Fontem paginae Quintus Lutatius Catulus (consul 78 a.C.n.) inspicere

{{Capsa hominis Vicidata}}
[[Fasciculus:Tempel Jupiter Optimus.JPG|thumb|[[Aedes Capitolina]] in [[Denarius|denario]] triumviri monetalis Marci Voltei circa [[78 a.C.n.]] percusso. Tum Lutatius Catulus novum templum aedificare iam coeperat sed haec figura ad pristinum templum potius pertinere videtur.]]
'''Quintus Lutatius Catulus''' (natus ca. [[121 a.C.n.]], mortuus [[61 a.C.n.]]) fuit senator Romanus qui anno [[78 a.C.n.]] [[Consul|consulatum]] cum [[Marcus Aemilius Lepidus (consul 78 a.C.n.)|Marco Aemilio Lepido]] gessit et anno [[65 a.C.n.]] usque ad [[Censura|censoriam dignitatem]] pervenit. Dux optimatium quidem erat sed apud plebem quoque in aliquo honore habitus est. [[Aedes Capitolina|Templum Capitolinum]] incendio labefactum reficiendum ei [[Sulla]] mandaverat unde ''Capitolinus'' ei cognomen fuit. [[Pontifex]] quoque et ultimis vitae annis [[Princeps senatus|princeps senatus]]<ref>[[Cicero|Cic]]. ''In Pisonem'' 3.</ref> erat.
==De gente==
Plebeia et divite [[Gens Lutatia|Lutatiorum gente]] ortus, Q. Lutatius Capitolinus filius erat illius [[Quintus Lutatius Catulus|Quinti Lutatii Catuli]] qui una cum [[Gaius Marius|Gaio Mario]] anno [[102 a.C.n.]] consulatum gessit atque tunc a [[Cimbria (discretiva)|Cimbris]] repulsus mox anno sequenti una cum Mario eos apud [[Vercellae|Vercellas]] vicit. Qui postquam [[Lucius Cornelius Cinna|Cinna]] et Marius anno [[87 a.C.n.]] Urbem armis ceperunt ad voluntariam mortem compulsus est. Qua de causa filius Syllanis partibus favebat. Alios illustres maiores praeferre poterat ut ille [[Gaius Lutatius Catulus]] qui victoria navali apud [[Aegates insulae|Aegates insulas]] anno [[241 a.C.n.]] finem [[Primum bellum Punicum|primo bello Punico]]  imposuit.

[[Galba|Imperator Galba]]  pronepotem  Quintum Catulum in titulis sibi vindicare solebat quia pater eius Mummiam Achaicam, neptem Capitolini, uxorem duxerat<ref>[[Suetonius|Suet]]., ''Gal''. 2-3.</ref>. Adeo memoria tanti viri post saeculum Romae adhuc colebatur !

