Преглед на кодот на Базилика на Исусовото раѓање

{{Infobox religious building|building_name=Базилика на Исусовото раѓање|image=Church of the Nativity (7703592746).jpg|caption=Фасада на црквата Рождество Христово (лево) и ерменскиот манастир (десно), 2012 година|coordinates={{Coord|31|42|15.5|N|35|12|27.3|E|type:landmark_region:PS|display=it}}|location=[[Витлеем]], [[Западен Брег]]|country=[[Палестина (држава)|Палестина]]|religious_affiliation=[[Католичка црква]], [[Ерменска апостолска црква]] и [[Грчка православна црква]], со [[Коптска православна црква во Александрија|Коптска православна црква]], [[Етиопска православна црква Тевахедо]] и [[Сириска православна црква]] <ref name=Cust29/>|groundbreaking=326|year_completed={{circa|565}}|functional_status=активна|architecture=yes|architecture_type=византиска ([[Константин I]] и [[ЈустинијанI]])|architecture_style=[[Романска архитектура]]|designation1=WHS|designation1_offname=Родното место на Исус: Црква на Рождеството Христово и пат место за аџилак, Витлеем|designation1_date=2012<ref>{{cite web |url=https://whc.unesco.org/en/list/1433/ |title=Unesco, Birthplace of Jesus: the Church of the Nativity and the Pilgrimage Route, Bethlehem |publisher=UNESCO World Heritage Centre |access-date=1 July 2012 |archive-date=1 July 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120701115532/http://whc.unesco.org/en/list/1433 |url-status=live }}</ref>|specifications=yes|designation1_criteria=iv, vi|designation1_number=[https://whc.unesco.org/en/list/1433/ 1433]|designation1_type=[[Светско наследство на УНЕСКО|Светско наследство]]|designation1_free1name=State Party|designation1_free1value=[[Палестина (држава)|Палестина]]|designation1_free2name=Регион|designation1_free2value=[[Список на светско наследство во Западна Азија|Западна Азија]]|website={{URL|https://custodia.org/en/sanctuaries/bethlehem}}}}

'''Црквата на Христовото раѓање''' или '''базиликата на Христовото раѓање''' {{Efn|{{lang-he|כנסיית_המולד}}; {{lang-ar|كَنِيسَةُ ٱلْمَهْد}}; {{lang-el|Βασιλική της Γεννήσεως}}; {{lang-hy|Սուրբ Ծննդեան տաճար}}; {{lang-la|Basilica Nativitatis}}}} — [[базилика]] која се наоѓа во [[Витлеем]] во [[Палестина (држава)|државата Палестина]], на [[Западен Брег|Западниот Брег]]. Гротото има истакнато религиозно значење за [[Христијанство|христијаните]] од различни деноминации како [[Христово Рождество|родно место]] на [[Исус Христос|Исус]]. Гротото е најстарото место кое постојано се користи како место за богослужба во [[христијанството]], а базиликата е најстарата голема црква во [[Света земја|Светата земја]].<ref>For a detailed introduction to the history of the site and its architectural, spatial, and figural mise-en-scène since Antiquity to the present cf. Bacci, Michele (2017), [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''The Mystic Cave. A History of the Nativity Church in Bethlehem''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20220704124417/https://www.viella.it/libro/9788867288199}}, Rome-Brno, Viella</ref>

Црквата првично била нарачана од [[Константин Велики]] кратко време по посетата на неговата мајка [[Света Елена (царица)|Елена]] на Ерусалим и Витлеем во 325–326 година, на местото кое традиционално се сметало за родно место на Исус.<ref name=Cohen2011>{{cite book |last=Cohen |first=Raymond |chapter=Conflict and Neglect: Between Ruin and Preservation at the Church of the Nativity |title=Towards world heritage: International origins of the preservation movement 1870–1930 |editor=Melanie Hall |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4094-0772-0 |pages=91–108 |url=https://books.google.com/books?id=xkCgCwAAQBAJ |access-date=15 October 2019 |archive-date=2 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230802002215/https://books.google.com/books?id=xkCgCwAAQBAJ |url-status=live }}
* {{cite web |last=Cohen |first=Raymond |author-mask=2 |title=Conflict and Neglect: Between Ruin and Preservation at the Church of the Nativity |website=Boston College |url=https://www.bc.edu/content/dam/files/research_sites/cjl/pdf/CohenEssay_9.30.10.pdf |access-date=23 June 2019 |archive-date=20 April 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210420142049/https://www.bc.edu/content/dam/files/research_sites/cjl/pdf/CohenEssay_9.30.10.pdf |url-status=live }}</ref><ref name="Madden2012" /> Таа оригинална базилика најверојатно била изградена помеѓу 330 и 333 година, веќе спомената во 333 година и била посветена на [[31 мај]] [[339]] година <ref name="Cohen2011" /><ref name="Madden2012" /> Најверојатно била уништена од пожар за време на самарјанските бунтови од 6 век, веројатно во 529 година, а нова базилика била изградена неколку години подоцна од [[Список на византиски цареви|византискиот цар]] [[Јустинијан I|Јустинијан]] (527–565), кој додал [[трем]] или [[Припрата|нартекс]], и го заменил октогоналното светилиште со крстовиден [[трансепт]] комплетиран со три апсиди, но во голема мера го зачувал оригиналниот карактер на објектот, со атриум и [[базилика]] составена од [[Брод (архитектура)|наос]] со четири странични патеки.<ref name="Madden2012">{{Наведено списание|last=Madden|first=Andrew|year=2012|title=A Revised Date for the Mosaic Pavements of the Church of the Nativity, Bethlehem|url=https://www.academia.edu/3738229|journal=Ancient West & East|volume=11|pages=147–190|doi=10.2143/AWE.11.0.2175882|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809160910/https://www.academia.edu/3738229|archive-date=9 August 2021|access-date=23 June 2019}}</ref>

Храмот на Христовото раѓање, иако останал во основа непроменет од Јустинијановата реконструкција, доживеал бројни поправки и доградби, особено од периодот на [[крстоносците]], како што се две камбанарии (денеска не постојат), ѕидни мозаици и слики (делумно сочувани).  Со текот на вековите, околниот комплекс бил проширен, а денес зафаќа приближно 12.000 квадратни метри, опфаќајќи три различни манастири: еден [[Римокатоличка црква|католички]], еден [[Ерменска апостолска црква|ерменски апостолски]] и еден грчки православен,<ref name="Shomali">{{Наведена мрежна страница|url=http://docplayer.net/20828358-Church-of-the-nativity-history-structure.html|title=Church of the Nativity: History & Structure|last=Shomali|first=Qustandi|authorlink=Qustandi Shomali|archive-url=https://web.archive.org/web/20180411174747/http://docplayer.net/20828358-Church-of-the-nativity-history-structure.html|archive-date=11 April 2018|accessdate=8 April 2018|quote=Денес, комплексот на црквата Рождество Христово зафаќа површина од приближно 12.000 квадратни метри и ги вклучува, покрај базиликата, латинскиот манастир на север, грчкиот манастир на југоисток и ерменскиот манастир на југозапад. До југоисточниот агол на базиликата биле изградени камбанарија.}}</ref> од кои првите две содржат камбанарии изградени во текот на современиот период.<ref name=Belltowers>Custodia terrae sanctae, Bethlehem Sanctuary: [http://www.bethlehem.custodia.org/default.asp?id=460 ''Crusader bell towers''] {{Webarchive |url=https://web.archive.org/web/20150531230423/http://www.bethlehem.custodia.org/default.asp?id=460 |date=31 May 2015 }}</ref>

