1901
1901 waor e gewoon jaor wat begós op dinsdaag. 't Waor 't eerste jaor van de twintigste eeuw. 't Kump euverein mit 't jaor 1355 oppe Armeense kalender, 1898 – 1899 oppe Ethiopische kalender en 4602 – 4603 oppe Chinese kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- 1 jannewarie: De zès Britse kolonies in Australië vereinegde ziech tot 't Gemeinebès vaan Australië. Heimèt weurt 't land oonaofhenkelek.
- 1 jannewarie: Nigeria weurt e protectoraot vaan 't Brits Riek.
- 22 jannewarie: Keuningin Victoria störf; Eduard VII volg häör op es keuning vaan 't Vereineg Keuninkriek en de dominions en keizer vaan Brits-Indië.
- 25 jannewarie: Goodkäöring van 't Gezelsjap van 't Goddelik Woord door Paus Leo XIII.
- 25 fibberwarie: Oprichting van de United States Steel Corporation.
- 4 miert: William McKinley wirt beëdig veur eine tweëde termien es President van de Vereinigde Sjtaote.
- 16 mei: Argentinië en Uruguay speule de ierste vaan väöl voetbalinterlands tegenein.
- 1 augustus: 't Confessioneel kabinèt-Cuyper weurt in Nederland geïnstalleerd.
- 6 september: William McKinley weurt neergesjote door anarchis Leon Czolgosz.
- 14 september: Mèt d'n doed vaan William McKinley weurt ziene vice-president Theodore Roosevelt de 26e president vaan de Vereinegde Staote.
- 2 december: Gillette verkriet 't octrooi op 't verwisselbaar sjaermetske.
- 12 december: Eësjte trans-Atlantische radio-oetzending, door Guglielmo Marconi.
- 20 december: In Stockholm weure de ierste Nobelprieze touwgekind.
- zoonder datum
- De Codex Hammurabi weurt oontdèk.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]Alfred Nobel, dee in 1896 waor gestorve, had in zie testamint bepaold tot zie fortuin gebruuk mós weure veur diverse prieze, touw te kinne aon lui die ziech veur de minsheid hadde verdeenstelek gemaak. De Nobelprieze zouwe oetgreuje tot de mies prestigieus prieze die 't in de wetensjap, kunste en politiek gief. In 1901 woorte ze veur 't iers oetgereik.
- Natuurkunde: Wilhelm Röntgen, "es erkinning veur de boetegewoen deenste die heer heet beweze door de oontdèkking vaan de bezunder straole die nao häöm zien verneump."
- Sjeikunde: Jacobus Henricus van 't Hoff, "veur zien oontdèkking vaan de wètte veur sjemische dynamiek en osmotischen drök in oplossinge."
- Geneeskunde: Emil Adolf von Behring, "veur zie werk euver serumtherapie, in 't bezunder häör touwpassing tege difterie, boemèt heer nui weeg op 't gebeed vaan de medische wetensjap heet geëupend en daomèt d'n dokter e zegeriek waope tege krenkde en doed in han heet gegeve."
- Literatuur: Sully Prudhomme, "in bezunder erkinning vaan zie poëtisch werk, wat verluf idealisme, artistieke perfectie en 'n oongewoen combinatie vaan oontwikkeld geveul en intellek vertuint."
- Vrei:
- Henri Dunant, veur zien rol in de stiechting vaan 't Roed Kruus.
- Frédéric Passy, "Es eine vaan de belaankriekste stiechters vaan de Interparlemintair Unie en ouch d'n hooforganisator vaan 't Ierste Internationaol Vreidescongres."
