Преглед на кодот на Сречко Косовел

{{Infobox writer|name=Сречко Косовел|image=Srečko Kosovel 1920s.jpg|caption=|birth_date={{Birth date|1904|3|18|df=y}}|birth_place=[[Сежана]], [[Горица и Градишка]], [[Австроунгарија]] (сега во [[Словенија]])|death_date={{death date and age|1926|5|26|1904|3|18|df=y}}|death_place=[[Томај]], [[Кралство Италија]] (сега во Словенија)|occupation=[[поет]]|genre=|movement=[[Импресионизам]], [[Експресионизам]], [[Конструктивизам (уметност)|Конструктивизам]]|notableworks=[[Конс]]и|website=|footnotes=}}

'''Сречко Косовел''' (18 март 1904 &ndash; 26 мај 1926) ― [[Австроунгарија|австроунгарски]] и [[Кралство Италија|италијански]] поет од [[Словенци|словенечка]] [[народност]], кој сега се смета за еден од најголемите модернистички поети во [[Средна Европа]].<ref name="AustralianPoetica">[http://www.abc.net.au/radionational/programs/poetica/kosovel/4643684 A bi-lingual feature on the Slovenian poet Srečko Kosovel], ''Poetica'' radio series, 3 август 2013, [[Australian Broadcasting Corporation]]</ref> Бил етикетиран како импресионистички поет од неговиот роден [[Карстна Висорамнина|карстен регион]], политички поет кој се спротивставувал на присилната [[италијанизација]] на словенечките земји припоени од Италија, експресионист, [[Дадаизам|дадаист]], [[Сатира|сатиричар]] и како глас на меѓународниот [[социјализам]], користејќи [[Авангарда|авангардни]] [[Конструктивизам (уметност)|конструктивистички]] облици.<ref name="JacksonR">Jackson, R. (2010): Introduction, in: ''Look Back, Look Ahead: Selected Poems by Kosovel'', Ugly Duckling Press, 2010, {{ISBN|1933254548}}</ref> Тој сега се смета за словенечка поетска икона.

Повеќето од делата на Косовел биле објавени речиси четири децении по неговата рана смрт на 22 години. Во својата татковина, Косовел, влегол во словенечкиот книжевен канон од 20 век како поет кој создал импресивен обем од повеќе од 1000 започнати дела, меѓу кои и 500 целосни песни, со квалитет кој се смета за невообичаено висок за неговата возраст.<ref name="AustralianPoetica"/>

== Живот ==
[[Податотека:Tomaj_-_Kosovelova_domačija.jpg|лево|мини|220п|Куќата во Томај во која Косовел го поминал детството.]]
Сречко Косовел е роден како најмлад од петте деца на таткото Антон Косовел, [[учител]] на [[словенечки јазик]], кому не му било дозволено да продолжи да предава на словенечки јазик откако [[Австриско Приморје]] било припоено од [[Кралство Италија|Италија]] со [[Рапалски договор (1920)|Рапалскиот договор]] во 1920 година,<ref>Pirjevec, Marija (2004). "Srečko Kosovel in slovenstvo", ''Primorska srečanja'' 273</ref> и мајката Катарина (моминско презиме Стреш) која во моментот на неговото раѓање имала 40 години и ги негувала уметничките таленти на нивните деца. Сестрата на Косовел свирела на [[клавир]], а еден од неговите браќа бил амбициозен [[писател]]. Роден во [[Сежана]], тогаш дел од [[Австроунгарија]], Косовел живеел во блиското село Томај до 1924 година.

