Гүрж хуудасны эх кодыг харах

:''Гүржийн үндсэн хүн ам болдог үндэстний тухай [[Гүрж угсаатан]] өгүүллээс үзнэ үү''.
{{Инфобокс улс
| conventional_long_name = Гүрж
| common_name            = Гүрж
| native_name            = {{native name|ka|საქართველო}}<br />{{small|{{transliteration|ka|Сакартвэло}}}}
| image_flag             = Flag of Georgia.svg
| flag_type              = [[Гүржийн төрийн далбаа|Далбаа]]
| image_coat             = Greater coat of arms of Georgia.svg
| symbol_type            = [[Гүржийн төрийн сүлд|Сүлд]]
| coa_size               = 95
| national_motto         = <br />{{native phrase|ka|ძალა ერთობაშია|paren=no}}<br />{{transliteration|ka|[[Жала эртобашиа]]}}<br />"Эв нэгдэл бол хүч"
| national_anthem        = <br />{{native name|ka|თავისუფლება|paren=no}}<br />{{transliteration|ka|[[Гүржийн төрийн дуулал|Тависуплеба]]}}<br />"Эрх чөлөө"{{parabr}}{{center|[[File:Georgian national anthem.oga]]}}
| image_map              = {{Switcher|[[File:Georgia (orthographic projection with inset).svg|upright=1.15|frameless]]|Дэлхийн бөмбөрцөг|[[File:Locator map of Georgia.svg|upright=1.15|frameless]]|Европын газрын зураг<br>(нэхэмжилсэн хил)|default=1}}
| map_caption            = Гүржийг хар ногооноор; [[Оросын эзэлсэн Гүржийн газар нутаг|хяналтгүй<br>газар нутгийг]] цайвар ногооноор
| image_map2             =
| capital                = [[Тбилиси]]
| coordinates            = {{Coord|41|43|N|44|47|E|type:city}}
| largest_city           = capital
| official_languages     = [[Гүрж хэл]]
| regional_languages     = [[Абхаз хэл]]{{efn|[[Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Абхаз Улс|Бүгд Найрамдах Өөртөө Засах Абхаз Улсад]].<ref>{{citation |chapter=Article 8 |title=Constitution of Georgia|title-link=Constitution of Georgia (country)}}. In [[Abkhazian Autonomous Republic|Abkhazian AR]], also [[Abkhaz language|Abkhazian]].</ref><ref>{{Cite web |url=http://parliament.ge/uploads/other/28/28803.pdf |title=Constitution of Georgia |website=Parliament of Georgia |archive-url=https://web.archive.org/web/20171210071629/http://parliament.ge/uploads/other/28/28803.pdf |archive-date=10 December 2017}}</ref>}}
| languages_type         = Spoken languages<ref name="geostat.ge" />
| ethnic_groups          = {{ublist |item_style=white-space:nowrap;
|86.8% [[Гүржүүд]]|6.2% [[Гүрж дэх азербайжанчууд|Азербайжанчууд]]|4.5% [[Гүрж дэх арменичууд|Арменичууд]]|0.7% [[Гүрж дэх оросууд|Оросууд]]|2.1% [[Гүржийн хүн ам#Угсаатны бүлгүүд|Бусад]]}}
| ethnic_groups_year     = 2014{{Ref label|population|a|}}
| religion               = {{ublist |item_style=white-space;
|{{Tree list}}
* 88.1% [[Христийн шашин|Христ]]
** 83.4% [[Гүржийн үнэн алдартны сүм|Гүржийн Сүм]]
** 4.7% Бусад [[Христийн урсгалын жагсаалт|Христийн урсгал]]
{{Tree list/end}}
|10.7% [[Ислам]] |1.2% Бусад / Шашингүй<ref>{{cite web |url=http://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/Census_release_ENG_2016.pdf |title=საქართველოს მოსახლეობის საყოველთაო აღწერის საბოლოო შედეგები |date=28 April 2016 |publisher=National Statistics Office of Georgia |access-date=29 April 2016 |archive-date=10 October 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171010074805/http://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/Census_release_ENG_2016.pdf |url-status=dead }}</ref>}}
| religion_year          = 2014
| demonym                = [[Гүржүүд]]
| government_type        = [[Нэгдмэл парламентын бүгд найрамдах улс]]
| leader_title1          = [[Гүржийн Ерөнхийлөгч|Ерөнхийлөгч]]
| leader_name1           = [[Саломе Зурабишвили]]
| leader_title3          = [[Гүржийн Парламентын Дарга|Парламентын<br />Дарга]]
| leader_name3           = [[Шалва Папуашвили]]
| leader_title2          = [[Гүржийн Ерөнхий Сайд|Ерөнхий Сайд]]
| leader_name2           = [[Иракли Гарибашвили]]
| legislature            = [[Гүржийн Парламент|Парламент]]
| sovereignty_type       = [[Гүржийн түүх|Түүх]]
| established_event1     = {{nowrap|[[Колхидын хаант улс|Колхида]] ба [[Иберийн хаант улс|Ибери]]}}
| established_date1      = МЭӨ 13-р зуун – МЭ 580
| established_event2     = [[Абхазын хаант улс]] ба [[Тао-Кларжети хаант улс|Тао-Кларжети]]
| established_date2      = 786–1008
| established_event3     = [[Гүржийн хаант улсын нэгдэл]]
| established_date3      = 1008
| established_event4     = [[Гүржийн хаант улсын задрал|Гурвалсан хуваагдал]]
| established_date4      = 1463–1810