Сребрената ѕвезда што го означува местото каде се родил Христос, испишана на латински, била украдена во октомври 1847 година од грчки монаси кои сакале да го отстранат овој католички предмет. Некои тврдат дека тоа било фактор кој придонесувал во [[Кримска војна|Кримската војна]] против [[Руска Империја|Руското Царство]].<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=GzWS9al8ZUEC&pg=PA188|title=Discovering the World of the Bible|last=LaMar C. Berrett|publisher=Cedar Fort|year=1996|isbn=978-0-910523-52-3|page=188|access-date=2 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729121537/https://books.google.com/books?id=GzWS9al8ZUEC&pg=PA188|archive-date=29 July 2020}}</ref> Други тврдат дека војната произлегла од пошироката европска ситуација.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=C7lo1UBTp74C&pg=PA2|title=The Crimean War: The Truth Behind the Myth|last=Clive Ponting|publisher=Random House|year=2011|isbn=978-1-4070-9311-6|pages=2–3]|access-date=2 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729123259/https://books.google.com/books?id=C7lo1UBTp74C&pg=PA2|archive-date=29 July 2020}}</ref>

Од 2012 година, црквата на Христовото раѓање е [[Светско наследство на УНЕСКО|светско наследство]] и била прва што ставена на списокот на [[УНЕСКО]] од [[Палестина (држава)|Палестина]].<ref>{{Наведени вести|url=http://www.jpost.com/DiplomacyAndPolitics/Article.aspx?id=275738|title=UNESCO: Nativity Church heritage site in 'Palestine'|last=Lazaroff|first=Tovah|date=29 June 2012|work=The Jerusalem Post|access-date=29 June 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120629184438/http://www.jpost.com/DiplomacyAndPolitics/Article.aspx?id=275738|archive-date=29 June 2012}}</ref><ref name="unesco">{{Наведена мрежна страница|url=https://whc.unesco.org/en/list/1433|title=Birthplace of Jesus: Church of the Nativity and the Pilgrimage Route, Bethlehem|publisher=[[UNESCO]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20120701115532/https://whc.unesco.org/en/list/1433|archive-date=1 July 2012|accessdate=7 July 2019}}</ref>

Од 1852 година со правата на трите верски заедници владее статус кво.<ref name="Cust29">{{Наведена книга|url=https://en.wikisource.org/wiki/The_Status_Quo_in_the_Holy_Places|title=The Status Quo in the Holy Places|last=Cust|first=L. G. A.|date=1929|publisher=H.M.S.O. for the High Commissioner of the Government of Palestine|author-link=Lionel George Archer Cust|access-date=5 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20201205053944/https://en.wikisource.org/wiki/The_Status_Quo_in_the_Holy_Places|archive-date=5 December 2020}}</ref><ref>{{Наведена книга|url=https://commons.wikimedia.org/wiki/File:United_Nations_Conciliation_Commission_for_Palestine_Working_Paper_on_the_Holy_Places.djvu|title=United Nations Conciliation Commission for Palestine Working Paper on the Holy Places|last=UN Conciliation Commission|date=1949|access-date=6 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308063848/https://commons.wikimedia.org/wiki/File:United_Nations_Conciliation_Commission_for_Palestine_Working_Paper_on_the_Holy_Places.djvu|archive-date=8 March 2021}}</ref>

== Свето писмо ==
Од четирите канонски евангелија, [[Евангелие според Матеј|Матеј]] и [[Евангелие според Лука|Лука]] го спомнуваат раѓањето на Исус, и двајцата го ставаат во [[Витлеем]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew%202&version=NIV|title=Bible Gateway passage: Matthew 2 - New International Version|work=Bible Gateway|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20220715130227/https://www.biblegateway.com/passage/?search=Matthew%202&version=NIV|archive-date=15 July 2022|accessdate=2022-07-15}}</ref><ref>{{Bibleverse|Luke|2:1–7}}</ref> Лука спомнува: „''И го роди својот Син, првенец, па Го пови и Го положи во јасли, зашто за нив немаше место во гостилницата''“.<ref>Luke 2:7, [[New International Version]] [NIV]</ref>

Варијанта на наративот е содржана во Евангелието по Јаков, апокрифно евангелие за детството.

== Историја ==

=== Пред Константин ===
Се смета дека светото место познато како пештера на Рождеството  е пештерата во која е роден [[Исус Христос|Исус]]. Во 135 година, царот [[Адријан]] наредил локацијата над гротото да се претвори во место за обожавање на [[Адонис]], смртниот љубовник на [[Афродита]], грчката божица на убавината и желбата.<ref name="Ricciotti276">{{Наведена книга|title=Vita di Gesù Cristo|last=Ricciotti|first=Giuseppe|publisher=Tipografia Poliglotta Vaticana|year=1948|page=276 n|author-link=Giuseppe Ricciotti}}</ref>  Јероним тврдел во 420 година дека гротото било посветено на обожавање на Адонис и дека таму била засадена света шумичка со цел целосно да се избрише споменот на Исус од светот.<ref name="Ricciotti276" /><ref>{{Наведена книга|url=https://archive.org/details/lifeofjesus00crav|title=The Life of Jesus|last=Craveri|first=Marcello|publisher=Grove Press|year=1967|pages=[https://archive.org/details/lifeofjesus00crav/page/35 35–37]|url-access=registration}}</ref>

Околу 248 година од нашата ера, грчкиот филозоф [[Ориген]] од [[Александрија]] го напишал следново:<blockquote>Во Витлеем е посочена пештерата каде што се родил и јаслите во пештерата каде што бил завиткан. И на тие места, и меѓу странците на верата, се зборува дека навистина во оваа пештера е роден Исус, кого христијаните го обожаваат и почитуваат.<ref>''[[Contra Celsum]]'', book I, chapter LI</ref></blockquote>

=== Константинова базилика (326 - 529 или 556) ===
Првата [[базилика]] на ова место била изградена од царот [[Константин Велики|Константин I]], на местото идентификувано од неговата мајка, [[Света Елена (царица)|царицата Елена]] <ref name="roth" /> и епископот [[Свети Макариј Ерусалимски|Макариј Ерусалимски]].<ref name="Pearl">{{Наведена книга|url=http://cojs.org/church_of_the_holy_sepulchre-_325_ce/|title=Digging up the Bible|last=Pearlman|first=Moshe|publisher=William Morrow and Co.|year=1980|location=New York|pages=33–34|access-date=2020-03-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20200109123849/http://cojs.org/church_of_the_holy_sepulchre-_325_ce/|archive-date=9 January 2020|via=Church of the Holy Sepulchre, 325 CE: Center for Online Judaic Studies (COJS)}}</ref> Изградбата започнала во 326 година <ref name="roth">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=q_5QDwAAQBAJ&q=nativity|title=Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning|last=Roth|first=Leland M.|publisher=Westview Press|year=1993|isbn=0-06-430158-3|edition=First|location=Boulder, CO|pages=278, 282|access-date=2020-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20210809160912/https://books.google.com/books?id=q_5QDwAAQBAJ&q=nativity|archive-date=9 August 2021}}</ref> под надзор на Макариј кој ги следел наредбите на Константин,<ref name="Clio">{{Наведена енциклопедија|access-date=16 March 2020}}</ref> и била посветена на 31 мај 339 <ref name="OConnor">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=m3Yy9FDcT8gC&pg=PA237|title=The Holy Land: An Oxford Archaeological Guide from Earliest Times to 1700|last=Jerome Murphy-O'Connor|publisher=Oxford University Press|year=2008|isbn=978-0-19-923666-4|series=Oxford Archaeological Guides|location=Oxford|pages=229–237|access-date=10 April 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20231024183230/https://books.google.com/books?id=m3Yy9FDcT8gC&pg=PA237#v=onepage&q&f=false|archive-date=24 October 2023}}</ref> - сепак, веќе била посетена во 333 година од Бордо аџија,<ref name="CTS2018">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.bethlehem.custodia.org/default.asp?id=525|title=Anonymous of Bordeaux|work=Custodia terrae sanctae, Bethlehem Sanctuary|archive-url=https://web.archive.org/web/20150531232557/http://www.bethlehem.custodia.org/default.asp?id=525|archive-date=31 May 2015|accessdate=16 March 2020}}</ref><ref name="CTS2020">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.custodia.org/en/sanctuaries/bethlehem|title=Bethlehem: The Roman-Byzantine period|work=Custodia terrae sanctae|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728131203/https://www.custodia.org/en/sanctuaries/bethlehem|archive-date=28 July 2020|accessdate=2020-03-15}}</ref> во кое време тој веќе бил во употреба.<ref name="CTS2018" />

