Венеция
| Отурукташкан жай
Венеция 
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Венеция (итал. Venezia, вен. Venesia) — Түндүк Италиянын Адриатикалык деңиздин боюнда жайгашкан шаар. Шаардын тарыхый бөлүгү аралдарда жана суу өзөндөрүнө жайгашышы боюнча дүйнөгө белгилүү. Орто кылымдарда Венеция Жер ортолук деңиз мамлекеттеринин бири болгон Венеция республикасынын борбору болуп саналган. Учурда туристердин жана өнөр жай ишканаларынын ири борбору болуп саналат.
Калкынын саны — 270,4 миң адам (2009-жыл).
Этимология
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Тарых
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Венеция материк менен деңиздин ортосунда, кең лагунада жайгашкан 120 аралдан турат. Алгач Венециянын аймагын үймөктөр ээлеп, балык уулоо жана туз казып алуу менен жашаган иллирия жана Венеция элдери жашашкан.
Негизделгенден баштап Византия империясына чейин
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Остготтор жана ломбарддар кууп чыккан венеттер По оозундагы саздарга баш калкалап, Венецияны негиздешкен. Саздар менен турган суулардын ортосундагы артыкчылыктуу абал Венецияны мүмкүн болгон басып алуулардан коргогон. 810-жылы Улуу Карлдын уулу кемелерине саздак жерде сүзө албай, артка чегинүүгө буйрук берүүгө аргасыз болгон. VI кылымда Юстиниандын тушунда Епископ генерал белизарий венецияны басып алган. Византия империясын коргоодо венецияны Равеннанын Экзархы административдик башкарган. Равеннанын Экзархынын алсыздыгынан пайдаланып, 697-жылы бай үй-бүлөлөр биринчи Дожду, Павел Луций Анафестти, адегенде тукум куучулук мүнөзгө ээ болгон, бирок кийин патриархтардын ортосундагы көптөгөн бийлик күрөштөрүнүн натыйжасында шайланган кызмат кылып дайындашкан. 829-жылы Серениссиманын колдоочусу боло турган евангелист элчи Марктын сөөгү Александриядан лагунага келген. 976-жылы өрт Венециянын тарыхый борборун, анын ичинде дог сарайын, шаардык архивдерди жана Сан-Марконун түпкү чиркөөсүн жок кылган.
Венеция жана Византия
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Византия менен жемиштүү мамиле Венецияга деңиз жана соода ташууларын өнүктүрүүнү камсыз кылган. Византияда Венециянын элчиси өзгөчө артыкчылыктарга ээ болгон. Мусулмандар менен соода мамилелери Латеран Кеңеши (1261-жыл) тарабынан тыюу салынгандан кийин да көп жылдар бою жайылган.
Константинополдун (байыркы византия) жана Александриянын жибек жана жыпар жыттуу соодасынын аркасында Серениссима өзүнүн экономикалык күчүн, анын ичинде балык, текстиль, жыгач жана темирди (Альп тоолорунан алынган) ташуунун аркасында кыйла көбөйттү. Венециялыктардын экономикасы үчүн эң жемиштүү иш-чаралардын бири Африканын түндүгүндө Россиянын түштүгүнөн сатылып алынган кулдарды сатуу жана Александрия менен Түркиядан адам сатуу болгон. 1204-жылы, төртүнчү крест жортуулу менен, биз Венециянын алтын кылымы деп эсептей турган нерсе башталды. Доге Энрико Дандоло баштаган Венеция галлеондору Константинополду басып алышкан, ал эми грек империясы бөлүнгөн.венециялыктар жана союздаштар. Алар Сирия, Палестина, Крит жана Кипр шаарларынын көптөгөн соода райондорун ээлешкен. Венеция өзүнүн туу чокусуна тарыхтагы эң белгилүү венециялыктардын бири Марко Полонун убагында жеткен. Жер Ортолук деңизди көзөмөлдөгөн Венеция галлеондору өз кызыкчылыктарын Атлантикага бурушкан. Европанын калган бөлүгүнө коркунуч келтирип, алар Саутгемптон, Брюгге жана Лондонго жетип, колонияларды жайгаштырышкан. Бул алтын доордун өкүлү 1284-жылы герцогдуктун монетасы болгон, ал үч кылым бою Флорин менен бирге дүйнөдөгү эң маанилүү монеталардын бири болгон.
География
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Адриатикалык деңиздеги порт - жылдык товар алмашуу көлөмү 21 млн тоннаны түзөт; Марко Поло Эл аралык аэропорту.
Венециянын тарыхый бөлүгү Венедик булуңунун 118 аралдарында жайгашып, 150 арыктар менен бөлүнүп, болжолдуу 400 көпүрөлөр менен биригип турат. Алардын ичинде Риальто жана Вздохов көпүрөсү, эки көпүрө тең XVI кылымга таандык.
Венециянын өнөр-жай жана порттук бөлүгү (Местре) материктик болуп саналат. Кеме куруу жана кеме оңдоо, түстүү металлургия, кара май өндүрүү, химиялык, электротехникалык, жеңил өнөр-жайы. Венецияда кол өнөрчүлүгү абдан жакшы өнүккөн, бул жерде, айнектен жасалган буюмдар (Мураноаралы; музей), токулмалар (Бурано аралы), мозаика жана башка көптөгөн буюмдарды табууга болот. Ошону менен бирге эле университет, консерватория (1916) бар. Биринчилерден болуп ачылган (1637—1812) опера театры, «Фениче» (1792) театры орун алган
Аралдуу Венеция - деңиз курорту, эл аралык маанидеги туризмдин борбору, эл аралык кинофестивалдар, көркөм жана архитектуралык көргөзмөлөрдүн очогу. Шаар ичиндеги жүргүнчүлөрдү ташуучу транспорт болуп - моторлуу кайыктар, гондолалар жана баржалар. Венецияда калктын көчүп келиши болжол менен б.д.ч. V кылымга туура келет. Ал эми шаарга массалык отурукташуу IX кылымга таандык. IX—X кылымдардан XVI кылымга чейин - Батыш Европа жана Чыгыштын ортосундагы соода жүргүзүү борбору болуп саналган. Орто кылымдарда жана 1797-жылга чейин көптөгөн аймактарды ээлеп республика башында турган. Ал эми 1797—1805 жана 1815—1866-жылдары, Венеция Австриянын карамагына өткөн. Арыктардын жана ийри көчөлөрдүн бойлорунда жайгашкан чиркөөлөрү жана сарайлары кымбат баалуу декоративдик кооздоолор менен кооздолгон. Борбордук аянт болгон Сан-Марко аянтында - Ыйык Марктын мунарасы (IX—XV кылым), Дождор сарайы (XIV—XVI кылым), Сан-Марконун эски китепканасы (XVI кылым), диний бир туугандык сарайлары, майда сиркөөлөр жайгашышкан. Шаар жана Венедик булуңу Дүйнөлүк мурас тизмегине киргизилген.
Административдик бөлүнүшү
[түзөтүү | булагын түзөтүү]Венециан Canalazzo, Гранд-канал (Canal Grande), S-формасын түзүп Венециянын борборунан эски нугунда агат. Анын жээктеринде Орто кылымдарда эле түзүлгөн 6 административдик аймактар (sestieri) жайгашышкан.
- Сан-Марко (итал. VeneziaSan Marco)
- Каннарежо (итал. VeneziaCannaregio)
- Кастелло итал. Venezia(Castello)
- Дорсодуро (итал. VeneziaDorsoduro)
- Сан-Поло (итал. VeneziaSan Polo)
- Санта-Кроче (итал. VeneziaSanta Croce)