Dialèt cremàsch

Quest articul chì l'è scriìt in lumbart, grafia cremàsca.

Al cremàsch 'l è la parlada da Crèma e i sò dinturne.

Al cremàsch 'l è 'na parlada lumbarda che la fa pàrt da le parlade galoitàleghe (piemuntés, emilià, rumagnól e venesià). Al è simil ma mia istès dal bergamàsch e dal bresà perchè töcc tré i fa part dal grupo uriental.

Diferense con l'italià

vocabolario italiano-cremasco

An generàl i sù i è istès da l'italià, però:

• la lètera "z" la sa pronuncia mia com'è 'n Italià ('l è mia cum'è ozio, azione), perchè 'l è 'n sù che 'l ghè mia 'n dal cremàsch. La "z" 'l è püsé sonora, quasi cumè l'italià rosa.
• Quand sa tróa la "s" e la "c" con 'na linea 'n mès le lètere le sa prununcia sempre separade: mes-cià (italià: mischiare).
• Quand la parola la fines con du "c" chèste le sa pronuncia 'n modo duls (tecc, italià: tetto; lècc, italià: letto). Se la paròla la finés con "ch" alura la finés con la "c" düra (diabòlech, italià: diabolico; tòch, italià: pezzo).
• Gh'è pò du sù che i gh'è mia 'n italià: ö e ü, ch'i sa pronuncia cum'è 'n tudèsch (söpa, italia: zuppa; nüsü, italià: nessuno).

I paìs 'ndu che sa parla cremàsch

• 'Aià
• 'Ailàt (parlada mes-ciada col bergamàsch)
• 'Ergunsana
• 'Gnidèl
• 'Idulasch
• Bagnól
• Bulsù
• Butaià
• Camisà
• Campagnóla
• Casàl e Idulàsch
• Casalèt
• Casalèt Ceredà
• Casalet da Sura
• Casine Gandine
• Castèl Gabià
• Cavralba
• Céf
• Credéra
• Crèma
• Cremusà
• Caergnàniga / Caariàniga
• Cümignà
• Duéra
• Fanénch
• Farinàt
• Gardèla
• Izà
• Luvrìt
• Pandì
• Madignà
• Melòta
• Mucc
• Muntóden
• Muscasà
• Nusdèl
• Palàs
• Pasaréra
• Pianénch
• Pieràniga
• Quade
• Quintà
• Risénch
• Riólta Grasa
• Riólta Magra
• Riultèla
• Riultelina
• Rumanénch
• Runcadèl
• Rübià
• Sabiù
• Salviróla
• San Bernardì
• San Burtulumée
• San Dunàt
• San Michél
• San Ròch
• Santa Maréa
• Sapèl
• Sergnà
• Sestént
• Scanabò
• Spì
• Sunsì
• Tresulasch
• Trescùr Cremàsch
• Umbrià