Изградбата на оваа рана црква била изведена како дел од поголем проект по [[Прв вселенски собор|Првиот собор во Никеја]] за време на владеењето на Константин, со цел да се изградат цркви на местата за кои во тоа време се претпоставувало дека биле сведоци на клучните настани во животот на [[Исус]]. Дизајнот на базиликата се центрирал на три главни архитектонски делови:<ref name="Gemein">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=WiASfqLGVMAC|title=Heilige, Heiliges und Heiligkeit in spätantiken Religionskulturen|publisher=Walter de Gruyter|year=2012|isbn=9783110283976|editor-last=Peter Gemeinhardt|access-date=8 April 2018|editor-last2=Katharina Heyden|archive-url=https://web.archive.org/web/20230802002056/https://books.google.com/books?id=WiASfqLGVMAC|archive-date=2 August 2023}}</ref>

# На источниот крај, [[апсида]] во полигонална форма (скршен [[петаголник]], а не некогаш предложениот, но неверојатен полн [[октагон]]), која заокружува подигната платформа со отвор на нејзиниот кат од околу. Пречник од 4 метри што овозможило директен поглед на местото на Христовото раѓање одоздола. Амбуланторијата со странични простории ја опкружувала апсидата.
# [[Петкорабна]] базилика во продолжение на источната апсида, еден залив пократок од сè уште постојната Јустинијанова реконструкција.<ref name="Gemein" />
# Атриум со трем.<ref name="Gemein" />

Структурата била изгорена и уништена во еден од Самарјанските востанија од 529 или 556 година, од кои во втората се смета дека Евреите им се придружиле на Самарјаните.<ref>{{Наведена книга|title=A Comparison to Samaritan Studies|last=Crown|first=Alan D.|year=1993|page=55|display-authors=et al}}</ref><ref name="OxHist">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=uzdtDwAAQBAJ&pg=PA163|title=The Oxford Illustrated History of the Holy Land|last=Hoyland|first=Robert G.|last2=Williamson|first2=H. G. M.|publisher=Oxford University Press|year=2018|isbn=9780198724391|page=163|access-date=2020-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729123036/https://books.google.com/books?id=uzdtDwAAQBAJ&pg=PA163|archive-date=29 July 2020}}</ref>

=== Јустинијанова базилика (6 век) ===
Базиликата била повторно изградена во нејзината денешна форма во 6 век на иницијатива на византискиот цар [[Јустинијан I]] (527–565), по уништувањето или во 529 или 556 година. Веројатно градбата била завршена по смртта на царот, на што укажува датирањето на дрвените елементи вградени во ѕидовите на црквата помеѓу 545 и 665 година, што е обезбедено со дендрохронолошките анализи направени при неодамнешните реставраторски работи.

[[Сасанидско Царство|Персијците]] под команда на Хосров II ја нападнале [[Палестина (регион)|Палестина]] и [[Опсада на Ерусалим (614)|го освоиле блискиот Ерусалим во 614 година]], но тие не ја уништиле структурата. Според легендата, нивниот командант Шахрбараз бил трогнат од приказот над влезот на црквата на [[Мудреци од исток|тројцата мудреци]] облечени во облека на персиски [[Зороастризам|зороастриски]] свештеници, па наредил да се поштеди зградата.<ref name="PEFnativ">{{Наведена мрежна страница|url=https://www.pef.org.uk/church|title=The Church of the Nativity, Bethlehem: Early Christian Period After 529|publisher=The Palestine Exploration Fund|archive-url=https://web.archive.org/web/20200128004443/https://www.pef.org.uk/church/|archive-date=28 January 2020|accessdate=2020-03-15}}</ref><ref name="Runciman">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=uDj9sNezWzEC&pg=PA10|title=A History of the Crusades Vol. I: The First Crusade and the Foundations of the Kingdom of Jerusalem|last=Runciman|first=Steven|publisher=Cambridge University Press|year=1987|isbn=9780521347709|page=10|access-date=2020-03-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729130945/https://books.google.com/books?id=uDj9sNezWzEC&pg=PA10|archive-date=29 July 2020}}</ref>

=== Период на крстоносците (1099-1187) ===
[[Податотека:Konrad_von_Grünenberg_-_Beschreibung_der_Reise_von_Konstanz_nach_Jerusalem_-_Blatt_47r_-_099.jpg|мини|Базиликата и теренот како што се прикажани во дело објавено во 1487 година]]
Црквата на Рождеството Христово била користена како примарна црква за крунисување на [[Крстоносни војни|крстоносните]] кралеви, од вториот владетел на [[Римокатоличка црква|Латинското]] [[Ерусалимско Кралство]] во 1100 година и до 1131 година  Во претходна фаза почнувајќи од {{Околу|1130}}, крстоносците го промовирале преуредувањето на зградата во медиумот на ѕидното сликарство: сликите на светците биле изложени во централните и јужните колонади на наосот, главно на иницијатива на приватни донатори, како што покажува честата употреба на посветени натписи и портрети. Остатоци од циклус на наративни сцени се зачувани во северозападниот столб на хорот и јужните трансепти, како и во капелата сместена под камбанаријата.  Крстоносците презеле обемна декорација и реставрација на базиликата и теренот,<ref name=Hazzard>{{cite book |last=Hazzard |first=Harry W. |title=A History of the Crusades |volume=IV |year=1977}}{{full citation needed|date=December 2016}}</ref> процес кој продолжил до 1169 година, од 1165 до 1169 година дури и преку еден вид „''заеднички потфат''“ помеѓу латинскиот бискуп од Витлеем, Раул, латинскиот Ерусалимскиот крал Амалрик I и византискиот цар [[Мануил I Комнин]].  Како што е наведено во двојазичниот грчки и латински натпис во олтарниот простор, мозаичната декорација била направена со тимска работа на чело со сликарот по име Ефрем. Друг двојазичен, латински и сириски, натпис сместен во долната половина на мозаичен панел на кој е прикажан ангел во северниот ѕид од наосот сведочи за работата на еден сликар по име Василиј, кој веројатно бил локален сириски мелкит. Двајцата уметници соработувале во рамките на истата работилница.

=== Периодот на Ајубидите и Мамелуците (1187-1516) ===
[[Податотека:3B0A7916.jpg|мини|Дрвената ерменска врата во нартексот на Храмот Рождество, 1227 година]]
Ајубидското освојување на Ерусалим и неговата област во [[1187]] година било без последици за црквата Рождество Христово. Грчко-мелкитското свештенство добило право да служи во црквата, а слични отстапки биле дадени речиси веднаш и на другите христијански деноминации.

