Преглед на кодот на Јапонска книжевност

'''Јапонска литература''' —[[литература]] пишувана на територијата на [[Јапонија|јапонските]] [[остров]]и. Во својот најран период таа е пишувана на [[кинески јазик]], додека дури подоцна на [[јапонски јазик|јапонски]].

Слично на јапонската [[историја]], и јапонската литература се дели на неколку периоди, почнувајќи од најстариот, т.н. јамато период, па сè до денес.

== Период Јамато ==

Во овој период Јапонија ги стекнува основите на својата цивилизација. Под [[Кина|кинеското]] влијание од копното, од еден примитивен народ без писмо се развива високо културен народ. Се воведува [[Кинеско писмо|кинеското писмо]] и [[Јапонци]]те ја запознаваат постарата [[кинеска литература]] и древната кинеска култура. Друг важен фактор е [[Будизам|будизмот]], кој се шири од [[6 век|VI]] век и значајно влијае на неговите примитивни установи. Од овој литературен период се сочувани песни, најпрво усно пренесувани, а потоа собрани и објавени на кинески јазик во две историски хроники: ''[[Коџики]]'' и ''[[Нихонги]]''; овие најстари песни имаат различен облик, а потекнуваат од 400-тата година и подоцна; песните се пократки (наречени [[танка]]) или подолги кои имаат одреден број на слогови. Во збирката ''[[Мањошу]]'' има сочувано околу 4.500 вакви песни и сите се одликуваат со непосредноста, свежината на изразот и вопростената обработка. Од прозните текстови останале обредните молитви наречени [[норито]], посветени на [[Шинтоизам|шинтоистичките]] богови; содржат многу поетски елементи.<ref>[https://www.britannica.com/art/Japanese-literature/  Japanese literature]</ref>

== Период Нара (710-794) ==

Од периодот Нара потекнуваат најстарите пишани хроники ''Коџики'' (''Хроника за старите нешта'') и ''Нихонги'' (''Хроника за Јапонија''). Првата хроника го опфаќа времето на создавањето на јапонската држава до крајот на владеењето на царицата [[Суико]] (628), а напишана е на говорен [[јапонски јазик]] од [[8 век|VIII]] век и со кинески букви. Втората е составена во 720 година, а го опишува настанувањето на јапонското царство сè до крајот на владеењето на царицата [[Џито]] (696).

Од овој период се и описите на јапонските покраини (''[[фудоки]]''). Силно се развива и песништвото и се одликува со стилско совршенство и чувственост. Нема римување во песните бидејќи се сменуваат стиховите од 5 и 7 слогови. Се разликуваат кратски песни (''танка'') од 31 слог и долги песни (''[[нагаута]]'') со различен број на слогови. Од поетите, познати се петмина, застапени во антологијата ''Мањошу'': [[Какиномото но Хитомаро]], [[Јамабе но Акахито]], [[Јамануе но Окура]], [[Отомо но Табити]] и [[Отомо но Јакамочи]]. Антологијата ''Мањошу'' е завршена на почетокот на [[9 век|IX]] век, а стиховите се главно од [[7 век|VII]] и [[8 век|VIII]] век.

== Период Хејан (794-1185) ==
[[Податотека:Hyakuninisshu 057.jpg|thumb|[[Мурасаки Шикибу]] прикажана на карта од играта на збирка од сто песни - Хјакунинишу|300px]]
Периодот Хејан претставува класично златно време. Книжевните дела, главно поетски, се одликуваат со префинетост и голема чувственост за разлика од делата во претходниот период; естетските елементи се позабележливи, а техниката на литературното создавање е на многу повисок степен, додека [[Симболизам|симболизмот]] е силно нагласен. Се јавуваат и првите прозни дела на јапонски, од кои во околу 800-тата година настанала збирката на проза ''[[Приказна за берачот на бамбус]]'' (''Такетори моногатари''), која содржи чудесни раскази.

