Şiîtî: Cudahiya di navbera guhartoyan de
BKurteya guhartinê tine |
Kurteya guhartinê tine |
||
| Rêz 1: | Rêz 1: | ||
[[Wêne:Islam-by-country-smooth.png|thumb|300px|Şiîtî (rengê heşîn); sunîtî (rengê kesk) li cîhanê.]] |
[[Wêne:Islam-by-country-smooth.png|thumb|300px|Şiîtî (rengê heşîn); sunîtî (rengê kesk) li cîhanê.]] |
||
[[Wêne:ImamAliMosqueNajafIraq.JPG|thumb|300px|Mizgefta Îmamê Elî li [[Necef]]ê (Îraq). Gora îmamê yekê yê şiîtiyê li vir tê dîtin.]] |
[[Wêne:ImamAliMosqueNajafIraq.JPG|thumb|300px|Mizgefta Îmamê Elî li [[Necef]]ê (Îraq). Gora îmamê yekê yê şiîtiyê li vir tê dîtin.]] |
||
'''Şiîtî''' (bi [[erebî]]: |
'''Şiîtî''' (bi [[erebî]]: '''شيعة''', ''shī‘ah'') piştî [[Sunîtî|sunîtiyê]] [[mezheb|mezhebê]] duyem ê [[dîn|dînê]] [[îslam]]ê ye. Ji kesên ko baweriya wan bi şiîtiyê ra heye [[şîa]] dibêjin. Nêzîkî 10% ji [[misilman]]ên cîhanê li ser mezhebê şiîtiyê ne û piraniya wan jî li welatên wekî [[Îran]], [[Azerbaycan]], [[Îraq]], [[Sûrî]] û [[Libnan]]ê dijîn. Şiîtiya ko xelik zêdetir diniyasin [[Şiîtiya Dozdehan]] ([[Şiîtiya Dozdeh Îmaman]]) an jî [[Şiîtiya Isnaeşeriyê]] ye. Lê, rêçikên dî yên mîna [[Şiîtiya Heftan]] ([[Şiîtiya Heft Îmaman]]) an jî [[Şiîtiya Îsmaîliyê]] û [[Şiîtiya Pêncan]] ([[Şiîtiya Pênc Îmaman]]) an jî [[Zeydîtî]] jî hene. Hindek rêçikên dî yên mîna [[Elewîtî]] û [[Dirûzî]] jî hindek rêçikên nerasterê (ne ortodoks) yên şiîtiyê ne. Piraniya elewiyan li [[Tirkiye]]yê û piraniya dirûziyan jî li Sûrî û Libnanê dijîn. Dûra [[Ismaîlî]] jî li dewleta [[Hindistan]], [[Pakistan]], [[Afxanistan]] û [[Tacîkistan]]ê dijin. [[Zeydî]] jî yek ji komela şîayan in û tenê li welatê [[Yemen]]ê dijîn. |
||
Şiîtî li ser lihevnegiritna misilmanan li ser cêgiriya [[pêxember|pêxemberê]] îslamê, anko [[xelafet|xelafetê]] peyda bû. Şia bawer in ko dibê li paşî mirina Hz. [[Mihemed]] dibê li şûna [[Ebû Bekr ibn Ebû Quhafe]], [[Elî ibn Ebî Talib]] bibûya xelîfe. Cidatiyên navbera şiîtî û sunîtiyê bi dirêjahiya 1400 salên bihurî gelek ji vê yekê zêdetir bûne. Di gelek parên baweriya îslamî da niha şia û sunî wekî hev nafikirin. Ji ber nerazîbûna dîrokî ya şîayan li ser cêgiriya pêxemberî, ew dijberî hemî desthilatên îslamî yên van 1400 salên bihurî, nemaz [[xelafeta Emewiyan]], [[xelafeta Ebasiyan]], [[xelafeta Osmaniyan]] bûne. [[Şîayên Fatimî]] heyamekê li bakurê [[Afrîka|Afrîkayê]] desthilatdarî kir. [[Zanîngeha el-Azher]] ya bajarê [[Qahîre|Qahîreyê]] yadgara wî çaxî ye. |