Во 1227 година црквата била украсена со елегантно врежана дрвена врата, чии остатоци се уште се гледаат во нартексот. Како што е наведено во неговиот двоен, ерменски и арапски натпис, таа била направена од двајца ерменски монаси, отец Аврам и отец Аракел, во времето на кралот Хетум I од Киликија (1224-1269) и емирот од Дамаск, и внукот на Саладин, ел-Муазам Иса.  Во 1229 година, светиот римски цар Фридрих II потпишал договор со султанот ел-Камил кој довел до враќање на Светите места на крстоносците. Имотот на црквата Рождество Христово се вратил во сопственост на латинското свештенство под услов на муслиманските аџии да им биде дозволено да ја посетат светата пештера.  Латинската хегемонија веројатно траела сè до упадот на Турците во април 1244 година. По тој повод, црковните богатства, денес зачувани во музејот Тера Санкта во Ерусалим, биле сокриени под земја и повторно откриени дури во 1863 година. Црквата била опустошена, но не и уништена, а најголемата штета била дотраеноста на нејзиниот покрив.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://frstephensmuts.wordpress.com/2011/11/27/after-centuries-bethlehem-church-of-the-nativity-to-get-new-roof|title=After Centuries, Bethlehem's Church of the Nativity to Get New Roof|date=27 November 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20160313212723/https://frstephensmuts.wordpress.com/2011/11/27/after-centuries-bethlehem-church-of-the-nativity-to-get-new-roof/|archive-date=13 March 2016|accessdate=29 August 2016}}</ref>

Под владеење на Мамелуците, црквата ја користеле различни христијански деноминации, вклучувајќи Грци, Ерменци, Копти, Етиопјани и Сиријци. Во 1347 година, фрањевците од новоформираната старателство на Светата земја добиле сопственост на поранешниот манастир на редовните канони северно од базиликата. Браќата успеале да добијат хегемонистичка улога во [[Витлеем]] до османлискиот период.<ref>Bacci, Michele (2017), [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''The Mystic Cave. A History of the Nativity Church in Bethlehem''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20220704124417/https://www.viella.it/libro/9788867288199|date=4 July 2022}}, Rome-Brno, Viella, pp. 223-237</ref>

Почнувајќи од крајот на 13 век, аџиите се жалеле за дотраеноста на внатрешноста на црквата по наредба на властите на Мамелуците: особено, мермерните облоги на ѕидовите и подот постепено биле отстранети, сè додека целосно не исчезнале.<ref>Bacci, Michele (2017), [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''The Mystic Cave. A History of the Nativity Church in Bethlehem''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20220704124417/https://www.viella.it/libro/9788867288199|date=4 July 2022}}, Rome-Brno, Viella, p. 214</ref>

[[Војводство Бургундија|Војводството Бургундија]] донирало ресурси за обновување на покривот во август 1448 година,  и повеќе региони придонеле за поправка на покривот на црквата во 1480 година: [[Англија]] снабдувала олово, Второто кралство Бургундија го снабдувало дрвото и [[Венецијанска Република|Република Венеција]] го обезбедила трудот.

=== Османлиски период (16 век - 18 век) ===
[[Податотека:Illustration_from_Views_in_the_Ottoman_Dominions_by_Luigi_Mayer,_digitally_enhanced_by_rawpixel-com_69.jpg|мини|Гротото на Христовото раѓање, насликано од Лујџи Мајер, крајот на 18 век]]
По османлиското освојување на [[Палестина]] во 1516 година, црквата Рождество Христово страдала од долго распаѓање. Наосот во голема мера бил напуштен и користен за профани цели. Со цел да се спречат луѓето да влезат во црквата со коњи и говеда, главниот влез бил заѕидан и претворен во минијатурна врата, позната до нашите денови како „''Врата на смирението''“, бидејќи посетителите биле принудени да се наведнуваат за да поминат преку неа.<ref>Michele Bacci, [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''The Mystic Cave. A History of the Nativity Church in Bethlehem''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20220704124417/https://www.viella.it/libro/9788867288199|date=4 July 2022}}, Brno-Rome, Viella, 2017, p. 241</ref> Подигнатиот презвитериум, обезбеден со три врати, темелно го одвојувала наосот од источниот крај на објектот, кој бил резервиран за литургиски активности. Отоманскиот период се карактеризира со зголемени тензии меѓу различните христијански деноминации. Во 1637 година, на Грците им била доделена хегемонија од [[Висока порта|возвишената порта]], а Францисканците биле протерани од светата пештера. Во 1621 година, ерменскиот патријарх [[Grigor Paronter|Григор Паронтер]] ги купил делумно уништените згради јужно од дворот и таму основал манастир и конак за аџиите. Во 1639 година, критскиот сликар [[Jeremias Palladas|Еремија Паладас]] бил нарачан од грчкиот патријарх да наслика нови икони за да ја разубави црквата. Понатамошни работи биле направени во 1671 година на иницијатива на патријархот Доситеос II. Во 1675 година, Доситеос успеал да добие контрола и врз наосот и промовирал реставрација на подот и покривот, како и изработка на нов [[иконостас]]. На Францисканците им биле вратени правата во 1690 година, но тие ја изгубиле својата хегемонија уште еднаш во 1757 година, кога на грчките православни христијани им била доделена целосна сопственост на горната црква и овластување да ги чуваат клучевите од гротото. Потоа било промовирано преуредување на црквата: наносот бил повторно поплочен, била обезбедена бемата со свечен иконостас и бил подигнат дрвен балдахин над главниот олтар.<ref>Bacci, Michele (2017), [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''The Mystic Cave. A History of the Nativity Church in Bethlehem''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20220704124417/https://www.viella.it/libro/9788867288199|date=4 July 2022}}, Rome-Brno, Viella, pp. 237-258.</ref>

Поради непрекинато навлегување на вода од покривот, мозаиците на крстоносците започнале да се распаѓаат, според документираните извештаи на многу аџии од 16 век до 18 век.<ref>{{Наведено списание|last=Bacci|first=Michele|year=2015|title=Old Restorations and New Discoveries in the Nativity Church, Bethlehem|url=https://www.brepolsonline.net/doi/abs/10.1484/J.CONVI.5.111177?mobileUi=0|journal=Convivium|volume=2|issue=2|pages=36–59|doi=10.1484/J.CONVI.5.111177|archive-url=https://web.archive.org/web/20231024183230/https://www.brepolsonline.net/doi/abs/10.1484/J.CONVI.5.111177?mobileUi=0|archive-date=24 October 2023|access-date=7 August 2022}}</ref>

=== 19 век ===
[[Податотека:Church_of_nativity_1880s.jpg|мини|Северни скали до Гротото во 1880-тите]]
Земјотресите и нанеле значителна штета на црквата Рождество Христово во периодот помеѓу 1834 и 1837 година  Ерусалимскиот земјотрес во 1834 година ја оштетил камбанаријата на црквата, покуќнината во пештерата на која била изградена црквата и други делови од нејзината структура.  Мали штети биле дополнително нанесени од серија силни последователни потреси во 1836 година и земјотресот во Галилеја од 1837 година.<ref name=Cyclop>{{cite book |last=Black |first=Aden |title=A Cyclopedia of Biblical Literature |volume=I |year=1851}}{{full citation needed|date=December 2016}}</ref> Како дел од поправките извршени од грчките православни христијани по добивањето [[ферман]] во 1842 година, бил изграден ѕид помеѓу наосот и патеките, користени во тоа време како пазар, и источниот дел од црквата во кој се наоѓал хорот, кој дозволувал богослужбата да се продолжи на тоа место.

Религиозно значајната сребрена ѕвезда што го означува точното родно место на Исус била отстранета во октомври 1847 година од гротото на [[Христово Рождество|Христовото Рождество]] од страна на грчките православни христијани. Црквата била под контрола на [[Отоманското Царство]], но околу [[Божиќ]] 1852 година, [[Наполеон III]] ги принудил [[Османлиите]] да ја признаат католичка Франција како „''суверена власт''“ над христијанските свети места во [[Света земја|Светата земја]].  Султанот ја заменил сребрената ѕвезда на гротото, комплетирана со латински натпис, но христијанското православно Руско Царство ја оспорило промената на власта. Тие го навеле [[Ќучуккајнарџиски договор|Ќучуккајнарџискиот договор]], а потоа распоредиле војски во областа [[Дунав]]. Како резултат на тоа, Османлиите издале [[ферман]]и кои во суштина ја поништиле својата претходна одлука, се откажале од францускиот договор и им ја вратиле на православните христијани суверената власт над црквите во Светата земја, со што ги зголемиле локалните тензии - и сето тоа го поттикнал судирот помеѓу Руското и Отоманското Царство околу контролата на светите места низ регионот.