| established_event5     = [[Оросын эзэнт гүрэн дэх Гүрж|Орос эзэлж авав]]
| established_date5      = 9 сарын 12, 1801 он
| established_event6     = Оросын эзэнт гүрнээс [[Бүгд Найрамдах Ардчилсан Гүрж Улс|{{nowrap|тусгаар тогтнов}}]]
| established_date6      = 5 сарын 26, 1918 он
| established_event7     = [[Улаан армийн Гүржийн байлдан дагуулалт|Улаан армийн довтолгоо]]
| established_date7      = 2 сарын 25, 1921 он
| established_event8     = {{nowrap|ЗХУ-аас}} {{nowrap|тусгаар тогтнов}} <div style="text-align:right;">{{•}}Тунхаглал<br />{{•}}Бүрэн</div>
| established_date8      = <br /><br />4 сарын 9, 1991 он<br />12 сарын 26, 1991 он
| established_event9     = {{nowrap|[[Гүржийн Үндсэн хууль|Одоогийн Үндсэн хууль]]}}
| established_date9      = 8 сарын 24, 1995 он
| area_km2               = 69,700
| area_footnote          =
| area_rank              = 119 <!-- Area rank should match [[List of countries and dependencies by area]] -->
| area_sq_mi             = 26,911
| percent_water          =
| population_census      = {{DecreaseNeutral}} 3,713,804{{Ref label|population|a|}}<ref name="2014 Census" />
| population_census_year = 2014
| population_estimate    = {{DecreaseNeutral}} 3,688,647{{Ref label|population|a|}}<ref>{{cite web|access-date=2022-05-07|title=Demographic Portal|url=https://www.geostat.ge/en/modules/categories/41/population}}</ref><br /> 4,012,104{{Ref label|population2|b|}}
| population_estimate_year = 2022
| population_estimate_rank = 126
| population_density_km2 = 57.6
| population_density_sq_mi = 149.1
| population_density_rank = 137
| GDP_PPP                = {{increase}} $80.611 тэрбум{{Ref label|population|a|}}<ref name="imf.org">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/October/weo-report?c=915,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=World Economic Outlook Database, October 2022 |publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=8 January 2023}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2023
| GDP_PPP_rank           = 102
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $21,922{{Ref label|population|a|}}<ref name="imf.org" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 75
| GDP_nominal            = {{nowrap|{{increase}} $27.947 тэрбум}}{{Ref label|population|a|}}<ref name="imf.org" />
| GDP_nominal_year       = 2023
| GDP_nominal_rank       = 115
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $7,600{{Ref label|population|a|}}<ref name="imf.org" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 92
| Gini                   = 34.2 <!-- number only -->
| Gini_year              = 2021
| Gini_change            = decrease<!-- increase/decrease/steady -->
| Gini_ref               = {{Ref label|population|a|}}<ref name="wb-gini">{{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GE |title=GINI index (World Bank estimate) – Georgia |publisher=[[World Bank]] |website=data.worldbank.org |access-date=6 June 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180720065529/https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GE |archive-date=20 July 2018 |url-status=live }}</ref>
| Gini_rank              =
| HDI                    = 0.802 <!-- number only -->
| HDI_year               = 2021 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change             = steady <!-- increase/decrease/steady -->
| HDI_ref                = {{Ref label|population|a|}}<ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908052326/https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf |archive-date=2022-09-08 |url-status=live|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=6 June 2023}}</ref>
| HDI_rank               = 63
| currency               = [[Гүржийн лари]] (₾)
| currency_code          = GEL
| time_zone              = [[Гүржийн Цаг]] GET
| utc_offset             = +4
| utc_offset_DST         =
| DST_note               =
| time_zone_DST          =
| date_format            = өө.сс.жжжж
| drives_on              = баруун
| calling_code           = [[+995]]
| iso3166code            = GE
| cctld                  = [[.ge]], [[.გე]]
| footnote_a             = {{Note|population}} [[Оросын эзэлсэн Гүржийн газар нутаг|Эзлэгдсэн газар нутгийг]] оруулаагүй.
| footnote_b             = {{Note|population2}} [[Оросын эзэлсэн Гүржийн газар нутаг|Эзлэгдсэн газар нутгийг]] оруулан.{{Citation needed|date=January 2023}}
}}

