سەرهەدی (دەڤۆک)
| دەڤۆکا سەرهەدێ، سەرهەدی | ||
|---|---|---|
| کورمانجی | ||
| وەلاتێن لێ تێئا خافتن | ترکیە ئیران ئەرمەنستان گورجستان رووسیا | |
| حەرێم | سەرهەد | |
| ئاخڤەرێن زمانێ زکماکی | − | |
| مالباتا زمانی | زمانێن هندئوو ئە ورۆپی | |
| ئاوایێن کەڤن | ||
| کۆدێن زمانی | ||
| Iسئۆ 639-3 | – | |
دەڤۆکا سەرهەدێ، سەرهەدی،ئا ن دیالەکتال سەرهەدکی یەک ژ دەڤۆکێن کورمانجی یێن ژ تیپا دەڤۆکانئا بۆتانی (بۆتی) یە.ئە ڤ دەڤۆک ژئا لیێ کوردێن ل هەرێما سەرهەدێئوو کوردێن رەوانێ تێیەئا خافتنئوو د جۆگرافیا دەڤۆکێن کورمانجی پر نێزیکێ دەڤۆکا ناڤەندی یا کو دەردۆرا ئامەدێ تێئا خاڤتنئوو قەرەژداخی یە.
ئاگاهیێن گەلەمپەری
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ل سەرهەدێ هەموو رەنگئوو دەنگێن کوردستانێ ل راستێ هەڤ هاتنە.ئە شیرێن کوردان ژ هەموو هەرێمئوو دەڤەران کوردستانێ هاتنە ل ڤێ دەرێ بجیهبوونە. ژ حێرکان (ژ بەهدینان، نها ل خنووسێ دژین) هەتا بەرازان (ژ رهائوو کۆبانێ، نها ل دوتاخێئوو قەرەیازیێ دژین)ئوو مۆتکان (ژ بەدلیسێ، نها گەلەک دەڤەرێن سەرهەدێ دژین) ل ڤێ هەرێمێ ل هەڤ قەلبینەئوو دئا لیێ زمان دەئە نجاما ڤێ دە دەڤۆکەکە جهێرەنگ هاتیە هۆلە.
ڤەگوهەریێن دەنگی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]دەڤۆکا سەرهەدێ ب اکسانئوو فەرهەنگۆکا خوە ڤە خوەدی چەند خوەمالیێن بالکێشئە . یەک ژ ڤانان، یا کو مرۆڤ بکار بە تەنگی د کۆنتەکستا دیالەکتۆژیێ دە وەک یزۆگلۆسا ڤێ دەڤۆکێ بناڤ بکە، دەنگێ -ڤ-ئێ کو د ناڤبەرا دو دەنگداران دە یە. د دەڤۆکێن کورمانجی یێن دن دەئە ڤ دەنگ د ڤێ دەرەوایێ دە هەلیا یەئوو بوویە -ب-. میناک: دبێژم، دبینم هود.، دەڤۆکا سەرهەدێ دە: دڤێژم، دڤینم. دیسا دیفتۆنگا خو'یێ د دەڤۆکا سەرهەدی دە ب تەڤایی نەبە ژی دهەلە سەر دەنگێ خ. حەروها جیناڤکا رەفلەکسیڤ خوە وەک خو تێ بلەڤکرن.
زایەند
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]سەدەما وێ چبە ژی زایەندا ناڤدێری د دەڤۆکا سەرهەدێ دە کێمئە ، هەیا ل هن دەڤەران قەت تونە یە. میناکی د ڤێ دەڤۆکەیێ دە جیناڤکێنئە زافەیی ژ بۆ زایەندێن نێرئوو مێ تەنێ وی یە. وێ، جناڤکا زایەندا مێ نایێ بکارانین. دیسا جیناڤکێن نیشانکەری ڤی، ژ بۆ زایەندا نێر،ئوو ڤێ، ژ بۆ زایەندا مێ، د بوویەرێنئا وارتەیی دە تێن بکارانین.
