Van Kooten en De Bie

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Van Kooten en De Bie in Hadimassa anno 1970.

Van Kooten en De Bie, ouch bekind es Koot en Bie waoren e Nederlands kemik duo, bestaonde oet Kees van Kooten en Wim de Bie, wat vaan 1963 tot 1998 in diverse media satirisch cabarèt heet gemaak. Ze woorte veural bekind vaan hun diverse tv-programma's, boe mieljoene lui nao loerde. Hun werk waor geriech op groete maotsjappeleke modes, de actualiteit en types lui die me op dat memint dèks in 't daogeleks leve of op de tv kós zien. Door de herkinbaarheid vaan hun werk en hunne groeten invlood op de Nederlandse taol is hun werk klassiek gewore en weurt, veural in hoeg opgeleide milieus, nog ummer vrijelek oet hun werk geciteerd.

Oontstoon

Kees van Kooten (*1941) en Wim de Bies (1939-2023) lierde ziech kinne op sjaol in D'n Haag. Al op jonge leeftied wèrkde ze bij de VARA; in 1963 kaome ze bij de VPRO in deens. In ierste instantie wèrkde ze veur de radio. In de jaore zèsteg maakde ze ouch al diverse singles, boe-oonder Waar is mijn bal nou? Hun ierste vaste type waore de Klisjeemannetjes (zuug oonder).

In 1972 begóste ze ouch mèt de Bescheurkalender, 'ne komische sjäörkalender. Dit initiatief hele ze vol tot en mèt 1986, wie ze meinde tot de formule oetgemolke waor.

Op de tv

Vaanaof 1974 versjijnde de twie op de tv. Tot aon 1998, wie ze stopde, waor dit hun veurnaomste vörm vaan expressie. Umtot de tv in dees jaore 't vermaak vaan bekaans edereine waor, waor hun bereik hendeg groet. Hun programma's kaome ummer op de zondagaovend op; de maondagmörge, wie lui ziech op 't werk troffe, woort väöl dreuver gepraot. Door de jaore heer, en oondaanks de wisselende formules, hele ze 'tzelfde team veur de techniek en de grime.

Simplisties Verbond

't Ierste program wat ze same maakde waor Het Simplisties Verbond. Hei-in ageerde ze tege oonnujeg 'gelöl' wat me in de politiek en op de tv kós hure. Wee ziech dao-aon sjöldeg maakde, kraog symbolisch de 'matteklopper'. De matteklopper woort ouch 't symbool vaan 't program.

De spelling mèt -ies veur wäörd die indege op -isch waor in dezen tied gebrukelek in linkse milieus, en pasde ouch good bij de kemissie vaan 't duo.

Koot en Bie/Van Kooten en De Bie

Vaanaof 1980 maakde ze e programma wat gewoen nao hunzelf hètde. Sinds jaor en daag hadde ze ziech, es parodie op Gerard (van 't) Reve, mèt aofgekorte achternaome getoejd. Nao ei sezoen waore ze evels wel klaor mèt de grap.

In dees jaore stoonte de twie op 't huugdepunt vaan hunne roem. Väöl bekinde types zien in dit program oontstande.

Keek op de week

Tösse 1988 en 1993 maakde ze dit. De formule leunde noe, mie es vreuger, op 't doorneme vaan de actualiteit vaan de aofloupende week. Zoe had 't program 't vas oonderdeil Kijk op het Rijk, boe-in de lendeleke politiek woort besproke. Keek op de week kaom ummer direk nao 't journaol vaan ach oor; es gevolg daovaan bleef edereine loere.

De meziek bij Keek op de week waor 'Duke of Iron' vaan Sonny Rollins.

Krasse knarren

In 1993, wie de twie in de viefteg waore, merkde ze tot ze de binding mèt de sameleving get verlore - entans mèt wat modieus waor. Hun program waor daorum - entans in ierste instantie - geriech op lui die ziech aajd voolte zoonder 't al ech te zien, neet bejaord, meh 'verjaord'.

