet dat 18. Johrhunnert is ok bekannt, dat künstliche (anthropogen tüügte) Sülverdröhd dör dat Ophitten vun Akanthit oder bi’t Verhütten vun Sülverierzen tostannen kamen künnt^[7].

Vörkamen

Entwickeln vun’n Sülverafbo mit de Tiet

Staaten mit den hööchsten Afbo weltwiet (2011)^[8]
Rang	Land	Afbomengden (in t)
1	Mexiko	4500
2	Peru	4000
3	China	4000
4	Australien	1900
5	Chile	1400
6	Russland	1400
7	Bolivien	1350
8	Polen	1200
9	USA	1160
10	Kanada	700
	all annern	2200
	Samtmenge	23.800

De wichtigsten Sülvervörkamen gifft dat in Noordamerika (in Mexiko, de USA un Kanada) un in Süüdamerika (in Peru un Bolivien). Mit üm un bi 30% vun de weltwiete Produkschoon weer Pero 2009 de gröttste Sülverproduzent.^[9] 2011 weer dat Mexiko mit 4500 t.

Weltwiete Sülverprodukschoon in’t Johr 2011

Wichtige Fundöörd vun gediegen Sülver weern: Freiberg in de Ierzbargen, Schwaz in’n Tirol, Kongsberg in Norwegen, Sankt Andreasberg in’n Horz, dat Keweenaw-Halfeiland in de USA, Batopilas in Mexiko oder dat Mansfeller Kopperschiver-Revier (Eisleben, Sangerhausen). Dat meiste Sülver warrt aver ut Sülverierzen wunnen, de faken tosamen mit Blie-, Kopper- un Zinkierzen in Form vun Sulfiden oder Oxiden vörkamt. Twüschen den Anfang vun’t 20. Johrhunnert un dat Enn vun’n Tweeten Weltkrieg weer de Mengde, de in’t Johr afboet weer, teemlich wesselhaft, in’n Dörsnitt aver teemlich gliek. Na’t Enn vun’n Krieg hett sik de Mengde bit hüüt aver mehr as verdubbelt.

Dat poolsche Ünnernehmen KGHM is mit dörsnittlich 1.200 Tünnen Sülver in’t Johr de bedüdenste Sülverproduzent vun de EU un dat tweetgröttste weltwiet.

Na en Studie vun’t Rhiensch-Westfäälsch Institut för Weertschopsforschen, vun’t Fraunhofer-Institut för System- un Innovatschoonsforschen un vun de Bundsanstalt för Eerdwetenschoppen un Rohstoffen reckt de Sülvervörkamen blots noch för 29 Johren. In de nächsten Johren is also dormit to reken, dat Sülver knapp warrt. De Bericht wiest aver ok, dat jümmer mehr Sülver recycelt warrt, so dat de Vörkamen schoont warrt.^[10] Wenn een vun de Daten vun’n USGS (Januar 2012)^[8] utgeiht, reckt dat Sülver (ahn Uttuuschstoffen un Recycling intobetehn) noch 22 bit 23 Johren.

Jüst so as bi annere Eddelmetallen, speelt Recyling en grote Rull to’n Wedderopbereiden vun Materialen, de Sülver bargt. Dorto tellt Fotopapeer, Röntgenfilmen, Entwickler- un Fixeerbäder, Elektronikschrott oder Batterien.

Winnen un Dorstellen

Uut Sülverierz

Ruchweg 20 % vun’t Sülver warrt ut Sülverierz wunnen. Analog to’t Winnen vun Gold warrt dat Sülver tomeist dör Cyanidlaugen mit Hülp vun 0,1 %ige Natriumcyanid-Lösen rutlööst. Dat Ierz warrt dorto toeerst to fienen Mudd tweibroken un mahlt. Dorna kummt de Natriumcyanid-Lösen dorto. För dat Verfohren warrt Suerstoff bruukt, so dat en go’e Belüften nödig is.

Bi de Togaav vun Natriumcyanid lööst sik elementar Sülver as ok dat Sülverierz (Ag₂S, AgCl) as Dicyanoargentat(I) [Ag(CN)₂]⁻:

\mathrm {2\ Ag+H_{2}O+\ ^{1}/_{2}\ O_{2}+4\ NaCN\rightarrow \ 2\ Na[Ag(CN)_{2}]\ +\ 2\ NaOH}

,

\mathrm {Ag_{2}S\ +4\ NaCN\rightarrow \ 2\ Na[Ag(CN)_{2}]\ +\ Na_{2}S}

,

\mathrm {AgCl\ +2\ NaCN\rightarrow \ Na[Ag(CN)_{2}]\ +\ NaCl}

.

