Constitutioneel monarchie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'n Constitutioneel monarchie is e politiek systeem mèt 'ne voors aon 't hoof dee zien mach is ingebèd in (en beperk door) 'n constitutie (groondwèt), ofwel 'n eigeleke (gesjreve) constitutie ofwel e liechaam vaan zjurisprudentie. De constitutioneel monarchie steit in tegestèlling tot de absolute monarchie, boe-in de voors ('nen absolute monarch) bove de wèt steit en in alles 't lèste woord heet.
In väöl consitutioneel monarchieë heet de voors gein of wieneg reëel mach en is zien functie veural ceremonieel. Dat is beveurbeeld zoe in de Beneluxlen, de Scandinavische len en 't Brits Gemeinebès. In aander systeme evels kin ouch 'ne constitutionele monarch aonzeenleke oetveurende mach höbbe, wie in de dwergstäötsjes Liechtenstein en Monaco of in Bhutan. De mach vaan de voors zeet neet alles euver 't democratisch gehalte vaan e land. Zoe weure Liechtenstein en Monaco in principe es democratieë gezeen, dewijl in fascistisch (en dus zier oondemocratisch) Italië de keuning gein reëel mach had.
't Idee vaan 'n constitutioneel monarchie oontstoont in 1688 bij de Glorious Revolution in Ingeland, Sjotland en Ierland. Nao de Napoleontischen tied, meh zeker nao 1848, gónge staote ummer mie euver op e parlemintair systeem. Zoe veurde 't Duits Riek, gestiech in 1871, veur de Rieksdaag de evereiege vertegewoordeging in, al waor dit land door de groete mach vaan keizer en riekskanseleer gein echte democratie. Monaco veurde in 1911, es alderlèste Europees land, 'n constitutie in. Nao d'n Ierste en Twiede Wereldoorlog waor in Wes-Europa gaaroet gein plaots mie veur neet-democratische systeme, dewijl in Oos-Europa de voorste móste wieke veur communistische regimes. Allein in Azië en Oceanië kós me ze nog langer vinde, deils tot op d'n huiegen daag. Recintelek is Bhutan getransformeerd tot 'n constitutioneel monarchie.