=== 20 век до денес ===
[[Податотека:Church_of_the_Nativity,_Bethlehem,_Palestine_04155u_original.jpg|мини|Внатрешноста на базиликата во 1930-тите]]
[[Податотека:Church_of_the_Nativity_pre-1941.jpg|мини|Фасада, околу. 1940 година]]
Во 1918 година, британскиот гувернер, полковникот Роналд Сторс, го урнал ѕидот подигнат во 1842 година од страна на православните Грци помеѓу наосот и хорот.

Преминот што ги поврзува пештерата Свети Јероним и Пештерата на Христовото Рождество бил проширен во февруари 1964 година, овозможувајќи полесен пристап за посетителите. Американскиот стопанственик Стенли Слоткин во тоа време бил во посета и купил количество варовнички урнатини, повеќе од милион неправилни фрагменти. Ги продавал на јавноста обвиткани во пластични крстови, а во 1995 година биле рекламирани во информативните реклами <ref>{{Наведени вести|url=http://articles.latimes.com/1996-10-12/local/me-53035_1_nativity-stones/2|title=Rocks of Faith|last=Dart|first=John|date=12 October 1996|work=Los Angeles Times|access-date=27 May 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160421061124/http://articles.latimes.com/1996-10-12/local/me-53035_1_nativity-stones/2|archive-date=21 April 2016|language=en-US|issn=0458-3035}}</ref>

За време на [[Ал Акса интифада|Втората интифада]] во април 2002 година, црквата била место на едномесечна опсада во која околу 50 вооружени Палестинци барани од [[Израелски одбранбени сили|израелските одбранбени сили]] (ИДФ) се засолниле во црквата. Христијаните во црквата им дале засолниште на борците, давајќи им храна, вода и заштита од израелските воени сили стационирани надвор. Израелските медиуми тврделе дека христијаните внатре биле држени како заложници,<ref>{{Наведени вести|url=http://old.nationalreview.com/comment/comment-cohen042402.asp|title=The Nativity Sin|date=24 April 2002|work=National Review|archive-url=https://web.archive.org/web/20110817045355/http://old.nationalreview.com/comment/comment-cohen042402.asp|archive-date=2011-08-17}}</ref> сепак, парохијаните во црквата велат дека тие и црквата биле третирани со почит.<ref>{{Наведени вести|url=https://zenit.org/articles/franciscan-proposal-to-end-siege-of-bethlehem-basilica/|title=Franciscan Proposal to End Siege of Bethlehem Basilica|date=11 April 2002|work=Zenit|access-date=20 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220101535/https://zenit.org/articles/franciscan-proposal-to-end-siege-of-bethlehem-basilica/|archive-date=20 December 2019}}</ref>

Завесите биле запалени во гротото под црквата на 27 мај 2014 година, што резултирало со мала штета.<ref>{{Наведени вести|url=http://wkbn.com/2014/05/27/fire-breaks-out-at-bethlehems-church-of-nativity/|title=Fire breaks out at Bethlehem's Church of Nativity|date=27 May 2014|access-date=24 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20180101135354/http://wkbn.com/2014/05/27/fire-breaks-out-at-bethlehems-church-of-nativity/|archive-date=1 January 2018|publisher=WKBN|agency=Associated Press}}</ref>

Заедничките сопственици на црквата презеле големо реновирање почнувајќи од септември 2013 година,<ref name="restoratio">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.upi.com/Top_News/World/Photos/Church-of-Nativity-restoration/10778/16/|title=Church of Nativity restoration|work=[[United Press International]]|location=Washington|archive-url=https://web.archive.org/web/20170103003305/http://www.upi.com/Top_News/World/Photos/Church-of-Nativity-restoration/10778/16/|archive-date=3 January 2017|accessdate=17 December 2016}}</ref> веројатно да биде завршено во 2021 година.

==== Светско наследство ====
Во 2012 година, црковниот комплекс станал првиот палестински локалитет кој бил наведен како [[Светско наследство на УНЕСКО|светско наследство]] од страна на [[Одбор на светското наследство|Комитетот за светско наследство]] на неговата 36-та седница на 29 јуни.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://globalheritagefund.org/onthewire/blog/church_of_the_nativity|title=Bethlehem's Church of the Nativity Could Be Israel's First World Heritage Site|date=15 June 2012|publisher=Global Heritage Fund|archive-url=https://web.archive.org/web/20120706000541/http://globalheritagefund.org/onthewire/blog/church_of_the_nativity|archive-date=6 July 2012|accessdate=29 June 2012}}</ref> Тој бил одобрен со тајно гласање <ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ibnlive.in.com/generalnewsfeed/news/unesco-urgently-lists-church-of-nativity-as-world-heritage/1018266.html|title=UNESCO urgently lists Church of Nativity as world heritage|date=29 June 2012|publisher=IBN Live News|archive-url=https://archive.today/20130126041409/http://ibnlive.in.com/generalnewsfeed/news/unesco-urgently-lists-church-of-nativity-as-world-heritage/1018266.html|archive-date=26 January 2013|accessdate=29 June 2012}}</ref> од 13-6 во 21-члениот комитет, според портпаролката на УНЕСКО Сју Вилијамс,<ref name="ynet">{{Наведени вести|url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4249093,00.html|title=UNESCO makes Church of Nativity as endangered site|date=29 June 2012|work=Ynetnews|access-date=29 June 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120701203040/http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4249093,00.html|archive-date=1 July 2012|publisher=Ynetnews.com}}</ref> и по итна процедура за кандидатура која го заобиколила 18-месечниот процес за повеќето локации, и покрај противењето на САД и Израел. Мрежното место било одобрено според критериумите четири и шест.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://whc.unesco.org/en/list/1433|title=Birthplace of Jesus: Church of the Nativity and the Pilgrimage Route, Bethlehem|publisher=UNESCO World Heritage Centre|archive-url=https://web.archive.org/web/20120701115532/https://whc.unesco.org/en/list/1433|archive-date=1 July 2012|accessdate=26 March 2013}}</ref> Одлуката била контроверзна и од технички и од политички аспект.<ref name="ynet" /><ref name="al">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/06/2012629182452482880.html|title=UN grants Nativity Church 'endangered' status|publisher=Al Jazeera English|archive-url=https://web.archive.org/web/20120906184743/http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/06/2012629182452482880.html|archive-date=6 September 2012|accessdate=26 March 2013}}</ref> Црквата била ставена на списокот на светско наследство во опасност од 2012 до 2019 година, бидејќи претрпело оштетувања поради истекување на вода.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=https://whc.unesco.org/en/news/1995|title=The site of the Birthplace of Jesus in Bethlehem (Palestine) removed from the List of World Heritage in Danger|publisher=UNESCO|archive-url=https://web.archive.org/web/20190702152115/https://whc.unesco.org/en/news/1995|archive-date=2 July 2019|accessdate=7 July 2019}}</ref>

==== Реставрација (2013–2019) ====
===== Загрозен статус =====
Базиликата била ставена на списокот за набљудување на 100 најзагрозени места во 2008 година од страна на Светскиот фонд за споменици:<blockquote>Сегашната состојба на црквата е загрижувачка. Многу покривни дрва се изгниени и не се заменети од 19 век. Дождовницата што навлегува во зградата не само што го забрзува гниењето на дрвото и го оштетува структурниот интегритет на зградата, туку ги оштетува и ѕидните мозаици и слики од 12 век. Приливот на вода исто така значи дека постои постојана шанса за електричен пожар. Ако се случи уште еден земјотрес на скалата на оној од 1834 година, резултатот најверојатно ќе биде катастрофален. Се надеваме дека списокот ќе го поттикне неговото зачувување, вклучително и натерувањето на тројцата чувари на црквата - Грчката православна црква, Ерменската православна црква и Францисканскиот ред - да работат заедно, што не се случило стотици години. Израелската влада и палестинската управа, исто така, ќе треба да работат заедно за да ја заштитат.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.wmf.org/project/church-holy-nativity|title=Church of the Holy Nativity|publisher=World Monuments Fund|archive-url=https://web.archive.org/web/20120105225620/http://www.wmf.org/project/church-holy-nativity|archive-date=5 January 2012|accessdate=22 December 2011}}</ref><ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.christianpost.com/news/bethlehems-nativity-church-to-get-overdue-repairs-63163/|title=Bethlehem's Nativity Church to Get Overdue Repairs|last=Kumar|first=Anugrah|date=28 November 2011|work=The Christian Post|archive-url=https://web.archive.org/web/20111231171017/http://www.christianpost.com/news/bethlehems-nativity-church-to-get-overdue-repairs-63163|archive-date=31 December 2011|accessdate=22 December 2011}}</ref></blockquote>Во 2008 година бил назначен претседателски комитет за реставрација на Храмот Рождество Христово. Следната година, меѓународен конзорциумски тим од експерти од различни универзитети, под надзор на проф. Клаудио Алесандри (Универзитет во Ферара, Италија), добил задача да ги планира и координира реставраторските работи.

