Atoomnómmer
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De atoomnómmer (soms ouch atoomgetal) gief 't aontal protone in de kern en 't aontal elektrone in de elektronewolk vaan t atoom aon. De atoomnómmer is 'n belaankriek begrip oet de chemie en de kwantummechanica. 'n Illemint en zien plaots in 't periodiek systeem zien heidoor vasgelag. Es 't atoom es gehiel elektrisch neutraal is, is de atoomnómmer geliek aon 't aontal elektrone in de elektronenwolk roond de kern. Zjus die elektrone bepaole 't chemisch gedrag vaan 'n atoom. Bij atome die neet elektrisch neutraal zien (ione) is 't aontal elektrone groeter es de atoomnómmer (bij de negatieve anione) of kleiner (bij de positieve katione).
De atoomnómmer kin links oonder 't symbool vaan 't illemint weure gezat, beveurbeeld:
- 1H (Waterstof) en 8O (Zuurstof)
't Aontal neutrone in de kern weurt neet door de atoomnómmer bepaold, mer kin soms van atoom tot atoom vaan 'tzelfde illemint versjèlle. Zoe kinne d'r dus atome veurkoume mèt dezelfde atoomnómmer mer versjèllende massa. Deze atome vaan 'tzelfde illemint mer mèt versjèllend gewiech weure isotope geneump. Veural bij de zwoerdere atome, die mèt 'n hoeger atoomgetal, is 't aontal neutrone groeter es 't aontal protone in de kern.
Het liechtste atoom, mèt atoomnómmer 1, is waterstof, aongeduid mèt H. Dat atoom heet 'ne kern dee oet 1 proton besteit. Vaan waterstof bestoon nog twie variante: 'ne kern dee besteit oet 1 proton en 1 neutron. Dit isotoop vaan waterstof heit "zwoer waterstof" of Deuterium. Dao besteit ouch 'ne variant mèt 'ne kern dee besteit oet 1 proton en 2 neutrone. Dit isotoop heit Tritium. 't Atoom vaan tritium is instabiel en vèlt nao einigen tied oeterein (halfwaardetied oongeveer 11 jaor). Tritium is dus radioactief. Alle variante vaan waterstof höbbe evels dezelfde atoomnómmer, naomelek 1, en zie höbbe in neutraolen touwstand ouch 'tzelfde aontal elektrone, naomelek 1.