Verskil tüsken versys van "Jöädendom"
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (36 tüskenliggende versys döär 19 gebrukers neet weadergeaven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
[[ |
[[Bestaand:Menorah7a.png|thumb|250px|De [[menora]] is een symbool van et jöädendom en sol oorsprüngelik deal eweasd hebben van de möäbels van de [[tempel van Salomo]]]] |
||
Et '''jöädendom''' is et gelöyv van et [[Jeuden|jöädske]] volk, et is eyne van de vrogst unståne [[Religie|godsdeensten]] dee mar eyne god earen doot. [[Monotheïsme]] wördt sou een godsdeenst enöömd. Vandage den dag besteyt et altyd noch en wörd et altyd noch beleaden, vöäral in [[Israël]]. |
|||
Et jöädendom kan neet makkelik in westerske hökkyns estopped wörden sou as [[Religie|religy]], [[rasse]], [[etniciteit]] of [[Cultuur|kultuur]], ümdat jöäden oaver et jöädendom pråt med 4000 jår [[geskydenisse]] in et achterhöyvd. Gedürende dit tydpark hebbet jöäden [[slavernye]], chaos, [[theokraty]], verövering, besetting en ballingskap medemaked en bint see in kontakt eweasd en beïnvloded döär et olde [[Olde Egypte|Egypte]], [[Babylonie]], [[Persie]], et [[Olde Griekenlaand|greekske]] [[hellinisme]], eavenas moderne beweagingen sou as de [[Verlichting]], et [[socialisme]] en de opkümst van et [[nationalisme]]. |
|||
Jöädse geskriften en heur geskydenisse is vake brüükt döär aandere luu as historiske fundament, dår bint aandere religys döär onståne, zo as twey heyle bekenden: [[Christendom]] en [[Islam]]. |
|||
Jöäden hebt 'n paar boken wår see heur gelöyv op baseert ([[Torah]]), en see besittet boken dee bint onståne når anlieding van disse Torah, later op eskreaven döär de sou enöömde profeten ([[Neviiem]]) en geskydenisse vertellende de boken ([[Chetoeviem]]). Et totaalplaatie van disse boken nöömt se (Torah + Neviiem + CHetoeviem =) TeNaCH. Dårnåst hebbet se noch de [[Talmud]]. Dit is 'n versameling van hunderd of düüsenden jår olde opmarkings van rabbi's oaver de Torah. |
|||
De Torah bint de boeken die deur Mosje eschree'm, naor interpretatie van God. De Torah kump gedeeltelek overhen met de eerste vief biebelboeken van de christenen, allene de verchillen van interpretatie en vertaling tussen jeuden en christenen bint te groot um ze dichte bi'j mekare te zetten, zo wilt de mieste jeuden 't ok, zi'j zeg dat christenen niet met hun heilige boeken umgaot woor as zi'j veur beduult bint. |
|||
De Torah bint de boken dee döär Mosje esskreaven bint, når interpretaty van [[JHWH|God]]. De Torah kümt gedeyltelik oaverhen med de eyrste vyv [[Biebel|bybelboken]] van de [[christendom|christenen]]. Al bint de verskillen van interpretaty en vertaling tüsken jöäden en christenen te grout üm se dichte by mekare te setten. Sou willet de meyste [[jeuden|jöäden]] et ouk. See segget dat christenen neet med hünne heilige boken ümgåt wår as see vöär bedoold bint. |
|||
In dit artikel bruuk ik allene de Hebreeuwse naam' van de personages, en niet de vertaling van uut de christelikke biebel. |
|||