===== Логистика и организација =====
Во 2010 година, [[Палестинска самоуправа|палестинските власти]] објавиле дека е неизбежна програма за реставрација од повеќе милиони долари.  Иако е мнозинска муслиманска нација, иако со значително христијанско малцинство, Палестинците ја сметаат црквата за национално богатство и едно од нивните најпосетувани туристички места.<ref name=Abbas>{{cite web |url=http://www.mail.com/int/scitech/news/4143698-palestinians-renovate-church-jesus-birthplace.html#.1258-stage-set7-4 |title=Sci/Tech – Science & Technology: Breaking news and opinions |access-date=24 February 2016 |archive-date=21 February 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160221022043/http://www.mail.com/int/scitech/news/4143698-palestinians-renovate-church-jesus-birthplace.html#.1258-stage-set7-4 |url-status=live }}{{full citation needed|date=December 2016}}</ref> Претседателот Махмуд Абас е активно вклучен во проектот, кој го води Зијад ел-Бандак. Проектот е делумно финансиран од Палестинци и спроведен од тим од палестински и меѓународни експерти.<ref name="Abbas" />

===== Процес на реставрација =====
Почетната фаза од реставраторските работи била завршена на почетокот на 2016 година  Поставени се нови прозорци, завршени се структурните поправки на покривот, а уметничките дела и мозаиците се исчистени и обновени.<ref name="Abbas" /> Работите отишле понатаму со консолидација на нартексот, чистење и консолидација на сите дрвени елементи, чистење на ѕидни мозаици, мурални слики и подни мозаици. Работите завршиле во 2020 година.

===== Откритија =====
Италијанските работници за реставрација го откриле седмиот преживеан ангел со мозаик во јули 2016 година, кој претходно бил скриен под гипс.<ref name="7angel">{{Наведена мрежна страница|url=http://www.ansa.it/english/news/2016/07/05/italians-find-church-of-nativitys-7th-angel_588dc3e0-5904-4c2b-92e2-69e6a4c38cfa.html|title=Italians find Church of Nativity's 7th angel|date=5 July 2016|work=[[Agenzia Nazionale Stampa Associata]]|location=Rome|archive-url=https://web.archive.org/web/20160708140015/http://www.ansa.it/english/news/2016/07/05/italians-find-church-of-nativitys-7th-angel_588dc3e0-5904-4c2b-92e2-69e6a4c38cfa.html|archive-date=8 July 2016|accessdate=8 July 2016}}</ref> Според италијанскиот реставратор Марчело Пјаченти, мозаиците „''се направени од златен лист сместен меѓу две стаклени чинии“'' и единствено ''„лицата и екстремитетите се исцртани со мали парчиња камен''“.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.straitstimes.com/world/middle-east/bethlehem-church-mosaics-sparkle-in-time-for-christmas|title=Bethlehem church mosaics sparkle again, in time for Christmas|date=December 16, 2018|work=The Straits Times|access-date=April 28, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210428141748/https://www.straitstimes.com/world/middle-east/bethlehem-church-mosaics-sparkle-in-time-for-christmas|archive-date=28 April 2021}}</ref>

== Имот и администрација ==
Правата на сопственост, литургиската употреба и одржувањето на црквата се регулирани со збир на документи и разбирања познати како статус кво.<ref name="Cust29" /> Црквата е во сопственост на три црковни власти, [[Ерусалимска православна црква|грчката православна црква]] (поголемиот дел од зградата и покуќнината), [[Римокатоличка црква|католичката]] и [[Ерменска апостолска црква|ерменската апостолска]] (секоја од нив со помал имот).<ref name="Cust29" /> [[Коптска православна црква|Коптската православна]] и сириската православна црква имаат помали права на богослужба во ерменската црква во северниот [[трансепт]] и во олтарот на Рождеството Христово.<ref name="Cust29">{{Наведена книга|url=https://en.wikisource.org/wiki/The_Status_Quo_in_the_Holy_Places|title=The Status Quo in the Holy Places|last=Cust|first=L. G. A.|date=1929|publisher=H.M.S.O. for the High Commissioner of the Government of Palestine|author-link=Lionel George Archer Cust|access-date=5 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20201205053944/https://en.wikisource.org/wiki/The_Status_Quo_in_the_Holy_Places|archive-date=5 December 2020}}</ref> Постојано имало тепачки меѓу приправниците на монаси поради тивко почитување на туѓите молитви, химни, па дури и поделба на просторот за чистење.<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://photoblog.msnbc.msn.com/_news/2011/12/28/9768080-cleaning-turns-into-a-broom-brawl-at-the-church-of-the-nativity?lite|title=Cleaning turns into a broom-brawl at the Church of the Nativity|date=28 December 2011|publisher=MSNBC|archive-url=https://archive.today/20130129025348/http://photoblog.msnbc.msn.com/_news/2011/12/28/9768080-cleaning-turns-into-a-broom-brawl-at-the-church-of-the-nativity?lite|archive-date=29 January 2013|accessdate=26 March 2013}}</ref> Палестинската полиција честопати се повикува да го врати мирот и редот.<ref>{{Наведени вести|url=https://www.theguardian.com/world/video/2011/dec/28/palestinian-police-bethlehem-church-scuffles-clerics-video|title=Police sweep through Bethlehem church to break up scuffles between rival clerics|date=28 December 2011|work=The Guardian|access-date=13 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728141255/https://www.theguardian.com/world/video/2011/dec/28/palestinian-police-bethlehem-church-scuffles-clerics-video|archive-date=28 July 2020|format=video}}</ref>

== Архитектура и распоред ==
[[Податотека:Basilica_20.png|десно|мини| План на црквата на Христовото раѓање од ''Енциклопедија Британика'' од 1911 година. (1) Нартекс; (2) наос; (3) патеки. Грото на Христовото раѓање се наоѓа веднаш под презвитериумот, со сребрената ѕвезда на нејзиниот источен крај (горната страна на планот). Северот е лево.]]
Централниот дел на комплексот Рождество Христово е гротото на Христовото Раѓање, пештера која го зачува местото каде што се вели дека е роден [[Исус]].

Јадрото на комплексот поврзан со гротото се состои од самата црква на Христовото раѓање и соседната католичка црква Света Катерина северно од неа.

=== Надворешен двор ===
Главниот градски плоштад во Витлеем, плоштадот Мангер, е продолжение на големиот поплочен двор пред црквата Рождество Христово и Света Катерина. Овде народот се собира на [[Бадник]] за да пее [[Божиќна приказна|Божиќни песни]] во пресрет на полноќните богослужби.

