پێژگەها کوردی

خنگال، ب تەڤیئی سۆت، روونێ نڤیشکیئوو چێنجێ

پێژگەها کوردی، اشپێژخانەیا کوردی، کولینا کوردی، مەتبەخی کوردی، خوارنێن کوردی ژ جورەئوو دەولەمەندیا خوارنێن کوردی رە تێ گۆتن.

کوردستان میراتگرێ شارەزاییێن مەزنئە . مەد، ورارتوو، هورری، ساسانی، رۆمئوو گەلەکان باندۆرا خوە هیشتنە. مەزۆپۆتامیا کو پارەکئا خا کوردستانێ ژی دکەڤێ، وەکی لاندکا، دەرگووشیا مرۆڤاهیێ تێ زانین. جارا پێشین ل ڤرئا ژال هاتنە کەدیکرن، مرۆڤاهی فێری بکارانینائا لاڤێن ژیانێ هێسانتر دکنئوو جۆتیاریێ بوونە.

د خوارنێن کوردی دە پنجارێن بهارێ، بەرهەمێن شیر، ساڤار، سەبزەئوو گۆشت جهەکێ گرینگ دگرن. ب دەهان جورەیێن کوفتەیێ تێن خوارن. ب تایبەتی پارێزگەهێن هەرێما تۆلهلدانێ، مەلەدی، گورگوم، دیلۆک ژئا لیێ چێکرنا کوفتەیان ڤە گەلەک ناڤدار ن.

ل کوردستانێ هەروها سوریانی، ەرەب، تەرەکەمە، ترکۆمان ژی دژین. دەولەمەندیا چاندا وانئا خوارنێ ژی تەڤلی یا کوردان بوویە. جورە جورە خوارنێن سەبزەیێ، ب جورە جورە نانان تێ خوارن. سەلەتەیێن کوردی پررانی ژ ارووف (خیار)، فرنگی (باجانێ سۆر)، پیڤازا هەشین، بەخدەنووس، کاهووئوو بهاربێهنان (بهارات)ئە .

تاشتێیێن کوردی ژی گەلەک دەولەمەند ن. حنگڤ، تۆراق، جورەیێن پەنیران، هێک، زەیتوون، فێکی خوارنێن بنگەهینئێ ن تاشتێیێ نە. بۆ ڤەخوارنێ ژی پررانی چایا رەش تێ سەر دەستەخانەیا کوردی.

تری بوویە تراوبەن، خوینی بوویە ونە، وەن، لە ڤن

کوردستان وارێ رەزڤانیێ یە. پرر بەرێ باڤ-کالێن کوردان رەزڤانی بپێش خستنە، ژ تریێ نیمەتێن جودا جودا هلبەرینە. پەیڤا تری دەرباسی گەلەک زمانان، هەروەکی یێن ئەورۆپایێ ژی بوویە. ب المانی تری، تراوبەنئە . ژ تریێ شەراب چێکرنە، ژێ رە خوینی گۆتنە. لەورا دشبیا خوینێ.

پەیڤا شەراب رەنگدێرەکئە ، د واتەیێ "اڤا شۆرئا شێران". خوینی ب هاتنە ئیسکەندەرێ مەزنئا ن پرر بەرێ ڤە وەکی گوینی، وین، ڤنوم، کڤنوم دەرباسی یەونانیئوو لاتینی، ژ وێ ژی دەرباسی زمانێن نووژەنئێ نئی رۆ یێن لئە ورۆپا بوویە. ب لاتینی ڤنوم، بئا لمانی وەن، بئی نگیلیزی ونە، فرانسی ڤنئە کو هەمی ژی ژ پەیڤا کوردی خوینی (وەکی خوینێ) بنگەها خوە دگرن.

باندۆرا خوارنێن کوردی گەلەکئە

خوارنێن کورد باندۆرەکە مەزن ل خوارنێن گەلێن جیران کرنە، گەلەک جورەیێ خوارنێ هەرچەندی ناڤێن وان ژی ب کوردی نە، د قادا ناڤنەتەوەیی دە ل سەر گەلێن دن تێن هەژمارتن. سەدەم، نەبوونا دەمئوو دەزگەهێن کوردی یە.