==Cursus honorum==
*81 a.C.n. [[Praetor]]. Circa id tempus a Sylla ''curator restituendi Capitolii''<ref>[[Aulus Gellius]] II.10</ref> dictus est.
* 78 a.C.n. consul cum [[Marcus Aemilius Lepidus (consul 78 a.C.n.)|Marco Aemilio Lepido]]. Magna dissensio inter ambos consules fuit : nam Lepidus omnes leges Sullanas rescindere volebat quas servandas Catulus existimabat. Inimicitia eorum usque adeo exarsit ut [[Senatus Romanus|senatus]] antequam in [[Etruria|Etruriam]] seditionis cuiusdam reprimendae causa cum exercitu mitterentur iusiurandum ab utroque poposcerit, inter se arma versuros non esse<ref>[[Sallustius]], ''Hist''. frg. 58-64. [[Appianus]], ''BC'' I.501-503</ref>. [[Dictatura|Dictatore]] interim mortuo Catulus et [[Pompeius]], quamvis contra nitente Lepido et eius fautoribus, obtinuerunt ut Syllae corpus publico funere et maximo concursu hominum honoraretur<ref>[[Appianus]], ''BC'' I.492-493</ref>.
*77 a.C.n. Anno ineunte Lepidus [[proconsul]] factus exercitum ex Etruria Romam ducere coepit, Urbem armis ut occuparet. Tum instigante consulari [[Lucius Marcius Philippus (consul 91 a.C.n.)|Marcio Philippo]] [[senatus consultum ultimum]] adversus eum edictum est<ref>[[Sallustius]], ''Historiae'' I.77.</ref> : ''uti Ap. Claudius interrex cum Q. Catulo pro consule et ceteris, quibus imperium est, urbi praesidio sint operamque dent nequid res publica detrimenti capiat''. Tum Catulus et [[Pompeius]] cum exercitu [[Pons Milvius|pontem Mulvium]] et [[Ianiculum]] collem occupaverunt<ref>[[Florus]] II.11.</ref> unde Lepidum advenientem facile fugarunt (in [[Sardinia (provincia Romana)|Sardiniam]] abiit ubi paulo post morbo obiit). Lutatii clementia omnium consensu laudabatur<ref>[[Orosius]] 22.16.</ref> quia incruentam victoriam rettulerat.
*70 a.C.n. de tribunicia potestate restituenda cum consule Gnaeo Pompeio consensit<ref>''In Verrem'' I.15.</ref>. Iudex erat cum contra [[Verres|Verrem]] a provincialibus postulatum Cicero causam [[Sicilia (provincia Romana)|Siciliae]] agebat. 
*69 a.C.n. Magna pompa [[Capitolinus mons|templum Capitolinum]] dedicavit cuius fastigio nomen suum inscripserat. Quod fortasse gloriosissimum factum in Catuli vita fuit<ref>''Secunda actio in Verrem'' IV.69.</ref>.
* 67 a.C.n. orationem apud populum habuit [[Aulus Gabinius|legem Gabiniam]], quae imperium maius in omnibus insulis litoribusque Imperii Romani [[Pirata|piratarum]] opprimendorum causa Pompeio conferebat, frustra dissuadentem. Tum cum omnes honores in unum hominem cumulandos negasset, contra plures in rebus publicis gerendis exercendos esse asseverasset, postremo interrogatione oratoria populum rogavit, si quid casu Pompeio acciderit, in quo spem esset habiturus ? Tunc omnes una voce conclamasse dicuntur : "In te, Catule."<ref>[[Cicero|Cic]]. ''Leg. Man''. 59. [[Velleius Paterculus|Vell. Pat]]. 2,32,1; [[Cassius Dio|Cass. Dio]] XXXVI,30,4-36,4. [[Valerius Maximus|Val. Max]]. VIII.15.9. [[Plutarchus]], ''Pompeius'' 25.</ref> Quae verba, tamquam testimonium honorificum, a multis auctoribus antiquis relata sunt.
