Fontem paginae Mediolanum inspicere

{{pro pagina discretiva vide|Mediolanum (discretiva)}}
{{Capsa urbis Vicidata}}
{{Citatio|O Mediolanum, quod etiam iusta nostrum vulgare recte vocareris Miranum a miror, quis te mirandum de mirabilli miserabille fieri cogit, quis te lanutum lanis laniatum lugere?|[[Bonvicinus de Rippa]], [[De Magnalibus Mediolani]], 8, XV}}

'''Mediolanum'''<ref name="graesse">{{Graesse}}}</ref> ([[Italiane]] ''Milano'') est [[Urbes Italiae|urbs]] [[Italia]]e, circiter {{formatnum:1398715}} [[incola]]rum, caput regionis [[Langobardia]]e et [[Urbs metropolitana Mediolanensis|urbis metropolitanae Mediolanensis]]. Urbani ''Mediolanenses''<ref name="graesse" /> vel ''Ambrosiani'' appellantur. Condita circa 590 a.C.n. a tribu [[Galli|Gallica]] Insubrum, ab [[Romani antiqui|antiquis Romanis]] anno [[222 a.C.n.|222 a.C.n.]] expugnata est. 

== Naturalia ==
=== Geographia ===
[[Bonvicinus de Rippa]] in ''De magnalibus urbis Mediolani'' scripsit: "Ratione sytus considerata florentissima civitas nostra, quoniam in speciosa, preciosa fertilique planicie sita est, ubi aeris est temperies, a quo fluunt undique humano usui necessaria, inter duo flumina mirabillia equaliter inde distantia, [[Ticinum]] et [[Abdua]]m cognoscitur gloriosa."

=== Clima ===
Vere Mediolani aestates calidissimae sunt; [[hiems|hieme]] interdum [[nix]] cadit, frigus omnia tegit, sed clara fama est Mediolani densam nebulam omnia tegere; his temporibus, nebula prope extinguerit.

== Res oeconomicae ==
Mediolanum urbs maxima Italiae id quod ad oeconomicas res pertinet est. Nam haec urbs rebus commerciis affluens est. Hic maxima [[bursa]] Italiae est. Praeterea magna negotia sedes habent et putatur haec urbs moris vestis orbis ([[Lingua Italiana|Italiane]]: ''Moda'') una cum [[Lutetia]] caput esse quia Mediolano multae sumptuosorum [[vestis|vestum]] factorum tabernae sunt. [[Georgius Armani]], [[Etro]], [[Krizia]], [[Prada]], [[Donatella Versace|Versace]], praeclari ex omnibus indumentorum ornamentorumque factoribus, societates suae Mediolani instituerunt.

Mediolani [[Nuntius Vesperi]] ([[Lingua Italiana|Italiane]]: ''Corriere della Sera'') primum, quod ad propagationem pertinet, ac clarum [[diarium]] [[Italia|Italicum]] editum est.

* [[Expositio 2015]]
* [[Mercatus (Mediolanum)]]

== Historia ==
[[Fasciculus:Milano Duomo 1.jpg|thumb|left|upright=1.2|[[Platea Ecclesiae Cathedralis (Mediolanum)|Forum Cathedralis]] ([[Lingua Italiana|Italiane]]: ''Piazza del Duomo'')]]

Mediolanum a [[Galli]]s circiter saeculo sexto a.C.n. conditum est.

Anno [[293]], Mediolanum caput [[Imperium Romanum Occidentale|Imperii Romani ad Occidentem spectantis]] factum est.

Post quam anno [[402]], [[Alaricus]], rex [[Visigothi|Visigothorum]], Mediolanum obsidione clausit, [[imperator]] [[Honorius (imperator)|Honorius]] caput imperii in [[Ravenna]]m transtulit.

Anno [[1162]], [[imperator]] [[Fridericus I Barbarossa]] Mediolanum diruit, sed die [[29 Maii]] [[1176]] [[Ledegnanum|Ledegnani]] ([[Lingua Italiana|Italiane]]: ''Legnano'') in vico apud Mediolanum, societas [[municipium|Municipiorum]] [[Italia]]e septemtrionalis (''Lega Lombarda'') imperatorem profligavit.

[[Medium Aevum|Aevo Medio]], Mediolanum potentissima [[Italia]]e septemtrionalis fuit urbs, sed [[saeculum 13|saeculo decimo tertio]] exeunti, civitas intestino inter familias [[Vicecomes (familia)|Vicecomes]] (''Visconti'') et De Turris (''Della Torre'') odio flagrabat.

