Sigmund Freud

Portret van Sigmund Freud, med sigåre

Sigmund Freud (geboren as Sigismund Schlomo Freud; 6. mei 1856 – 23. september 1939) was nen oustenryksen neuroloog un grundlegger van de psychoanalyse, ne kliniske manere üm kenmarken van geystesproblemen to herkennen un undersöken an de hande van en gesprek tüsken patient un undersöker. Ouk bedachten hee dår ne eygene teory oaver bewüstheid un menskelike anspråkelikheid by.

Leaven

Freud wör jung as nen söäne van galicisk-jöädske olden in de moraviaanske stad Freiberg in et Oustenrykske Ryk (et nudaagse Tsjechie). Hee haalden syn doktersdiploma in 1881 an de Universiteit van Wenen. Nå et promoveren in 1885 wör hee meister in neuropatology un kreag ne anstelling as professor in 1902. Freud woanden un warkeden in Wenen un had der ouk synen praktyk vanaf 1886. Nå at Nazidüütskland Oustenryk binnenvöl in 1938, vluchteden Freud når et Vereynigd Köäningryk, wåras hee kanker an synen mund kreag un störv döär leavensbeendiging in 1939.

Wark

Vöär syne nye psychoanalyse untwikkelden Freud terapeutiske techniken, sou as vrye associaty. Hee untdekkeden et idee van gevölensoaverdracht un makeden et et vöärnaamste underdeyl van de analyse. As eyne van de eyrsten beskreav hee denkbealden wårby seksualiteit eförmd wördt döär ervaringen in de kindertyd. Hee meynden at et Oedipuskompleks (wårby kinder in de untwikkeling van öäre seksualiteit starke gevölens kryget vöär de older van et andere geslacht un afkeyr van de older van etselvde geslacht) et vöärnaamste underdeyl was van psychoanalyse. Dröämen saggen hee as vervüllingen van wünsken. Dårup baseerden hee syne kliniske analyse van symptoomförming un de underliggende underdrükkingsmechanismen.

Up disse ideen bouwden Freud syne teorie van et unbewüste uut un untwikkelden en model van en psychisk stelsel rund "et, ik un super-ik". Van Freud kümt et idee dat libido, seksdrivt, by alle besluten un gedachten medtelt un dat et by de meyst uuteynloupende saken erotiske ideen by kan geaven. Dårnöäst is der, meynden Freud, ouk nen doudsdrivt, wåras kompulsive gedragsherhalingen, haat, gewelddådigheid un neurotisken skuld vandan kummet. In latere warken untwikkelden Freud breyd uutewarkede ideen un kritiken up gelöyv un kultuur.

Freud vandage

Psychoanalyse wördt rechtevoord neet souvöäle meyr bruked, mär der stammet noch heyl wat beginselen binnen de psychology, psychiatry, psychoterapy un andere geystesweatenskoppen van af. Geleyrden hebbet noch heyl wat to disteren oaver wo good et warket, wat der van kloppet un of et nu et wark van feministen helpet of in de weg steyt. Toch hevt Freud syn wark et westelike denken un populäre kultuur slim beinvloded.

Bekendst is Freud wellicht van de freudiaanske verspreaking: dat ymand per ungelukke uutsprekt wat he eygenlik dächt, mär döär sociale umstandigheiden neet hardup seggen kan. Volgens Freud kun dit ouk breyder weasen: dat eyne höyrt of süt wat he wil höyren of seen, sik wat verkeyrd herinnert of vergeat.