De Reakschoon vun Natriumcyanid mit Sülversulfid steiht in en Gliekgewicht, dorüm mutt dat Natriumsulfid dör Oxidatschoon mit Suerstoff oder dör Utfällen (to’n Bispeel as Bliesulfid) ut de Lösung rutnahmen warrn. Dorna warrt dat eddlere Sülver mit Zink utfällt:

\mathrm {2\ Na[Ag(CN)_{2}]\ +Zn\rightarrow \ Na_{2}[Zn(CN)_{4}]+\ 2\ Ag}

.

Dat utfällte Rohsülver warrt denn affiltert un dör Raffinatschoon wieter rein maakt.

Uut Blieierz

Bi’t Winnen vun Blie utu Ierzen as to’n Bispeel Bliegleem entsteiht na’t Rösten un Reduzeren dat so nöömte Roh- oder Warkblie, dat tomeist noch en Andeel vun 0,1 bit 1 % Sülver bargt. Dat Eddelmetall warrt in en wieteren Schritt ut dat Rohblie afscheedt un as weertvull Nevenprodukt wunnen.

Dorto mutt dat Sülver toeerst vun’n gröttsten Deel vun’t Blie scheedt warrn. Dat geiht na dat Verfohren vun’t Parkeseren (nöömt na Alexander Parkes, de dat Verfohren 1842 utklamüstert hett)^[11]. Dat Verfohren baseert op de ünnerscheedliche Löslichkeit vun Sülver un Blie in Zink. Bi Temperaturen bit 400 °C sünd Blie (fletig) un Zink (fast) praktisch nich to mischen. Toeerst warrt bi Temperaturen >400 °C Zink in dat smölte Blie geven un de Mischen denn afköhlt. Sülver lööst sik licht in Zink, geiht in de Zinkphaas över un lett sik so vun’t Blie afscheden. De Zinksmölt verklamt denn as so nöömten Zinkschuum (Zink-Sülver-Mischkristallen), de ok as Armblie betekent warrt. Dat warrt dorna bit op den Smöltpunkt vun Blie (327 °C) hitt maakt, so dat en Deel vun’t Blie smölt un wegnahmen warrn kann. De Rest warrn hitt maakt bit to’n Kaakpunkt vun’t Zink (908 °C), wat den afdestilleert warrn kann. Torüch blifft dat so nöömte Riekblie, dat twüschen 8 un 12 % Sülver bargt.

Üm dat Sülver antoriekern, warrt nu de so nöömte Driefarbeit maakt. Dorto warrt dat Riekblie in en Driefaven smölt. Över de Smölt warrt en Luftstroom föhrt, de dat Blie to Blieoxid, wiel dat Sülver blifft as dat is. Dat Oxid warrt na un na wegmaakt. Wenn de Blieandeel so lütt worrn is, dat sik an de Böverflach keen Blieoxidschicht mehr billt un de letzte fiene Huut vun’t Oxid apenrieten deit, is dorünner dat gleemige Sülver to sehn. Man seggt dorto ok Sülverblick un to de Legeren dorünner Blicksülver, dat nu to mehr as 95 % ut Sülver besteiht.

Uut Kopperierz

Sülver-Kristall, de elektrolytisch afscheedt worrn is

Butendem kummt Sülver ok in Kopperierz vör un fallt bi’t Herstellen vun Kopper blangen wietere Eddelmetallen in den so nöömten Anodenmudd an. De warrt toeerst mit Swevelsüür un Luft vun’n gröttsten deel vun’t Kopper reinigt. Dorna warrt de Mudd in’n Aven smölt un oxideert, so dat de nich eddlen Metallen in de Slack gaht un afscheedt warrn künnt.

Raffinatschoon

Dat Rohsülver warrt nu dör en Elektrolys in’t so nöömte Möbius-Verfohren reinigt. Dorto warrt dat Rohsülver in en Elektrolyszell as Anood schallt. As Kathood warrt en Fiensülverblick nahmen, un as Elektrolyt deent salpetersure Sülvernitratlösen.