=== Базилика на Христовото раѓање ===
[[Податотека:BethlehemInsideCN.jpg|мини|Внатрешност – северните патеки (лево) и предниот дел (десно) – пред најновото реновирање]]
[[Податотека:Bethlehem-Nativity-140.jpg|мини|Презвитериум со позлатен иконостас (2019)]]
Главната '''базилика на Христовото раѓање''' ја одржува Грчката православна патријаршија во Ерусалим. Дизајнирана е како типична римска базилика, со пет патеки формирани од коринтски столбови и [[апсида]] на источниот крај што го содржи светилиштето.

Во базиликата се влегува преку многу ниска врата наречена „Врата на понизноста“.<ref name="Madden">{{Наведено списание|last=Madden|first=A. M.|year=2012|title=A Revised Date for the Mosaic Pavements of the Church of the Nativity, Bethlehem|journal=Ancient West and East|volume=11|pages=147–190}}</ref>

Внатрешните ѕидови на црквата имаат средновековни златни [[Мозаик|мозаици]] кои некогаш ги покривале страничните ѕидови, кои денес во големи делови се изгубени.

Оригиналниот под на базиликата во римски стил е покриен со камени плочи, но на подот има стапица која се отвора за да открие дел од оригиналниот мозаичен тротоар од Константинската базилика.

Има 44 столбови кои ги делат патеките еден од друг и од наосот, од кои некои се насликани со слики на светци, како што е ирскиот монах Каталд (од VII век), [[Светец-заштитник|патронот]] на сицилијанските Нормани, Кануте IV (в. 1042–1086), крал на Данска и Олаф II (995–1030), крал на Норвешка.<ref name="OConnor">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=m3Yy9FDcT8gC&pg=PA237|title=The Holy Land: An Oxford Archaeological Guide from Earliest Times to 1700|last=Jerome Murphy-O'Connor|publisher=Oxford University Press|year=2008|isbn=978-0-19-923666-4|series=Oxford Archaeological Guides|location=Oxford|pages=229–237|access-date=10 April 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20231024183230/https://books.google.com/books?id=m3Yy9FDcT8gC&pg=PA237#v=onepage&q&f=false|archive-date=24 October 2023}}</ref>

Источниот крај на црквата се состои од подигнат презвитериум, затворен со апсида во која се наоѓа главниот олтар и одвоена од храмот со голем позлатен [[иконостас]].

Комплексна низа кандила е поставена низ целата зграда.

Отворениот таван ги изложува дрвените рафтери, неодамна реставрирани. Претходната реставрација од 15 век користела греди донирани од [[Едвард IV|англискиот крал Едвард IV]], кој исто така донирал олово за покривање на покривот; сепак, ова водство го презеле [[Османлии|Турците Османлии]], кои го стопиле за муниција за да ја употребат во војната против [[Венеција]].

Скалите од двете страни на презвитериумот водат до Гротото.

=== Грото на Христовото раѓање ===
[[Податотека:Nativity_Grotto_Star.jpg|мини|Гротото на Христовото раѓање, сребрена ѕвезда со четиринаесет точки под главниот олтар што го означува традиционалното место на раѓањето на Исус]]
'''Гротото на Рождеството Христово''', местото каде што се вели дека е роден [[Исус]], е подземен простор што ја формира криптата на храмот на Христовото раѓање. Сместено е под неговиот главен олтар, а до него вообичаено се пристапува со две скали од двете страни на презвитериумот. Гротото е дел од мрежата на пештери, до кои се пристапува од соседната црква Света Катерина. Коридорот сличен на тунел што го поврзува Гротото со другите пештери е нормално заклучен.

Пештерата има источна ниша за која се вели дека е местото каде што се родил Исус, кој го содржи '''олтарот на Рождеството'''. Точното место каде што е роден Исус е означено под овој олтар со 14-крака сребрена ѕвезда со латински натпис ''Hic De Virgine Maria Jesus Christus Natus Est-1717'' („Овде Исус Христос е роден од Дева Марија“ - 1717 година). Тој бил поставен од католиците во 1717 година, отстранет - наводно од Грците - во 1847 година и заменет од турската влада во 1853 година. Ѕвездата била поставена на мермерниот под и опкружена со 15 сребрени светилки кои ги претставуваат трите христијански заедници: шест им припаѓаат на грчките православни христијани, четири на католиците и пет на ерменската апостолска црква. Олтарот на Христовото раѓање го одржуваат Грчката православна црква  и [[Ерменска апостолска црква|ерменската апостолска]] црква. Значењето на 14-те точки на ѕвездата е да ги претстават трите групи од 14 генерации во [[генеалогија]]<nowiki/>та на [[Исус Христос]]. Првото од [[Авраам]] до [[Давид]], потоа од [[Давид]] до вавилонското заробеништво, потоа уште до [[Исус Христос]]. Во средината на ѕвездата со 14 краци има кружна дупка, преку која може да се допре каменот за кој се вели дека е оригиналниот камен на кој легнала Марија кога го родила Исус.

Католиците се задолжени за делот од гротото познат како „Грото на јаслите“, означувајќи го традиционалното место каде Марија го положила новороденото бебе во јаслите. Олтарот на мудреците се наоѓа директно спроти местото на јаслите.

=== Црква Света Катерина ===
Соседната црква Света Катерина е [[Римокатоличка црква|католичка]] црква посветена на Катерина од Александрија, изградена во современ [[Неоготика|неоготски стил]]. Дополнително е модернизирана според литургиските трендови што го следеле Вториот ватикански собор.

Ова е црквата во која латинскиот патријарх на Ерусалим слави полноќна миса на [[Бадник]]. Одредени обичаи во оваа полноќна миса му претходат на Вториот ватикански собор, но мора да се задржат бидејќи ''статус квото'' било законски утврдено со [[Ферман|ферман (декрет)]] во 1852 година под [[Отоманско Царство|Отоманското Царство]], кој сè уште е на сила денес.

[[Релјеф (вајарство)|Барелјефот]] на Дрвото е 3,75 х 4 метри, скулптура од Чеслав Джвигај која неодамна била вградена во црквата Света Катерина како подарок на [[Папа Бенедикт XVI|папата Бенедикт XVI]] за време на неговото патување во Светата земја во 2009 година. Претставува [[Маслинка|маслиново дрво]], прикажувајќи ја генеалогијата на Исус од [[Авраам]] преку Јосиф, како и симболиката од [[Стар завет|Стариот завет]]. Во горниот дел доминира крунисаната фигура на Христос Царот во поза со отворени раце, која ја благословува Земјата. Сместено е покрај преминот што го користат аџиите кои патуваат до гротото на Христовото раѓање.<ref>{{Наведени вести|url=http://www.dziennikpolski24.pl/Artykul.100+M5d4c87a1956.0.html|title=Płaskorzeźba w dare|date=13 May 2009|work=Dziennik Polski|access-date=15 May 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20150426201217/http://www.dziennikpolski24.pl/Artykul.100%2BM5d4c87a1956.0.html|archive-date=26 April 2015|language=pl}}</ref>

=== Пештери до кои се пристапува од Света Катерина ===
Неколку капели биле пронајдени во пештерите до кои се пристапува од Света Катерина, вклучувајќи ја и капелата на [[Свети Јосиф]] во спомен на појавувањето на ангелот на Јосиф, заповедајќи му да побегне во Египет;<ref>{{Bibleverse|Matthew|2:13}}</ref> капелата на невините, во спомен на децата убиени од [[Ирод Велики|Ирод]];<ref>{{Bibleverse|Matthew|2:16–18}}</ref> и капелата на Свети Јероним, во подземната ќелија каде што ја држи традицијата тој живеел додека ја преведувал [[Библија]]та на [[Латински јазик|латински]] (Вулгата).

== Гробници ==

=== Традиционални гробници на светци ===
Според традицијата која не ја одржува историјата, се вели дека гробовите на четворица католички светци се наоѓаат под црквата Рождество Христово, во пештерите до кои може да се пристапи од црквата Света Катерина:

* Јероним, чии останки се вели дека се пренесени во базиликата [[Базилика Голема Богородица (Рим)|Санта Марија Маџоре]] во [[Рим]]
* Паула, ученичка и добродетел на Јероним
* Евстохија, ќерката на Паула
* Евсебиј од Кремона, ученик на Јероним. Поинаква традиција вели дека тој е погребан во Италија.

