Преглед на кодот на Човекови права во Босна и Херцеговина

'''Човековите права во [[Босна и Херцеговина]]''' биле критикувани во текот на повеќе години од меѓувладините организации, вклучувајќи го [[Совет за човекови права на Обединетите нации|Советот за човекови права]] на [[Обединетите нации]], [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]] и [[Организација за безбедност и соработка на Европа|Организацијата за безбедност и соработка во Европа]], како и меѓународните и домашни невладини организации како што се [[Хјуман рајтс воч]] и [[Амнести интернешенал|Амнести Интернешнл]]. Владата на Босна и Херцеговина била критикувана за етничка и религиозна [[дискриминација]] при нејзиниот третман кон етничките и религиозните малцинства како што се [[Роми|ромскиот народ]] и [[Евреи|еврејскиот народ]].<ref name=":0"/> Владата, исто така, била критикувана за нејзиниот третман кон внатрешно раселените лица по [[Босанска војна|Босанската војна]] и неуспехот да им обезбеди на барателите на азил ресурси како храна, засолниште и медицинска помош. Според Здружението на босанските новинари, [[БХ Новинари]], [[Слобода на печатот|слободата на медиумите]] е проблем во [[Босна и Херцеговина]], при што новинарите се соочуваат со напади, закани и притисок од владата. Невладините организации за човекови права, исто така, пријавиле мешање во нивната работа од владата. Босанската влада била критикувана од [[Европска Унија|Европската Унија]] за бавниот одговор на домашното гонење на [[Воено злосторство|воените злосторства]] од војната во Босна по затворањето на [[Меѓународен кривичен суд за поранешна Југославија|Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија]] во декември [[2017]] година.

== Историја ==
Етничкиот судир е мошне истакнат во босанското општество.<ref name=":1">{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2014/oct/08/bosnia-herzegovina-elections-the-worlds-most-complicated-system-of-government|title=Bosnia and Herzegovina: the world's most complicated system of government?|last=Nardelli|first=Alberto|date=2014-10-08|work=The Guardian|access-date=2020-02-13|last2=Dzidic|first2=Denis|issn=0261-3077|last3=Jukic|first3=Elvira}}</ref> Трите главни етнички групи се [[Бошњаци]]те, кои се претежно [[Исламот во Босна и Херцеговина|муслимани]], [[Хрвати]]те, кои се [[Римокатоличка црква|католици]] и во [[Република Српска]], каде живеат српски [[Српска православна црква|православни]] верници. Овој етнички судир резултирал во [[Босанска војна|Босанската војна]], која се случила меѓу [[1992]] и [[1995]] година по независноста на Босна и Херцеговина од [[Социјалистичка Федеративна Република Југославија]].<ref name=":6">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.britannica.com/event/Bosnian-War|title=Bosnian War|last=Lampe|first=John R.|work=Encyclopaedia Britannica|accessdate=2020-02-20}}</ref> со 100.000 смртни случаи.<ref name=":7">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.aljazeera.com/indepth/features/court-fees-fear-bosnia-war-rape-victims-struggle-171227105627071.html|title=Court fees and fear: Bosnia war rape victims struggle|last=Gadzo|first=Mersiha|work=Al Jazeera|accessdate=2020-02-21}}</ref> Секоја вклучена националност во текот на судирот извршила воени злосторства и кршење на човековите права. Најголемиот број обвиненија за воени злосторства биле покренати против [[Срби]]те.

== Етничка и верска дискриминација ==
Во [[2019]] година [[Светска банка]] објавила извештај според кој дискриминацијата на ромскиот народ е значаен проблем во [[Балкански Полуостров|земјите од Западен Балкан]], вклучително и во Босна и Херцеговина. Извештајот открива дека [[Роми]]те, кои сочинуваат 1,7% од босанското население, имаат потешкотии во пристапот до основните услуги како што се здравствена заштита, образование, вработување и домување отколку неромското население.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.worldbank.org/en/region/eca/publication/breaking-cycle-of-roma-exclusion-in-western-balkans|title=Breaking the Cycle of Roma Exclusion in the Western Balkans|work=World Bank|accessdate=2020-02-13}}</ref>

Меѓународната невладина организација [[Хјуман рајтс воч]] во својот Годишен извештај за [[2020]] година утврдила дека дискриминацијата на етничките и верските малцинства останува значајно прашање за човековите права во Босна и Херцеговина.<ref name=":0"/> Босанскиот устав забранува етнички малцинства како еврејскиот народ и ромскиот народ, кои се двете најголеми малцински групи во земјата, да се кандидираат за претседател.