Dat Verfohren is dat glieke as dat elektrolytische Reinmaken vun Kopper. Bi de Elektrolys warrt Sülver un all de weniger eddeln Bestanddeelen vun’t Rohsülver (Blie oder Kopper) oxideert un gaht in de Lösen. Eddlere Metallen as Gold oder Platin künnt nich oxideert warrn un fallt ünner de Elektrood, woneem se den Anodenmudd billt, de en wichtigen Born för Gold un annere Eddelmetallen is. An de Kathoood warrt nun blots dat Sülver afscheedt. Dit hoochreine Sülver warrt as Elektrolyt- oder Fiensülver betekent^[12].

Egenschoppen

Gediegen Sülver in Form vun en natürlichen Nugget

Physikaalsch

Sülver is en Eddelmetall vun witte-gleemige Klöör, dat in’t kubisch-flachzentreerte Kristallsystem kristalliseert. Ünner normaldruck liggt de Smölttemperatur vun Sülver bi 961°C un de Kaakpunkt bi 2212°C. Sülver hett aver al över 700°C en düütlichen Dampdruck. Kaken deit Sülver ünner Billn vun en een-atomigen, blauen Damp. As vele Eddelmetallen is ok Sülver en Swoormetall mit en Dichte vun 10,49 g/cm³ (bi 20°C).

Tyypsch is de metallsche Gleem. En frische Snittflach, de noch nich korrodeert is, wiest vun all Metallen de hööchsten Licht-Reflexionsegenschoppen. Frisch afscheedt Sülver reflekteert över 99,5 % vun’t sichtbore Licht. Disse Egenschopp is de Grund, dat Sülver ok to’n Herstellen vun Spegels bruukt warrt. De Streekklöör is en grau-witt. De Klöör warrt jümmer düsterer, wenn de Koorngrööt lütter warrt. Bi fotograafsch fien verdeelte Sülverkristallen is de Klöör swart. Dat Reflexionsspektrum wiest en utprägte Plasmakant in’n nege UV.

Sülver tekent sik ünner de Metallen ut dör de beste Leddanlaag för Warms un Elekrtizität. As Sülver so week un dehnbor is (Mohshard vun 2,5-4) lett sik dat to fienste, blaugröön dörschimmern Folien utdünnen (bit 0,002-0,003 mm dünn), oder to dünne Dröhd uttehn, de bi 2 km Läng jüst mol 0,1-1 g weegt (Filigrandraht).

Rein Sülver in smölten Tostand lööst ut de Luft dat twintigfacke Volumen an Suerstoff, de bi’t Verklamen vun de Smölt ünner Opplatzen vun de al fasten Böverflach wedder afgeven warrt. Sülver dat blots ’n lütt beten legeert is, hett disse Egenoort nich.

Cheemsch

En Sülvermünt, de dör Sülversulfidbelag düster anlopen deit

Sülver is en Eddelmetall mit en Normalpotential vun +0,7991 V. Dorüm reagert dat Metall eher slecht. Ok bi högere Temperaturen reageert Sülver nich mit den Suerstoff ut de Luft. Man, in de Luft sünd Sporen vun Swevelwaterstoff (H₂S), de tosamen mit den Luftsuerstoff mit elementar Sülver to Sülversulfid (Ag₂S) regeren deit:

\mathrm {4\ Ag\ +\ 2\ H_{2}S\ +\ O_{2}\rightarrow \ 2\ Ag_{2}S\ +\ 2\ H_{2}O}

.

Disse Reakschoon sorgt dorför, dat Sülver mit de Tiet swart anlopen deit.

Sülver lööst sik blots in Süren, de oxideert, as to’n Bispeel Salpetersüür. In Süren, de nich oxideert, lööst sik Sülver nich. Lööslich is dat dorgegen ok in Cyanid-Lösen, wenn Suerstoff dorbi is. Dorbi billt sik en bannig bestännigen Sülvercyanid-Kumplex, bi den dat elektrocheemsche Potential düchtig schaven is. In kunzentreerte Swevel- un Salpetersüür lööst sik Sülver blots bi högere Temperaturen, as dat dör Sülvernitrat un -sulfat passiveert is. Gegen smölte Alkalihydroxiden as Natriumhydroxid is Sülver bestännig. In’t Labor warrt för disse Smölten dorüm ok Sülverfatten bruukt an Steed vun Porzellan- oder Platintegels.

