Jean-Paul Sartre

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Jean-Paul Sartre (21 juni 1905, Paries - 15 april 1980, dao) waas 'ne Franse filosoof en sjriever. Aan dem wuuertj de óntwikkeling van 't existentialisme toegesjreve.

Sartre woort gebaoren op 21 juni 1905 in Peries. Hae völgdje 't middelbaar óngerrich op 't Henri IV Lyceum in Peries, wo d'r Paul Nizan lieërdje kènne. Van 1922 toet 1924 doorleep t'r de veurbereijing op 't Louis-de-Grand lyceum. In 1924 woort t'r toegelaoten op 't École normale supérieure. Dao koom d'r Simone de Beauvoir taenge, die ziene laevesgezel woort. Nao 'n aanvenkelike oetsloeting woort t'r in 1929 toegelaote toete studie filosofie.

Es professor inne filosofie publiceerdje Sartre filosofische essays en óntwikkeldje d'r zich es de veurtrèkker van 't destiedsj Frans existentialisme. Dezelvendjen tied raakdje d'r publiekelik bekèndj door zien romans, La nausée (1938), novèls, Le mur (1939), en theaterstökker, Les mouches (1943). Daomit wón d'r e groeat publiek veur zien ideeje; hae kós zien intellectueel imago ouch gebroeke veur zich oet te spraeken in politische kwesties.

Jean-Paul Sartre wón in 1964 de Nobelpries veure Litteratuur, meh weigerdje dem in óntvangs te numme.

Hae stórf op 15 april 1980 in e krankenhoes in Broussais (Peries). Bie zien begraefenis woren óngevieër 50.000 luuj aanwaezig.

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs.

Sartres dinke

't Primair bezej vaan Sartre euver 't leve is tot de mins "verdomp is um vrij te zien" (condamné à être libre). Dees theorie vilt trök op zien positie tot 't geine God gief. Heer vervolg tot, es me 'nen atheïs is, me neet kin geluive tot de mins 'n essentie heet. Es veurbeeld gebruuk heer 'ne pepiersnijer. Sartre stèlde tot me allein bij get wat dudelek gemaak is door iemes, wie'ne pepiersnijer, d'r vaanoet geit tot 't 'n essentie heet. Mer es 't geine God gief en es 't dus niemes gief dee de Mins heet gemaak, daan kin de Mins ouch gein essentie höbbe. Sartre concludeerde dus: "'t Bestoon geit veuraof aon de essentie" (l'existence précède l'essence). Dit bezej vörmp de basis vaan zien assertie tot, umtot de acties vaan iemes neet kinne weure oetgelag es deil vaan de minseleke essentie, de keuzes vaan 'n individu gans en al de verantweurdelekheid vaan dee persoen zelf zien: "Veer zien allein gelaote, zoonder excuus [...]. Veer kinne handele zoonder tot dit 't gevolg is vaan eus verleie, wat altied aofgesjeie is vaan uszelf".

Sartre heelt vol tot de bezejje vaan authenticiteit en individualiteit verdeent motte weure mer neet motte weure aongelierd. Wat veer motte mètmake is 't "doedsbewöszien" (conscience de la mort) zoetot veer uszelf wakkermake mèt wat wèrkelek belaangriek is: de authenticiteit vaan eus leves, naomelek eus levesexperiëntie, neet kinnes an sich.

Invlooj

Binne de Kontinentaol filosofie waor Sartre neet allein groondlègker vaan 't existentialisme mer had heer ouch groet invlooj op de fenomenologie, de hermeneutiek, 't Westers Marxisme en 't modern anarchisme.

Zien vrouw, filosoof Simone de Beauvoir, had 'n enorm impek op zien wèrk en 'tzelfde gold veur Sartres invlooj op häör. Wijers waor heer väöl beïnvloojd door Kierkegaard, Flaubert, Hegel, Heidegger, Husserl, Bergson, Kojève, Wahl, Bachelard, Darwin, Freud, Marx, Stekel, Merleau-Ponty, Nietzsche, Nizan, Levinas, Proust, Céline, Lefebvre en Rousseau. Zelf had heer 'n groet invlooj op Aron, Camus, de Beauvoir, Fanon, Guevara, Laing, Goffman, Merleau-Ponty, Gorz, Lukács, Debord, Deleuze, Jeanson, Leibowitz, Lacan, Pinter, Rancière, Badiou, Bourdieu, Van Fraassen en Butler.

Bibliografie

L'imagination (1936)
La nausée (1938)
Le mur (1939)
L'imaginaire (1940)
Les mouches (1943)
L'être et le néant (1943)
Huis-clos (1945)
Morts sans sépulture (1946)
Baudelaire (1947)
Les mains sales (1948)
Critique de la raison dialectique (1960)
Les mots (1964)
Situations (1947-1965)
L'Idiot de la famille (1971-1972)
Cahiers pour une morale (postuum, gepubliceerd in 1983)