'''Гүрж Улс''' ({{lang-ka|საქართველო}} {{Audio|Sakartvelo.ogg|''Сакартвэло''}}) — өвөр [[Кавказ]]ын баруун талыг эзлэн оршдог [[улс]]. Газрын байрлалаар [[Баруун Ази]]йнх боловч зарим талаар [[Дорнод Европ]]т ойртох тул [[Еврази]]йн улс орон гэгдэнэ. Баруун талаараа [[Хар тэнгис]]тэй залгаж, бусад талаараа [[Оросын Холбооны Улс|ОХУ]], [[Азербайжан]], [[Армени]], [[Турк]]тай газраар хиллэдэг. Нийслэл - [[Тбилиси]] хот.

Нутаг дэвсгэр - 69,700&nbsp;км<sup>2</sup>, 2011 онд тооцсоноор хүн амын тоо - 4,469,200.<ref>{{cite web|url=http://www.geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/Results_2010_eng__last.pdf |title= Statistics Georgia |publisher=Geostat | location = GE |accessdate=February 11, 2011}}</ref> Үүнээс дийлэнх олонх болох [[Гүрж үндэстэн|Гүржүүд]] 83.8%-ийг эзлэдэг бол 6.5% нь [[Азербайжанчууд|Азери]], 5.7% нь [[Арменичууд|Армени]] угсаатан байдаг ажээ. Албан ёсны [[Гүрж хэл]]ээр хүн амын 71% нь ярьж бусад Гүржүүд (12.2%) Мигрел хэлээр ярилцацгаадаг гэнэ.<ref name="cia">Georgia in {{Webarchiv|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gg.html |wayback=20151016075816 |text=CIA World Factbook |archiv-bot=2023-09-26 09:03:09 InternetArchiveBot }}, 2012. {{ref-en}}</ref>

Гүржид түүхэндээ олон улс тогтож байлаа. Орчин цагийн Гүрж нь 11-12-р зуунд [[IV Давид]], [[Тамара]] нарын хаанчлалын үед хэлбэржсэн. 19-р зууны эхэнд [[Оросын Хаант Улс]]ад хавсрагдаж,<ref>David M. Lang, A Modern History of Georgia, p. 109</ref> [[1917 оны Оросын хувьсгал]]ын дараа богино хугацаанд тусгаар тогтноод 1921 онд Зөвлөлтөд эзлэгдэн [[Зөвлөлт Холбоот Улс]]ын 15 БНУ-ын нэгэн болж байв. 1991 онд тусгаар тогтнож, түүнээс хойш иргэний дайн самуунтай байдаг. Гүрж одоо [[нэгдмэл улс|нэгдмэл байгууламжит]], ерөнхийлөгчийн [[Бүгд Найрамдах Улс|бүгд найрамдах засагт]] төрийн хэлбэртэй. 