Bioloogsch-medizinisch

In fienstverdeelte Form hett Sülver en bakterizide Wirken, is also swack toxisch, wat op en grote Tall vun löösliche Sülverionen bi de groten Böverflach torüch geiht. In’n Organismus warrt Sülverionen aver teemlich gau an Swevel bunnen un scheedt ut den Stoffkreisloop as düster’t, swoor lööslich Sülversulfid ut.

Woans dat wirkt hangt vun de Böverflach af. Dat warrt in de Medizin utnütt för Wundoplagen un in vasive Reedschoppen (to’n Bispeel endotrachela Tuben).^[13] För den bakteriziden Bruuk warrt Sülver dorüm tomeist in Medizinprodukten as Beschichtung oder in kolloidale Form insett, jümmer fakener ok as Nanosülver. Sülverionen warrt in de Wundtherapie as Desinfekschoonsmiddel un as Therapeutikum insett. Krankmakers, de op Sülver reageert, künnt na en teemlich lange Inwirktiet reversibel ünnerdrückt warrn, mitünner wirkt se ok bakteriostaatsch oder sogor bakterizid (maakt also Bakterien doot). Man snackt dorbi vun’n oligodynaamschen Effekt. In eenige Fäll warrt Chlorionen tosett, üm de lütte Wirksomkeit vun Sülver to verbetern.

Wirkmechanismen sünd dorbi:

Blockeren vun Enzymen un ünnerbreken vun jemehr Transportfunkschonen in de Zell.
Minnern vun de Fastigkeit vun de Zellstruktur
Kaputtmaken vun de Membranstruktur

All disse Effekten künnt en Zell afstarven laten.

Blangen de Argyrie – en grau Verfarven vun de Huut un Sliemhüüt, de nich torüchgeiht – kann en anstegen Sülveransammeln in’n Lief ok to Stören vun’t Smecken oder Röken kamen oder ok to zerebrale Rammanfäll.

Ümstreden is de therapeutische Innahm vun kolloidal Sülver, wat siet eenige Johren wedder mehr Acht in de Apentlichkeit hett un över’t Internett un anndere Borns verköfft warrt. Anboden warrt dat as Universalantibiotikum, dat ok noch annere Lieden helen künnen schall. Wetenschoppliche Studien to de Wirksomkeit gifft dat aver nich. De to en normal Antibiotikum vergliekbore Wirkung is bi perorale Innahm stark antotwieveln. Lütte Mengden bit 5 Mikrogramm Sülver op’n Kilogramm Liefgewicht, de an’n Dag oral opnahmen warrt, schüllt na Ansicht vun de US-amerikaanschen Ümweltschuulbehöörd EPA aver nich giftig wesen.^[14]

Bruuk

En 5-kg-Sülverbarren

Müntmetall un Weertanlaag

Kiek ok: Sülverpries

Fröher weer de wichtigste Bruuk vun Sülver dat Herstellen vun Sülvermünten as Betahlmiddel. För Münten weern in’t Öllerdom un in ’t Middelöller blots Sülver, Gold un Kopper (pder Bronze) bruukt. De Müntweert weer denn so hooch as de Weert vun’t Metall sülvst (Kurantmünt). In Düütschland geev dat bit 1871 ok vör allen Sülvermünten (Daler) un de Geldsoort weer dör Sülver afdeckt (Sülverstandard). Dorna is de Sülver- dör den Goldstandard aflööst worrn. De Grund leeg in’t hoge Weertspiekern un de Weertbestännigkeit vun Sülver un Gold, vunwegen dat de Metallen roor sünd. Eerst in moderne Tieten weern ok annere Metallen bruukt as Iesen, Nickel oder Zink. De Metallen sünd nich so veel weert un deckt ok nich den Weert de op jem präägt is (Scheedmünt). Echt Sülver oder Gold warrt vundaag an sik blots noch för sünnere Münten to’n Gedenken insett.

Sünners in Tieten, in de de Weertschop nich op de Hööch is, hett sik blangen Gold ok Sülver as en wichtige Form vun de Weertanlaag wiest wegen sien Kurs- un Weertbestännigkeit.

Kultur un Technik

Blangen Gold un Eddelstenen is Sülver en wichtig Material to’n Herstellen vun Smuck. Siet Johrhunnerten al warrt Sülver för sünners fein un weertbestännig Eetbesteek, Tafelsülver un Sakrale Reedschoppen bruukt. Bi Smuck, Reedschoppen un Barren kann de Sülverandeel normalerwies an sien Fiengeholltstempel aflest warrn.

