Fontem paginae Scriptura Iaponica inspicere

{{Augenda|2024|3}}
{{Latinitas|-2}}
'''Scriptura Iaponica''' consistit in [[logogramma]]tibus ex [[Sinae (regio)|Sinis]] importatis (''kanji'' dictis, Iaponice 漢字, 'litterae Sinicae'), et scriptis [[syllabarium|syllabariis]], illo complexiori (''hiragana'' dicto, Iaponice 平仮名 '[[abecedarium]] planum'), illoque simpliciori (''katakana'' dicto, Iaponice 片仮名 'abecedarium unilaterale'{{dubsig}}). Etiam in usu est [[abecedarium Latinum]] (''Rōmaji'' dictum, Iaponice ローマ字 '[[littera]]e [[Roma]]nae').

==Modus scribendi==
Iaponici, ut multi populi [[Asia Orienalis|Asiae Orientali]], sententiam in dextra tabulae parte [[scribere]] et [[legere]] incipiunt. Sententia tunc ad perpendiculum perducitur. Igitur nimirum [[liber (litterae)|libri]] et [[documentum|documenta]] Iaponica "prave"{{dubsig}} ligantur. Quod problema{{dubsig}} saepius in [[manga|mangis]] offendit. Qui libros edendos curant quondam [[imago|imagines]] in [[speculum|speculo]] vertuntur, quod sane quibusdam lectoribus infensum videtur. [[Vocabulum|Vocabula]] usitate a [[spatium|spatiis]] non separantur et in fine tabulae dividuntur, integritate verbi non obstante. [[Cultura Occidentalis|Occidentalis]] autem scribendi modus et in [[textus|textibus]] Iaponicis inveni potest, saepissime in [[scriptor]]e qui abecedario Romano utitur.

Vide etiam paragraphum ''Furigana'' subtus.

==Tabulae litterarum hiragana katakanaque==
===Tabula quinquaginta sonorum===
[[Fasciculus:Table hiragana.svg|thumb|upright=0.8|Quomodo litterae hiragana scribantur]]
Tabula [[syllaba]]rum fundamentalium in [[inscriptio]]nibus saepissime inventarum (dicta ''gojūon,'' Iaponice 五十音 'quinquaginta soni').

Litterae hiragana usum habent in extensione verborum (話 'eloquium', 話す 'loqui' vel 'loquor', 話した 'locutum esse' vel 'loquebar') aut in scribendo verborum pro quibus non est littera kanji. Litterae hiragana etiam sunt primum scriptum quod discipuli Iaponici discunt et quibus libelli pro [[puer]]is scribuntur. Quae litterae ut formae simplices litterarum kanji crebrarum creatae sunt. Litteris katakana imprimis verba et [[nomen proprium|nomina]] extranea scribuntur (nomen ''[[Gaius Iulius Caesar]]'' scribitur ガイウス・ユリウス・カエサル) et verba Iaponica dialecti (e.g. サイコ ''saiko'' 'egregius' in lingua iuventum). Litterae katakana ut litterae pro libris [[femina (sexus)|feminarum]] creatae sunt.

{| class="wikitable" cellspacing="0" border="1" cellpadding="4"
|+ 
!abbr="Consonans" title="Consonans in translitteratione"| C.
!colspan="5"| Transscriptio sec. [[Iacobus Curtisius Hepburn|Hepburn]] 
!rowspan="12"|
!colspan="5"| Hiragana 
!rowspan="12"|
!colspan="5"| Katakana
|-
! –
| a || i || u || e || o  
| あ || い || う || え || お  
| ア || イ || ウ || エ || オ  
|-
! K
| ka || ki || ku || ke || ko
| か || き || く || け || こ
| カ || キ || ク || ケ || コ
|-
! S
| sa || shi || su || se || so
| さ || し || す || せ || そ
| サ || シ || ス || セ || ソ
|-
! T
| ta || chi || tsu || te || to
| た || ち || つ || て || と
| タ || チ || ツ || テ || ト
|-
! N
| na || ni || nu || ne || no
| な || に || ぬ || ね ||  の
| ナ || ニ || ヌ || ネ ||  ノ
|-
! H 
| ha*** || hi || fu* || he || ho
| は*** || ひ || ふ* || へ ||  ほ
| ハ || ヒ || フ* || ヘ ||  ホ
|-
! M
| ma || mi || mu || me || mo
| ま || み || む || め ||  も
| マ || ミ || ム || メ ||  モ
|-
! Y
| ya || || yu || || yo
| や || || ゆ || || よ
| ヤ || || ユ || || ヨ
|-
! R
| ra || ri || ru || re || ro
| ら || り || る || れ ||  ろ
| ラ || リ || ル || レ ||  ロ
|-
! W
| wa || (w)i** || || (w)e** || (w)o**
| わ || (ゐ)** || || (ゑ)** || を**
| ワ || (ヰ)** || || (ヱ)** || ヲ**
|-
! Ń
| || || n || ||
| || || ん || ||
| || || ン || ||
|}

(*) Ad eum sonum exprimendum claude labia et exspira aerem. 