Krasse knarren waor mer eine kier in de twie weke op de tv, en kaom noe um negen oor, dus neet mie direk nao 't journaol. Dat had zienen invlood op de kiekciefers. Oondaanks dat woort de titel vaan 't program wel spreekwoordelek.

Deksel van de desk

Al in 1995 kaome ze mèt e nui program, hun lèste: Deksel van de desk. Hei-in zaote de twie maander in maangater (groete rioolpötte boe me in kin aofdaole), mèt de deksele deneve. Opzat vaan 't program waor 'n parodie op de dèks sensationeel tv vaan deen tied, veural bij de commerciële meh ouch bij de peblieke; in hun program woorte zoegezag 'oonthöllinge' gedoon. Nao verluip vaan tied verwaterde dezen opzat.

In 1998 greujde 't werk Van Kooten de buim oet. Heer besloot oet te sjeie mèt 't tv make. Op 22 miert 1998 waor de lèste oetzending vaan 't program.

De meziek bij Deksel van de desk waor vaan Wynton Marsalis: 'Brother veal'.

Nao hun samewèrking

Al wie ze e duo vörmde hadde de hiere ouch los vaanein werk gemaak. Veural De Bie waor dao-in actief; zoe brach 'r in 1984, 1990 en 1996 al plate daan wel cd's oet. Ouch nao de sjeiing waor 't veural De Bie dee ziech leet hure. Vaan 2001 tot 2008 heel heer Bieslos bij, ein vaan de ierste bekinde Nederlandse weblogks. Van Kooten sjreef e hemfelke beuk, veural otobiografisch vaan aard; vaan häöm is oonder mie De verrekijker 't Bokeweekgesjenk vaan 2013.

In 2007 woorte Van Kooten en De Bie beneump tot ierelid vaan 't Genootschap Onze Taal, 'n ier die veur hun allein aon Marten Toonder waor bedach. De rei waor in principe dezelfde: de groete bijdraoge aon de Nederlandse taol.

Bekinde types

In hun diverse programma's verzonne de twie diverse types, dèks gebaseerd op e bepaold type mins oet de Nederlandse maotsjappij. Noe ins waoren 't duo's, daan weer losse types. Ouch wienie (ein vaan) de types vrouwlui waore, späölde ze die zelf; vaan gasacteurs of -actrices woort mer bij oetzundering gebruuk gemaak. Dèks kaome de types miejer kiere trök. Oonder de bekindste zien:

De Klisjeemannetjes

't Ierste duo vaan Van Kooten en De Bie, oetgedach in de jaore zèsteg. Ze späölde twie volkse, plat praotende Hagenere. Hun kinmerk waor 't frequint gebruuk vaan oetdrökkinge (clichés), meh daan dèks verkierd gebruuk of oongewoen touwgepas. Mèt hun tv-werk raakde dit duo op d'n achtergroond. In 1977 dege ze einmaoleg nog 'ne sketch, boe-in ze mie es tien menute vrijelek euver seks praotde. Dezen dialoog kaom op de plaat en woort zoe klassiek; väöl vaan de synonieme die ze veur seks gebruukde zien algemein in gebruuk geraak (zuug oonder).

Simplisties Verbond

De cast vaan 't gelieknaomeg tv-program (zuug bove).

Jacobse en Van Es

In 1980 kaome de twie eder week op de tv es de 'vrije jongens' Jacobse en Van Es, twie beunhaoze mèt e sterk Haags accint. Me zaog ze ummer bezeg in illegaol praktijke wie prostitutie, opliechterij en drugshandel. F. Jacobse, gespäöld door Van Kooten, had e snörke en naom ummer de leiing, dewijl Tedje van Es (De Bie), mèt bakkebaarde die direk in ziene knievel euvergónge, ummer 't voel werk mós doen.
  Nao e jaor kaome de twie mèt e politiek initiatief, de Tegenpartij, mèt diverse hendeg populistische punte wie oplufting vaan maximumsnelheid en diverse regele in 't bedriefsleve, zoewie 't verplaotse vaan allochtone nao 'toeslen' (nao Zuid-Afrikaons veurbeeld). 't Duo woort hendeg geleef, en de zoegezagte campagne (gans mèt posters en partijleed) deeg 't good. Naotot bleek tot de oonzinnege 'ideeë' vaan de twie ouch ech bij sommege lui aonsloge, beslote Van Kooten en De Bie de vrij jónges kort veur de verkezinge vaan 1981 'um te bringe'. Later bleek hunnen doed in scène gezat en bleke de twie nao Argentinië gevlöch; dèkser es incidenteel kierde ze evels neet trök. Van Kooten en De Bie hadde later spiet devaan tot ze de personnages weer tot leve hadde gebrach, meh merkde tot ze 't neet kóste laote umtot Jacobse en Van Es 'zoe fijn waore veur te speule'.