Smuckstück ut Sülver

Eddelmetall warrt ok bi vele Sportwettstrieden as to’n Bispeel de Olympischen Spelen vergeven, üm de betsen Leistungen to ehren. Sülver deent hier as Teken för den tweeten Platz, wat histoorsch dorvun kummt, dat Sülver na Gold as dat nächst eddle Metallen gelln de. Man, vundaag warrt ok de Goldmedaille ut 92,5 % Sülver maakt un is blots mit 6 g rein Gold vergoldt. Ok in annere Rebeden gifft dat Utteken, de mit wat Sülvern tosamenhangt: Sülvern Boor, Sülvern Griffel, Sülvern Schoh oder Sülvern Lorbeerblatt.

Geern insett warrt Sülver ok bi Musikinstrumenten. Dör sien hoge Dicht, tüügt Sülver en schönen, warmen toon, is butendem licht to verarbeiten un kann in enkelte Fäll an Steed vun dat anfallige Holt bruukt warrn.

Wegen sien hoge elektrische un Warmsleddanlaag as ok sien utprägt optisch Reflekschoonsvermögen, finnt Sülver ok vele Anwennen in de Elektrik, Elektronik un Optik. Dat Reflekschoonsvermögen warrt to’n Bispeel bi Spegels utnütt, jüst so aver ok bi Dannenboomsmuck, Licht- un Warmsreflekters. En Suspension vun Sülverpulver in Kleevstoffen maakt dorut en Klever, de elektrisch leiden kann.

Dat Swartfarven vun de Sülverhalogeniden dör den Verfall bi Licht warrt to’n Bispeel in de Fototechnik nütt. Von ruchweg 1850 bit to’n Vörmarsch vun de Digitalfotografie weer dat de Grundlaag vun de Fotografie.

In de Elektrotechnik un in de Lööttechnik warrt ok geern Sülverlegeren mit verschedene Metallen bruukt. Se warrt aver ok en de Dentaltechnik oder as Dekoratschoon insett.

Medizinische Rebeden

Sülver hett butendem ok en antibakterielle Wirken, wat bi Warkstoffen un Beschichten vun Medizinprodukten utnütt warrt. Dorför warrt kolloidal Sülver, Nanosülver oder Sülverfadens bruukt. Bispelen in Medizinprodukten sünd ünner annern:

Wundoplagen
Sülverbeschichten vun endoskoopsche Tuben
Kunststoffen mit Sülverdoteeren för de Medizintechnik
Cremes as Heelmiddels un Kosmetika
Sülverplaten as Knaknersatz, tyypsch bi Schädelknaken, as to’n Bispeel bi Lex Barker na en swore Koppbesehren 1944.^[15]

In Hensicht op medizinsche Anwennen vun Sülver gifft dat Bundsinstitut för Risikobeweerten (BfR) aver den Raat, toeerst mol vun den Insatz vun nanoskalige Sülververbinnen un Nanosülver in Produkten, de dicht an’n Verbruker sünd aftosehn^[16].

Bispelen för Hygiene- un annere Anwennungen

Sülverfadens oder Sülverionen törnt dat Wassdom vun Bakterien vun Textilen un op de Huut un minnert dormit slechten Röök
Beschichten vun Böverflachen, t. B. in Köhlschränk, op Kökenmöbel, Lichtschalters usw.
Antibakteriell Email un Keramik
Sülverbeschicht Waterfilterkartuschen
Belääg vun keramische Kondensaters för de Elektrotechnik/Elektronik

Katalyys

Sülverkatalysater warrt industriell in de Deeloxidatschoon vun Ethen to Ethylenoxid oder vun Methanol to Formaldehyd insett^[17]^[18]. Dör de Bedüden vun Sülver in de Oxidatschoonskatalyys geev dat tallrieke Ünnersöken to de Wesselwirken vun Sülverböverflachen mit Suerstoff. Verschedene Suerstoffspezies sünd an de Böverflach vun Sülver, in böverflachennege Rebeet oder in’t Sülvervolumen lokaliseert. Blangen Spezies, de op dat Substrat överdragen warrt un dormit to en Oxidatschoon föhrt, gifft dat ok Steden, de en katalytisch Dehydreren mööglich maakt. Dat is intressant in’n Tosamenhang dormit, dat de Deeloxidatschoon vun Methanol to Formaldehyd ünnerstöchiomeetrische Mengden an Suerstoff bruukt^[19].