[[Бонз]]от [[Кобадаиши]] се смета дека го пронашол писмото [[Кана (писмо)|кана]] изведено на основата на кинеските знаци. Околу 1000-тата година, нивото на литературата достига висок степен; значајни се делата ''[[Исе моногатари]]'', ''[[Тоса Ники]]'', ''[[Сарашина Ники]]'' и ''[[Генџи моногатари]]'', врвен роман на класична Јапонија кој го составила [[Мурасаки Шикибу]]. Во иста лига се и есејите од таканаречената, Перница Книга, [[Макура но Сооши]] составени од писателката [[Сеи Шоонагон]] околу 1025&nbsp;г. Од поетските антологии, најпозната е ''[[Кокиншу]]'', збирка на стари и нови песни, која ја составил [[Ки но Цурајуки]], а содржи околу 1.100 песни. Во неа се застапени шест големи поети, т.н. [[рокасен]]: [[Хенџо]], [[Аривара Нарихара]], [[Буња но Јасухуе]], бонзот [[Кисен]], поетесата [[Оно но Комачи]] и [[Отоно ну Курокуши]].

== Период Камакура (1185-1332) ==
  
Во овој период, под влијание на војните и создавањето на војничките касти, поезијата не е многу негувана. Стиховите танка и понатаму се омилени, а се составуваат антологии, како ''[[Нов Кокиншу]]'' (''Шин-Кокиншу'') во [[1205]] и ''[[Хијакунин Ишу]]'' (каде 100 поети пишувале една песна), составена околу [[1235]] година. Кај прозните дела преовладуваат историски текстови и воени раскази; ''[[Хоген моногатари]]'' и ''[[Хеиџи моногатари]]'' од крајот на [[12 век|XII]] век ги опишуваат граѓанските војни од [[1157]] и [[1159]]. Од личните [[Дневник|дневници]], најпознати се ''[[Изајоји ники]]'' (дневник од шеснаесеттиот ден на месецот), од калуѓерката [[Абуцу]]; прочуен е и дневникот на почесната дама Бен. Во делото ''[[Книга од колибата]]'' (''Хоџоки''), напишано во [[1212]], писателот [[Камо Чомеји]] ги изнесува интимните мисли и чувства; тој ги напишал и ''[[Приказни за четирите годишни времиња|Приказните за четирите годишни времиња]]'' во кои го опишува животот на дворот во текот на една година, како и ''[[Анонимни извадоци|Анонимните извадоци]]'' во кои обработува поетски мотиви.

== Период Намбо Кучо и Муромачи (1332-1603) ==

Во овој период се истакнува поетот [[Кемко]] со песните во обликот танка. Во [[16 век|XVI]] век се јавува нов поетски облик: кратка песна од 17 слогови - [[хаикаи]]. Вакви песни пишувале [[Јамазаки Моритаки|Јамазаки]] и [[Аракида Моритаки]]. Од прозните дела најважни се историските списи; доста познато делото ''[[Историја на големиот мир]]'' (''Таихеки''), кое го опфаќа периодот од [[1181]] до [[1368]], време на граѓанските војни и немири. Се претпоставува дека го напишал [[Коџима]]. Друго големо историско дело е ''[[Џиношотоки]]'' (''Историја на законитиот ред на божествените цареви'') од [[Китабатаке Чикафуса]] ([[1293]]-[[1354]]). Ова дело се одликува со тоа што во него се наоѓаат првите елементи на [[филозофија]]та на [[историја]]та.

Од периодот Намбо Кучо, околу [[1350]], прочуено е делото ''[[Цуре-Зуре-Гуса]]'', во кое бонзот [[Кенко]] забележал низа на [[Анегдота|анегдоти]] и свои рефлексии. Се појавува нов род во [[театар]]от: [[драма]]та "[[но]]" настанала во периодот Муромачи; се одликува со религиозен карактер и убав поетски стил; во неа постои [[хор]], а глумците се маскирани. Драмата "но" трае кратско, па како меѓуигра се изведуваат шеговитите игри [[киоген]]. Драмата "но" настанала од светите игри на древните времиња..<ref>[https://www.goodreads.com/shelf/show/japanese-literature/  Japanese literature]</ref>

