Tengava Stembolê
Tengava Stenbolê an jî Bosfor (tr: Boğaziçi [bilêvkin: Boxazîçî]) tengava Ewropa û Asyayê li hev vediqatîne ye. Ew Deryaya Reş û Deryaya Marmara digîhîna hev, li ser Tengava Çanakkaleyê re jî digîhine Deryaya Êge û Deryaya Navîn. Dirêjahîya xwe 30 km, firehîya xweya herî biçûk di nevbara Kandilli û Aşiyan de bi 700 m ye. Nevbara Anadoluhîsari û Rumelîhîsari jî 750 m ye. Kûr bûna wê di 36 m de heta 124 m heye.
Li dor Tengavê, di Stenbolê da, kêmzêde 13 milyon kes dijî ne.
Li ser Tengava Stenbolê du piran hene. Li wan yek Pira Bosforê ye, dirêjahiya wê 1.074 m ye. Di 1973'an de hat çêkirin. Piraya din jî Pira Fatih Sultan Mehmet e. Dirêjahîya wê jî 1.090 m ye û di sala 1988'an de hat temamkirin. Li ser çêkirina pirakê sêyem jî li TirkiyeyÊ gotgot berê dehêne.
Di Bosforê de rêhesinakê tengavê di bin avê re derbaz ke, bi navê Marmara, jî tê çêkirin. Gorî planan ew dike di 2008'an de varê temam kirin. 1.400 m kûr bûna kê 55 m de dike Bosforê derbaz bike.
Nav
Bosfor di Yewnanî de bosphoros(Βόσπορος), bigumanî Phôsphoros de ango "bihurka ga" de tê ye.
Dîrok
Gorî Erdnasîvanan berê Deryaya Reş deryakê hundur, wek golakê bû. Paş sîpan helîyan şinda, şîpakê lez di Deryaya Reş de berva Deryaya Marmara çû, û ji bo wê Bosfor pêk hat.
Ji bo Tengava Stenbolê Deryaya Reş û Deryaya Navîn digîhîştîna hev, di dîrok de gelek gerîng bû. Ji bo wê Konstantîn I padişahî Roman di 330 b.z. li wê derê dî û li wir bajarê Konstantînople çêkir. Paş re jî bû paytexta Împaratoriya Romayê Rojhelat. Di 1453an vir de jî, paş Mehmet II ew dera dagir kir şinda, bû Îstanbul û paytexta Împeratoriya Osmanî ye.
Îroj
Ji bo cîh xwe, nevbara Ewropa û Asyayê de ye û ji bo barkêşî deryan, li ser wê gelek ceng bûbûn. Bi taybatî Şerê Cîhana Yekemîn de, ji bo ew derê kontrol kin Dijwarên Hevalbendî (İttifak) êrîşa Tengava Çanakkaleyê û wir kirin. Lê nikanîn dest xwe xin. Dûv şerê re di 1936an de bi Peyvname Montreux re kontrol bi temamî dest Tirkiye de ma.