Post victoriam familiae Vicomitum, domino [[Mattheus Vicecomes|Mattheo Vicecomes]] ([[1287]]–[[1322]]), Mediolanum totam [[Langobardia]]m, partem [[Pedemontium|Pedemontii]] et [[Aemilia]]e cum urbis [[Bononia]] et etiam [[Genua]]m cepit.

Familiis Vicecomes ac [[Sfortia]] regnantibus Mediolanum fuit caput homonymi [[Ducatus Mediolani|ducatus]].
[[Fasciculus:Milano_castello_sforzesco_natale.jpg|thumb|left|[[Castellum Sfortianum|Domus regia Sfortiana]] hieme visa]]
Duce [[Philippus Maria Vicecomes|Philippo Maria]] [[mors|defuncto]], ultimi domi regnatricis Vicecomitis Mediolanensi anno [[1447]] rem publicam constituerunt, quae [[Aurea Res publica Ambrosiana]] nuncupata est.

Iam anno [[1450]], [[Franciscus I Sfortia]], praeclarus ductor, qui [[Bianca Maria Vicecomes|Biancam Mariam Vicecomes]] ([[Lingua Italiana|Italiane]]: ''Bianca Maria Visconti''), filiam spuriam ultimi ducis familiae Vicecomitum [[Philippus Maria Vicecomes|Philippi Mariae Vicecomes]], die [[25 Octobris]] [[1441]] in matrimonium duxerat, se novum ducem urbis Mediolani fecit.

[[Saeculum 16|Saeculo XVI]] [[Francia|Francici]] et [[Hispania|Hispanici]] de Mediolano inter se contenderunt. Anno [[1630]], Mediolanum gravi pestilentia [[pestis]] conflicta est, de quo illuster [[scriptor]] Mediolanensis [[saeculum 19|saeculi undevicensimo]] [[Alexander Manzoni]] in fabula ''Promissi Sponsi'' scripsit.

Postea Mediolanum ad Imperium Hispanicum usque ad annum [[1714]] pertinuit, cum Mediolanum [[Austria]]cis cessum est.

Breviter aetate [[Napoleo]]nis Mediolanum fuit caput accurate ab anno [[1796]] usque ad annum [[1799]] [[Respublica Cisalpina|Reipublicae Cisalpinae]], inter annos [[1802]] et [[1805]] [[Respublica Italiana|Reipublicae Italianae]], et ab anno [[1805]] usque ad annum [[1815]] [[Regnum Italicum (1805-1814)|Regni Italici]], cuius rex fuit Napoleo ipse.

Die [[12 Decembris]] [[1969]] inter caedem [[Fascismus|Fascisticam]] in fontanae [[forum|foro]] (''Piazza Fontana'') septendecim homines necati et alii 88 vulnerati sunt.

Anno [[1992]], inter manus mundae ([[Lingua Italiana|Italiane]]: ''mani pulite'') indagationes, multi urbis viri publici propter turpitudines a [[iudex|iudicibus]], inter quos praeclarissimus fuit [[Antonius Di Pietro]], comprehensi sunt.

A die [[1 Maii]] [[2015]] usque ad diem [[31 Octobris]] 2015 Mediolani ''[[Expositio 2015]]'' ([[Italiane]] ''Esposizione Universale Milano 2015, Italia'' [[Anglice]]: ''World Exposition Milano 2015, Italy'') celebrata est. Haec expositio mundana in [[cibus|cibum]] dicata est.

== Clari cives ==
[[Fasciculus:La Madonnina.jpg|200px|thumb|[[Statua]] [[Maria (mater Iesu)|Mariae, matris Iesu]], super cathedrale Mediolanensi urbis et ecclesiae mediolanensis imago]]
* [[Franciscus Di Cioccio|Franciscus ("Franz") Di Cioccio]], musicus [[Musica rock|rockicus]]
* [[Pius XI]], papa et antea archiepiscopus Mediolani
* [[Paulus VI]], papa et antea archiepiscopus Mediolani
* [[Bonvicinus de Rippa]], [[poeta]] et [[scriptor]]
* [[Ioannes Rota]], compositor
* [[Georgius Strehler]], director [[theatrum|theatralis]]