In dit artikel wördt alleane de [[Hebreeuws|hebreywske]] namen van de personages en neet de vertaling van üüt de christelike bybel gebrüked. |
|||
=== 't Verhaal globaal === |
|||
== De darteen gelöyvsprincipes van Maimonides (RaMBaM) == |
|||
==Torah== |
|||
De dartene belangrykse gründslägen van de jöädse godsdeenst, sou as dee neader-eset bint döär kodifikator en godsdeenstfilosofe Maimonides (1135-1204). |
|||
De hemel en de eerde zol emaakt wee'n deur God (deur de jeuden vake nuumt: Ha-Sjem = De Name) in 7 daa'ng, en al wat d'r op rond kröp, zwemt en vlög. De mèènse wöd veur esteld als 'n wezen dat boven alle dieren en de natuur stiet, umdat zij naor 't beeld van God emaakt bint. |
|||
Disse wördet hyr in et kört weader-egeaven an de hande van et jöädske gebedsbook Siach Jitschak van et Neaderlandsk-Israelitisk Karkegenootskap: |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
Nao dat Adam en Chava uut 't paradies ezet bint en de vloed met Noach en de bote ebeurt bint, kump Avram an de beurte, disse kreg de boschop um vört te gao van zien laand en mut woon in Kanaän en hi'j kreg ok 'n vrumde belofte van God, de oale keerl zol nog 'n kind krie'ng ok al bint hi'j en zien vrowe rond de honderd joor. 't Kind wat zi'j zult krie'ng zol de stam-va wödden van 'n machtig en groots volk (en de jeuden zeg dat zi'j dat bint, maor de Arabieren zeg vulle eeuwen later ok dat zi'j dat bint). Saraj hiet zien vrowe. Naor vulle gedoe hef e dat kind (Jitschak) toch ekree'ng, dan kump God weer met 'n nog vrumd're verzuuk, Avraham (hi'j had de name Avraham ekree'ng in plaase van Avram) mut zien zeune offeren! Now, hi'j is zo trouw an zien God dat e met Jitschak op stap giet naor 'n barge, en zien zeune gef zich d'r maor an over, en termee as Avraham 't mes in zien jonk wil zetten kump d'r 'n engel bi'j 'm stao die rup dat e mut stoppen en dat e bewezen hef dat e alles veur zien God wil doen. Doorbi'j had e zich bewezen dat hi'j de man is wooruut 'n priester-volk mag köm die allene richt is op disse God. |
|||
1. dat God de eynige skepper en leider is van al wat eskåpen is en töt stand kwam, kümt en kummen sal. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
Jitschak kreg 'n jonk, die hi'j Jäkov nuumt (Jäkov wöd later 'Jisraël' enuumt, en zien kinder wöd de 12 stammen van Jisraël). Jäkov kreg later 12 kinder. Allene hebt al zien kinder 'n hekel an Jozef, umdat dat 't lieveling'tien van va is. Op 'n keer binne zi'j met zien allen saom' en bedèenkt de 11 um Jozef in 'n putte te gooien en 'm door te laoten stikken, maor Benjamin ziet dat niet zitten en toevallig kump d'r handelaren uut Egypte langes en zi'j bedèenkt zich niks en verköchen hun klenne breurtie Jozef, later vertelt ze an hun va dat zien zeune op-evretten is deur 'n wild biest. Nao vulle gebeurtenissen in Egypte wöd Jozef uutendelik onderkeuning en kump d'r dus aorig goed van of. Joren later, tiedens 'n hongersnood van 7 joor, kump e zien breurs weer tee'ng 't lief, zi'j kump graon halen umdat Egypte as ienigse hebt op-eslaone, maar de jonks herkent 'm niet metiene. Uutendelek ontmuut Jäkov zien zeune weer naor joren edacht te he'm dat e was op-evretten deur wilde biesten. De breurs en va kump in Egypte woon. Uut disse 12 luu bint naor 400 joor 'n heel volk uut-egreuid, de 12 breurs wöd as stamva's eziene. |