*66 a.C.n. rursus legem Maniliam, quae bellum Mithridaticum Gnaeo Pompeio mandabat, dissuadere frustra conabatur<ref>[[Cicero|Cic]]. ''Leg. Man.'' 51 et 59-64. [[Plutarchus|Plut]]. ''Pompeius'' 30,4</ref> : tum enim omnia Pompeio permittere volebat populus. Cui orationi Cicero, Pompei gratiam adfectans, oratione ''Pro lege Manilia'', quae eadem et ''de  Imperio Cn. Pompei'' dicitur, respondit.
*65 a.C.n. censor fuit cum [[Marcus Licinius Crassus (triumvir)|Marco Licinio Crasso]] et [[Populares|popularem]] collegam prohibuit ne [[Transpadana|Transpadanos]] Gallos civitate Romana donaret aut [[Aegyptus antiqua|Aegyptum]] in [[Provincia Romana|provinciam Romanam]] redigeret<ref>[[Plutarchus]], ''Crassus'' 13.</ref>. Usque adeo illi collegae dissentiebant ut censum peragere non potuerint et magistratum brevi abdicarint<ref>[[Plutarchus|Plut]]., ''Crassus''</ref>.
*63 a.C.n. iamdiu pontifex Catulus  [[Pontifex|pontificatum maximum]] a populo petebat sed die [[Comitia|comitiorum]] [[Gaius Iulius Caesar]], vir multo iunior qui magnas pecunias per [[Tribus (divisio populi Romani)|tribus]] diviserat, ei praelatus est. Hanc repulsam sive aegre ferens, ut volebat [[Sallustius]] qui Caesaris fautor in primis erat, sive potius quia verum erat<ref>Michel Duval (2014), ''La conjuration de Catilina : César, un instigateur oublié''; Parisiis</ref> Caesarem apud [[Cicero|Ciceronem]] frustra accusare coepit quod [[Catilinae coniuratio|Catilinae coniurationis]] conscius foret<ref>[[Sallustius|Sall]]., [[De Catilinae coniuratione|Cat]]. 49. [[Velleius Paterculus|Vell. Pat]]. 2.43. [[Dio Cassius]] 37.37. [[Plutarchus]], ''Crassus'' 13 et ''Caesar'' 7-8.</ref>. In ceteros coniuratos quoque severitatis maximae auctor erat<ref>[[Plutarchus]], ''Cicero'' 21.</ref>.
*62 a.C.n. Caesar ultionis avidus primo [[Praetor|praeturae]] die rogationem de refectione Capitolii ad alium<ref>Sc. Pompeium qui non nominabatur.</ref> transferenda promulgare voluit : nam etsi Catulus templum iam dedicarat non omnia ornamenta ad unguem  perpolita erant et hanc moram ei exprobrabat Caesar ; simul et repetundarum insimulabat dum rationes expensorum flagitat. Tum optimates gratulandos novos consules deseruerunt et concurrerunt, rem ut impedirent. In fine ab incepto destitit Caesar<ref>[[Suetonius|Suet]]., ''Iul''. 15. [[Dio Cassius]] 37.43-44.</ref>.
*61 a.C.n. Obiit paulo post  [[Publius Clodius Pulcher|Publium Clodium]] de pollutis [[Sacra Bonae Deae (62 a.C.n.)|Bonae Deae sacris]] a iudicibus absolutum qui armatum praesidium senatum flagitarant, tuto iudicare ut possent. Prorsus facete igitur Catulus unum ex illis iudicibus ita interrogasse dicitur :"Quid vos," inquit, " praesidium a nobis postulabatis ? an, ne nummi vobis eriperentur, timebatis?" <ref>[[Cicero]], ''[[Epistulae ad Atticum|ad. Att]]''. I.16.5.[[Dio Cassius]] 37.46. [[Plutarchus]], ''Cicero'' 29.</ref>