=== Nati ===
* ca. 1200 [[Urbanus III]], [[papa]]
* [[1460]] [[Donatus Montorfano]] pictor
* [[1495]] [[Franciscus II Sfortia]]
* [[1499]] [[Pius IV]], papa
* tertio decennio sedecimi saeculi [[Iosephus Arcimboldo]], [[pictor]].
* [[1538]] [[Ioannes Paulus Lomazzo]], pictor
* [[1564]] [[Fridericus Borromeo]], [[archiepiscopus]]
* [[1584]] [[Franciscus Maria Richini]], [[architectus]]
* ca. 1700 [[Ioannes Baptista Sammartini]], [[compositor]]
* [[1738]] [[Caesar Beccaria]], [[philosophus]] ac iusperitus
* [[1785]] [[Alexander Manzoni]], [[scriptor]] ac [[poeta]]
* [[1785]] [[Ioannes Ricordi]], [[musica]]e [[editor]]
* [[1877]] [[Camillus Caccia Dominioni]], [[cardinalis]]
* [[1913]] [[Ludovicus Caccia Dominioni]], [[architectus]]
* [[1914]] [[Albertus Lattuada]], [[moderator cinematographicus]]
* [[1916]] [[Dinus Risi]], [[moderator cinematographicus]]
* [[1916]] [[Eugenius Calabi]], [[mathematicus]]
* [[1916]] [[Ferdinandus Longoni]], praeses esperantistarum Catholicorum
* [[1933]] [[Danilus Mainardi]], [[zoologia]]e et ethologiae peritus
* [[1935]] [[Aentius Jannacci]], [[cantor]]
* [[1936]] [[Silvius Berlusconi]], [[politia|vir in Re Publica]]
* [[1940]] [[Henricus Bombieri]], [[mathematicus]]
* [[1942]] [[Mauritius Pollini]], clavista
* [[1949]] [[Leonardus Treviglio]], [[histrio]]
* [[1950]] [[Marcus Tullius Giordana]], moderator cinematographicus
* [[1952]] [[Maria Ludovica Colombo]], cantrix
* [[1952]] [[Andreas De Carlo]], scriptor
* [[1952]] [[Eugenius Finardi]], cantor et musicus
* [[1953]] [[Anna Maria Testa]], [[praeconium mercatorium|praeconii mercatorii]] perita
* [[1953]] [[Elizabetha Viviani]], cantrix et histrio televisiva
* [[1958]] [[Silvius Soldini]], moderator cinematographicus
* [[1961]] [[Mauritius Milani]], comicus et scriptor
* [[1962]] [[Elena Cattaneo]], neurobiologa et senatrix ad vitam
* [[1963]] [[Diana Est]], cantrix
* [[1964]] [[Conradus Sanguineti]], episcopus papiensis
* [[1966]] [[Benedicta Boccoli]], actrix theatralis et histrio televisiva
* [[1970]] [[Stephanus Secco]], tenor
* [[1978]] [[Albertus Bona]], moderator cinematographicus

=== Mortui ===
{{div col|2}}
* [[397]] [[Ambrosius]], [[episcopus]] ac [[theologia|theologus]]
* fere 1431 [[Gasparinus Barzizius Bergamensis]]
* [[1466]] [[Franciscus I Sfortia]]
* [[1502]] [[Donatus Montorfano]], pictor
* [[1539]] [[Iosephus Arcimboldo]], [[pictor]]
* [[1584]] [[Carolus Borromeo]], sanctus
* [[1600]] [[Ioannes Paulus Lomazzo]], pictor
* [[1631]] [[Fridericus Borromeo]], [[archiepiscopus]]
* [[1658]] [[Franciscus Maria Richini]], [[architectus]]
* [[1775]] [[Ioannes Baptista Sammartini]], [[compositor]]
* [[1794]] [[Caesar Beccaria]], [[philosophus]] ac iusperitus
* [[1873]] [[Alexander Manzoni]], [[scriptor]] ac [[poeta]]
* [[1901]] [[Iosephus Verdi]], compositor
* [[2001]] [[Indrus Montanelli]], scriptor diarii
* [[2004]] [[Hector Boschini]], religiosus
* [[2012]] [[Carolus Maria Martini]], [[archiepiscopus]]
* [[2015]] [[Lucas Ronconi]], [[theatrum|moderator theatralis]]
{{div col end}}

== Urbis administratio ==
A die [[21 Iunii]] 2016, urbis praefectus est [[Iosephus Sala]].