Комплексноста на [[Устав на Босна и Херцеговина|Уставот на Босна и Херцеговина]] е резултат на [[Дејтонски мировен договор|Дејтонскиот мировен договор]], кој бил потпишан во [[1995]] година по завршувањето на Босанската војна.<ref name=":1"/>

Поради значајната улога што ја играат етничкиот национализам и политиката на етнички идентитет во босанското општество, босанскиот устав предвидува [[Претседателство на Босна и Херцеговина|Претседателството]] на владата да се состои од тројца директно избрани членови.<ref name=":1"/> Секој претседател е избран од [[Бошњаци]]те, [[Хрвати во Босна и Херцеговина|Хрватите]] и [[Срби во Босна и Херцеговина|Србите]]. Претседателски кандидат мора да се идентификува само со еден од овие етнички идентитети и не е квалификуван доколку тие се припадници на какви било дополнителни етнички групи, што спречува етнички малцинства, како што се ромскиот и еврејскиот народ, да се кандидираат за претседател, како и секој што припаѓа на повеќе од една од трите главни етнички групи. Дополнително, Бошњаците, Хрватите и Србите можат да гласаат само за еден кандидат кој е од нивната сопствена етничка група.

Овие ограничувања врз основа на етничка припадност за подобност да се кандидираат за избрани функции се контроверзни и се критикувани од меѓународни тела како што е Европскиот суд за човекови права.<ref name=":0">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.hrw.org/world-report/2020/country-chapters/bosnia-and-herzegovina|title=World Report 2020: Rights Trends in Bosnia and Herzegovina|date=2020-01-15|work=Human Rights Watch|accessdate=2020-02-13}}</ref> Во случајот ''Сејдиќ и Финци против Босна и Херцеговина'' од [[2009]] година, [[Европски суд за човекови права|Европскиот суд за човекови права]] пресудил дека босанскиот устав е дискриминирачки и е во спротивност со [[Европска конвенција за човекови права|Европската конвенција за човекови права]].<ref name=":2">{{Наведена мрежна страница|url=https://hudoc.echr.coe.int/eng#%7B%22itemid%22:%5B%22001-96491%22%5D%7D|title=HUDOC - European Court of Human Rights|work=hudoc.echr.coe.int|accessdate=2020-02-13}}</ref> Дерво Сејдиќ, Ром и Јакоб Финци, Евреин, поднеле жалби до Европскиот суд за човекови права дека немаат право да се кандидираат за претседател и Домот на народите на Босна и Херцеговина, поради нивното членство во етнички малцински групи, и покрај фактот дека и двајцата биле босански државјани.

== Воени злосторства ==
Во текот на Босанската војна 1992-1995 се случиле голем број повреди на човековите права.<ref name=":8">{{Наведено списание|last=Garms|first=Ulrich|last2=Peschke|first2=Katharina|date=2006-05-01|title=War Crimes Prosecution in Bosnia and Herzegovina (1992–2002)|url=http://academic.oup.com/jicj/article/4/2/258/888728/War-Crimes-Prosecution-in-Bosnia-and-Herzegovina|journal=Journal of International Criminal Justice|volume=4|issue=2|pages=258–282|doi=10.1093/jicj/mql015|issn=1478-1395}}</ref> Овие вклучуваат етничко чистење, вонсудски погубувања, силување и мачење. Во декември 2017 година, [[Меѓународен кривичен суд за поранешна Југославија|Меѓународниот кривичен трибунал за поранешна Југославија]], [[Обединети нации|судот на Обединетите нации]] создаден за гонење воени злосторства што се случиле во босанската војна, бил затворен.<ref name=":3">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.hrw.org/world-report/2019/country-chapters/bosnia-and-herzegovina|title=World Report 2019: Rights Trends in Bosnia and Herzegovina|date=2018-12-21|work=Human Rights Watch|accessdate=2020-02-13}}</ref> Домашните судови оттогаш се одговорни за гонење на воени злосторства и злосторства против човештвото што се случиле за време на војната. Извештајот на Советот за човекови права [[Канцеларија на Високиот комесар за човекови права на Обединетите нации|на Обединетите нации при Канцеларијата на Високиот комесаријат на Обединетите нации]] за Босна и Херцеговина објавила загриженост дека домашните судови на Босна и Херцеговина бавно го завршиле гонењето на случаите за воени злосторства.<ref name=":9">{{Наведена мрежна страница|url=https://undocs.org/A/HRC/WG.6/34/BIH/2|title=Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights: Compilation on Bosnia and Herzegovina|last=United Nations Human Rights Council|date=2019-11-13|work=undocs.org|accessdate=2020-02-13}}</ref> Жртвите на силување и мачење за време на војната доживуваат бројни предизвици во остварувањето на правдата, со кои се соочуваат со судски такси до 5000 евра доколку нивниот случај не е успешен.<ref name=":7"/>

== Азиланти и внатрешно раселени лица ==
Според податоци од 2020 година, 96.421 Босанци продолжуваат да се класифицираат како внатрешно раселени лица од Босанската војна, која завршила во 1995 година.<ref name=":0"/> Педесет и осум проценти од Босанците кои ја напуштиле земјата како бегалци за време на војната, допрва треба да се вратат. Програмата за регионално домување, финансирана од владата, изградила 1000 домови за сместување на внатрешно раселените лица и повратниците.