Op de annern Sietkatalyseert Sülver ok de Redukschoon vun orgaansche Substraten dör Waterstoff, as to’n Bispeel de Hydreren vun α,β-nichsättigte Carbonylverbinnen. De Wesselwirken vun H₂ mit Sülverkatalysaters is blots swack utprägt, in Vergliek mit klass’sche Hydreerkatalysaters as Platin^[20]. Sülverkatalysaters künnt dorüm Dubbelbinnen vun bi-/multifunktionelle Molekülen selektiv hydreren (to’n Bispeel dat Hydreren vun Acrolein to Allylalkohol).

Nichmetallsche un nich bakterizide Sülveranwennen

Sülver warrt as Levensmiddelfarvstoff E 174 insett, as to’n Bispeel bi’t Övertehn vun Söötworen. Sülversolten warrt to’n Infarven vun Glas un Email bruukt.

Legeren

Stempel op Sterlingsülver. links: Halfmaand un Riekskroon, mitt: Fiengehollt, rechts: Firmenstempel

Sülver kann mit vele annere Metallen legeert warrn. Dat geiht sünners goot mit Gold, Kopper un Palladium. En Andeel vun 20-30 % Palladium maakt Sülver to’n Bispeel bestännig gegen Anlopen. In begrenzten Ümfang kann Sülver aver ok mit Chrom, Mangan oder Nickel legeert warrn. Dör den Vörgang warrt dat Sülver normalerwies harder. Mit Kobalt oder Iesen lett sik dat dorgegen nich legeren.

De wichtigsten Sülverlegeren sünd vundaag Kopper-Sülver-Legeren. Se warrt tomeist na den Fiengehollt an Sülver (in Dusendstel) betekent. Begäng sünd vör allen Legeren mit Fiengehollten vun 800, 835, 925 un 935 Dusendstel Deelen Sülver. Na de britischen Geldsoort Pund Sterling warrt dat 925er Sülver ok as Sterlingsülver betekent. Dat is de wichtigste Sülverlegeren, de to’n Herstellen vun Smuck, Münten un Eetbesteek bruukt warrt.

In Hensicht op den Export warrt Korpuswaren vundaag vörallen ut en Sülverlegeren mit en Fiengehollt vun 935/1000 herstellt, vunwegen dat de Woren mit Sülverloot lööt warrt, de en sieteren Fiengehollt hebbt. So warrt de na’t Gesett fastleggte Samtfiengehollt vun 925/1000 inhollen. En ne’e Legeren ut England is Argentium^™ Sterling-Sülver, dat nich anlopen schall. Ok bi veel bruukt Besteken geiht de Trend jümmer mehr na’t Sterlingsülver. Sülverworen warrt normalerwies an’t Enn fienversülvert, Besteken un Bruukartikels dorgegen hardversülvert. Dör’t reine Sülverbeschichten kummt de strahlenwitte Sülverklöör beter rut, wat goot för den Verkoop is un en stark minnert Anloop maakt.

För’t verschönern vun Kunstwarken weer in’t Middelöller en Legeren bruukt, de as Tulasülver betekent warrt. Dat is en Legeren ut Sülver, Kopper, Blie un Swevel. Faken warrt Sülver ok vergoldt, wat na en franzöösch oder latienschstännig Woort denn as Vermeil betekent warrt.

Neesülver ist dorgegen gor keen Sülver, man sütt blots optisch so ut. Dorbi hannelt sik dat üm en witte Metalllegeren ut Kopper, Nickel un Zink in verschedene Gewichtsandeelen, de nich eddel is. Bi Bruuksaken un Besteek warrt disse Legeren ok as Alpaca betekent. En Legeren mit blots lütten Sülverandeel (250/1000) is oorsprünglich as „Tibetsülver“ in’n Hanneln wesen. Vundaag warrt so aver meist all versülverte un nich versülverte Zinklegeren in’n Smuckhannel so nöömt. Dormit Woren mit Sülver galvaniseert warrn kann, warrt se vörher vernickelt. In disse Legeren, de fröher Wittmetall, Metall oder Weekgussmetall nöömt weern, is aver keen Sülver binnen.

Verbinnen

In cheemsche Verbinnen kummt Sülver tomeist in de Oxidatschoonsstoop +I vör. De Oxidatschoonsstopen +II, +III un +IV sünd root un tomeist blots in Kumplexen bestännig.