Пред припојувањето на родната [[Карстна Висорамнина]] кон Италија, тој општо се запознал со делата на словенечката култура, особено со словенечката книжевност, како и со драмата во Словенечкиот постоја театар во [[Трст]], сместен во Народниот Дом, културното средиште на [[Словенци]]те во Трст.<ref>[http://www.siol.net/scena/druzabna_kronika/2012/02/kosovel_monografija_vrecko.aspx K kot Kosovel, kons, konstruktivizem, Kvintilijan], ''Žurnal24'', 9 февруари 2012</ref>

Косовел бил споредуван со [[Артур Рембо|Рембо]], споделувајќи ја младата возраст на која биле изложени на човечко страдање за време на војната. Битките кај Исонцо - еден од најлошите збиднувања во [[Првата светска војна]], започнале кога Косовел имал 12 години и службено завршиле кога имал 17 години - биле во близина на родното село на Косовел, а родното село на Рембо било во близина на битките во [[Француско-пруска војна|Француско-пруската војна]]. Косовел имал редовни допири со ранети војници и видел трупови бидејќи бојното поле било на само 15 километри од неговиот дом, што имало трауматизирачко влијание врз него. Неговите родители сакале тој да биде отстранет од околината на војната, па така во 1916 година и тој и неговата сестра се преселиле во [[Љубљана]], каде што останал до неговата рана смрт.
[[Податотека:Treaty_of_Rapallo.png|десно|мини|300п|Рапалскиот договор и италијализирањето на [[народност|народносните]] словенечки области, кои опфаќале четвртина од словенечката народносна територија и приближно 327.000 од вкупното население од 1,3<ref name="SacroEgoismo2012">Lipušček, U. (2012) ''Sacro egoismo: Slovenci v krempljih tajnega londonskega pakta 1915'', Cankarjeva založba, Ljubljana. {{ISBN|978-961-231-871-0}}</ref> милиони Словенци,<ref name="Cresciani_ClashOfCivilisations">Cresciani, Gianfranco (2004) [https://docs.google.com/open?id=0B1aAzmXBjZO5eFQySUlrdTBYRkk Clash of civilisations], Italian Historical Society Journal, Vol.12, No.2, p.4</ref> на картата на денешна Словенија со нејзината традиционална границите на регионите.]]
Со [[Рапалски договор (1920)|Рапалскиот договор]] и италијанското припојување на словенечките територии, вклучувајќи го и неговиот роден регион [[Карстна Висорамнина]], Косовел се чувствувал ограбен од неговиот сакан пејзаж бидејќи ова и сите словенечки училишта и организации биле забранети од [[Фашистичка Италица|фашистичкиот режим]]. Словенечките интелектуалци биле изложени на репресалии, а тоа е наречено една од трагедиите на неговиот краток живот, предизвикувајќи кај него тага, гнев, раселување и дезориентација.<ref>Brooks, David (2008), [http://www.saltpublishing.com/assets/samples/9781844718559samp.pdf Introduction] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20131004232542/http://www.saltpublishing.com/assets/samples/9781844718559samp.pdf|date=2013-10-04}}, in: ''The Golden Boat: Selected Poems of Srečko Kosovel'', p.8, {{ISBN|1844714373}}</ref> Ова било особено затоа што соседното [[Кралство на Србите, Хрватите и Словенците]] не покажало интерес за страдањата на словенечкото малцинство под фашистичкиот режим во Италија. Дури и во неговите преговори со Италија во 1923 година, кога [[Бенито Мусолини]] сакал да ги измени рапалските граници со цел Италија да ја припои сè уште независната [[Слободна Држава Риека|Држава Риека]], кралот Александар претпочитал „добри односи“ со Италија пред предлозите за промени на границите во Постојна и Идрија предложен од премиерот на СХС, [[Никола Пашиќ]].<ref>Čermelj, L. (1955). [http://sistory.si/SISTORY:ID:12218 Kako je prišlo do prijateljskega pakta med Italijo in kraljevino SHS] (How the Friendship Treaty between Italy and the Kingdom of SHS Came About in 1924), ''Zgodovinski časopis'', 1-4, p.195</ref> Ова довело до политичка и уметничка радикализација на Косовел. Имал допири со радикалната политичка и востаничка антифашистичка организација ТИГР.<ref>[http://www.primorske.si/Primorska/Srednja-Primorska/Bil-je-zelo-zivahen-mladenic-a--sam.aspx Bil je zelo živahen mladenič, a sam], ''Primorske novice'', 26 March 2012</ref> Во 1926 година, тој го посетил југословенскиот град [[Загорје на Сава|Загорје]] за да изведе еден од неговите рецитали, а настинал додека го чекал возот за враќање во [[Љубљана]], што на крајот прераснало во [[менингитис]]. Се вратил во родното село Томај, каде што починал на 26 мај 1926 година.