И [[Хјуман рајтс воч]] и [[Амнести Интернешнл]] го критикувале управувањето на босанската влада со неодамнешниот прилив на азиланти.<ref name=":0"/><ref name=":3"/><ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/bosnia-and-herzegovina/report-bosnia-and-herzegovina/|title=Bosnia and Herzegovina 2017/2018|work=www.amnesty.org|accessdate=2020-02-13}}</ref> Критиките вклучуваат бавна обработка на апликациите за азил од страна на владите и неуспехот да се обезбеди основна храна, засолниште и медицинска грижа за барателите на азил.

== Бранители на човековите права и граѓанското општество ==
Хјуман рајтс воч во својот Светски извештај за 2019 година објавил дека бранителите на човековите права и невладините организации се соочуваат со мешање во нивната работа.<ref name=":3"/> Тие објавиле дека полицијата издала казни за јавно нарушување на луѓе кои учествуваат на јавни собири и протести.<ref name=":9"/> Безбедносната мрежа за европските новинари објавила дека во 2014 година Алијансата на независни социјалдемократи, најголема политичка партија во [[Република Српска]], издала список на новинари и невладини организации за кои смета дека се „несоодветни“.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.balcanicaucaso.org/eng/Areas/Bosnia-Herzegovina/Media-freedom-watchdogs-slams-list-of-unsuitable-journalists-and-NGOs-in-Bosnia-Erzegovina|title=Media freedom watchdogs slams list of "unsuitable" journalists and NGOs in Bosnia Erzegovina|last=Caucaso|first=Osservatorio Balcani e|work=Osservatorio Balcani e Caucaso|language=it|accessdate=2020-02-21}}</ref> Хјуман рајтс воч исто така известила дека Република Српска подготвила законодавство што ќе им овозможи да ја следат работата и финансиите на невладините организации кои добиваат странски донации.

== Слобода на медиуми ==
Слободата на печатот е вклучена во босанскиот устав.<ref name=":10">{{Наведена мрежна страница|url=https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/bosnia-and-herzegovina|title=Bosnia and Herzegovina|date=2015-04-21|work=freedomhouse.org|accessdate=2020-02-21|archive-date=2020-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200221125134/https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2015/bosnia-and-herzegovina|url-status=dead}}</ref> Фридом Хаус го класифицира печатот на Босна и Херцеговина како делумно слободен.  Според Платформата на Советот на Европа за унапредување на заштитата на новинарството и безбедноста на новинарите, од 2015 година имало седум „напади врз физичката безбедност и интегритет на новинарите“,<ref name=":11">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.coe.int/en/web/media-freedom/-bosnia-and-herzegovina|title=Bosnia and Herzegovina|work=Platform to promote the protection of journalism and safety of journalists|accessdate=2020-02-21}}</ref> шест инциденти на „малтретирање или заплашување на новинари“,  и четири „други напади кои имаат застрашувачки ефекти врз слободата на медиумите“.  Според Платформата, петнаесет од овие инциденти не се решени, а два биле решени од страна на босанската влада.  Според Хјуман рајтс воч, новинарите доживуваат малтретирање, притисок од политички групи, насилни напади и заплашување, вклучително и смртни закани.<ref name=":0"/> Хјуман рајтс воч објавил дека БХ Новинари, синдикатот на новинари во Босна и Херцеговина, пријавил 41 повреди на слободата на печатот во 2019 година.