== Период Едо или Токугава (1603-1608) ==

Литературата сè повеќе навлегува меѓу широките народни маси, а темите постануваат разновидни. Кинеското влијание сè уште се чувствува делумно, а писателите ја проучуваат конфуцијанистичката филозофија. Кон крајот на [[16 век|XVI]] век се истакнува [[Фуџивара Сенка]] со делото ''[[Кана Сеири]]'', во кое ги изнесува основите на филозофијата на [[Конфуциј]] и [[Чу Сја]]. Во [[17 век|XVII]] век, [[Каибара Екикен]] го оставил класичното дело за воспитувањето на девојките ''[[Големо училиште за жени]]'', а [[Араи Хакусеки]] својот ''[[Семеен архив]]'' и занимливата автобиографија. [[Муро Кујзо]] пишува филозофски разговори и делото ''[[Гиџин року]]'', роман за 47 верни вазали кои извршиле [[харакири]]. На крајот на XVII век, влијателна е работата на писателите и научниците [[Ита Џинсои]], [[Огу Сораји]] и [[Дајцаи Шунтој]], претставниците на т.н. [[кагакуша]] школа, кои ја проучувале филозофијата на Конфуциј непосредно од текстовите.<ref>[https://jpellegrino.com/teaching/japaneseliterature.html/  Japanese literature]</ref>

== Школата Вагакуши ==

Многу заслужни за проучувањето на старите текстови се [[вагакуши]]те, односно научници кои се посветиле на проучувањето и коментирањето на старите јапонски текстови.<ref>[https://www.japan-guide.com/e/e2110.html/  Japanese literature]</ref>

==Значајни автори и дела==

{{main|List of Japanese authors}}



===Литература од нара-периодот===
* [[Какимото не Хитомаро]] 
* [[Томо благослов]] ({{околу|718–785}})

===Литература од периодот на Хејан===
{{div col|colwidth=41em}}
* [[Аривара и Нарихира]] (825&ndash;880)
* [[Оно но Комачи]] ({{околу|825}}&nbsp;– {{околу|900}})
* [[Сугавара и Мичиген]] (845–903)
* [[Ки но Цурајуки]] (872–945)
* [[Лејди Ајсе]] ({{околу|875}}&nbsp;– {{околу|938}})
* [[Минамото но Схитаго]] (911&ndash;983)
* [[Мајката на Мичицуна]] ({{околу|935}}&nbsp;– {{околу|995}})
* [[Аказоме Емон]] ({{околу|956}}&nbsp;– {{околу|1041}})
* [[Сеи Шонагон]] ({{околу|966}}&nbsp;– {{околу|1017}})
* [[Мурасаки Шикибу]] ({{c.|973}}&nbsp;– {{c.|1025}})
* [[Изуми Шикибу]] ({{околу|976}}&nbsp;– {{околу|1027}}):
* Лејди [[Ќерката на Такасуе|Сарашина]] 
* [[Saigyō|Саиѓо Хоши]] (1118&ndash;1190)
{{div col end}}

===Литература од периодот Камакура-Муромачи===
* ''[[Приказната за Хајке]]'' (околу 1212–1309)
* {{транслитерација|да|[[Демон жеден проблем]]}} ({{околу|1235}})
* [[Фуџивара но Теика]] (1162 и 1241)
* [[Јошида Кенко]] ({{околу|1283}}–1352)

===Едо-периодска литература===
{{div col|colwidth=22m}}
* [[Мијамото Мусаши]] ({{c.|1584}}–1645)
* [[Ихара Саикаку]] (1642–1693)
* [[Матсуо Башо]] (1644–1694)
* [[Чикаматсу Монцаемон]] (1653–1725)
* [[Јамамото Цунетомо]] (1659–1719)
* [[Yokoi Yayū]] (1702-1783)
* [[Фукуда Чијо-ни]] (1703–1775)
* [[Џошуа Бусон]] (1716-1784)
* [[Моторот Норинага]] (1730–1801)
* [[Сугита Генпаку]] (1733–1817)
* [[Уеда Акинари]] (1734–1809)
* [[Santō Kyōden]] (1761–1816)
* [[Кобајаши Иса]] (1763–1828)
* [[Џипенша Ику]] (1765–1831)
* [[Кјокутеи Бакин]] (1767-1848)
* {{транслитерација|да|[[Едо Меишо Зуе]]}} ([[Патувачка литература|патопис]], 1834 година)
* {{Транслитерација|ја|[[Хокуецу Сепу]]}} (Дело на [[Човечка географија]], 1837 година)
{{div col end}}