Sülverhalogeniden

De Sülverhalogeniden tellt to de wichtigsten Sülververbinnen. Se verfallt in Licht un warrt dorüm veel in de Fotografie insett. Mit Utnahm vun dat Flourid sünd de Sülver-Halogen-Solten swoor in Water to lösen un warrt ton Nawies vun Halogenid-Ionen bruukt.

Sülverchlorid-Nedderslag

Sülver(I)-fluorid (AgF) is dat eenzige Sülverhalogenid, dat sik goot in Water lööst un is in’n Gegensatz to de annern Halogeniden ok nich fienföhlig gegen Licht. Dat Solt is ahn Klöör.
Sülver(I)-chlorid (AgCl) is en witt, kristallin Pulver, dat to’n Nawies för Chlorid-Ionen bruukt warrt. Bito warrt dat in Referenzselektroden un (roor) in de Fotografie insett.
Sülver(I)-bromid (AgBr) is hellgeel un ok blots swoor in Water to lösen. Dat warrt faken in de Fotografie bruukt, vunwgen dat de Fienföhloigkeit gegen Licht grötter is as bi’t Chlorid.
Sülver(I)-iodid (AgI) is geel un lööst sik nich in Water. Ok disse Verbinnen warrt (roor) in de Fotografie bruukt. Sülveriodid warrt mitünner ut Flegers versprütt, üm as Kondensatschoonskeem to’n Regenbilln to wirken.
Sülver(II)-fluorid (AgF₂) is een vun de wenigen tweeweertigen Sülversolten, de nich kumplex sünd. AgF₂ warrt as Fluoreermiddel an Steed vun elementar Fluor bruukt.

Sülverchalkogeniden

Sülver(I)-oxid

Sülver(I)-oxid Ag₂O is en düsterbrunen Faststoff, de üt basische Lösen, as to’n Bispeel Natronlauge, mit Sülver utfallen deit. Bi högere Temperaturen verfallt Ag₂O in de Elementen.

Sülveroxiden mit högere Weertigkeit as +I könnt blots elektrocheemsch herstellt warrn. Dat sünd de Verbinnen Sülver(I/III)-oxid (Ag^IAg^IIIO₂, verkehrtewies ok as Sülver(II)-oxid oder AgO betekent), Sülver(II/III)-oxid (Ag₃O₄) un Sülver(III)-oxid (Ag₂O₃).

Sülver(I)-sulfid (Ag₂S) is vun all Sülversolten an’n swoorsten in Water to lösen. De Verbinnen is swart un entsteiht direkt ut de Elementen oder dör Togaav vun Swevelwaterstoff in Lösen, de Sülver bargt. Dat Anlopen vun sülvern Münten oder Besteek kummt ok vun’t Sülversulfid.

Annere wichtige Verbinnen

Sülver(I)-sulfat

Sülvernitrat (AgNO₃) is de wichtigste Sülververbinnen un warrt as Utgangsstoff för’t Herstellen vun de meisten anneren Sülververbinnen bruukt. Dat Solt lööst sik licht in Water un warrt dör Oplösen vun Sülver in Salpetersüür herstellt.
Sülversulfat (Ag₂SO₄) kummt dör Oplösen vun Sülver in Swevelsüür tostannen.
Sülverazid (AgN₃) un Sülveracetylid (Ag₂C₂) sünd hoochexplosiv. Dat eerste kann as Initialtünnerer vun Sprengstoffen denen. Bannig explosiv is ok Sülverfulminat (AgCNO), dat ok as Knallsülver betekent warrt.
Sülvercyanid (AgCN) is en Pulver ahn Klöör, dat hoochgiftig is un bi’t Versetten vun Sülversoltlösen mit Cyanidionen utfallt.

Sülver in högere Oxidatschoonstopen kummt to’n Bispeel in Tetrapyridinosülver(II)-persulfat ([Ag(C₅H₅N)₄]S₂O₈), in Kaliumtetrafluoroargentat(III) (K[AgF₄]) oder Caesiumhexafluoroargentat(IV) (Cs₂[AgF₆]) vör. De giftigen Sülvercyaniden warrt ünner annern in galvaansche Bäder to’n Versülvern un Klöörvergolden (hellgeel-grööngeel) insett. Bi Sülver(I) is de Tendenz Kumplexionen to billn utprägt, tomeist mit de Koordinatschoonstall 2. Disse Kumplexionen sünd mit Utnahm vun’t [AgCl₂]⁻, dat eerst in stark soltsure Lösen entsteiht, blots in alkalische oder neutrale Lösen bestännig.