== Aedificia egregia ==
* [[Abbatia Sanctae Mariae Claraevallis Mediolanensis]]
* [[Castellum Sfortianum]]
* [[Ecclesia Cathedralis Mediolanensis]]
* [[Platea Ecclesiae Cathedralis (Mediolanum)]]
* [[Porticus Victorio Emmanueli II dicatus]]
* [[Platea ad theatrum La Scala]]

== Institutiones publicae ==
=== Bibliothecae ===
* [[Bibliotheca Ambrosiana]]

=== Scholae ===
* [[Facultas Theologica Italiae Septentrionalis]]
* [[Institutum Studiorum Politicorum Internationale]]
* [[Pontificium Istitutum Ambrosianum Musicae Sacrae]]
* [[Universitas Catholica Sacri Cordis Iesu]]
* [[Universitas Studiorum Mediolanensis]]

=== Musea ===
* [[Pinacotheca Brerae]]
* [[Pinacotheca Artis Hodiernae (Mediolanum)]]

=== Theatra ===
* [[La Scala (theatrum Mediolanense)]]
* [[Parvum Theatrum Mediolanense]]

== Ecclesia Catholica Romana ==
[[Archidioecesis Mediolanensis]] (metropolitana) est maxima mundi quod ad populationem pertinet. Praesens [[archiepiscopus]] est [[cardinalis]] [[Angelus Scola]]. Multi archiepiscopi Mediolani postea [[papa]]e creati sunt: ultimus [[Ioannes Baptista Montini]], papa [[Paulus VI]].

Archidioecesis Mediolanensis [[ritus|ritum]] proprium et unicum habet, qui (ex nomine Sancti Ambrosii) "[[ritus ambrosianus|ambrosianus]]" nominatur:
* 1. Missae, Vesperae, et cetera sacra more proprio celebratae sunt;
* 2. Calendario proprio (in primis Carnevalis festivitate);
* 3. Antiquus "ambrosianus" cantus est, sic ut Gregorianum admodo dissimilem. Ad servandum sacrum musicale patrimonium, Pontificium Istitutum Ambrosianum Musicae Sacrae (PIAMS) in unum cum romanae Piams, conditum est<ref>[http://www.unipiams.org/ Pontificium Istitutum Ambrosianum Musicae Sacrae]</ref>.

== Vectura ==
[[Fasciculus:Tram Series 1500 livery ATM S.p.A in Milan, Italy.jpg|thumb|[[Ferrivia strataria]]]]

=== Aeroportus ===
* [[Aeroportus Mediolani-Linati]] seu [[Aeroportus Internationalis "Henricus Forlanini"]]

=== Commeatus ===
[[Ferrivia subterranea]] metropolitana Mediolanensis (vulgo ''la metro'' '[[Ferrivia Subterranea Mediolanensis|Subterranea Mediolanensis]]') omne die multissimos homines transvehit.

== Loci ==
Mediolanum urbs toto orbe praeclara est propter ''[[Teatro alla Scala|La Scala]]'', [[theatrum lyricum]], [[Iosephus Piermarini|Iosephi Piermarini]] opus.

Etiam illustris sunt [[Bibliotheca Ambrosiana]], [[pinacotheca]] [[Pinacotheca Brerae|Brerae]], [[Porticus Victorio Emanueli dicatus]] et [[Piccolo teatro di Milano]].

== Ludi athletici ==
[[AC Milan]] et [[FC Internazionale Milano]] sunt [[Pediludium|pediludii]] turmae urbis Mediolani.

== Regiones urbanae et vici ==
* Regio I (media urbs). Comprehenduntur [[Braida (Mediolanum)|Braida]], [[Platea Ecclesiae Cathedralis (Mediolanum)|Platea Ecclesiae Cathedralis]], [[Porta Ticinensis]]
* Regio II. Comprehenduntur [[Crescentiacum]], [[Golula]], [[Graecum (Mediolanum)|Graecum]], [[Praecautum]], [[Tauri Turris]], [[Vicus Maggiolini]]
* Regio III. Comprehenduntur [[Cimilianum]], [[Civitas Studiorum (Mediolanum)|Civitas Studiorum]], [[Hortulus (Mediolanum)|Hortulus]], [[Vicus Feltria]]
* Regio IV. Comprehenduntur [[Caprianum (Mediolanum)|Caprianum]], [[Mediolanum Sancta Iulia]], [[Mons Luparius]], [[Murocintus]], [[Nuceta]], [[Pons Lambrus]], [[Roboretum (Mediolanum)|Roboretum]], [[Tilietum (Mediolanum)|Tilietum]], [[Vicus Forlanini]]
* Regio V. Comprehenduntur [[Claravallis (Mediolanum)|Claravallis]], [[Gratasollia]], [[Morivio]], [[Runchetulus Ranarum]]
* Regio VI. Comprehenduntur [[Laurentilium]], [[Runchetulus supra Navigium]], [[Vicus Sancti Ambrosii]]
* Regio VII. Comprehenduntur [[Aslianum]], [[Badalocum]], [[Modianum]], [[Quintum Romanum]], [[Vicus Sancti Syri]]
* Regio VIII. Comprehenduntur [[Baretina]], [[Boldinaschum]], [[Burgus Hortulanorum]], [[Campus Florum (Mediolanum)|Campus Florum]], [[Garinianum-Marcidum]], [[Ghisulfa]], [[Lampunianum]], [[Trennum]], [[Vicus Glareatensis]], [[Villa Alba (Mediolanum)|Villa Alba]], [[Villa Bezonis]]
* Regio IX. Comprehenduntur [[Affonum]], [[Bruttianum]], [[Centrum Directionalis]], [[Insula (Mediolanum)|Insula]], [[Rocha Arcimboldorum]], [[Senianum]]
* Vide etiam: [[Vicus Sancti Marci]]