(**) Eae litterae non adsunt in usu cotidiano moderno. Evanescunt post annum 1945 praeter "wo" tantum in accusativo.

(***) Ea littera etiam dici potest "wa" cum indicator sententiae subiecti.

===Litterae induratae et immollitae===
Quaedam litterae duabus lineolis (゛,{{dubsig}} dictis ''ten ten, dakuten,'' vel ''nigori'') indurari aut circulo (゜,{{dubsig}} dicto ''handakuten'' vel ''maru'') immoliri possunt ad [[sonus|sonos]] alteros creandos.

{| class="wikitable" cellspacing="0" border="1" cellpadding="4"
|+ 
!abbr="Consonans" title="Consonans in translitteratione"| C.
!colspan="5"| Transscriptio sec. Hepburn) 
!rowspan="6"|
!colspan="5"| Hiragana 
!rowspan="6"|
!colspan="5"| Katakana
|----
! G
|ga ||gi ||gu ||ge ||go 
| が|| ぎ|| ぐ|| げ|| ご
| ガ|| ギ|| グ|| ゲ|| ゴ
|----
! Z
|za ||ji ||zu ||ze ||zo <!--
|za ||ži ||zu ||ze ||zo -->
| ざ|| じ|| ず|| ぜ|| ぞ
| ザ|| ジ|| ズ|| ゼ|| ゾ
|----
! D
|da ||ji ||zu ||de ||do <!--
|da ||đi ||ḑu ||de ||do -->
| だ|| ぢ|| づ|| で|| ど
| ダ|| ヂ|| ヅ|| デ|| ド
|----
! B
|ba ||bi ||bu ||be ||bo 
| ば|| び|| ぶ|| べ|| ぼ
| バ|| ビ|| ブ|| ベ|| ボ
|----
! P
|pa ||pi ||pu ||pe ||po 
| ぱ|| ぴ|| ぷ|| ぺ|| ぽ
| パ|| ピ|| プ|| ペ|| ポ
|}

===Litterae fractae===
{| class="wikitable" cellspacing="0" border="1" cellpadding="4"
|+ 
!abbr="Consonans" title="Consonans in translitteratio"| C.
!colspan="3"| Transscriptio sec. Hepburn) 
!rowspan="14"|
!colspan="3"| Hiragana 
!rowspan="14"|
!colspan="3"| Katakana
|-
! -
| ya || yu || yo <!--
| ja || ju || jo --> <!--
|  â ||  û ||  ô -->
| ゃ || ゅ || ょ
| ャ || ュ || ョ
|-
! K(i)<!-- (き, キ)-->
|kya ||kyu ||kyo 
|きゃ||きゅ||きょ
|キャ||キュ||キョ
|-
! S(i)<!--/Shi (し, シ)-->
|sha ||shu ||sho <!--
|scha ||schu ||scho --> <!--
|ša ||šu ||šo -->
|しゃ||しゅ||しょ
|シャ||シュ||ショ
|-
! T(i)<!--/Chi (ち, チ)-->
|cha ||chu ||cho <!--
|ťya ||ťu ||ťyo -->
|ちゃ||ちゅ||ちょ
|チャ||チュ||チョ
|-
! N(i)<!-- (に, ニ)-->
|nya ||nyu ||nyo
|にゃ||にゅ||にょ
|ニャ||ニュ||ニョ
|-
! H(i)<!-- (ひ, ヒ)-->
|hya ||hyu ||hyo <!--
|ħya ||ħyu ||ħyo -->
|ひゃ||ひゅ||ひょ
|ヒャ||ヒュ||ヒョ
|-
! M(i)<!-- (み, ミ)-->
|mya ||myu ||myo
|みゃ||みゅ||みょ
|ミャ||ミュ||ミョ
|-
! R(i)<!-- (り, リ)-->
|rya ||ryu ||ryo <!--
|ṙya ||ṙyu ||ṙyo -->
|りゃ||りゅ||りょ
|リャ||リュ||リョ
|-
! G(i)<!-- (ぎ, ギ)-->
|gya ||gyu ||gyo
|ぎゃ||ぎゅ||ぎょ
|ギャ||ギュ||ギョ
|-
! Z(i)<!--/Ji (じ, ジ)-->
|ja ||ju ||jo <!--
|žya ||žyu ||žyo -->
|じゃ||じゅ||じょ
|ジャ||ジュ||ジョ
|-
! D(i)<!--/Ji (じ, ジ)-->
|ja ||ju ||jo <!--
|žya ||žyu ||žyo -->
|ぢゃ||ぢゅ||ぢょ
|ヂャ||ヂュ||ヂョ
|-
! B(i)<!-- (び, ビ)-->
|bya ||byu ||byo
|びゃ||びゅ||びょ
|ビャ||ビュ||ビョ
|-
! P(i)<!-- (ぴ, ピ)-->
|pya ||pyu ||pyo
|ぴゃ||ぴゅ||ぴょ
|ピャ||ピュ||ピョ
|}