|||
2. dat God 'n absoluten eynheid is, neet te vergelyken med wülke eynheid ouk; dat alleane Hee God is, dee der was, is, en altyd sal weasen. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
Maor naor 400 joor hebt de Egyptenaren dit volk as slaoven emaakt. Now kump Mosje an böd, die deur God ereupen is um dit ni'je volk te bevrijden. Naor de bekende 10 plao'ng die Mosje in name van God over Egypte hef ebrach löt Farao de 't naozaot van Jisraël (Jäkov) gaon naor 't laand dat God hen beleufd had, 't laand Kanaän woor Avraham in die tied mössen woon van God. Later as 't volk bi'j 'n groot water stiet, en niet meer verder kan gaon, kump ok nog iens Farao achter hun an, Farao is van gedachen veraandert en wil zien slaoven trugge. Dan kreg Mosje 't teken dat e op 't water mut slaon, en termee hi'j dat dut giet 't water van twi'je kaanten opzied, en 'n pad kump dreuge te staon woor as 't volk deur hen kan vluchen. Farao en zien leger verdrinkt uutèndelek in de golven, want 't water giet g'woon weer zien gangs. 't Volk kan zien gang gaon en op weg gaon naor 't beleufde laand. Maor, onderweg, giet d'r iets gebeuren wat altied b'langriek veur alle jeuden zol blie'm: Mosje giet de barge Sinaï op um de Torah (Wet) te ontvang' van God. Hierbi'j is 't b'langriekse fundament elegd van 't Jeudendom, naos die van Avraham en Gods belofte an 'm dat zien naozaot vredig zult lee'm in 't laand woor as Mosje hen zol breng'. Mosje en Avraham bint hierbij dan ok de b'langriekse profeten in 't Jeudendom, hun twi'je wöd as ienigsen 'maot' deur God enuumt in de Torah. An eköm in 't beleufde laand, woor as Mosje niet in mochen door zien opstaandigheid op 'n bepaald moment, veroverd 't volk van Jisraël heel Kanaän en giet zich door vestigen. God hef zich an zien belofte hollen. |
|||
3. dat Hee geyn lyf hevt, hee geyn lyfelike kenmarken hevt en dat der van em geyn vöärstelling te maken is. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
==Chetoeviem== |
|||
4. dat men alleane töt em syn gebed magget richten en dat men dit neet töt 'n ander magt doon. |
|||
Latere boeken beschrieft de tied die doornaor kump. Eerst kump Josjoea an de beurte, hi'j is de opvolger van Mosje die 't volk mut leiden tiedens de verovering van 't laand Kanaän. Nao dat zi'j 't laand in bezit hebt enöm' wöd 't volk eleid deur 'richteren', dit bint luu die deur God an wèzen bint die de vrede mut bewaren in 't laand. Maar naor vulle klao'ng um 'n keuning kreg 't volk zien keuning, de eerste keuning is Sjaoel, maar disse stiet God nie an en lut Dawied zalven tot keuning. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