=== Литература од периодот Меиџи и Таишо===
{{div col|colwidth=22m}}
* [[Накане Брегот]] (1839–1913)
* [[Лафкадио Херн]] (1850–1904)
* [[Мори Огаи]] (1862–1922)
* [[Футабатеи Шимеи]] (1864–1909)
* [[Ито Сачио]] (1864–1913)
* [[Нацуме Сосеки]] (1867–1916)
* [[Кода Рохан]] (1867–1947)
* [[Масаока Шики]] (1867–1902)
* [[Озаки Којо]] (1868–1903)
* [[Допо Куникида]] (1871–1908)
* [[Ичијо Хигучи]] (1872–1896)
* [[Тосон Шимазаки]] (1872–1943)
* [[Кјока Изуми]] (1873–1939)
* [[Јоне Ногучи|Јонеџиро Ногучи]] (1875–1947)
* [[Такео Аришима]] (1878-1923)
* [[Акико Јосано]] (1878–1942)
* [[Кафу Нагаи]] (1879–1959)
* [[Наоја Шига]] (1883–1971)
* [[Такубоку Ишикава]] (1886–1912)
* [[Кан Кикучи]] (1888–1948)
* [[Ryūnosuke не ти дава]] (1892–1927)
Кенџи Мијазава (1896-1933)
Дењи Курошима (1898–1943)
* [[Мотоцикл Каџии]] (1901–1932)
* [[Хидео Огума]] (1901–1940)
* [[Такиџи Кобајаши]] (1903–1933)
{{div col end}}