I nóm cremàsch

Nóm an cremàsch	Nóm an italià
Aghìta	Agata
Agnésa	Agnese
Albèrt, Bèrto, Bertì	Alberto
Alént	Valente
Alèse	Alessio
Alfùns, Funs	Alfonso
Ambròs	Ambrogio
Armèla, Armelìna	Ermellina (o Carmela)
Antòne, Tòne, Intòne, Tunì, Tunèla, Tògn, Tògna, Tugnina, Tunù	Antonio, Antonia, Antonietta
Àna, Anì	Anna, Annina
Àngel, 'Ngiolo, 'Ngiola, 'Ngialì, 'Ngiulì, 'Ngelìna	Angelo, Angela, Angiolino, Angiolina
'Ngelìca	Angelica
Andréa, Andreì, 'Ndreì, Andreìna, 'Ndreìna, 'Ndriàna	Andrea, Andreino, Andreina
Bastià	Sebastiano
Batésta, Batistì	Batista, Battista
Benedèt	Benedetto
Beniamì	Beniamino
Biàs	Biagio
Bìce	Beatrice
Bùrtol, Burtulì, Bùrtula	Bortolo, Bortola
Camél, Caméla	Camillo, Camilla
Carméla, Carmelìna	Carmela Carmelina
Carlo, Carlèto, Carlì, Carla	Carlo, Carla
Caterìna, Catarìna, Catarinì	Caterina
Ciàra, Ciarìna	Chiara, Chiarina
Cèco, Cechì, Cèca, Cechìna	Francesco, Francesca
Céser, Cesérì, Ceserìna	Cesare, Cesarina
Custànt, Custantì	Costantino
Cilia	Cecilia
Cléto	Anacleto
Chimèto	Archimede
Curnéle	Cornelio
Cristòfer, Cristòfen, Tòfen	Cristoforo
Daèd	Davide
Dagnél	Daniele
Dàrio	Dario
Duàrdo	Edoardo
Duìch	Ludovico
Dolfo	Adolfo
Dóro	Teodoro
Dumènech, Mènech, Minighì, Minèga, Minighìna	Domenico, Domenica
Ernèst, Nèsto, Ernestì, Ernestina, Nèsta	Ernesto, Ernesta, Ernestina
Filép	Filippo
Francèsch, Franceschì	Francesco
Frédo	Alfredo
Faüstì	Fausto, Faustino
Gabriél	Gabriele
Gàsper	Gaspare
Genüèfa	Genoveffa
Giölio, Giölia, Giülièta	Giulio, Giulia, Giulietta
Giàcom, Iàcom, Giacumì, Iacumì, Giacumìna, Iacumìna	Giacomo, Giacomina
Gilio	Virgilio
Giòrgio, Giurgì, Giurgèto, Giurgìna	Giorgio, Giorgia, Giorgina
Gì, Gino, Gina, Ginèto, Ginèta	Angelo, Angela, Luigi, Luigino, Luigina
Giuachì	Giovacchino
Giüsèp, Üsèp, Üsèpa, Pì, Pino, Pina, pinèta	Giuseppe, Giuseppa, Giuseppina
Giuòn, Giuanì, Giuàna, Giuanìna	Giovanni, Giovanna
Gnésa	Agnese
Gigi	Luigi
Impòlet	Ippolito
Incéns, Cènso, Cénsa, Censìna	Innocente, Innocentina
Itòrio, Itòria	Vittorio, Vittoria
Lüséa	Lucia
Lisàndre, Alésandre	Alessandro
Lüége, Lüis, Gigi, Gì	Luigi
Madalèna	Maddalena
Màrch	Marco
Margaréta, Margaritì	Margherita
Maréa	Maria
Mìlio, Mìlia, Milièto, Milièta	Emilio, Emilia
Ménto, Ménta, Mentìna	Clemente, Clementina
Maté	Matteo
Manuèl	Emmanuele
Nando	Fernando
Nunsia, Nunsiàda	Annunciata
Napuliù	Napoleone
Pàol, Paul', Paulìna	Paolo, Paola
Pasquàl, Pasqualì, Pasqualìna	Pasquale, Pasqualina
Pèpa, Pepìna	Giuseppina
Pantigliù	Pantaleone
Poldo	Leopoldo
Piéro, Pierì, Piéra, Pierìna	Pietro, Pietro, Piera
Pulònia	Appolonia
Rìco, Richèto	Enrico
Ròsa, Rusì, Rusìna, Rusèta	Rosa
Rósol	Rosolo
Saìna	Savina
Séerì	Severino
Serafì	Serafino
Simù	Simone
Sàndro	Alessandro
Stén, Stéenì	Stefano
Tàno	Gaetano
Tarésa, Terésa	Teresa
Tilio	Attilio
Tumàs	Tommaso
Ügènio	Eugenio
Üstì, Üstìna, Üstinì	Agostino, Agostina
Zaério	Zaverio

I dé da la stamana

• Lünedé
• Martedé
• Merculdé
• Giüedé
• Venerdé
• Sàbet
• Dümìnica

I mis da l'an

• Genàr
• Febràr
• Mars
• Aprìl
• Macc
• Giögn
• Löi / Lögn
• Agóst
• Setémbre
• Utóbre
• Nuémbre
• Dicémbre

Möd da dì

• Al cünta come al bastù pulèr
• Al ga n'ha püsè da Giupì an da la sò baràca.
• Al part l'antipòrt del vèscof.
• Al perdù stiólta l'è a Melegnà.
• Al varda i virs e càta le ràe.
• An car e 'na carèta.
• An quatre e quatr'òt.
• Ansègniga mìa ai gat a rampegà.
• Butunàt da dré.
• Comot cumè 'n prét.
• Dàga a trà.
• Dàga 'na s-giàfa al diàol.
• D'òr durìga che a vardàl sa fà fadiga.
• Ès sóta la sguarnàsa di précc.
• Fà i acc da Cechìno.
• Fadigà cumè strepà 'l lì.
• Fàm mia burlà dó/zó le bràghe.
• Frà gnach e pitàch.
• Ès an gichenòt.
• Ès gnà bù de fa Ò col bicér .
• Iga adòs la biligòrnia.
• Iga adòs la picùndria.
• Ìga adòs la (v)àca.
• Ìga da dì.
• Ìga la pasiù.
• Ìghei mìa a cà töcc.
• Leàga la mèsa.
• Màgre an péch.
• Mètes an tramès.
• N'ha facc pègio da Bertòldo.
• Parlà da squerciafìch.
• Pelabròch da Sestèen.
• Puciàga déte al nas.
• Pütòst màngie pà e spüda.
• Stà fra 'l gnàch e 'l pitàch.
• Stàga da lùns cent car da rèf fai dó/zó.
• Stüdübas.
• Sbruìas le canèle.
• Sculdà sö argǜ.
• Scódes le 'òie.
• Ès an trafegù.
• Ucià zó.
• Va' a Bagg a sunà l'òrghen!

Proèrbe

• I agn e i bicèr da (v)ì iè mia da dì.
• Fìdes da töta la zént, ma mìa di tò parént.
• La gatìna fresùsa la g'ha facc i micì òrb.
• Mèi vü catìf ma fürbo pütòst che vü bù ma 'gnurànt.
• Per la cumpagnéa g'ha tócc la dóna apò al frà.
• Pòta!, i dis i frat quant i sa scòta.

Us curelàde

• Urtugrafìa cremàsca
• Lumbàrt urientàl
• Crèma

Culegamèncc estèrni

• Bonifacio Samarani, Vocabolario cremasco-italiano, 1852
• Natura del Cremasco (coi nóm de bèstie e piànte an cremàsch)