== Дело ==
Неговите рани дела биле главно за неговите чувства на копнеж за неговото семејство и родниот [[Карстна Висорамнина|карстен]] пејзаж. Косовел ги запознал своите врсници, [[Словенци]]те кои ги напуштиле етнички словенечките области припоени од [[Кралство Италија|Италија]], на Универзитетот во Љубљана и тие го основале книжевното [[списание]] наречено ''Lepa Vida'' (буквално: Убава Вида, мотив од словенечката народна поезија), каде што Косовел служел како уредник на списанието. уредник. Косовел се запознал со порадикални идеи во Клубот „Иван Цанкар“, именуван по словенечкиот [[Иван Цанкар|радикален автор]], а сè повеќе го привлекувале [[Револуција|револуционерните]] идеи и [[Авангарда|авангардните]] [[советски]] и [[Вајмарска Република|германски]] дела со кои бил запознаен преку Иво Грахор.

=== Конструктивистичкиот пресврт ===
[[Податотека:Srečko_Kosovel_-_Kons_5.jpg|десно|мини|321п|Ракопис на ''Конс 5'', една од најпознатите подоцнежни песни на Косовел. Таа гласи:<br /> Изметот е злато, а златото е измет.<br /> Двете = 0<br />0 = ∞<br />∞ = 0<br />АБ<br />1, 2, 3.<br />Кој нема душа<br />не му треба злато.<br />Кој има душа<br />не му треба измет.<br />И-А]]
Во 1925 година, заедно со [[Конструктивизам (уметност)|конструктивистичкиот]] уметник Август Чернигој, Косовел размислувал да основа ново списание ''Конструктор'' и почнал да ги пишува своите конструктивистички песни, наречени ''конси'' (''конс'' во еднина), кратенка за ''конструкции'' („конструкции“). Со конструктивизмот се сврте од тивка [[лирика]] во гласна, дрско, навредлива поезија полна со јазични новости: јазик без [[синтакса]] и логичко уредување, слобода на слики, употреба на [[типографија]], стилови и бои, [[математички]] симболи, равенки, колажи од хартија, и сите други видови на [[опит]]но пишување.<ref>[http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5043/23/Srecko-Kosovel Srečko Kosovel] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140626030434/http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5043/23/Srecko-Kosovel |date=2014-06-26 }}, Poetry International Foundation, Netherlands</ref>

Речиси во исто време, Косовел се подготвувал да објави збирка од неговите рани песни, насловена како ''Златен чамец'' ([[словенечки]]: Zlati čoln). Со овој избор на песни, тој имал намера да стави крај на својот ран стил кој бил под силно влијание на [[Импресионизам|импресионистичката]] поезија на Јосип Мурн. Сепак, тој бил скршен од негативниот одговор на двете издавачки куќи и на некои од неговите најблиски пријатели.

Во 1925 година, Косовел станал уредник на списанието ''Младина''. Ова имало огромно влијание врз неговиот живот: тој имал многу амбициозни планови со списанието, со намера да го преобрази во национално левичарско издание кое ќе ги привлече сите модернисти и авангардисти уметници од словенечките земји и [[Југославија]], како и да служи како платформата за радикална словенечка политичка агенда. Тој останал програмски уредник на весникот до неговата смрт.