خوارنێن کورد ژ پێدڤی، باندۆرئوو خوەزایا ژیانا وان ن. حەگەر کۆچەری کربین بۆ میناک نانێ سێلێ بپێش خستنە، لەورا ب خوە رە گەراندنا تەندوورێ دژوارئە . حەگەر جۆتیار بوونە، خوارنێن سەبزە، هەگەر رەزڤانی کربن بۆ میناک پەلێن (پەلگێن) ترییان بکارانینە. ل پەراڤێن دەریایا ناڤین کوئێ لێن کوردان ل ور دژیانئوو ب دامەزراندنا کۆمارا ترکیەیێ رە ژ ور برێکووپێک هاتن دەرخستن، خوارنێن دەریایی، خوارنێن ژ گۆشتێ ماسیان بپێشکەتبوو.

خوارنێن کورد، ەرمەنی، فارس، مازەندەرانی، گلاکی، ەفخان، ازەریئوو قەفقاسیان گەلەک دشبن هەڤوودو. حەروها هن جورەیێن خوارنێ ژ کوردان دەرباسێ رۆمی (ترک)، ەرەب، یەونانی، لاز، تەرەکەمە، سوریانیئوو گەلێن دنئێ ن هەرێمێ ژی بوونە، یان خوارنێن وان کەتنە ناڤ خوارنێن کوردی.

مرۆڤ دکارە بێژە، گرانیا خوارنێن کورد ل سە سەبزە، بەرهەمێن شیر، پنجارێن خوەزایی، بەرهەمێن هەڤیریئوو گۆشت ن.

پێژگەهێن هەرێمێن کوردستانێ

د ناڤبەرا گرانیائا بۆریێئوو خوارەک-ڤەخوارەکێن کوردی دە تێکلیەکە راستەراست هەیە. حەگەر ل هەرێمێ جۆتیاری سەردەست بە، هێیاڤک، سەلەتە، خوارنێن قوشخانەیێ رەنگارەنگ بوونە. حەگەر خوەدیکرنائا ژالێن مالێ پێشکەتی بە، خوارنێن ژ بەرهەمێن شیر، زاد، بگۆشت زێدە بوونە. بازارا خوردەمەنیان،ئا ڤهەوا، پاراستنا خوردەمەنیان،ئە ردنیگاریئوو ێد باندۆرا خوە ل تایبەتیێن پێژگەها کورد کرنە.

حەیا بگرە شەر، کۆمکوژی، سەرهلدانان ژی رەنگێ خوە دانە خوارن-ڤەخوارنێن کوردی. بۆ میناک د دەمێن شەر دە خەلا، کۆچبەری رووددا، مێر دهاتن کوژتن، ژنان نەدکارین د دەمەکێ کورت دە کارێن زلامێن خوە بکن، هەگەر جۆتیار بانا،ئە ردئوو زەڤیێن خوە دهیشتن دچوون باژاران. رەوشئوو ئا وایێئا بۆریێ،ئا لاڤئوو تەکنیکێن دەبارەیا مالێ دهاتن گوهەرتن.

پرر دژوارئە کو مرۆڤ خوارن-ڤەخوارنێن کوردی ل هەرێمان پارڤە بکە. لەورا هەیا نها ت خەباتەکە زانستی ل سەر پێژگەها کورد نەهاتیە کرن، ناڤئوو تێگینێن پێژگەها کورد نەهاتنە ستانداردکرن.

پێژگەهائا مەدێ، نە تەنێ پارێزگەها ئامەدێ،ئە یالەتا یاب هەرێمائا مەدێ
پێژگەهائا سووری
پێژگەها بەهدینانێ
پێژگەها بۆتانێ
پێژگەها دێرسمێ
پێژگەهائە ردەلانێ
پێژگەهائێ زدیخانئوو حەسیچەیێ
پێژگەها حەورامانێ
پێژگەها کوردێنئا ناتۆلیایا ناڤین
پێژگەها مەهەلمی
پێژگەها مەتینانێ، پێژگەها مەتینی
پێژگەها مێردینێ (مرۆڤ دکارە بخە بن کاتەگۆریا پێژگەهائا سووری ژی، لەورا گەلەک خوارەک هەڤپار ن)
پێژگەها تۆلهلدانێ
پێژگەها سەرهەدئوو دەشتا رەوانێ
پێژگەها سۆران
پێژگەها خەرزانێ
پێژگەها کوردێن خۆراسانێ
پێژگەها ورمێئوو کوردستانا سۆر