== Сексуална ориентација и родов идентитет ==
Исто-сексуалната активност е легална во Босна и Херцеговина.<ref name=":12">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.equaldex.com/region/bosnia-and-herzegovina|title=LGBT Rights in Bosnia and Herzegovina|work=Equaldex|accessdate=2020-02-21}}</ref> Брак и врски од ист пол не се законски признати според босанските закони.  На трансродовите лица им е дозволено да го менуваат својот пол. Во извештајот на Советот за човекови права на [[Обединетите нации]] за Босна и Херцеговина во [[2019]] година, Комитетот за човекови права и Комитетот против мачење изразиле загриженост за недостатокот на истрага од страна на властите за злосторства од омраза извршени кон лезбејки, хомосексуалци, бисексуалци и трансродови лица.<ref name=":9"/> Хомофобијата и насилството и злосторствата од омраза врз припадниците на [[ЛГБТ]] заедницата е широко распространета во Босна и Херцеговина.<ref name=":0"/> Во септември 2008 година, седум цивили и еден полицаец биле повредени од анти-ЛГБТ демонстранти на фестивалот Квир во Сараево.<ref name=":13">{{Наведени вести|url=https://uk.reuters.com/article/uk-bosnia-violence-gays-top1-idUKTRE48N8PY20080924|title=Young men attack gay festival in Bosnia|date=2008-09-24|work=Reuters|access-date=2020-02-21|archive-date=2019-04-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20190421135611/https://uk.reuters.com/article/uk-bosnia-violence-gays-top1-idUKTRE48N8PY20080924|url-status=dead}}</ref> Организаторите на фестивалот добиле анонимни смртни закани пред фестивалот.  Шест лица биле хоспитализирани со повреди на главата, а еден од напаѓачите бил приведен од полицијата.  Во септември 2019 година, првото босанско дефиле на ЛГБТ се одржало во Сараево, главниот град на земјата.<ref name=":14">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/sarajevo-pride-first-bosnia-herzegovina-lgbt-protests-a9096631.html|title=Bosnian capital holds its first ever Pride parade despite counter protests|date=2019-09-08|work=The Independent|accessdate=2020-02-21}}</ref> Илјада полицајци биле присутни за да ги заштитат демонстрантите од насилство и злосторства од омраза. Контрапротести се одржале во [[Сараево]] од страна на анти-ЛГБТ групи истовремено со парадата на гордоста.

== Права на жените ==
Организацијата за безбедност и соработка во мисијата на Европа во Босна и Херцеговина известува дека насилството врз жените е широко распространет проблем во босанското општество.<ref name=":4">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.osce.org/mission-to-bosnia-and-herzegovina/gender-equality|title=Gender equality {{!}} Mission to Bosnia and Herzegovina {{!}} OSCE|work=www.osce.org|accessdate=2020-02-13}}</ref> Мисијата исто така известува дека жените се недоволно застапени и маргинализирани во приватниот и јавниот сектор.  За време на босанската војна 1992-1995 година се појавила епидемија на сексуално насилство.<ref name=":7"/><ref name=":15">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.independent.co.uk/news/long_reads/bosnia-war-rape-survivors-speak-serbian-soldiers-balkans-women-justice-suffering-a7846546.html|title=Bosnian War rape survivors speak of their suffering 25 years on|date=2017-07-21|work=The Independent|accessdate=2020-02-21|archive-date=2020-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200221125128/https://www.independent.co.uk/news/long_reads/bosnia-war-rape-survivors-speak-serbian-soldiers-balkans-women-justice-suffering-a7846546.html|url-status=dead}}</ref> Нема официјални податоци за бројот на жени кои биле сексуално нападнати за време на војната, но проценките се движат помеѓу 20, 000 и 50 000 000.  Босанскиот правен систем во голема мерка не реагира при гонење на мажи кои извршиле сексуален напад за време на војната.<ref name=":16">{{Наведена мрежна страница|url=https://eca.unwomen.org/en/where-we-are/bosnia-and-herzegovina|title=Bosnia and Herzegovina|work=UN Women {{!}} Europe and Central Asia|accessdate=2020-02-21}}</ref> Жртвите ризикуваат да изгубат илјадници евра од судски такси ако ја тужат Република Српска за штета предизвикана од сексуални напади извршени од нивни војници за време на војната.

== Меѓународни одговори ==
Организацијата за безбедност и соработка во Европа е истакната меѓувладина организација која работи со мисија во Босна и Херцеговина.<ref name=":5">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.osce.org/mission-to-bosnia-and-herzegovina|title=Mission to Bosnia and Herzegovina {{!}} OSCE|work=www.osce.org|accessdate=2020-02-13}}</ref> Тие работат на враќање на мирот и хармонијата во регионот и промовирање на човековите права за сите граѓани на Босна и Херцеговина, вклучително и за ромскиот и еврејскиот народ.  UN Women има канцеларија во Босна и Херцеговина, каде што имаат за цел да ја поддржат владата во постигнувањето глобални стандарди за родова еднаквост.<ref name=":16"/>

== Наводи ==
{{наводи}}

{{Европа по тема|Човекови права во}}

[[Категорија:Човекови права во Босна и Херцеговина| ]]