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]- 23 jannewarie: Benno Stokvis, Nederlandse juris, publicis en politicus (gesjtorve 1977)
- 1 fibberwarie: Clark Gable, Amerikaansen acteur (gestorve 1960)
- 2 fibberwarie: Jascha Heifetz, Amerikaanse violis (gesjtorve 1987)
- 4 fibberwarie: Willem Bokhoven, Nederlandse waterpoloër (gesjtorve 1982)
- 7 fibberwarie: A. den Doolaard, Nederlandse sjriever en journalis (gesjtorve 1994)
- 25 fibberwarie: Zeppo Marx, Amerikaanse acteur (gesjtorve 1979)
- 10 miert: H.J. van den Broek, Nederlandse journalis (gesjtorve 1959)
- 10 miert: Michel Seuphor, Belzje kunstenaer (gesjtorve 1999)
- 29 aprèl: Hirohito, keizer vaan Japan (gestorve 1989)
- 7 mei: Gary Cooper, Amerikaansen acteur (gestorve 1961)
- 20 mei: Max Euwe, Nederlandse sjaker (gestorve 1981)
- 6 juni: Soekarno, ierste president vaan Indonesië (gestorve 1970)
- 13 juni: Lode Zielens, Belzje sjriever (gesjtorve 1944)
- 4 augustus: Louis Armstrong, Amerikaanse jazz-trompettis en zenger (gestorve 1971)
- 26 augustus: Jan de Quay, Nederlandse minister-president (gestorve 1985)
- 29 september: Enrico Fermi, Italiaanse natuurkundege (gestorve 1954)
- 10 oktober: Alberto Giacometti, Italiaanse beeldhouwer (gestorve 1966)
- 3 november: Leopold III vaan 't Belsj (gestorve 1983)
- 17 november: Lee Strasberg, Oasterieks-Amerikaanse acteur en leëraar (gesjtorve 1982)
- 17 november: Walter Hallstein, ierste Prizzedent vaan de Europees Kemissie (gestorve 1982)
- 18 november: George Gallup, Amerikaanse statisticus en opinie-óngerzeuker (euverleje 1984)
- 26 november: George Grard, Belzje beeldhouwer (gesjtorve 1984)
- 2 december: Staf Nees, Belzje beiaardeer, componis en organis (gestorve 1965)
- 5 december: Walt Disney, Amerikaansen animator (gestorve 1966)
- 9 december: Ödön von Horváth, Hongaars-Duutsje sjriever (gesjtorve 1938)
- 16 december: Margaret Mead, Amerikaanse antropologe (gesjtorve 1978)
- 27 december: Marlene Dietrich, Duits-Amerikaanse zengeres (gestorve 1992)
- oonbekind
- Harie Eussen, Nederlands-Limbörgsen dialekoteur (gestorve 1954)
- Sjeng Meijs, Nederlands-Limbörgsen dialekoteur (gestorve 1960)
Gestorve
[bewirk | brón bewèrke]- 2 jannewarie: Michel Perelaer, Nederlands-Limbörgse sjriever (69)
- 20 jannewarie: Zénobe Gramme, Belzje weitensjapper (74)
- 22 jannewarie: Keuningin Victoria vaan 't Vereineg Keuninkriek (81)
- 27 jannewarie: Giuseppe Verdi, Italiaanse componis (87)
- 11 fibberwarie: Milan I vaan Servië (46)
- 3 miert: Joseph Callaerts, Belzje componis (70)
- 8 miert: Peter Benoit, Belzje componis (66)
- 13 miert: Benjamin Harrison, Amerikaanse politicus, 23e president vaan de Vereinegde Staote (67)
- 24 mei: Louis-Zéphirin Moreau, Canadese roams-katholieke geistelike en ordesjtichter (77)
- 30 mei: Victor D'Hondt, Belzje zjuris (59)
- 10 juni: Robert Williams Buchanan, Britsen diechter en sjriever (59)
- 7 juli: Johanna Spyri, Zwitserse sjriefster, bekind vaan Heidi (74)
- 9 september: Henri de Toulouse-Lautrec, Franse sjilder en graficus (36)
- 14 september: William McKinley, Amerikaanse politicus, 25e president vaan de Vereinegde Staote (58)