[[Fasciculus:GALLERIA205.jpg|thumb|Porticus [[Victorius Emanuel II|Victorio Emanueli]] dicatus]]
== Municipia finitima ==
''[[Assagum]], [[Aresium]], [[Barenzatum]], [[Brixium]], [[Bollatum]], [[Buccinascum]], [[Cassina de Piro]]''<ref>[[Lingua Italiana|Italicae]]: Pero</ref>'', [[Gizanum]]''<ref>[[Lingua Italiana|italicae]]: Cesano Boscone</ref> '', [[Colonium (Urbs metropolitana Mediolanensis)|Colonium]], [[Corsicum]], [[Cortemanum]], [[Cusiacum]], [[Novatum (Urbs metropolitana Mediolanensis)|Novatum]], [[Opera (Italia)|Opera]], [[Piscaria (Langobardia)|Piscaria]], [[Rhaudum]], [[Rozanum]], [[Fanum Sancti Donati (Langobardia)|Fanum Sancti Donati]], [[Secratum]], [[Sextus ab Urbe Lapis (Mediolanum)|Sextus ab Urbe Lapis]]''<ref>[[Lingua Italiana|italicae]]: ''Sesto San Giovanni''</ref>'', [[Septimus ab Urbe Lapis (Mediolanum)|Septimus ab Urbe Lapis]]''<ref>[[Lingua Italiana|italicae]]: ''Settimo Milanese''</ref>'', [[Trezzanum (in Naviculum)|Trezzanum]], [[Vicus Modronus|Vimodronum]]''<ref>[https://www.tuttitalia.it/lombardia/18-milano/21-comuni-limitrofi/ Fons]</ref>

== Notae ==
<references/>

== Bibliographia ==
; Fontes antiquiores
* 1274 : [[Bonvicinus de Rippa]], ''De magnalibus urbis Mediolani'' [https://web.archive.org/web/20090407084347/http://www.classicitaliani.it/duecento/Bonvesin04.pdf Textus pdf]
* 1735 : Petrus Gratiolius, ''De praeclaris Mediolani aedificiis quae Aenobarbi cladem antecesserunt dissertatio, cum duplici appendice, altera de sculpturis ejusdem urbis ... altera de carcero Zebedeo ...''. Mediolani: in Curia Regia [https://archive.org/details/depraeclarismedi00graz Textus] apud ''Internet Archive''
* 1778 : Angelo Pavesi, ''Memorie per servire alla storia del commercio dello stato di Milano, e di quello della città e provincia di Como in particolare''. Comi [https://archive.org/details/bub_gb_Wfsb_U6orlMC Textus] apud ''Internet Archive''
* 1911 : [[Nathaniel Newnham-Davis]], ''The Gourmet's Guide to Europe'' (3a ed. Londinii: Grant Richards, 1911) [https://archive.org/details/b2804938x/page/236/mode/2up pp. 237-241]

; Scripta recentiores
* Julian Coman, "[https://www.theguardian.com/cities/2019/nov/10/how-europes-cities-stole-continents-wealth How the megacities of Europe stole a continent’s wealth]" in ''[[The Observer]]'' (10 Novembris 2019)
* Aldo De Maddalena, ed., ''Storia di Milano''. 18 voll. Romae: Istituto della Enciclopedia Italiana, 1995–1996
; Aliae encyclopaediae
* "[https://www2.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/hofmann/hof3/s0109b.html Mediolanensis ducatus, Mediolanum]" in {{Hofmannus}}

{{NexInt}}
* [[Grossus ambrosinus]]
* [[Urbs metropolitana Mediolanensis]]
* [[Provincia Mediolanensis]]

== Nexus externi ==
{{CommuniaCat|Milan|Mediolanum}}
{{Fontes geographici}}
* [http://www.comune.milano.mi.it/ Situs proprius urbis]{{Nexus deficitur|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Urbes Europae maximae}}
{{Capita regionum Italicarum}}
{{Capita provinciarum Italicarum}}

{{Myrias|Geographia}}

[[Categoria:Mediolanum| ]]
[[Categoria:Urbes milies milium incolarum]]