Maor dat löt Sjaoel niet zomaar gebeuren. Naor vulle gedoe, en de dood van Sjaoel uutèndelek, kump Dawied an de macht. Dawied is nie zomaar 'n keuning, hi'j is deur God eprezen en God dut de belofte dat Dawieds naozaot altied 't keuninschap zol blie'm behollen. Dawied was 'n echte kriegsheer en hef dan ok vulle oorlogen evoert. Met de wens dat e veur God 'n tempel wil bowen giet God nie op in, Dawied hef te vulle bloed an zien haanden. Wel kreg e de belofte dat zien zeune dat zol doen, zien zeune hiet Sjlomo. Dawied is overlèden en Sjlomo kump an de macht. Sjlomo hef van God vulle wiesheid en riekdom ekree'ng, nog meer as zien va. En hi'j hef de eerste tempel bowt, woor as de erediens van God hollen kan wödden zo ast in de Torah (wet) stiet, met priesters en al. |
|||
5. dat Hee de eyrste en de lätste is. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
Latere verhalen vertelt veurnamelik over de rest van de geschiedenisse van de jeuden. Met name 't keuninshuus, de zunden en de door opvol'ngnde ballingschap van de jeuden. |
|||
6. dat al wat de profeten hebbet esegd wårheid is. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
==Neviiem== |
|||
7. dat Mosje de wåre profeet was, dee nooit syn weadergå hevt ehad of sal hebben. |
|||
Dit rare woordtien is 'n translatie van 't Hebreeuws en 't betiekend simpelweg: Profeten. Dit woordtien wöd ebruukt veur 'n antal boeken die bint toe-ewèzen an mèènsen die in name van God espreuken hebt, de profeten. Profeten bint d'r altied al ewest bi'j 't jeudse volk en zi'j hebt altied claimt dat zi'j de woorden van God spraken. Vake wöd d'r espreuken over de zunden van 't volk en 'n antal woorschuwing'. Ok hier weer kump de ballingschap an böd, sömmige boeken bint ok eschrèe'm tiedens de ballingschap, maor dan vake as bemuudiging veur 't volk met beloftes dat zi'j weer zult trugge kèren naor Israël (Wat dan pas weer echt gebeuren in 1948). Christenen zeg dat zi'j in de profeten-geschrifen anwiezing' kunt vin' veur Jezus als zijnde de Mosjiach, want d'r bint anwiezing in de jeudse boeken te vin' dat 'n naozaot van Dawied zol köm opstaon en 't volk weer trugge zol breng' naor Jisraël, hi'j zol de mèènsheid redden en iederiene bekeren töt de God van Jisraël en de endtied zol doormet begun. Maor jeuden hebt 'n heel aand're ideeje over de Mosjiach dan christenen en di-s dan ok vake de anleiding ewest töt ruzies tussen jeuden en christenen. |
|||
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
|||
==De dartiene geleufs principes van Maimonides (RaMBaM)== |
|||
8. dat de heyle Torah, sou as wy dee nu hebbet, desölvde is as wat God an Mosje hevt egeaven. |
|||
De dartiene b'langriekse grondslaa'ng van de jeudse godsdiens, zo as neer-ezet bint door codificator en godsdienst filesofe Maimonides (1135-1204). |
|||
Disse wödt hier in 't kört weer-egee'm an de haand van 't jeudse gebedsboek Siach Jitschak van 't Nederlaans-Israëlies Karkegenootschap: |
|||
''Ik |
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
||
9. dat disse Torah neet te veranderen is, dat der geyn andere besteyt wat van God afkümstig is. |
|||
1. dat God de ienige schepper en leider is van al wat eschaopen is en töt staand kwam, kump en köm zol. |
|||
''Ik |
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
||
10. dat God de handelingen en de gedachten van alle mensken kent. |