Carla en Frank van der Putten

'n Dominante ma (Van Kooten) en häöre gefrusteerde, inwoenende zoon vaan 40 (De Bie). Me zuut ze dèks same in de stad loupe, boe Carla get veur häöre Frank deit en 'm zoonder bezej prijs en käört, dewijl Frank ziech oetleef in seksueel fantasieë.

Koos Koets en Robbie Kerkhof

Twie 'awwer joongere' vaan in de daarteg, die ouch begin jaore tachteg de hippiecultuur nog trouw zien gebleve en oet de pas loupe mèt d'n tied. Me zuut ze dèks blowe, meh ze koume ouch op veur lotgenoete.

Börgemeister Van der Vaart en Wèthawwer Hekking

Börgemeister en wèthawwer vaan Juinen, 'n persiflaasj op de modaol Nederlandse gemeinte. Van der Vaart (De Bie) is 'nen typische Nederlandse börgemeister: 'ne vreemde, beneump door 't ministerie, dee neet väöl veuling mèt 't dörp heet meh wel ervaoring genog heet um 't dörp te besture. Tjolk Hekking (Van Kooten) steit ummer op d'n achtergroond, al perbeert 'r ziech veur de camera ummer op te dringe. Heer is zjus hendeg toes in 't dörp; bezunder väöl zakes in 't dörp weure door zien femilie geregeld en heer zörg wel tot die vaan de gemeinte opdrachte kriege. 'ne Running gag is tot de börgemeister perbeert get te zègke in 't plaotselek plat, boe 'r ummer door Hekking in moot weure gecorrigeerd.
  Noe en daan zuut me ouch de Juinense naobergemeinte Ter Weksel, boe Van Kooten de börgemeister späölt en De Bie wèthawwe Knippe. Boe Juinen get ingeslaope is, perbere die twie Ter Weksel zjus ambitieus 'op de kaart te zètte'. De börgemeister vaan Ter Weksel is los-eweg gebaseerd op Bram Peper, dee in de jaore tachteg börgemeister vaan Rotterdam woort en drum bekind stoont tot 'r ambitieus en pragmatisch beleid bove principes zat. Vaan Juinen is wel gezag tot 't op Bussum gebaseerd waor. Van Kooten en De Bie höbbe dat ummer oontkind. Wel is väöl vaan 't programma in Bussum gedrejd, meh dat waor volgens de twie allein um praktische reies: Van Kooten woende dao veur zie werk bij de tv.

Femilie Van der Laak

E börgerlek Nederlands gezin, gedomineerd door pa Cor van der Laak, 'nen ingezondebrevesjriever dee ziech euver alles opdrejt. Same mèt zien vrouw Cock (gespäöld door Barbara van Kooten, vrouw vaan Kees) höbbe ze 'nen debiele zoon Ab (Kees van Kooten). Es de ma get perbeert te zègke, repliceert Cor ummer mèt Hou je erbuiten, Cock!
  De sketches mèt de femilie Van der Laak stopde wie Barbara van Kooten op straot drop woort aongesproke. Zij wouw liever oonbekind blieve.

Arie en Gé Temmes

Twie awwer broors mèt awwerwètse, börgerleke ideeë die ziech oonderein ouch dèks vreigele.

Jet en Koosje Veenendaal

Twie rieke, awwer zösters oet 't Gooi. Jet (De Bie) is moralistisch, engsteg en leefhöbster vaan hoeg cultuur. Koosje (Van Kooten) is get mechanter en perbeert dèks häör zöster op de kas te kriege.