Гүржийн бүрэн эрхийн [[Абхаз]], [[Өмнөд Осети]] хоёр сүүлийн хэдэн жилд Гүржийн мэдлээс тусгаар тогтноод байгаа. Гэхдээ тэд [[Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн улсууд|НҮБ-ын гишүүн]] биш бөгөөд [[Орос]] мэтийн хэдхэн улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдаг. БН Гүрж улс/ Утасны код – 995

БН Гүрж улс нь Ази тивийн баруун өмнөд хэсэгт Кавказын уулархаг нутагт оршдог. Хойд талаараа Орос улстай, зүүн талаараа Азербайжан, урд талаараа Армян, Турк улсуудтай тус тус хиллэнэ. Баруун талаараа хар тэнгисээр хүрээлэгддэг.

Газар нутаг: 69.7 мянган км2 газар нутагтай.

Хүн ам: 5310 мянган хүнтэй.

Нийт хүн амын 69 хувь нь гүрж, 9 хувь нь армян, 7 хувь нь орос, 5 хувь нь азербайжан үндэстэн байдаг. Түүнээс гадна тус оронд 170 мянган осетин, 100 мянган грек, 50 мянган украйн, 30 мянган жүүд, 25 мянган күрд зэрэг үндэстэн ястан амьдардаг. Хилийн чанадад тухайлбал Орос, Израил зэрэг оронд 1 сая гаруй гүржүүд амьдардаг. Нийт хүн амын 52 хувь нь хот суурин газарт амьдардаг. Дундаж наслалт эрэгтэй 70, эмэгтэй 75 наслана.

Албан ёсны хэл: Гүрж

Шашин шүтлэг: Үнэн алдартны шашин шүтдэг.

Нийслэл хот: Тбилис /1350 мянган хүнтэй/

Засаг захиргааны байдал: 9 хязгаар.  Нийслэл хот Тбилиси /1350 мянган хүнтэй/, томоохон хотуудад Кутаиси /300 мянган хүн/, Батуми /130 мянган хүн/, Рустави /100 мянган хүн/ зэрэг хот багтдаг. 

Төрийн байгууламж: Гүрж улс нь БН улсын бүтэцтэй бөгөөд төрийн тэргүүн нь ерөнхийлөгч, засгийн газрын тэргүүн нь ерөнхий сайд байдаг. Хууль тогтоох дээд байгууллага нь нэг танхимт дээд зөвлөл, 235 суудалтай. Ерөнхийлөгч нь улсын аюулгүй байдлыг хамгаалах яам болон батлан хамгаалах яамыг удирддаг. Бусад яамыг ерөнхий сайд удирдана.

Гүрж улс нь үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн орон бөгөөд нүүрс, зэс, газрын тос, гантиг зэрэг ашигт малтмалаар баялаг орон төдийгүй эдгээрийг ихээхэн хэмжээгээр олборлодог. Ган, ширэм, цувирмал боловсруулж, суурь машин, цахилгаан галт тэрэг, ачааны машин, бүх төрлийн цахилгаан бараа үйлдвэрлэхээс гадна барилгын материал болон эрдэс бордооны үйлдвэрлэл ихээхэн хөгжсөн. Цай, дарс, шарз, тамхи зэргийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэж экспортлодог. Голчлон цай, нимбэг, жүрж, усан үзмийн бут, улаан буудай, эрдэнэ шиш, хүнсний ногоо зэргийг тариалдаг. Хонь, үхэр, гахайг өсгөж үржүүлнэ. 1612 км төмөр замтай. 20363 км авто замтайгаас 19038 км нь хатуу хучилттай. 