|||
2. dat God 'n absoluten ienheid is, onvergeliekelik met wukke ienheid ok; dat allene hi'j God is, die d'r waren, d'r is, en zol altied wèe'n. |
|||
''Ik |
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
||
11. dat Hee belount wee as syn geböden nåkümt, en straft wee as syn geböden oavertredt. |
|||
3. dat hi'j gien lief hef, hi'j gien liefelike functies bezit en dat van 'm gien veurstelling moog'lik is. |
|||
''Ik |
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
||
12. dat de mosjiach seaker sal kummen en al kan Hee lange vörd blyven, ik verwachte ydere dag syn kümst. |
|||
4. dat men allene töt 'm zien gebed mag richen en dat men dit niet töt 'n aander magt doen. |
|||
''Ik |
''Ik gelöyve d'r vulleydig an,'' |
||
13. dat der eyne opstanding van de douden sal weasen op 'n tyd wat de Skepper, wee syn name preysen is en wee syn faam sou houge en vöär altyd verheaven is, et wil. |
|||
5. dat e de eerste en de leste is. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
6. dat al wat de profeten hebt ezegt woorheid is. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
7. dat Mosje de wore profeet waren, die nooit zien weerga hef ehad of zol hem'. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
8. dat de hele Torah, zo as wi'j op 't moment hebt, dezulfen is wukke God an Mosje hef egee'm. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
9. dat disse Torah nie te veraand'ren is, dat d'r gien aand're bestiet, die van God ofkömstig is. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
10. dat God de haandeling' en de gedachen van alle mèènsen kent. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
11. dat hi'j beloont wie zien gebeuden naokump, en straft wie zien geboden overtredt. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
12. dat de mosjiach zeker zol köm en al kan e lange vöt blie'm, ik verwachte iedere dag zien kömst. |
|||
''Ik geleuve d'r völledig an,'' |
|||
13. dat d'r iene opstaanding van de dojen zol wèe'n op 'n tied dat de schepper, wiens name prezen is en wiens faam zo hoge en veur altied verheven is, 't wille. |
|||
{{Dialekt|sdz}} |
{{Dialekt|sdz}} |
||
[[Kattegerie:Jeudendom]] |
|||
{{Link FA|ka}} |
|||
[[Kategorie:Jeudendom| ]] |
|||
[[nds:Jodendom]] |
|||
[[ |
[[Kategorie:Israël]] |
||
[[af:Judaïsme]] |
|||
[[als:Judentum]] |
|||
[[am:አይሁድና]] |
|||
[[an:Chudaísmo]] |
|||
[[ar:يهودية]] |
|||
[[arc:ܝܗܘܕܝܘܬܐ]] |
|||
[[arz:يهوديه]] |
|||
[[ast:Xudaísmu]] |
|||
[[az:İudaizm]] |
|||
[[ba:Йәһүҙилек]] |
|||
[[bar:Judntum]] |
|||
[[bat-smg:Jodaėzmos]] |
|||
[[be:Іудаізм]] |
|||
[[be-x-old:Юдаізм]] |
|||
[[bg:Юдаизъм]] |
|||
[[bjn:Agama Yahudi]] |
|||
[[bn:ইহুদি ধর্ম]] |
|||
[[bo:ཡིའུ་ཐའེ་ཆོས་ལུགས།]] |
|||
[[br:Yuzevegezh]] |
|||
[[bs:Judaizam]] |
|||
[[ca:Judaisme]] |
|||
[[ceb:Hudaismo]] |
|||
[[ckb:ئایینی یەھوودییەت]] |
|||
[[co:Ghjudaisimu]] |
|||
[[crh:Yeudilik]] |
|||
[[cs:Judaismus]] |
|||
[[cv:Иудейсем]] |
|||
[[cy:Iddewiaeth]] |
|||
[[da:Jødedom]] |
|||
[[de:Judentum]] |
|||
[[diq:Cıhudiye]] |
|||
[[dv:ޔަހޫދީދީން]] |
|||
[[el:Ιουδαϊσμός]] |
|||