De Positivoos

E rillegieus zaankduo, wat meziek maak nao Amerikaons veurbeeld en geriech is op 't orthodox-prottestans EO-pebliek. Es ze 't programma binnekoume, zègke ze tot ze nog mer kort bekierd zien; noe en daan weurt gesuggereerd tot ze 't allein veur 't geld doen.

Dirk

'ne Zwerver, gespäöld door De Bie. Heer versjijnt dèks um commentaar te geve op 't nuits oet naom vaan de liegste klasse. Heer is ummer oet op ruizing mèt d'n echte De Bie.

Walter de Rochebrune

'nen Inzjenieur dee vreuger in de kojl in Limbörg heet gewèrk, en nao 't touwgoon vaan de kojl ziech opslut veur te filosofere. Heer perbeert te vechte tege d'n tiedgeis.

De Vieze Man

'nen Euverseksde zwerver, gespäöld door Van Kooten. Heer heet 'n heise stum en 'n koortslup en vèlt ummer oonbekinde lui mèt vaan alles lesteg.

Sjon

'ne Voetbalhooligan vaan de Voorburgse amateurclub TONEGIDO. Umtot zien club zoe klein is, is 'r d'n insegsten hooligan daovaan. Gans allein zuut zie vandalisme en intimidatie get belachelek oet.

prof.dr.ir. Akkermans

'nen Intellectueel oet 't awjongesnètwerk, dee ummer hoop op 'n belaankrieke functie wie minister.

dr. Clavan

'nen Oos-Europadeskundege, 't type vaan deskundege wat um zien expertise veur de tv weurt ingerope meh feitelek niks te zègke heet.

Noe en daan dege ze ouch echte persoene nao. Eine vaan de persoene die ze parodieerde waor de Venlose gelierde Chriet Titulaer.

Taolkundege verdeenste

Van Kooten en De Bie höbbe de Nederlandse taol door de jaore heer verrijk mèt 'n oongekind groet aontal wäörd. Sommege höbbe ze zelf bedach, aandere höbbe ze gepopulariseerd. Natuurlek bleve de mieste wäörd neet in gebruuk, meh e hemfelke is blieve haange eb opgenome in de Van Dale en aander dictionaire.

Bekaans zjus zoe belaankriek is hun beteikenis veur 't Haags. Veur de Klisjeemannetjes kóste de mieste Nederlanders dit dialek neet; es me in deen tied plat op de radio of de tv hoort, waor dat bekaans ummer Amsterdams. Nao hunnen tied hoort me dat dialek evels ummer dèkser, beveurbeeld bij de cabaretiers Harrie Jekkers en Sjaak Bral, en in de strip Haagse Harrie vaan Marnix Rueb. Van Kooten en De Bie bedachte neve de Klisjeemannetjes nog mie figure die Haags plat praotde, gans in 't bezunder Jacobse en Van Es.

Wäörd die in dictionaire zien gekoume

De volgende wäörd die mèt Van Kooten en De Bie in verband stoon höbben 't tot d'n dictionair gebrach. Deils zien 't eponieme (naome vaan types die es soortnaom zien goon wèrke), deils zien 't begrippe die ze höbbe gemunt en daonao good aonsloge, deils ouch zien 't wäörd die hun types in de sketche gebruke. Wie gezag zien ze neet allemaol door 't duo bedach, meh daan höbbe die ze wel bekind gemaak.

prof.dr.ir. Akkermans arro bescheurkalender bonken dr. Clavan dameswensen doemdenken fijns

geilneef godverdegodver wethouder Hekking Juinen kneukfilm krommunicatie natuurleuk

neutronenkorrels positivo regelneef schrijpend vieze man wibocri zwijgstront

Daoneve gief 't nog tal vaan oetdrökkinge die oet hun werk aofkomsteg zien, wie krasse knarren, mag ik even een teiltje, oudere jongere, stoned als een garnaal en vrije jongen. (De lèste is neet door Van Kooten en De Bie bedach, meh ouch weer door hun bekind gemaak.)

Bronne

<references>