In summa de rebus publicis non multo aliter atque Cicero sentiebat Catulus Capitolinus -nam inter optimates mitior et moderatior erat- sed sagacitate constantiaque [[Arpinum|Arpinatem]] oratorem multo anteibat. Semper enim futurorum [[Triumviratus|triumvirorum]] inceptis obviam ire conabatur quia cognarat illos viros ambitiosos -Pompeium, Caesarem, Crassum- qui leges pro nihilo habebant reipublicae liberae institutis et mori maiorum exitio brevi fore. Contra Cicero a Pompeio et Caesare illudebatur.

==Testimonia de homine==
Catuli adulescentis mores fortasse dissoluti fuere<ref>[[Valerius Maximus|Val. Max.]] VI.9.5</ref> ; laus militaris modica ei erat ut qui exercitus quidem duxerat sed nullam praeclaram aut difficilem victoriam de hostibus rettulerat ; ne in oratorum quidem numero a Cicerone ponebatur quamquam opinandi in senatu prudentiam et elegantiam laudabat<ref>''[[Brutus (Cicero)|Brutus]]'' 133 et 222.</ref>. Nihilominus ob moderationem ac velut sapientiam in rebus publicis gerendis a multis non tantum [[Princeps senatus|princeps senatus]] sed quodam modo princeps civitatis<ref>[[Valerius Maximus]] VI.9.5.</ref> habebatur. Conciliator enim dissensionum civilium, non irritator erat. Qua de causa [[Lucius Ampelius|Ampelius]] eum ponebat inter Romanos qui in toga illustres fuere.

Ab omnibus igitur auctoribus antiquis laudabatur praeter [[Sallustius|Sallustium]] ac si qui alii [[Populares|popularium]] factioni nimis favebant. Haec sunt nonnulla testimonia :
*[[Cicero]] (''In Pisonem'' 3) : "Me Q. Catulus, princeps huius ordinis et auctor publici consili, frequentissimo senatu parentem patriae nominavit"
**  (''Post reditum in senatu'' 9) : "audieram ex sapientissimo homine atque optimo cive et viro, Q. Catulo..."
*[[Valerius Maximus]] (VI.9.5) : " Quis ignorat Q. Catuli auctoritatem in maximo clarissimorum uirorum prouentu excelsum gradum obtinuisse? cuius si superior aetas reuoluatur, multi lusus, multae deliciae reperiantur. quae quidem ei inpedimento non fuerunt quo minus patriae princeps existeret, nomenque eius in Capitolino fastigio fulgeret ac uirtute ciuile bellum ingenti motu oriens sepeliret."
*[[Velleius Paterculus]] (II.32) : " Digna est memoria Q. Catuli cum auctoritas tum verecundia..."
**                       (II.43) : "... omnium confessione senatus princeps..."
*[[Lucius Ampelius|Ampelius]] (''Liber memorialis'') : "...solus omnium sine sanguine bellum civile confecit"
* [[Dio Cassius]] (37.46<ref> διαφανέστατα τῶν πώποτε τὸ δημόσιον ἀεὶ πρὸ παντὸς προτιμήσας</ref>) Graece scribebat "unum omnium esse visum qui rem publicam  ceteris semper anteponeret".
*[[Plutarchus]] (''Crassus'' 13<ref>...''συνάρχοντα Ῥωμαίων ἔχοντι τὸν πρᾳότατον Λουτάτιον Κάτλον''</ref>) eum "mitissimum Romanorum" appellabat et alibi (''Cato Minor'' 16) scribebat "iustitia et sapientia ceteros Romanos superasse".

==De Catulo persona litteraria==
*Libro 36 ''[[Historia Romana (Dio)|Historiae Romanae]]'' Dio Cassius satis longam orationem in ore Catuli posuit, quam ipse quidem Graece composuit sed argumentatio eius in legem Gabiniam (67 a.C.n.) de ''uno imperatore contra praedones constituendo''<ref>[[Cicero]], ''Leg. Man.'' 17.</ref> verisimilis videtur.
*Anno [[45 a.C.n.]] Cicero Catulum iamdiu mortuum in dialogum hodie deperditum et ''[[Hortensius (Cicero)|Hortensium sive de philosophia]]'' inscriptum introducebat. E nonnullis fragmentis quae supersunt - nam cum alii Christiani scriptores tum [[Sanctus Augustinus|sanctus Augustinus]]<ref>''[[Confessiones (Augustinus)|Conf]]''. 3,4</ref> in primis hoc opere delectabatur - apparet Catulum laudationem philosophiae suscepisse cui [[Quintus Hortensius Hortalus|Hortensius]] elogio artis oratoriae respondebat. Alii sermonis personae erant ipse Cicero et [[Lucullus]].
*Item persona erat in ''[[Academica (Cicero)|Academicis prioribus]]'' eiusdem Ciceronis atque etiam primo libro nomen suum indiderat (at secundus tantum servatus est). E quo liquet Catulum Capitolinum virum litteratum atque philosophiae (vel saltem sapientiae) deditum fuisse.
* Denique [[Suetonius]]<ref>''Aug''. 94.</ref> et Dio Cassius<ref>45.2.</ref> somnium quoddam Catuli referebant quo principatum [[Augustus (imperator)|Augusti]] praenuntiari existimabant (inter ''omina imperii'' ponebatur). Vidisse enim somnio dicitur [[Iuppiter (deus)|Iovem Optimum Maximum]] e multis pueris praetextatis qui ad [[Capitolium]] venerant unum sibi ignotum elegisse atque signum deae Romae in eius sinum deiecisse : postridie autem cum Octavius forte in via  occurrisset puerum sibi nocte visum agnovisse. Quod alioqui vix credi potest quoniam Octavius anno [[63 a.C.n.]] natus erat.