شاخێن سەرەکە یێن خوارنێن کورد

خوارنێن سیرئوو ماستێ
خوارنێن براشتی یان خوارنێن روونبرێشک، تیان
خوارنێن بگۆشت
رزئوو ساڤار، خوارنێن ژ برنجئوو ساڤارێ
ئاڤسیرئوو ترشک، جورەیێن شۆربەیانئوو خوارنێن قوشخانەیێ
کلۆر، جورەیێن کلۆرێ
کاتە، جورەیێن کاتەیێ
کۆما خوارنێن پاتیلەئوو پیزایێ
سەلەتە
شیرانی
خوارنێن هەڤیری یێن قوشخانەیێ
خوارنێن شکەڤایێ یێن قوشخانەیێ
ماسیئوو میدیە، جورەیێن خوارنێ یێن ژ بەرهەمێن دەریایێ
مەزە
تاشتێئوو خورینی، خوارنێن مالهازریئوو سڤک، قەرەتوون، فتوور
خوارنێن فێکیان
ڤەخوارن

حن خوارنێن کوردی یێن ناڤدار

ژ ئەهمەدێ خانی


ئەلقسسە، ب شەوکەتا خوەئە و میر رابوو، ب خوە بوویە چاشنیگیر کێشا وی ب مەجلیسا خوە (دەستە)خانەک گۆیا کرە فەرشیئا سیمانەک قورسێ مەهئوو میهرێئا سیمانی ینان تە دگۆت ب جایێ نانی ئەڤ لەنگەریێدئی زیڤئوو زێرین سوهبەت فەلەکێدئی ژۆرئوو ژێرین حەر سەهنێ مەزن میسالێ برجەک سەرپۆشێ ل سەر رەنگێ دورجەک حەر تەبسیئوو کاسەیێدئی فەخفوور یەکئە ختەرێ پرزیا یێ پرنوور جەدیئوو حەمەلێ دئا سیمانی بریانئوو کەبابێ میهەمانی حەر کاسەئوو تەبسیێد یەکئە نبار سەرشارئی شەبهێ نەفسێئە ممار	ئەنوایێ تەامێ چەرپئوو شیرین ەلوانێ خدائوو نوقلێ رەنگین ڤان مەشرەبەئوو ئە یاخێ چینی دەوران دکرن ب نازەنینی سەییارە سفەت ب گەشتئوو سەیران حەرچی کو ددی، دمایی هەیران نارنجئوو تورونجئوو نارئوو لەیموو نەوباوەیێ شاخیسارێ مینوو فانیزئوو نەباتئوو قەندئوو شەکەر ماوەردئوو زەبادئوو مسکئوو ئە نبەر حندان دکرن مەیدە، خازە حندان دکرن دیماخی تازە مەجمەر گەریان بئوو دئوو ئە نبەر بوون جووملە مەشامێ جان موەتتەر —ئە همەدێ خانی

بنێرن

لیستەیا خوارنێن کوردی

چاڤکانی

جەمشید بەندەر، کüرت موتفاک کüلتüرü ڤە کüرت یەمەکلەر (چاندا پێژگەها کوردئوو خوارەکێن کوردی)، بەرفین، 2003، ستەنبۆل. Iسبن 975-6680-34-2. (ب زمانێ رۆمی)
مرەللا گاللەتتئوو فواد راهمان، کüرت یەمەک کüلتüرü (چاندا خوارنێن کوردی)،ئا ڤەستا، 2010، Iسبن 978-605-5585-04-4. (ب زمانێ رۆمی)
ئەهمەدێ خانی، مەمئوو زین، وەشانێن دەنگ، ستۆجکهۆلم، 1995