Ekonomie

Ekonomie is ne weetnskop dee't zik richtet op t maakn en verdeeln van skaarse of krappe godern en dienstn. Net as aandere sosjale weetnskopn heuld de ekonomiese weetnskop zik gangs met de vroage wodöanig de ekonomie woarket, mer - in de politieke ekonomie - ook met de vroage wodöanig bepoalde weunskete umstandigheedn bereikt köant wordn.

t Woard Ekonomie keump van t Griekse oikos (οἶκος), wat "hoes" beduudt, en nomos (νόμος), wat "regel" beteeknt. Letterlik is t dus hoeshooldkeunde. Disse weetnskop oonderzoch dus in de meest roeme zin van t woard wodöanig leu met skaarse godern umgoat um te voldoon an behooftes.

t Bestudeern van nasjonale ekonomie wörd ook wal stoatshoeshooldkeunde neumd. n Apart vak binn de ekonomiese weetnskopn is de ekonometrie, woerin't maneern en techniekn wordt bedacht um ekonomies oonderzeuk te verbettern.

Ekonomies oonderzeuk kan toopast wordn op de moatskoppieje, de haandel, regearing, mer ook op kriminaliteit, oonderwies, familie, gezoondheaidszorg, recht, politiek, geleuf, oorlog en weetnskop.

Ekonomies oonderzeuk wörd indeeld in verskeaidene dimeansies. In de skoolbeuke wörd dr aait skeaid emaakt tusken mikroekonomie, woerbie op kleaine skale kekn wörd noar moarkte en spöllers (zo as de klaant en bedriewe, kopers en verkopers), en makroekonomie, woerbie kekn wörd noar zaakn dee't ne hele ekonomie beïnvloodt, zo as woarkloosheaid, inflasie, ekonomiese gröai, en monetear en fiskaal beleid. Aandere indelings köant wean positieve ekonomie (beskriewn "wat is") teegnoawer normatieve ekonomie (beskriewn "wat zol mutn wean"); theoretiese ekonomie teegnoawer toogepaste ekonomie.

Organisasievörme

Ne ekonomie kan op verskilnde maneern woarken.

In ne planekonomie wordt alle beslissings in t vuurtn bedacht en eleaidt, meestal duur de regearing. Dit wör völle doan in kommunistiese laandn.
In ne vriejemoarktekonomie (kapitalisme) wörd de balans in de verdeling van krappe middeln oawerloatn an de wisselwoarking tusken vroag en anbod. Dit wör vuural edoan tiedns de Industriële Revolusie.
In ne gemengde ekonomie wörd de verdeling esteurd oawer eloatn an de wisselwoarking tusken vroage en anbod. As t slim mis lik te goan geet de regearing zik dr met bemöain. Dit wörd rechtevoort in de meeste laandn zo doan.

Krapte

De krapte of beteunheaid van middeln en t behear doaroawer is de vroagstellige vuur ekonomiese weetnskop. Disse weetnskop zoch noar de meest geskikte verdelige van krapte. Krapte hef hier niks te maakn met tekort, mer mear met nit aaltied eawnvölle vuur haandn. Thema's hierbie zeent produksie (maakn), distribuutsie (verspreaiding), walvoart en verbroek. Umdet leu (en bedriewe) nit alns tegelieke köant kriegn, mut ze kiezn. Det neumt ze ekonomies haandeln.

Prieze

Um de faktoorn te bekiekn dee't disse keuzes bepoalt, kik de ekonomiese weetnskop völle noar de prieze van middeln. Ekonomie wörd vake ezeen as ne studie van de ruil. Alns wa'j neudig hebt is te kriegn teegn ne bepoalde ruilpries. A'j etn weelt hebn, mu'j doar geeld vuur inruiln. A'j geeld weelt hebn mu'j doarvuur hen woarken (oewe tied en krachten inruiln). A'j vuur oew geveul völle mut inleawern en dr weainig vuur wier kriegnt, neum iej detgenne wa'j weelt hebn "nen hoogn pries" of "deur". A'j völle vuur weainig kriegnt neum iej det "goodkoop" of "vuurdelig".

Vroage en anbod

De Ekonomie dreeit um twee vroagstukke:

Ten eerste he'j de anbodkaante van t ekonomiese stelsel. Anbod is te maakn met 4 produksiefaktoorn.

arbeid (t woark)
kapitaal (geeld)
natuur (groond, of natuurlike hulpbronn)
oondernemmerskop (de leaiding)

Bie de Anbodkaante van de ekonomie geet t um t maakn van godern en dienstn (middeln). Vuur de inzet van al disse produksiefaktoorn steet ne beloning: teegnoawer arbeid steet loon, teegnoawer kapitaal steet reante, teegnoawer natuur/groond steet pacht en teegnoawer oondernemmerskop steet weenst.

Ten tweede he'j de Vroagkaante van t ekonomiese stelsel. De vroage besteet oet de besteadings van de verbroekers (verbroek), produseerders (investerings), oawerheaid (oawerheaidsoetgaawn, bv. weagnverbettering) en boetnlaand (oetvoer).

Op de moarkt komt disse twee kaantn bie mekoar, woerduur't de pries van n produkt ontsteet. Prieze geewt de krapte an. (is dr völle anbod van t een of t aander en ook völle vroag, dan is de pries doarvan vake lege. Is dr weainig anbod van n produkt mer wal völle vroage, dan is de pries hoge.) Bie de oawerheaid wörd de priesvörming steurd duur politieke beslissings. Ofhaankelik van wat de stoat nog in de knippe hef, kan dr ekocht wordn.

Commons: Ekonomie - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.