=== Доцни дела ===
1925 година била најпродуктивниот период на Косовел. Тоа било, исто така, време кога тој ја префрлил својата политика налево. Како што неговата проза станала поедноставна во стилот, таа имала поголема привлечност до [[пролетаријат]]от. Косовел ја замислил идејата за синдикат на писатели на пролетери и издавачка куќа наречена Стрелци, во која би можела да биде објавена и неговата збирка по конструктивистичка поезија.

== Прием ==
Се смета дека поезијата на Косовел доаѓа од три уметнички движења: [[импресионизам]], [[експресионизам]] и [[Конструктивизам (уметност)|конструктивизам]]. Поезијата на Косовел, исто така, вклучува елементи со [[Дадаизам|дадаизмот]], [[Надреализам|надреализмот]] и [[Футуризам|футуризмот]]. Неговиот стил е премногу сложен за да се идентификува со одредено движење или струја. Неговите дела ја покажуваат неговата загриженост за општественото и политичкото угнетување во словенечките земји, судбината на [[Словенци]]те загрозени од странски сили, чувството на декаденција на [[Европа]] и надежта за „нова зора“. [[Карстна Висорамнина|Карстната Висорамнина]], со својата аскетска и цврста глетка, е еден од главните мотиви во поезијата на Косовел. Неговите стихови се полни со духовитост, иронија, длабочина и чувство на [[трагедија]].

=== Постхумни публикации ===
Во 1927 година, Алфонз Гспан ги објавил раните песни на неговиот покоен пријател во брошура составена од 66 дела. Во 1946 година, Антон Оцвирк ги објави Косовеловите „''Собрани дела''“, кои биле примени со интерес од книжевната заедница. Оцвирк понатаму го објавил „''Златен чамец''“ во 1954 година. Меѓутоа, овие публикации ги испуштиле доцните дела на Косовел. Само во 1967 година била објавена книгата „''Интеграли '26''“, уредена од Оцвирк. Третиот том од „''Собрани дела''“ бил објавен во 1977 година.

== Дополнителна книжевност ==

* Вречко, Јанез (2011). ''Сречко Косовел'', издавачка куќа на Словенечката академија на науките и уметностите, [[Љубљана]],{{ISBN|9789612543259}}
* Пахор, Борис (2008). ''Сречко Косовел : сведок на обележан век'', Факултет за уметности при Универзитетот во Љубљана
* Вречко, Јанез (2005). [http://www.dlib.si/details/URN:NBN:SI:DOC-IQYZV4VZ/?query=%27keywords%3dSre%C4%8Dko+Kosovel+in+evropska+avantgarda%27&pageSize=25&language=eng Сречко Косовел и европската авангарда], Вовед, во ''Човек на магичен плоштад: песни'' ,{{ISBN|9619114817}} ; препечатено во ''поетиката на Косовел'', специјално издание на списанието ''Примерална книжевност'', кн. 28
* Вречко, Јанез, превод Дејвид Лиман: ''Конструктивизам и Косовел''. Културен центар на европските вселенски технологии, 2015 година{{ISBN|978-961-92999-5-1}} .
* Вречко, Јанез (1986). ''Сречко Косовел, систориска авангарда и зенитизам'', Заложба Обзорја, Марибор,{{ISBN|8637701248}}

== Наводи ==
{{Наводи}}

== Надворешни врски ==
{{ризница-врска|Srečko Kosovel}}
* [http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5043/23/Srecko-Kosovel Поезија интернационал] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20140626030434/http://www.poetryinternationalweb.net/pi/site/poet/item/5043/23/Srecko-Kosovel |date=2014-06-26 }}
* [http://kosovel.edvart.com/ Песни од Косовел (на словенечки)]

[[Категорија:Родени во 1904 година]]
[[Категорија:Починати во 1926 година]]
[[Категорија:Луѓе од Сежана]]
[[Категорија:Починати од заразни болести во Словенија]]
[[Категорија:Починати од менингитис]]
[[Категорија:Словенечки поети]]
[[Категорија:Експресионистички поети]]
[[Категорија:Поети од 20 век]]