Şiîtî li ser lihevnegiritna misilmanan li ser cêgiriya [[pêxember|pêxemberê]] îslamê, anko [[xelafet|xelafetê]] peyda bû. Şia bawer in ko dibê li paşî mirina Hz. [[Mihemed]] dibê li şûna [[Ebû Bekr ibn Ebû Quhafe]], [[Elî ibn Ebî Talib]] bibûya xelîfe. Cidatiyên navbera şiîtî û sunîtiyê bi dirêjahiya 1400 salên bihurî gelek ji vê yekê zêdetir bûne. Di gelek parên baweriya îslamî da niha şia û sunî wekî hev nafikirin. Ji ber nerazîbûna dîrokî ya şîayan li ser cêgiriya pêxemberî, ew dijberî hemî desthilatên îslamî yên van 1400 salên bihurî, nemaz [[xelafeta Emewiyan]], [[xelafeta Ebasiyan]], [[xelafeta Osmaniyan]] bûne. [[Şîayên Fatimî]] heyamekê li bakurê [[Afrîka|Afrîkayê]] desthilatdarî kir. [[Zanîngeha el-Azher]] ya bajarê [[Qahîre|Qahîreyê]] yadgara wî çaxî ye. |
||
Guhartoya 04:50, 23 nîsan 2012
Şiîtî (bi erebî: شيعة, shī‘ah) piştî sunîtiyê mezhebê duyem ê dînê îslamê ye. Ji kesên ko baweriya wan bi şiîtiyê ra heye şîa dibêjin. Nêzîkî 10% ji misilmanên cîhanê li ser mezhebê şiîtiyê ne û piraniya wan jî li welatên wekî Îran, Azerbaycan, Îraq, Sûrî û Libnanê dijîn. Şiîtiya ko xelik zêdetir diniyasin Şiîtiya Dozdehan (Şiîtiya Dozdeh Îmaman) an jî Şiîtiya Isnaeşeriyê ye. Lê, rêçikên dî yên mîna Şiîtiya Heftan (Şiîtiya Heft Îmaman) an jî Şiîtiya Îsmaîliyê û Şiîtiya Pêncan (Şiîtiya Pênc Îmaman) an jî Zeydîtî jî hene. Hindek rêçikên dî yên mîna Elewîtî û Dirûzî jî hindek rêçikên nerasterê (ne ortodoks) yên şiîtiyê ne. Piraniya elewiyan li Tirkiyeyê û piraniya dirûziyan jî li Sûrî û Libnanê dijîn. Dûra Ismaîlî jî li dewleta Hindistan, Pakistan, Afxanistan û Tacîkistanê dijin. Zeydî jî yek ji komela şîayan in û tenê li welatê Yemenê dijîn.
Şiîtî li ser lihevnegiritna misilmanan li ser cêgiriya pêxemberê îslamê, anko xelafetê peyda bû. Şia bawer in ko dibê li paşî mirina Hz. Mihemed dibê li şûna Ebû Bekr ibn Ebû Quhafe, Elî ibn Ebî Talib bibûya xelîfe. Cidatiyên navbera şiîtî û sunîtiyê bi dirêjahiya 1400 salên bihurî gelek ji vê yekê zêdetir bûne. Di gelek parên baweriya îslamî da niha şia û sunî wekî hev nafikirin. Ji ber nerazîbûna dîrokî ya şîayan li ser cêgiriya pêxemberî, ew dijberî hemî desthilatên îslamî yên van 1400 salên bihurî, nemaz xelafeta Emewiyan, xelafeta Ebasiyan, xelafeta Osmaniyan bûne. Şîayên Fatimî heyamekê li bakurê Afrîkayê desthilatdarî kir. Zanîngeha el-Azher ya bajarê Qahîreyê yadgara wî çaxî ye.
Navê mezhebî
Peyva shī‘ah ji erebî shī‘at Alī ("partî an koma Elî", "desteka Elî"); kesên ko xwe ji koma giştî cuda dikin. Bi vê ramanê şia ew kesên ko xwe jibo alîgiriya Îmamê Elî daye aliyekî û xwe ji koma misilmanên dî cudakirî.
Çavkanî
- Gibb, H.A.R. & J.H. Kramers (1995). Shorter Encyclopaedia of Islam. E.J. Brill, Leiden. ISBN 9004 00681 8 (ji bo sererastkirinên bikarhêner MikaelF)
- Zana Farqînî, Ferhenga kurdî-tirkî, Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
| Ev gotara kurt şitlekê ye. Heke tu bixwazî berfireh bikî pê li biguhêre bike. (Çawa?) |