Liew

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Liew (Panthera leo) is e groet katachteg zoegdier, wat veural in Afrika en wijer in India leef. Ziene bijnaom is keuning vaan de diere.

Fysieke kinmèrke

De liew is relatief groet en wie de meiste carnivore slank gebouwd. De mennekes zien aonmèrkelek zwoerder es de vruiwkes; tot 250 kg, boe de vruiwkes 180 kg haole. De mennekes versjèlle oeterlek door hun maone. De liefskleur is egaol gojdgeel, allewel tot witte liewe veurkoume. De liewe höbbe 'n extreem kort dermkenaal, boedoor ze op vleis vaan veural groeter proeje aongeweze zien.

D'n draogtied vaan 'n liewin doort drei maond, boenao ze ein bis vief jonge wèrp. Dees jonge, wèlpe, weure gewuunlik nao ach weke gespeind, meh me kint gevalle boe-in 't zoege lenger es e jaor doort.

Leefgebeed

Oets kaome liewe in gans Afrika, in Zuidwest-Azië vaan Törkije tot India en zelfs in Zuid-Europa veur. In Europa is 't bies al in de ajdheid oetgestorve; in de laote Middelieuwe moot 't bies in 't Kortbij Ooste en Middel-Ooste oetgereujd zien. In de vreug twintegste iew verdween 't bies door sjas oet Noord-Afrika. Allewijl zien de liewe beperk tot Afrika ten zuie vaan de Sahara en 't Gir-rizzervaat in India (boe nog 300 exemplare leve). De positie vaan de liew varieert vaan nog vrij dominant (bev. in 't Krugerpark in Zuid-Afrika) tot hiel kwetsbaar (bev. in India). Wèrkelek risico op oetstèrve liekent 't bies neet te loupe, umtot hiel väöl zoos liewe höbbe en demèt fokke.

De liew prefereert e gemateg nat, ope landsjap wie de savanne.

Gedraag

Aanders es d'n tieger is de liew e groopsdier, boe-in de rangorde patriarchaal is. De liewinne zörge veur de jach, dewijl de mennekes inkel actief weure bij 't verdeidege vaan hun territotium. De bieste, ouch de vruiwkes, slaope gemeinlik laank, tot 20 oor d'n daag, meh noets deep, wie al katachtege. De sjas riech ziech op al diere, vaan insekte bis olifante, meh de veurkäör höbbe diere wie zebra's, antilopes, die in kuddes graoze en door de gaanse troop liewinne intensief bejaag weurt. Aonvalle op minse koume veur meh zien relatief sjeers.

Tijens de paartied pare de liewe gemeinlik um 't kerteer, in roulatie.

Oondersoorte

Noordooscongolese liew (Panthera leo azandica)
Katangaliew (Panthera leo bleyenberghi)
Congolese liew (Panthera leo hollisteri)
Zuidafrikaanse liew (Panthera leo krugeri)
Berberliew (Panthera leo leo), oetgestörve
Masailiew (Panthera leo massaicus)
Kaapse liew (Panthera leo melanochaita), oetgestörve
Oosafrikaanse liew (Panthera leo nubica)
Aziatische liew (Panthera leo persica)
Abbesiense liew (Panthera leo roosevelti)
Wesafrikaanse liew (Panthera leo senegalensis)
Somalische liew (Panthera leo somaliensis)
Kalahariliew (Panthera leo verneyi)

Liewe in de minseleke cultuur

De liew is e dier wat de minsheid al sinds tije fascineert. Gein aander dier zouw oets zoe dèks in literatuur en bildende kuns veurkoume. De Biebel sjijnt de liew 130 kier te neume. De liew gelt in de minseleke gedachtewereld es versjäörend en vreed, meh ouch koerazjeus, vaanweeg de bevloge meneer boe-op heer zie territorium tot 't lès kin verdeidege. Um die eigensjap zien liewe hoegfrequint es heraldische bieste.