[[en:Judaism]] |
|||
[[eo:Judismo]] |
|||
[[es:Judaísmo]] |
|||
[[et:Judaism]] |
|||
[[eu:Judaismo]] |
|||
[[ext:Judaísmu]] |
|||
[[fa:یهودیت]] |
|||
[[fi:Juutalaisuus]] |
|||
[[fiu-vro:Judaism]] |
|||
[[fo:Jødadómur]] |
|||
[[fr:Judaïsme]] |
|||
[[frp:Judâismo]] |
|||
[[fur:Ebraisim]] |
|||
[[fy:Joadendom]] |
|||
[[ga:An Giúdachas]] |
|||
[[gd:Iùdhachd]] |
|||
[[gl:Xudaísmo]] |
|||
[[hak:Yù-thai-kau]] |
|||
[[he:יהדות]] |
|||
[[hi:यहूदी धर्म]] |
|||
[[hif:Judaism]] |
|||
[[hr:Judaizam]] |
|||
[[ht:Jidayis]] |
|||
[[hu:Zsidó vallás]] |
|||
[[hy:Հուդայականություն]] |
|||
[[ia:Judaismo]] |
|||
[[id:Agama Yahudi]] |
|||
[[ie:Judeisme]] |
|||
[[ig:Judaism]] |
|||
[[io:Judaismo]] |
|||
[[is:Gyðingdómur]] |
|||
[[it:Ebraismo]] |
|||
[[ja:ユダヤ教]] |
|||
[[jv:Agama Yahudi]] |
|||
[[ka:იუდაიზმი]] |
|||
[[kab:Tudayt]] |
|||
[[kk:Иудаизм]] |
|||
[[kl:Juutit]] |
|||
[[kn:ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ]] |
|||
[[ko:유대교]] |
|||
[[krc:Иудейлик]] |
|||
[[ksh:Jüddedom]] |
|||
[[ku:Cihûtî]] |
|||
[[kw:Yedhoweth]] |
|||
[[ky:Иудаизм]] |
|||
[[la:Religio Iudaica]] |
|||
[[lad:Djudaismo]] |
|||
[[lb:Juddentum]] |
|||
[[lbe:ЖугьутӀнал дин]] |
|||
[[lez:Иудаизм]] |
|||
[[li:Joededom]] |
|||
[[lij:Ebraiximo]] |
|||
[[ln:Boyúda]] |
|||
[[lt:Judaizmas]] |
|||
[[lv:Jūdaisms]] |
|||
[[mg:Jodaisma]] |
|||
[[mk:Јудаизам]] |
|||
[[ml:യഹൂദമതം]] |
|||
[[mr:ज्यू धर्म]] |
|||
[[ms:Agama Yahudi]] |
|||
[[mt:Ġudaiżmu]] |
|||
[[mwl:Judaísmo]] |
|||
[[my:ဂျူးဘာသာ]] |
|||
[[mzn:یهودیت]] |
|||
[[nah:Judaísmo]] |
|||
[[nap:Ebraismò]] |
|||
[[new:यहुद धर्म]] |
|||
[[nl:Jodendom]] |
|||
[[nn:Jødedommen]] |
|||
[[no:Jødedom]] |
|||
[[nrm:Judaïsme]] |
|||
[[nso:Sejuda]] |
|||
[[oc:Judaïsme]] |
|||
[[os:Иудаизм]] |
|||
[[pap:Judaismo]] |
|||
[[pdc:Yuddedum]] |
|||
[[pih:Judaism]] |
|||
[[pl:Judaizm]] |
|||
[[pnb:یہودیت]] |
|||
[[ps:یهودیت]] |
|||
[[pt:Judaísmo]] |
|||
[[qu:Hudyu iñiy]] |
|||
[[rm:Giudaissem]] |
|||
[[ro:Iudaism]] |
|||
[[ru:Иудаизм]] |
|||
[[rue:Юдаїзм]] |
|||
[[sah:Иудаизм]] |
|||
[[scn:Judaismu]] |
|||
[[sco:Judaism]] |
|||
[[sh:Judaizam]] |
|||
[[simple:Judaism]] |
|||
[[sk:Judaizmus (náboženstvo)]] |
|||
[[sl:Judovstvo]] |
|||
[[so:Yuhuuda]] |
|||
[[sq:Judaizëm]] |
|||
[[sr:Јудаизам]] |
|||
[[stq:Juudendum]] |
|||
[[sv:Judendom]] |
|||
[[sw:Uyahudi]] |
|||
[[szl:Judajizm]] |
|||
[[ta:யூதம்]] |
|||
[[te:జుడాయిజం]] |
|||
[[tg:Дини яҳудӣ]] |
|||
[[th:ศาสนายูดาห์]] |
|||
[[tl:Hudaismo]] |
|||
[[tpi:Judaisim]] |
|||
[[tr:Yahudilik]] |
|||
[[tt:Yəhüd dine]] |
|||
[[ug:يەھۇدى دىنى]] |
|||
[[uk:Юдаїзм]] |
|||
[[ur:یہودیت]] |
|||
[[uz:Yahudiylik]] |
|||
[[vi:Do Thái giáo]] |
|||
[[wa:Djudayisse]] |
|||
[[war:Judaismo]] |
|||
[[yi:יידישקייט]] |
|||
[[zh:犹太教]] |
|||
[[zh-classical:猶太教]] |
|||
[[zh-min-nan:Iû-thài-kàu]] |
|||
[[zh-yue:猶太教]] |
|||
Lätste versy van 11:12, 7 mrt 2024
Et jöädendom is et gelöyv van et jöädske volk, et is eyne van de vrogst unståne godsdeensten dee mar eyne god earen doot. Monotheïsme wördt sou een godsdeenst enöömd. Vandage den dag besteyt et altyd noch en wörd et altyd noch beleaden, vöäral in Israël.