ژمارا رێزمانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]![[جۆن]](/https/ku.wikipedia.org/wiki/W%C3%AAne:Wiki_letter_w_cropped.svg){kind=small} |
فەرهەنگۆک
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]سەرجیناڤکێن کەسی یێن کەسا یەکەم ەز د بوویەرا رێک یا بێتەونی دە وەک ە (ە تەرم =ئە ز دچم، بەلێ ەزێ هەرم) تێ کورتکرن، چەوتێ دە ژی من وەک م (م خار = من خوار، بەلێ یا منئە ). ب راستی جووداییێن گرنگ د ناڤبەرا دەڤۆکا سەرهەدێئوو دەڤۆکێن کورمانجی یێن دن دە زێدەیی فەرهەنگۆکی نە. خەینی پەیڤێن ژێگرتی ژ ەرمەنی، ترکیئوو ژ زاراڤایێن کوردی یێن دن (کرمانجکی) سەرهەدکی گەلەکی خوەمالیێن فەرهەنگی ژیئێ ورنە.
| دەڤۆکا سەرهەدێ | کورمانجیا نووژەن |
|---|---|
| قسەکرن | اخافتن، پەیڤین |
| خێژتر | خەینی |
| فەنانی | وەک |
| گ | هەموو |
| سانم! | نزانم! |
| رند | باش |
| چەک | جل |
| جل | کیلیم |
| چەرر | چاوا |
| سۆل | پێلاڤ |
باندۆرا ترکی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]د ناڤا دەڤۆکێن کورمانجی یێن باکور دە،ئە ڤ دەڤۆکا پێیێ دەڤۆکێن رۆژاڤایی یێن کو ل رۆژاڤایێ باکورێ کوردستانێ تێنئا خاڤتن، هەری زێدە د بن باندۆرا زمانێ ترکی دە مایە. باندۆرا ترکی یا ل سەر ڤێ دەڤۆکا کوردی، دکارە ل دو کاتەگۆریان بێ جوداکرن.
یەکەم تەسیرا کەڤن یا ژ ۆسمانیئوو ترکۆمانی (ازەری). ژ زمانێئۆ سمانیئوو ترکۆمانی هن پەیڤ کەتنە دەڤۆکا سەرهەدێئوو مرۆڤ ژ ڤانان رە دکارە راستەراست "ژێگرتی" ببێژە، ژ بەر کوئە ڤ د فەرهەنگۆکا دەڤۆکی دە کۆک دانەئوو کەتنە وێژەیا دەڤکی، کلامێن دەنگبێژیئوو سترانئوو چیرۆکێن کوردی. پرانیا وان ناڤدار ن، لێکەرئوو رەنگدار کێم هاتنە گرتن: ب میناکی گۆزەل (< ژ ترکی: گüزەل)، ۆرتە (<ئۆ رتا)، ساخ (< ساğ)، انۆر (ب رێیا ترکی:ئۆ نور < ژ لاتینی: هۆنۆر)، سۆبە (ب رێیا ترکی: سۆبا < ژئا لمانیا ناڤین "ستوبا") هود...
کاتەگۆریا دویەم یا بالکێشئە . د ڤان سالان داڤین دە خەینی ژ پەیڤێن تەکنۆلۆژیک،ئێ ن ب خوەئە تیمۆلۆژیکی نە ترکی نە، بەلێ ب رێیا ترکی کەتنە کوردی (میناک تەلەڤزیۆن د ترکی دە ژ فرانسی تéلéڤسۆن هاتیە گرتن)، گەلەک لێکەرئوو رەنگدار ژ ترکی کەتنە فەرهەنگۆکا ڤێ دەڤۆکە. سەدەما ڤێ فەنۆمەنئا باندۆرا ەنفلاسیۆنەر د پرەواتەییا هن پەیڤانئێ ن د ڤێ دەڤۆکە دە نە. میناک پەیڤا رند د دەڤۆکا سەرهەدێ دە هەیە خوەدی دەه واتەیا یە. چەند واتەیێن پەیڤا رند: باش، خوەش، بەدەو، ساخ، پاک هود.. حنەک ژ وانان ب ژێگرتیێن ژ ترکی ڤە هاتنە گوهەراندن. جیهە رندبوونێ (میناکی فلتاندنا ژ نەخوەشییەکی) دە ییلەشبوون. گرتن (هلدان، گرتن، دادان هود.) ژی یەک ژ ڤان پێیڤێن پرەواتەیی یە. حن واتەیە وێ، میناکی "گرتن" ب ژێگرتیەکە ژ ترکی ڤە، کاپات-، کاپاتکرن کاپاتمیشکرن هاتیە گوهەراندن. حەموو پێیڤێن ژ ترکی د ڤێ دەڤۆکا کوردی دە ب پاشگرەکە تایبەت، ب -میش ڤە تێنە قەداندن.
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- سۆانە،ئە . ب. (1909). "نۆتەسئۆ نئا کوردسه دالەجت، تهە سهاد برانجهئۆ ف کەرمانژ". ژۆورنالئۆ ف تهە رۆیالئا ساتج سۆجەتیئۆ ف گرەات برتانئا ند Iرەلاند (بئی نگلیزی): 895–921. Iسسن 0035-869خ.