===Litterae katakana extensae===
Litteris Katakana soni in lingua Iaponica non exsistentes, sed in verbis linguae alienae inventi creare possunt.
{| class="wikitable" cellspacing="0" border="1" cellpadding="4"
|+ 
!abbr="Consonans" title="Consonans in translitteratione"| C.
!colspan="5"| Transscriptio sec. Hepburn
!rowspan="19"| 
!colspan="5"| Katakana
|----
! –
| a|| i|| u|| e|| o 
| ァ|| ィ|| ゥ|| ェ|| ォ
|----
! I
| || || || ye|| 
| || || ||イェ|| 
|----
! U
| ||wi|| ||we||wo
| ||ウィ|| ||ウェ||ウォ
|----
! V(u)
|va||vi||vu||ve||vo
|ヴァ||ヴィ||ヴ ||ヴェ||ヴォ
|----
! S(u)
| ||si|| || || 
| ||スィ|| || ||
|----
! Z(u)
| ||zi|| || || 
| ||ズィ|| || ||
|----
! S(i)
| || || ||she|| 
| || || ||シェ|| 
|----
! Z(i)
| || || ||je|| 
| || || ||ジェ|| 
|----
! T(i)
| || || ||che|| 
| || || ||チェ|| 
|----
! T(e)/T(o)
| ||ti||tu|| || 
| ||ティ||トゥ|| || 
|----
! D(e)/D(o)
| ||di||du|| || 
| ||ディ||ドゥ|| ||
|----
! T(u)
|tsa||tsi|| ||tse||tso
|ツァ||ツィ|| ||ツェ||ツォ
|----
! H(u)
|fa||fi|| ||fe||fo 
|ファ||フィ|| ||フェ||フォ
|----
! S(y)
| || ||syu|| || 
|　||　||スュ|| || 
|----
! Z(y)
| || ||zyu|| || 
| || ||ズュ|| || 
|----
! T(y)
| || ||tyu|| || 
| || ||テュ|| || 
|----
! D(y)
| || ||dyu|| ||
| || ||デュ|| || 
|----
! F(y)
| || ||fyu|| ||fyo
| || ||フュ|| ||フョ 
|}

==Index litterarum kanji selectarum==
Litterae kanji plerumque fundamentum verbi faciunt. Tam numerosa sunt ut in pagina unica tabula omnium creari non potest. Iaponici anno [[1850]] litteris kanji cotidiane utuntur. <!--Japanese in 1850 are using kanji letters daily?-->

Cuique litterae kanji sunt duo modi legendi, dicti ''onyomi'' (音読み 'modus legendi soni') aut ''on'' et ''kunyomi'' (訓読み 'modus legendi instructionis') aut ''kun''. Modus ''on'' est sonus litterae ex [[lingua Sinica]] in antiquo importatus (igitur saepe non sonus litterae in Sinica hodierna). Modus ''kun'' est sonus litterae Iaponicus. Modus ''on'' plerumque in combinationibus litterae, modus ''kun'' e contrario littera sola usum habet.

Hic sunt quaedam exempla.
{| cellspacing="0"
| 
  {| cellpadding="4" cellspacing="0"  border="1"
  | '''Littera'''
  | '''Translitteratio On / Kun'''
  | '''Significatio'''
  | '''Littera'''
  | '''Translitteratio On / Kun'''
  | '''Significatio'''
  |-
  | 美
  | bi / -
  | ''[[pulchritudo]]''
  | 愛
  | ai / -
  | ''[[amor]]''
  |-
  | 父
  | fu / chichi
  | ''[[pater]]''
  | 母
  | bo / haha
  | ''[[mater]]''
  |-
  | 娘
  | jō / musume
  | ''[[puella]]'', ''filia''
  | 日
  | nichi / hi
  | ''[[dies]]''
  |-
  | 木
  | boku / ki
  | ''[[arbor]]''
  | 力
  | ryoku / chikara
  | ''[[vis]]''
  |-
  | 陽
  | yō / hi
  | ''[[sol]]''
  | 神
  | shin / kami
  | ''[[Deus]]''
  |}
|}

===Furigana===
Furigana (Iaponice 振り仮名 'litterae aspectus') sunt litterae hiragana paulae quae praeter litteras kanji positae earum expressionem explicant. Hoc factum est litteris kanji insolitis ut lector sciat quomodo eas exprimat.

{| cellpadding="10"
|
{|
| 英
| え<br />い
|-
| 国
| こ<br />く
|}
| aut modo scribendi occidentali
|
{|
| えい
| こく
|-
| 英
| 国
|}
|}

Sic lector potest cognoscere verbum Iaponicum pro ''[[Anglia]]'' ut ''eikoku'' exprimendum esse.

==Litterae perversitatis==
[[Fasciculus:Hiragana RO 01.png|thumb|upright=0.8|Littera hentaigana ''ro'' (forma solita est ろ), forma litterae kanji 路.]]
Hentaigana (Iaponice 変体仮名 'litterae perversitatis', verbi 変態 ''hentai'' 'perversus' simile sonat) sunt veteres litterarum formae, quas pauci Iaponici legere possunt. 

[[Categoria:Scriptura Iaponica|!]]