Nawies

Sülverhalogeniden in’n Vergliek: Vun links na rechts: Sülverchlorid, -bromid, -iodid

Warrt drapenwies Halogenidlösen in en Fletigkeit geven, de ünnersöcht warrn schall, billt sik Nedderslääg, wenn Sülver-Kationen dorin sünd. To’n Bispeel mit Chlor:

Ag⁺_(aq) + Cl⁻_(aq) → AgCl _(s)

As Nawiesreakschoon för Sülversolten warrt dorüm Soltsüür oder Natriumchloridlösen togeven, wat en witten Nedderslag vun Sülverchlorid tüügt. In verdünnt Ammoniakwater is dat lööslich, dorbi entsteiht de Sülverdiamminkumplex [Ag(NH₃)₂]⁺. Bi hoge Chlorid-Kunzentratschonen lööst sik dat Sülverchlorid deelwies wedder op, wenn sik kumplexe Dichloroargentaten(I) billt:

AgCl + Cl⁻ → [AgCl₂]⁻

De Nedderslag is bi Iodid-Ionen (AgI) geel-gröön un nich in Ammoniakwater to lösen. Bi Chlorid- un Bromid-Ionen (AgCl, AgBr) is de Nedderslag eher witt.

Literatur

Arnold Holleman, Egon Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie. 101. Oplaag. Walter de Gruyter., Berlin 1995, ISBN 3-11-012641-9.

Borns

↑ Warmsleddanlaag. op de Websteed vun de Technischen Fakultät vun de Uni Kiel
↑ Solarmagazin: Photovoltaik-Forschung und -Entwicklung: Innovationen bei Solarzellen und Modulen. März 2006 (Online)
↑ Mindat - Silver (engelsch)
↑ Mineral Species containing Silver (Ag). op webmineral.com
↑ Mindat - Kongsbergite
↑ Mindat - Küstelite
↑ Mineralienatlas: Anthropogene Silberlocken (Online) (hoochdüütsch)
↑ ^a ^b Silver. In: U.S. Geological Survey: Mineral Commodity Summaries. Januar 2012.
↑ Peru verfügt über Reserven 3,88 Mrd. Unzen Silber und 66,3 Mio. Unzen Gold.
↑ Trends der Angebots- und Nachfragesituation bei mineralischen Rohstoffen.
↑ Geschichte des Kunststoffs - Alexander Parkes. op: plasticker.de
↑ Anorganischer Experimentalvortrag: Silber S. 9, Elektrolytische Feinreinigung (Möbius-Verfahren)
↑ Mit Silber beschichteter Tubus senkt Pneumonierisiko. In: Deutsches Ärzteblatt. 20. August 2008.
↑ Silver (CASRN 7440-22-4). op de Websteed vun de US-amerikaanschen Ümweltschuulbehöörd EPA
↑ http://www.lexbarker.net/ Inoffizielle Fanwebsteed - Biografie (afropen an’n 31. Januar 2012)
↑ BfR rät von Nanosilber in Lebensmitteln und Produkten des täglichen Bedarfs ab, Kommentar vun 2009 (pdf-Datei, 84 kB), afropen an’n 14. Februar 2012
↑ P.A. Kilty, W.M.H. Sachtler: THE MECHANISM OF THE SELECTIVE OXIDATION OF ETHYLENE TO ETHYLENE OXIDE. In: Catalysis Reviews. 10, 1974, S. 1-16; DOI: 10.1080/01614947408079624
↑ H. Sperber: Herstellung von Formaldehyd aus Methanol in der BASF. In: Chemie Ingenieur Technik. 1969, 41, S. 962–966; DOI: 10.1002/cite.330411705.
↑ A. Nagy, G. Mestl, T. Rühle, G. Weinberg, R. Schlögl: The Dynamic Restructuring of Electrolytic Silver during the Formaldehyde Synthesis Reaction. In: Journal of Catalysis. 179, 1998, S. 548-559; DOI: 10.1006/jcat.1998.2240.
↑ J. Hohmeyer: Charakterisierung von Silberkatalysatoren für die Selektivhydrierung mittels DRIFT-Spektroskopie, Adsorptionskalorimetrie und TAP-Reaktor. Dissertatschoon, Fritz-Haber-Institut Berlin / Technische Universität Darmstadt, 2009.