==Fontes==
*[[Lucius Ampelius|Ampelius]], ''Liber memorialis'' XIX.
*[[Appianus]], primo libro ''Bellorum civilium'' 492-493 et 501-504.
* [[Aulus Gellius]] libro secundo ''[[Noctes Atticae|Noctium Atticarum]]'' capitulo 10(2).
* [[Cassius Dio]], libro XXXVI [[Historia Romana (Dio)|Historiae Romanae]], capitulis 30-36 necnon libro XXXVII cap. 37, 43-44, 46 et libro XLIII cap.14 et libro XLV cap.2.
*[[Cicero]], ''In Pisonem'' 3
** prima actio ''in Verrem'' 15.
** secunda actio ''in Verrem'' III.209-211 et IV.37, 69, 82, 126.
** ''de Imperio Gnaei Pompei'' 51 et 59-66.
** ''in Lucium Catilinam orationes'' III.24
** ''Post reditum in senatu'' 9.
** ''Pro Caelio'' 70
** ''[[Brutus (Cicero)|Brutus]]'' 133 et 222
** libro secundo ''[[Epistulae ad Atticum|Epistularum ad Atticum]]'', ep. 24 necnon libro XIII ep.19.
*[[Florus]], secundo libro ''Epitomae rerum Romanarum'' capitulo 11.
*Inscriptiones [http://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD010465&lang=en [[L'Année épigraphique|AE]] 1971] et  {{CIL|1|737}} ([http://db.edcs.eu/epigr/bilder.php?bild=$OH_CIL_06_01313_1.jpg;$OH_CIL_06_01313_2.jpg;$CIL_06_01313.jpg Ibid. 736])
*[[Orosius]] libro quinto [[Historiae adversum paganos|Historiarum adversum paganos]] 22(16-18)
*[[Plutarchus]], ''Pompeius'' 15-16, 25, 30.
** ''Crassus'' 13.
**''Cato Minor'' 16.
**''Caesar'' 6-8.
** ''Cicero'' 21 et 29
* [[Gaius Sallustius Crispus|Sallustius]], ''[[Catilinae coniuratio (Sallustius)|Catilinae coniuratio]]'' 34-35 et 49
** ''Historiae'' : oratio Lepidi, oratio Philippi, fragmenta 58-64
* [[Suetonius]], [[De Vita Caesarum]] in ''Vita Divi Iuli'', capitulo 15, ''Vita divi Augusti'', cap.94 et ''Vita Galbae'' cap.2-3.
*[[Titus Livius]], ''Periochae'' 90 et 98.
* [[Valerius Maximus]] libro sexto ''Factorum dictorumque memorabilium'' 9.5 necnon libro octavo 15.9
* [[Velleius Paterculus]], libro secundo ''Historiae Romanae'' cap. 32, 43, 48.

== Notae ==
<references />

[[Categoria:Nati saeculo 2 a.C.n.]]
[[Categoria:Mortui 61 a.C.n.]]
[[Categoria:Gens Lutatia]]
[[Categoria:Consules]]
[[Categoria:Censores]]