===Модерна литература===
{{div col|colwidth=22m}}
* [[Кансуке Нака]] (1885–1965)
* [[Јаеко Ногами]] (1885–1985)
* [[Јуниор Танизаки]] (1886–1965)
* [[Хјакен Учида]] (1889–1971)
* [[Едогава Ранпо]] (1894–1965)
* [[Еиџи Јошикава]] (1892–1962)
* [[Мицухару Канеко]] (1895–1975)
* [[Јуја е таму]] (1897–1949)
* [[Шигеџи Цубои]] (1897–1975)
* [[Chio One]] (1897-1996)
* [[Масуџи Ибусе]] (1898–1993)
* [[Џун Ишикава]] (1899-1987)
* [[Јасунари Кавабата]] (1899–1972)
* [[Јурико Мијамото]] (1899–1951)
* [[Сакае Цубои]] (1899–1967)
* [[Фумико Хајаши (автор)|Фумико Хајаши]] (1903–1951)
* [[Тамики Хара]] (1905–1951)
* [[Tatsuzō Ishikawa]] (1905–1985)
* [[Фумико Енчи]] (1905–1986)
* [[Анго Сакагучи]] (1906–1955)
* [[Осаму Дазаи]] (1909–1948)
* [[Шохеи Ока]] (1909–1988)
* [[Орден Сакуносуке]] (1913-1947)
* [[Харуо Умезаки]] (1915–1965)
* [[Ајако Миура]] (1922–1999)
* [[Шушаку Ендо]] (1923–1996)
* [[Ритаро Шиба]] (1923–1996)
* [[Кобо Абе]] (1924–1993)
* [[Тојоко Јамасаки]] (1924–2013)
* [[Јукио Мишима]] (1925–1970)
* [[Осаму Тезука]] (1928–1989)
* [[Акијуки Носака]] (1930–2015)
* [[Савако Аријоши]] (1931–1984)
* [[Ајако Соно]] (р. 1931)
* [[Хисаши Инуе]] (1933–2010)
* [[Kenzaburō Ōe]] (1935–2023)
* [[Мичико Јамамото]] (р. 1936)
Кенџи Накагами (1946-1992)
* [[Харуки Мураками]] (р. 1949)
* [[Нацуо Кирино]] (р. 1951)
* [[Рју Мураками]] (р. 1952)
* [[Јоко Огава]] (р. 1962)
* [[Јошимото Техрлс]] (р. 1964)
* [[Миеко Каваками]] (р. 1976)
* [[Сајака Мурата]] (р. 1979)
* [[Нацуко Имамура]] (р. 1980)
* [[Акира Отан]] (р. 1981)
* [[Ао Омае]] (р. 1992)
{{div col end}}
==Библиографија==
*[[William George Aston|Aston, William George]]. ''[[s:A History of Japanese Literature|A History of Japanese Literature]]'', William Heinemann, 1899.
*Birnbaum, A., (ed.).'' Monkey Brain Sushi: New Tastes in Japanese Fiction''. Kodansha International (JPN).
*Carol Fairbanks. ''Japanese Women Fiction Writers'', Scarecrow Press, 2002. {{ISBN|0-8108-4086-3}}
*[[Donald Keene]]
**''Modern Japanese Literature'', Grove Press, 1956. {{ISBN|0-394-17254-X}}
**''World Within Walls: Japanese Literature of The Pre-Modern Era 1600–1867'', Columbia University Press. 1976, reprinted 1999 {{ISBN|0-231-11467-2}}
**''Dawn to the West: Japanese Literature in the Modern Era, Poetry, Drama, Criticism'', Columbia University Press. 1984, reprinted 1998 {{ISBN|0-231-11435-4}}
**''Travellers of a Hundred Ages: The Japanese as Revealed Through 1,000 Years of Diaries'', Columbia University Press. 1989, reprinted 1999 {{ISBN|0-231-11437-0}}
**''Seeds in the Heart: Japanese Literature from the Earliest Times to the Late Sixteenth Century'', Columbia University Press. 1993, reprinted 1999 {{ISBN|0-231-11441-9}}
*McCullough, Helen Craig, ''Classical Japanese prose: an anthology'', Stanford, Calif. : Stanford University Press, 1990, {{ISBN|0-8047-1628-5}}
*Miner, Earl Roy, Odagiri, Hiroko, and Morrell, Robert E., ''The Princeton companion to classical Japanese literature'', Princeton, N.J. : Princeton University Press, 1985. {{ISBN|0-691-06599-3}}
*Okada, Sumie. ''Japanese Writers and the West'', London: Palgrave Macmillan, 2003, {{ISBN|0-333-74310-5}}
* Ema Tsutomu, Taniyama Shigeru, Ino Kenji, 
==Понатамошно читање==
{{commons category|Literature of Japan}}
* Aston, William George. ''A history of Japanese literature'', NY, 1899 [https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=YogLAQAAMAAJ online]
* Karatani, Kōjin. ''Origins of modern Japanese literature'', Duke University Press, 1993.
* Katō, Shūichi. ''A History of Japanese Literature: The first thousand years. Vol. 1.'', Tokyo; New York: Kodansha International, 1979.
* Keene, Donald. ''Japanese literature: An introduction for Western readers'', 1953.
* Konishi, Jin'ichi. ''A History of Japanese Literature, Volume 3: The High Middle Ages'', Princeton University Press, 2014.
* Shirna Haruo, Suzuki Tomi, Lurie, David (eds.), ''The Cambridge History of Japanese Literature'', Cambridge, Cambridge University Press, 2016.

===Примарни извори===
* Keene, Donald. ''Anthology of Japanese Literature: From the Earliest Era to the Mid-Nineteenth Century'', Grove/Atlantic, Inc., 2007.

===Онлајн текстуални библиотеки===
*[https://web.archive.org/web/20050121101920/http://etext.lib.virginia.edu/japanese/ Japanese Text Initiative], University of Virginia Library Electronic Text Center
*[http://www.meijigakuin.ac.jp/~pmjs/trans/index.html Premodern Japanese Texts and Translations], Michael Watson, Meiji Gakuin University



==Надворешни врски==

*[http://www.jlpp.go.jp/en/ Japanese Literature Publishing Project], the [[Agency for Cultural Affairs]] of Japan
*[https://www.jpf.go.jp/e/publish/jbn/index.html Japanese Book News Website] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191231073045/https://www.jpf.go.jp/e/publish/jbn/index.html |date=2019-12-31 }}, the [[Japan Foundation]]
*[http://www.columbia.edu/~hds2/BIB95/00e-texts_shimazaki.htm Electronic texts of pre-modern Japanese literature by Satoko Shimazaki]
*[https://web.archive.org/web/20071015150501/http://jlit.net/awards/awards_a_to_m.html#top List of literary awards] for fiction and nonfiction.

==Наводи==
{{наводи}}

[[Категорија:Јапонска книжевност| ]]
{{Нормативна контрола}}