Et jöädendom kan neet makkelik in westerske hökkyns estopped wörden sou as religy, rasse, etniciteit of kultuur, ümdat jöäden oaver et jöädendom pråt med 4000 jår geskydenisse in et achterhöyvd. Gedürende dit tydpark hebbet jöäden slavernye, chaos, theokraty, verövering, besetting en ballingskap medemaked en bint see in kontakt eweasd en beïnvloded döär et olde Egypte, Babylonie, Persie, et greekske hellinisme, eavenas moderne beweagingen sou as de Verlichting, et socialisme en de opkümst van et nationalisme.
Jöädse geskriften en heur geskydenisse is vake brüükt döär aandere luu as historiske fundament, dår bint aandere religys döär onståne, zo as twey heyle bekenden: Christendom en Islam.
Jöäden hebt 'n paar boken wår see heur gelöyv op baseert (Torah), en see besittet boken dee bint onståne når anlieding van disse Torah, later op eskreaven döär de sou enöömde profeten (Neviiem) en geskydenisse vertellende de boken (Chetoeviem). Et totaalplaatie van disse boken nöömt se (Torah + Neviiem + CHetoeviem =) TeNaCH. Dårnåst hebbet se noch de Talmud. Dit is 'n versameling van hunderd of düüsenden jår olde opmarkings van rabbi's oaver de Torah.
De Torah bint de boken dee döär Mosje esskreaven bint, når interpretaty van God. De Torah kümt gedeyltelik oaverhen med de eyrste vyv bybelboken van de christenen. Al bint de verskillen van interpretaty en vertaling tüsken jöäden en christenen te grout üm se dichte by mekare te setten. Sou willet de meyste jöäden et ouk. See segget dat christenen neet med hünne heilige boken ümgåt wår as see vöär bedoold bint.
In dit artikel wördt alleane de hebreywske namen van de personages en neet de vertaling van üüt de christelike bybel gebrüked.
De darteen gelöyvsprincipes van Maimonides (RaMBaM)
[bewark | bronkode bewarken]De dartene belangrykse gründslägen van de jöädse godsdeenst, sou as dee neader-eset bint döär kodifikator en godsdeenstfilosofe Maimonides (1135-1204). Disse wördet hyr in et kört weader-egeaven an de hande van et jöädske gebedsbook Siach Jitschak van et Neaderlandsk-Israelitisk Karkegenootskap:
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 1. dat God de eynige skepper en leider is van al wat eskåpen is en töt stand kwam, kümt en kummen sal.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 2. dat God 'n absoluten eynheid is, neet te vergelyken med wülke eynheid ouk; dat alleane Hee God is, dee der was, is, en altyd sal weasen.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 3. dat Hee geyn lyf hevt, hee geyn lyfelike kenmarken hevt en dat der van em geyn vöärstelling te maken is.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 4. dat men alleane töt em syn gebed magget richten en dat men dit neet töt 'n ander magt doon.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 5. dat Hee de eyrste en de lätste is.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 6. dat al wat de profeten hebbet esegd wårheid is.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 7. dat Mosje de wåre profeet was, dee nooit syn weadergå hevt ehad of sal hebben.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 8. dat de heyle Torah, sou as wy dee nu hebbet, desölvde is as wat God an Mosje hevt egeaven.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 9. dat disse Torah neet te veranderen is, dat der geyn andere besteyt wat van God afkümstig is.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 10. dat God de handelingen en de gedachten van alle mensken kent.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 11. dat Hee belount wee as syn geböden nåkümt, en straft wee as syn geböden oavertredt.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 12. dat de mosjiach seaker sal kummen en al kan Hee lange vörd blyven, ik verwachte ydere dag syn kümst.
Ik gelöyve d'r vulleydig an, 13. dat der eyne opstanding van de douden sal weasen op 'n tyd wat de Skepper, wee syn name preysen is en wee syn faam sou houge en vöär altyd verheaven is, et wil.
|
Dit artikel is eskreaven in et sallandsk. |