Мөнгөн тэмдэгт нь: Лари /Л/ 1000л =0.42 ам.доллартай тэнцэнэ.

Нэг хүнд оногдох ҮНБ: 3100 ам доллар

Уур амьсгал ба ан амьтад:  Гүржийн уур амьсгал халуун ба сэрүүн бүсийн завсрын шинжтэй. Жилийн дундаж хэм нь 13 градус. Өндөр уул, тал хээр, нам дор газар зэрэг газарзүйн бүсчлэлийн бүх онцлог шинжийг агуулсан газар нутаг юм. Хамгийн өндөр цэг нь Шхара уул – 5201м юм. Том голуудад Кура, Риона, Алазани нар орно. Уулархаг нутгаар 600 гаруй мөсөн гол, олон тооны үзэсгэлэнт нуур байдаг. Мөн уулсын хооронд үржил шимтэй нугууд байдаг. Эвэрлэг мод, царс, туулайн бөөр, дал мод, далдуу мод, жодоо, гацуур бүхий ой тус орны нутаг дэвсгэрийн 37 хувийг эзэлнэ. Цэцэгт ургамлын 4.5 мянган төрөл зүйлтэй. Зэрлэг үхэр, янгир, баавгай, буга, бор гөрөөс, шилүүс зэрэг ан амьтдаас гадна олон зүйлийн шувуу, могой тааралддаг.  

Түүх соёлын дурсгал: Мцхетийн сүм (I зуун), Сионий цогчин дуган (V зуун), Тбилиси дэх Давидын сүм (VI зуун), Сухуми дахь Диоскурын усан доорх балгас, Гори дахь И.В.Сталины гэр музей, Пицунде дахь эртний нарсан төгөлийн үлдэц зэрэг сонирхолтой анхаарал татахуйц газрууд олон байдаг. Гадаадын жуулчид Гүржийн тааламжтай уур амьсгал, үзэсгэлэнтэй байгаль, далайн хаялга, үндэсний хоол зэрэгт дуртай. Яруу найрагч Шота Руставели, зохиолч гүн ухаантан И.Чавчавадзе, Д.Гурамишвили, Гурам Панжикизе зэрэг нэр цуутай хүмүүс Гүржийн ард түмний дундаас төрж гарсан юм.

== Түүхэн баримтууд ==
* Дундад зууны үед Монголчуудын баруун зүг хийсэн шар загалмайтны аян дайн буюу Хүлэг хааны аян дайны үед монголчуудын үнэнч ганц холбоотон нь армянчууд байсан.
* дундад зууны үед гүржүүд нь монголын удирдах эрхийг хүлээн зөвшөөрсөн загалмайн шашинт улсуудын нэг байсан бөгөөд хаан ширээнд нь өрсөлдөж байсан хан хөвгүүд нь Хар хорин хотод очиж эрх мэдэл гуйж байсан түүхтэй.

== Зургийн цомог ==
<gallery>
File:Georgia_high_detail_map.png|Улс төрийн газрын зураг
File:Georgia Topography.png|Газрын байцын зураг
File:Qartvelebi poloneti.jpg|Гүрж хувцастай залуус
</gallery>

== Тэмдэглэл ==
{{notelist}} 

== Зүүлт ==
{{reflist}}

== Гадагш холбоос ==
* [http://www.allgeo.org Full information about (country) Georgia] (english, german, russian, georgian)

{{Ази}}
{{ЕАБХАБ-ын гишүүн улсууд}}
{{Хөтлөгч мөр Хар тэнгисийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага}}
[[Ангилал:Гүрж| ]]
[[Ангилал:Азийн орон]]
[[Ангилал:Европын зөвлөлийн гишүүн]]
[[Ангилал:Кавказын бүс нутаг]]
[[Ангилал:Зөвлөлт Холбоот Улсын дараах улс]]
[[Ангилал:Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын гишүүн орон]]