=== Антички погребувања ===
Голем број на древни гробници може да се видат во пештерите во сопственост на католиците во непосредна близина на Христовото раѓање и пештерата Свети Јероним, некои од нив во капелата на невините; повеќе гробници може да се видат на јужната, грчко-православна страна на базиликата Рождество Христово, исто така претставени како оние на доенчињата убиени од Ирод.

Според истражувачот Хејтам Дик, гробниците и фрагментите од коски во една ограничена просторија на црквата датираат од 1 век од нашата ера. Во друга тајна комора, Пештерата на Светите невини, черепи и други коски од дури 2.000 луѓе (според Дијк) се собрани, но очигледно не се инфантилни.

== Божиќ во Витлеем ==
Постојат три различни датуми за прослава на [[Бадник]] и [[Божиќ]] во [[Витлеем]]:

* 24 и 25 декември за католиците (латините), кои го користат Општиот римски календар ([[Грегоријански календар|грегоријански]]);
* 6 и 7 јануари за грчките православни христијани, заедно со сириските православни, етиопските и коптските православни христијани, кои го користат [[Јулијански календар|јулијанскиот календар]] ;
* 18 и 19 јануари за Ерменската апостолска црква,<ref name="DW">Tania Kraemer for [[Дојче Веле|Deutsche Welle]], 23 December 2022. [https://www.dw.com/en/bethlehem-is-ready-for-its-long-christmas-season/a-64109231 ''Bethlehem is ready for its long Christmas season''] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20221225110412/https://www.dw.com/en/bethlehem-is-ready-for-its-long-christmas-season/a-64109231}}. Accessed 24 December 2022.</ref> која го комбинира празнувањето на Рождеството со [[Крштение Господово|крштевањето на Исус]] во Ерменскиот празник Богојавление на 6 јануари, според раните традиции на источното христијанство, но ги следи правилата на Ерменската патријаршија во Ерусалим во нејзините пресметки (6 јануари Јулијанскиот стил одговара на 19 јануари грегоријанскиот стил).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.churcharmenia.com/evangelical/evmain3_30_01b.html|title=When Is Easter This Year?|last=Tajerian|first=Ardem A.|work=ChurchArmenia.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20120311000809/http://www.churcharmenia.com/evangelical/evmain3_30_01b.html|archive-date=2012-03-11|accessdate=2014-10-13}}</ref>

=== Латински и протестантски божик ===
Католичката полноќна миса во Витлеем на Бадник се емитува низ целиот свет. Свеченостите започнуваат неколку часа порано кога достоинствениците го пречекуваат латинскиот патријарх на Ерусалим на влезот во градот, во близина на гробот на Рахила. Придружуван од дефиле на младински организации, тој потоа се упатува кон плоштадот Мангер, каде чека толпата. Конечно, тој влегува на миса во католичката црква Света Катерина, по што го води патот до соседната црква Рождество Христово. Патријархот ја носи фигурата на бебето Исус и ја става на сребрената ѕвезда во гротото Рождество под базиликата. 

Протестантите се поклонуваат или во лутеранската црква или во црквата на Христовото раѓање. Меѓутоа, некои протестантски собранила одат во Бејт Сахур, село во близина на Витлеем.<ref name="Rapp">{{Наведена книга|url=https://www.amazon.com/Church-Nativity-Bethlehem-David-Rapp-ebook/dp/B0195LNYQQ|title=The Church of the Nativity in Bethlehem|last=Rapp|first=David|publisher=Apogee|year=2015|pages=28–36}}</ref>

=== Грчки православен божик ===
На православниот [[Бадник]], 13 дена подоцна, многу посетители и верници повторно го полнат плоштадот Мангер, овој пат за да гледаат поворки и приеми за верските водачи на различните источни православни заедници.

=== Ерменски божик ===
Членовите на ерменската заедница се последните кои го слават Божиќ, на 18 и 19 јануари, во нивниот сопствен дел од црквата Рождество Христово.  Тамошните олтари се користат и од помалите деноминации за време на нивните соодветни божиќни прослави.<ref name="DW" />

== Галерија ==
<gallery>
Податотека:Christmas_in_Manger_Square_2004.JPG|алт=Christmas Eve 2006 in Manger Square| [[Бадник]] 2006 година на плоштадот Мангер
Податотека:Bethlehem-04-Church_of_the_Nativity.jpg|алт=The Door of Humility, main entrance into the Church|Вратата на понизноста, главен влез во црквата
Податотека:Bethlehem-08-Church_of_the_Nativity.jpg|алт=Constantine's 4th-century mosaic floor rediscovered in 1934|Мозаичниот под на Константин од 4 век, повторно откриен во 1934 година
Податотека:Church_of_the_Nativity,_Bethlehem,_Palestine.jpg|алт=The interior of the Church of the Nativity circa 1936, photographed by Lewis Larsson|Внатрешноста на храмот на Христовото внимание околу 1936 година, фотографирана одЛуис Ларсон
Податотека:Bethlehem-27-Basilica_of_the_Nativity.jpg|алт=Icon of Mary and Jesus ("Mary of Bethleem") near the staircase to the Nativity Grotto|Икона на Марија и Исус („Марија од Витлеем“) во близина на скалите до гротото Рождество
Податотека:Grotto_of_the_Nativity_Orthodox_Altar.jpg|алт=The upper part of the Altar of the Nativity|Горниот дел на олтарот 
Податотека:Birthplace_of_Jesus.jpg|алт=The Altar of the Nativity, beneath which is the star marking the spot where tradition says Jesus was born|Олтарот на Христовото лице, под која е ѕвездата што го означува местото каде што традицијата вели дека е роден Исус
</gallery>

== Поврзано ==
* ''Бејт ал-Мавлид'', куќата во која се верува дека е роден [[Мухамед]]
* Гурдвара Џанам Астан, Нанкана сахиб каде што се верува дека е роден [[Нанак|Гуру Нанак]]
* [[Христово Рождество|Рождество на Исус]]

== Наводи ==
{{наводи}}

=== Белешки ===
{{Белешки}}

== Дополнителна литература ==
* Хјуг Винсент и Феликс-Мари Абел, ''Витлеем.'' ''Le sanctuaire de la Nativité'', Париџи, 1914 година.
* Bellarmino Bagatti, ''Gli antichi edifici sacri di Betlemme in seguito agli scavi e restauri praticati dalla Custodia di Terra Santa'', Ерусалим, 1952 година.
* Микеле Бачи, [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''Мистичната пештера.''] [https://www.viella.it/libro/9788867288199 ''Историја на црквата Рождество во Витлеем''], Рим-Брно, Виела, 2017 година.
* Бјанка и Густав Кинел, ''Црквата на Христовото раѓање во Витлеем.'' ''Крстоносната постава на ранохристијанска базилика'', Регенсбург, 2019 година.
* Алесандри, Клаудио (уред.), ''Обнова на црквата Рождество во Витлеем'', Бока Ратон, 2020 година.

== Надворешни врски ==
* [https://www.brepolsonline.net/doi/pdf/10.1484/J.AT.5.103180?download=true Винфрид Вебер, апстракт од ''Рефлексии за реконструкцијата на Константинската црква на Христовото раѓање во Витлеем''.] [https://www.brepolsonline.net/doi/pdf/10.1484/J.AT.5.103180?download=true Тој претставува преиспитување на константинскиот источен крај на црквата: полигонална крстилница вклучена во базиликата, наместо висока октогонална кула што се издига високо над неа.] ние

[[Категорија:Светско наследство во Палестина]]
[[Категорија:Цркви од 4 век]]
[[Категорија:Координати на Википодатоците]]
[[Категорија:Христово Рождество]]
[[Категорија:Витлеем]]